2005-4 - Vrienden van Blijdorp

JAARGANG 27
4/2005

2
i n h o u d
Inhoudsopgave 2
Even bijpraten 2
Heeft u nog guldens 2
Nieuws uit Blijdorp 3
Dierenruil met Sjanghai -
Verklaring Diergaarde Blijdorp 8
Digibeesten: bedreigde soorten 9
Vogelwijzer: Nederlandse weidevogels
II – Grutto en Tureluur 10
Van Gorilla tot valk - Najaarsreis
naar GaiaPark Kerkrade 11
Toekomstmuziek – De plannen
van Blijdorp, Burgers en Apenheul 12
Zoo’n Tijdschrift: Wildlife Magazine 14
Koud Bloed: Pages 16
In gesprek met Bob Kniese,
Blijdorp’s rekenmeester achter
de schermen 18
Bijzondere gift 19
Botanisch Blijdorp:
Sprookjes bestaan 20
Olifantenpoep, een hoop werk
Mutaties in de Diergaarde
22
(28 juli – 19 oktober 2005) 23
Colofon 24
Advertentie Vriendenwinkel 24
Agenda-Gezocht 24
Mohrgazellen in Blijdorp - foto: Aart Pijl
e v e n b i j p r a t e n
Beste Vriendinnen en Vrienden,
Dit is alweer het laatste nummer van 2005. Een bijzonder Vriendenjaar! Danzkij uw steun is
het gelukt om een enorme bezuiniging op de Blijdorp-subsidie tegen te gaan! Afgelopen mei
openden we het grootste geschenk ooit: de tijgerkreek. En wat voor geschenk! U zult het
met mij eens zijn dat elke euro goed is besteed. Het is genieten om Musi en Hermes in deze
prachtige omgeving te zien. Ook de educatieve omlijsting is wat mij betreft bijzonder geslaagd.
Wij Vrienden zien uiteindelijk alleen maar de mooie kant van een nieuw verblijf. Dat de realisatie
soms behoorlijk wat voeten in de aarde heeft (letterlijk!) ontgaat ons. Hier en daar horen
we wel eens wat over een drassige bodem, een weerbarstige welstandscommissie, maar het
fijne weten we er niet van. Daarom in dit nummer een interview met de technische man van
Blijdorp, Bob Kniese. Hij legt ons uit waarom het soms wat langer duurt dan gepland voordat
onze favorieten het nieuwe verblijf kunnen betreden.
Verder in dit nummer natuurlijk weer de informatie die u van ons gewend bent: het laatste
nieuws, achtergrondverhalen over Blijdorpbewoners, enz. Blijdorp-directeur geeft de laatste
informatie over de bezuinigingen en de kwestie rond de ruil van gorilla’s en goudapen met de
dierentuin van Sjanghai.
Over gorilla’s gesproken. Onze groep is het afgelopen jaar behoorlijk op de schop gegaan.
Je hecht je makkelijk aan deze karakterdieren. Dan is het altijd even slikken als het fokprogramma
vereist dat ‘onze’ dieren moeten verhuizen. Iedereen begrijpt het grotere belang van
een genetisch gezonde reservepopulatie in dierentuinen, maar ik weet zeker dat velen van u,
net als ik, de vertrouwde gezichten missen zoals Ashmar en Dura, die prachtige gorilla met dat
ondeugende koppie. Ik ben benieuwd hoe de groep er eind 2006 uit zal zien!
Over de toekomst gesproken. De Nederlandse dierentuinen zitten niet stil. Enige tijd geleden
hebben we al bericht over de plannen van Blijdorp, neergelegd in masterplan 2. In dat kader
sparen wij bijvoorbeeld druk voor een nieuw ijsberenverblijf. Maar ook in andere tuinen wordt
stevig gepland. De redactie van uw Vriendennieuws zet daarom de plannen van drie toonaangevende
tuinen naast elkaar. Naast Blijdorp informeren wij u over de ontwikkelingen in Burgers
Zoo in Arnhem en Apenheul in Apeldoorn.
Tenslotte nog wat vervelende berichten. Vanwege trieste familieomstandigheden moeten de
fans de column van Theo vd Velde een keer missen. Verder nemen we afscheid van Jenny
Cockshull. Dit is haar laatste Digibeesten. Jenny, hartstikke bedankt voor alle vrije tijd die je
hebt gestoken in onze Vereniging en Vriendennieuws in het bijzonder. We zullen je missen!
Mogelijk zien we elkaar nog tijdens een van de winterlezingen. Anders wil ik u vanaf deze plek
namens de redactie van Vriendennieuws en het bestuur van de Vrienden een voorspoedig
2006 toe wensen.
Marcel Kreuger
Hoofdredacteur
Heeft u nog guldens, kwartjes en
ander oud geld? Investeer het in een
nieuw ijsberenverblijf! U kunt al
uw oude geld inleveren bij de
Vriendenwinkels.
Zij zullen het omwisselen in Euro’s
voor ons jubileumgeschenk ter
gelegenheid van 150 jaar
Diergaarde Blijdorp:
een prachtig ijsberenverblijf.

Blijdorp
Roestkat - foto: Rob Doolaard
n i e u w s
Kattenverhalen
Ze zijn er weer! Leeuwen in Blijdorp.
Na een leeuwloze (gelukkig korte) periode
en na een heleboel papierwerk zijn twee
Aziatische leeuwen vanuit Engeland naar
hun nieuwe verblijf in Rotterdam verhuisd.
De 12 jarige man met vrijwel zwarte
manen heet Midas. Het vrouwtje, dat met
haar twee jaar een decennium jonger is,
draagt de naam Jasdon. Zodra de quarantaineperiode
erop zit zullen ze naar buiten
gaan. De introductie op het buitenperk is in
stapjes verlopen. Eerst mocht Jasdon zich
het buitenperk eigen maken, terwijl de
zeer dominante Midas alleen kon toekijken.
Toen de verzorgers het vervolgens aandurfden,
mochten de twee leeuwen bij elkaar
komen. Het was een heel gedoe: beide
leeuwen zijn erg wild en lijken zich niets
Tekst:
Jos en Anne Marie Nijkamp Hosman
Met dank aan:
De Nieuwsbrief van de Rondleiders
en persberichten van Blijdorp
van hun verzorgers aan te trekken.
Op 21 september was het dan zover dat
beide leeuwen bij elkaar mochten en het
buitenperk op mochten. Beide leeuwen
deelden wat rake klappen uit maar toen
ze zo eenmaal wisten wat ze aan elkaar
hadden keerde de rust snel terug.
Musi en Hermes hebben het prima naar
hun zin in hun nieuwe verblijf. Helaas gaat
er voor Musi toch misschien het één
en ander veranderen. Ze is al zestien en
jongen mag ze niet meer krijgen. Blijdorp
is dus op zoek naar een nieuwe partner
voor Hermes. Als het zover is zal Musi
moeten terugverhuizen naar het roofdierengebouw,
waar ze dan weer een
deeltijd buitenverblijf krijgt, wat ze dan
zal moeten delen met de leeuwen.
Aziatische leeuw - foto: Rob Doolaard
>
3

4
Eind juni arriveerde een paartje roestkatten
vanuit Frankfurt in Blijdorp. Dat betekende
een primeur, want voor zover bekend zijn
er nog nooit roestkatten in een Nederlandse
dierentuin te zien geweest.
Zoals alle nieuw binnengekomen dieren
werden de twee roestkatten direct na
aankomst in de quarantaine geplaatst.
Het was bekend dat het vrouwtje drachtig
in Rotterdam was gearriveerd en al op
12 augustus werd er in de quarantaine
een jong geboren. Om moeder en kind
alle rust te gunnen, werd de quarantaineruimte
tijdelijk van zijn echte functie
ontheven. Inmiddels zijn de roestkatten
ondergebracht in het Azië-huis van
Diergaarde Blijdorp en kan de quarantaine
weer als zodanig gebruikt worden.
Roestkatten leven van nature in zuidelijk
India en Sri Lanka, waar ze er een nachtelijke
leefwijze op na houden. Het zijn prachtige
katjes: klein van stuk (de op één na
allerkleinste wilde kattensoort) met een
schitterende vachttekening. Buiten het
natuurlijke verspreidingsgebied van de
roestkatten leven er momenteel maar 30
roestkatten in vier Europese en twee Amerikaanse
dierentuinen. Verreweg de meeste
dieren leven in de dierentuin van Frankfurt,
waar de basis van de fok in gevangenschap
ligt. Uiteraard wordt het Europese stamboek
(ESB) ook in Frankfurt bijgehouden.
De stamboekhouder was erg blij met de
geboorte van het ‘Rotterdamse’ mannetje,
want het stamboek heeft op dit moment
vooral behoefte aan mannelijke dieren.
Bovendien is het paartje in Blijdorp genetisch
gezien belangrijk voor het stamboek,
dus is nageslacht daarvan extra welkom.
Roestkatten houden er in het wild een
nogal teruggetrokken leefwijze op na en de
dieren in Blijdorp moeten nog een beetje
wennen aan het publiek. Maar het is zeker
de moeite waard om er even de tijd voor
te nemen, want het zijn bijzonder fraaie
diertjes. De roestkatten zijn te vinden in
het Aziëhuis van Blijdorp, als naaste buren
van de met uitsterven bedreigde Filippijnse
wrattenzwijnen.
Tragische verhuizing
Niet altijd gaat het goed bij verhuizingen.
Omdat men in Blijdorp het tapirstel James
en Wandaloo permanent bij elkaar wil zetten,
moest de andere dame, Tess, naar een
andere zoo verhuizen. Op 4 juli was het
zover. Tijdens de eerste stop in Apeldoorn
bleek het echter helemaal mis met Tess.
Ze was in paniek, mogelijk ten gevolge
van een valpartij tijdens de reis. Er werd
besloten Tess direct terug naar Rotterdam
te brengen, maar helaas overleed ze op de
terugreis. Bij sectie bleek oververhitting
de doodsoorzaak te zijn. Om dit tapirbericht
toch nog positief te eindigen:
de verzorgers hebben goede hoop dat
Wandaloo zwanger is.
Nachtelijk badderen
Afgelopen zomer is de Diergaarde begonnen
ook neushoornvrouwtje Nammy
’s nachts, bij mooi weer, buiten te laten.
Nico mag dat al sinds vorig jaar. Beide
dieren vinden het prachtig. Nico neemt
’s nachts geregeld nog een modderbad,
terwijl Nammy heel graag in het water
drijft. Bij nat weer moeten de neushoorns
overigens wel naar binnen om te voorkomen
dat het verblijf een al te groot
modderbad wordt.
Subsidiekorting
van de baan!
Beste vrienden
(en vriendinnen),
Het is inmiddels ongetwijfeld al enige
tijd bij u bekend, maar de voorgenomen
korting op de subsidie van Rotterdam
aan Blijdorp is van de baan.
Eind september werd dat duidelijk,
maar ik heb de behandeling van het
nieuwe voorstel van het College van
B en W in de diverse commissies van
de Gemeenteraad (op 6 oktober jongstleden)
toch nog maar even afgewacht
om definitieve zekerheid te hebben. Die
lijkt er nu te zijn (maar wat is er zeker in
deze tijd!); zoals het er nu uit ziet blijft
de subsidie aan de Diergaarde tot en
met 2009 op hetzelfde niveau gehandhaafd.
Alle partijen in de Raad, en dat is
zeer plezierig, zijn het daarmee eens.
Het is voor mij glashelder dat deze
wijziging ten goede van Blijdorp, niet
alleen tot stand gekomen is door weging
van onze zakelijke argumentatie, maar
dat de zeer vele, vaak hartverwarmende
steunbetuigingen van heel veel mensen,
bedrijven en instellingen ‘onze zaak’ heel
goed hebben gedaan. In een eerder stadium
is al eens gezegd: Van je vrienden
moet je het hebben! En dat is nog maar
weer eens gebleken. Mijn dank aan een
ieder voor alle steun, in welke vorm dan
ook, is groot. En nu met volle inzet aan
de bak om het Masterplan II in de
komende 10 jaar te realiseren.
Ton Dorresteijn
Directeur Blijdorp
Gezellige familie
De Rotterdamse dierentuin heeft met een
stel vosmangoesten en hun jongen er weer
een nieuwe diersoort bij. Ze zijn te vinden
in het voormalig verblijf van de kleine panda’s
bij de Afrikaanse vlakte. Vosmangoesten
leven in familiegroepen op de vlakten
van zuidelijk Afrika, waar ze uitgebreide
holencomplexen graven en bewonen. In
dezelfde holencomplexen leven vaak ook
hun ‘familieleden’, de stokstaartjes en soms
ook de grondeekhoorns, eveneens familie
van deze diertjes. Vosmangoesten, één van
de kleinste mangoestensoorten, leven van
insecten en kleine gewervelde dieren, maar
eten ook reptielen, vogels, eieren en kleine
knaagdieren. Aangezien de diergaarde al
stokstaartjes heeft, hopen we sterk dat het
nog eens zo ver kan komen dat deze
samen, net als in de natuur, met de vosmangoesten
gehuisvest kunnen worden.
Koningszaken
Niet alleen bij ons mensen komen homostellen
voor. De Blijdorpse flamingo’s
kennen lesbische stellen en ook bij de
koningspinguïns is een lesbisch stel
gevormd. Voor de liefhebbers: wit/wit
en wit/groen (hiermee worden de plastic
clips bedoeld). Eén van de dames had
een ei (is ze bi?). Voor de zekerheid is
dit ei in de broedmachine gelegd.
Helaas bleek het ei onbevrucht.
Op 17 augustus 2005 is het eerste koningsei
uitgekomen. Het is het eerste jong van
Pino (geel/oranje) en Vera (paars). Vera
heeft in 2004 al eens in haar eentje een
jong opgevoed, maar nu krijgt ze dus hulp
van haar man.
Onagers- en kamelenleed
Op 30 augustus moesten alle kamelen en
onagers worden afgemaakt, omdat één
van de onagers besmet bleek met rundertuberculose.
Dat alle dieren moesten
worden gedood komt omdat er geen
echt betrouwbare test bestaat voor het
al dan niet aanwezig zijn van besmetting.
Bovendien bestaat er geen behandeling
tegen rundertuberculose. Waar de besmetting
vandaan is gekomen is niet duidelijk
geworden. Duidelijk is wel dat het een
tragisch gebeuren binnen Blijdorp was.
Uit het onderzoek dat op de gedode
dieren is gedaan bleek overigens dat
deze dieren allen niet besmet waren!
Om risico’s zoveel mogelijk te vermijden
is er inmiddels ook een stoomauto langs
geweest die de hele Mongoolse vlakte plus
de stallen heeft ‘gesteriliseerd’ met hete
stoom (tot wel 50 cm diep in de bodem).
Terwijl u dit leest zijn er waarschijnlijk
alweer nieuwe bewoners. Uit Amersfoort
arriveerden twee witte kamelen (gecastreerde
hengsten). Later dit jaar komen er
drie nieuwe onagers vanuit verschillende
tuinen naar Rotterdam. De combinatie >

kamelen-onagers wordt dus nog eens
geprobeerd. Gaat het niet goed, dan
gaan de kamelen terug naar Amersfoort.
Gevlekte hyena’s
Op het oude tijgerperk leven sinds kort
vier gevlekte hyena’s. Het zijn vier mannen,
allen afkomstig uit Amersfoort, uit
twee verschillende nesten. In de toekomst
zullen drie mannen weer vertrekken in
ruil voor een vrouwtje, maar dat zal pas
gebeuren tegen de tijd dat hun nieuwe
verblijf klaar is. Dit nieuwe verblijf zal
naast het nieuwe leeuwenverblijf komen
en is gepland op de plaats van het huidige
giraffenverblijf.
Hyena’s leven in groepen, zogenaamde
‘clans’, in woestijnen en op savannes.
In een clan leven mannen en vrouwen
met hun jongen. Er heerst een stevige
rangorde waarbij de dames dominant zijn.
Clans hebben een territorium dat wel duizenden
vierkante kilometers kan beslaan.
In het centrum van het territorium bevinden
zich de holen waar de dieren zich
overdag schuil houden. Gevlekte hyena’s
zijn vooral aaseters. Met extreem korte,
sterke kaken en grote kiezen eten ze zelfs
bot en taaie huid. Hierbij produceren ze
braakballen van de onverteerbare delen
(haren, pezen). Ook de magen van deze
dieren moeten wel ijzersterk zijn: zelfs
kadavers van maanden oud, worden vrolijk
opgepeuzeld! Of zeg maar gerust ‘opgevre-
Hyena’s - foto: Anneke Oberman
ten’: per keer kunnen gevlekte hyena’s wel
tot een derde van hun lichaamsgewicht
eten!
Eenmaal in de twee weken is een hyenavrouwtje
vruchtbaar. Alle clanmannetjes
kunnen dan met haar paren. Na drie maanden
worden één tot vier jongen geboren,
die dan nog zo’n twee maanden in het hol
zullen verblijven. Daarna gaan de jongen
naar een gezamenlijk hol, waar ze door alle
zogende vrouwtjes kunnen worden
gevoed. Dit vergroot de overlevingskansen
behoorlijk. Ook onder de jongen is er al
een duidelijke rangorde. Een dominant jong
zal in slechte voedseltijden andere jongen
doodbijten. Hyena’s kunnen in groepsverband
grote dieren bejagen. Zelf worden ze
alleen bejaagd door leeuwen.
Ontsnappingen
Vogels die in dierentuinen in open verblijven
zijn gehuisvest zouden allemaal kunnen
wegvliegen. Om dit te voorkomen worden
ze geleewiekt. Het is een kleine ingreep
aan één van beide vleugels, waardoor ze
niet meer kunnen vliegen; het weggehaalde
stukje vleugel groeit namelijk niet meer
aan. Of ze worden gekortwiekt. Hierbij
worden een aantal vleugelpennen weggeknipt.
Na de rui groeien deze pennen weer
aan en moeten ze opnieuw worden weggeknipt
(dit wegknippen is overigens pijnloos
en vergelijkbaar met het knippen van
haren).
De Rotterdamse maraboes zijn niet in
gevangenschap geboren en moeten daarom
regelmatig worden gekortwiekt. De natuur
zorgt er voor dat er steeds extra energie
vrijkomt om de vleugels weer snel te laten
aangroeien. Het kortwieken moet dus elke
zes weken gebeuren! Helaas gebeurt het
een enkele keer dat een maraboe vlak
voor een volgende knipbeurt ontsnapt.
Op 27 juli was er op internet te lezen dat
vogelaars een maraboe (de Rotterdamse?)
in de omgeving van Tilburg waarnamen.
Blijdorp overweegt overigens in de toekomst
geen vogels meer te leewieken of
kortwieken. Dit zal dan wel betekenen dat
vogels alleen nog in (grote) volières gehouden
zullen kunnen worden. Het zal ongetwijfeld
een prachtig gezicht zijn om maraboes,
ooievaars, kraanvogels en flamingo’s
te zien vliegen.
>
5

6
n i e u w s
Behalve vogels ontsnappen er ook wel eens
andere dieren, zoals al wel eerder in deze
rubriek vermeld. Een korte opsomming van
de ontsnappingen van de laatste tijd levert
een ontsnapte manenwolf, een vosmangoest
(meerdere keren zelfs), een dwergnijlpaard
en een Chinese alligator op.
U ziet, enige voorzichtigheid lijkt gepast
bij een bezoek aan Blijdorp! Hoewel, ook
voor de dieren zelf lijkt zo’n ontsnapping
leuker dan het is. Zo ontsnapte één van de
Chinese alligators door een gat in de scheidingsmuur
naar het verblijf van zijn buren,
de spitssnuitkrokodillen. Gelukkig voor
deze uitbreker begrepen bezoekers direct
dat er iets mis was en waarschuwden zij
de verzorgers. De alligator ‘vloog’
toen echter al door de lucht in
het krokodillenverblijf…
Het lijkt wel een epidemie,
al die ontsnappingen! Ook
kuifmakaak Maria is al
meerdere malen in het
water om het eiland
gesprongen. Dit
doet ze zodra ze
zich te veel in
het nauw
gedreven
voelt.
Reden voor de verzorgers om haar alleen,
en in alle rust, in het binnenverblijf te laten
zitten. Inmiddels heeft de technische dienst
uitgebreidere looproutes op de drie eilandjes
gemaakt en kunnen alle kuifmakaken
weer samen buiten verblijven.
Over de brando’s….
Het echtpaar brando, beide in het wild
geboren, hebben na hun zoon in 2004,
sinds deze zomer weer een jong! En dat is
een groot goed voor het behoud van deze
soort. Door de vernietiging van hun biotoop
en door de jacht (ze worden op
Madagaskar graag gegeten), zijn er nog
minder dan 1000 over. Omdat de beide
ouder dieren al 13 en 15 jaar oud zijn, en
de oudste brando ooit 17 jaar is geworden,
is het te hopen dat deze dieren nog een
paar jaar voor nakomelingen kunnen zorgen.
Brando’s komen alleen rond het Alaotrameer
voor en zijn daarom bij ons beter
bekend als aloatra of grijze bamboemaki.
Ottermannetjes,
de continuing story
Er is een nieuw ottermannetje in de
Rotterdams diergaarde aangekomen.
Dit was noodzakelijk na de ontsnapping
van de vorige man. De nieuwe man is
afkomstig uit de nog jonge dierentuin
‘Dierenpark Europa’ en met deze otter
hoopt men in Blijdorp in de toekomst
weer jonge ottertjes te kunnen krijgen.
Op Bass Rock gaat het wat jongen betreft
erg goed. Er zijn deze zomer zowel jonge
papegaaiduikers als zeekoeten te zien
geweest. En voor het eerst waren er in
de zoo zelfs jonge eidereendjes te
bewonderen!
Een verhaal over twee
zustersteden, een stel
apen en boze actiegroep
Het leek allemaal zo mooi:
de speciale, zusterband tussen
Rotterdam en Sjanghai
bestond 25 jaar in
2004 en dus zouden
de dierentuinen in
beide steden ook
iets speciaals gaan
doen. Besloten
werd dat Blijdorp
3 gorilla’s naar
Sjanghai zou sturen en
dat Blijdorp daarvoor drie goudapen zou
krijgen uit China. In China waren nog maar
zelden gorilla’s te zien geweest; en buiten
China is er nog maar een keer en dan voor
slechts een paar maanden een aantal goudapen
te zien geweest (in Dublin). >
Maraboe - foto: Marcel Kreuger

Blijdorp stuurt overigens maar één gorilla
uit de eigen groep, namelijk Astra.
Quenta komt uit Saarbrücken en mannetje
Bokito uit Berlijn. Daar zit dan nog wel een
heel verhaal aan vast. Eigenlijk zou dit
groepje elkaar, alvorens op reis te gaan
naar China, moeten leren kennen in de
Duitse dierentuin Hodenhagen. En zilverrug
Dango zou dan vanuit Hodenhagen
naar Blijdorp komen. Iedereen blij. Maar
helaas. De niet-EAZA tuin Hodenhagen
heeft tegen alle regels in EEP-dieren zonder
toestemming uitgeleend aan een andere
(niet EEP) tuin en wordt nu door EAZA
gestraft: alle EEP-dieren (waaronder dus
de gorilla’s) worden uit Hodenhagen weggehaald.
Daardoor kan het trio gorilla’s niet
in Hodenhagen geplaatst worden en gaan
ze elkaar dus leren kennen in Blijdorp.
Daarbovenop zijn er (Duitse) actiegroepen
opgestaan die überhaupt tegen de overgang
van de gorilla’s naar de Chinese tuin zijn,
omdat zij twijfelen aan de kwaliteit van
diermanagement aan de andere kant van
de wereld. Verderop in dit nummer leest
u het Blijdorp-standpunt.
Vogeltrainingskamp
Vanaf januari 2006 wil Blijdorp de bezoekers
verblijden met vliegdemonstraties.
Daarvoor zullen twee kerkuilen, een
Afrikaanse oehoe, drie handopfok zwavelborsttoekans
en twee Von der Deckentoks
worden ingezet. Elke week komt valkenier
Henk Verwey naar Blijdorp om de verzorgers
te helpen om de vogels te trainen en
in topconditie te krijgen. Vogels in dierentuinen
zijn niet gewend aan al te veel vliegen
en hebben dus vaak een fors overgewicht.
De eerste proef-vliegdemonstratie
is al gegeven, maar was nog geen succes.
De vogels kregen te veel eten als beloning,
waardoor ze alle kanten opvlogen en niet
meer luisterden. Pas na een klein uur kregen
ze blijkbaar weer honger en kwamen
ze weer naar de verzorgers toe. Er zullen
voorlopig dan ook alleen proefdemonstraties
in het Eauditorium plaatsvinden. Pas
later zal dit gebeuren op de definitieve
plek rondom de grote vijver.
Botanisch ‘Binnenste Buiten’
In de herfstvakantie organiseerde Diergaarde
Blijdorp wederom activiteiten onder
de noemer ‘Binnenste Buiten’. Dit jaar
stonden niet de dieren, maar de planten
in Blijdorp centraal. Op diverse plekken in
de tuin konden bezoekers wetenswaardigheden
over planten horen. Ook mocht
men een kijkje nemen in de kassen achter
de schermen. Hoogtepunt was de tentoonstelling
over vleesetende planten. Tijdens
een lezing kon men horen waarom sommige
planten de gewoonte hebben om vlees
(veelal insecten) te eten: ze groeien in
arme grond waar weinig voedingsstoffen in
voorkomen. Die moeten ze dus ergens
anders vandaan halen.
Blijdorp ‘Binnenste Buiten’ - foto: Juul van Dam
Europese otter - foto: Anneke Oberman
Sommige soorten, zoals de Venus Vliegenval,
doen dat met een ingenieus systeem,
waarbij de bladeren als een val dichtklappen
en het insect gevangen zit. Anderen
doen dat door bekers te vormen waarin de
insecten verdrinken. Door de gevangen
insecten te verteren krijgt de plant de
benodigde voedingsstoffen binnen. In de
vlinderkas werden de Venus Vliegenvallen
daadwerkelijk gevoerd door één van de
hoveniers. Ze kregen lekkere vette vliegen
aangeboden en klapten maar wat graag hun
blaadjes op elkaar! Voor de bezoekers,
onder wie veel kinderen, was dit toch wel
enigszins om te griezelen. Ook de indrukwekkende
bekervormende planten kregen
veel belangstelling. Het was oppassen
geblazen tijdens de tentoonstelling want er
liep ook een ‘echte’ vleesetende plant rond
die, compleet met mes en vork, steeds op
zoek was naar lekkere hapjes...
Nieuwe apen
Sinds kort huisvest Diergaarde Blijdorp
twee witkruinmangabeys, een apensoort
die in het wild alleen voorkomt in Ghana
en daar in zijn voortbestaan wordt
bedreigd.
Mangabeys behoren tot de meerkatachtigen,
een groep van Afrikaanse apen. Het
zijn slanke dieren die uitstekend kunnen
klimmen en het grootste deel van hun
leven in de bomen doorbrengen. Zoals de
meeste apen zijn het sociale dieren, die
leven van alles wat het oerwoud ze biedt:
fruit, (harde) zaden, jonge bladeren, insecten
en andere kleine dieren. Dankzij hun
grote wangzakken kunnen ze in korte tijd
veel voedsel verzamelen. Later kunnen ze
dat verzamelde voedsel dan rustig kauwen
en inslikken.
Omdat witkruinmangabeys zowel in het
wild als in dierentuinen zeldzaam zijn
geworden, is er voor de soort een Europees
fokprogramma (EEP) ingesteld, dat
wordt gecoördineerd door de dierentuin
van Barcelona. In totaal leven er maar
ongeveer 50 witkruinmangabeys in circa
10 dierentuinen buiten Ghana. Sommige
daarvan beschikken over fokgroepen en
het fokprogramma heeft behoefte aan
meer vrouwelijke dieren. Voorlopig moet
Blijdorp het doen met twee mannetjes
(afkomstig uit de dierentuin van Salzburg),
maar de Diergaarde wil uiteindelijk graag
een steentje bijdragen aan het behoud van
de witkruinmangabeys. Daarom is de hoop
er op gevestigd, dat er binnenkort elders
een paar vrouwtjes geboren worden!
Tweede okapi-geboorte van
2005
Op 17 oktober jl. werd in Blijdorp de
tweede okapi van 2005 geboren.
Op 11 mei kwam namelijk al zijn halfbroertje
Kimdu ter wereld. De nieuwste aanwinst
van de Rotterdamse okapi-groep is
Dayo genoemd; hij is een zoon van vader
Tom en moeder Demba. Die laatste werd
zelf (in 1996) in Rotterdam geboren.
In Blijdorp worden okapi-geboortes inmiddels
als ‘gewoon’ beschouwd, maar in de
internationale dierentuinwereld geldt de
okapi nog altijd als een van de meest
begeerde diersoorten. Alleen de beste dierentuinen
komen in aanmerking om okapi’s
te mogen huisvesten. Sinds 1960, toen in
Blijdorp de eerste okapi ter wereld kwam,
zijn er in Rotterdam al tientallen okapi’s
geboren en grootgebracht.
7

8
Dierenruil met Sjanghai
Verklaring Diergaarde Blijdorp
Gorilla - foto: Yvonne Raaijmakers
Situatie
Rotterdam en Sjanghai zijn al heel lang zustersteden
en werken in dat kader op een
aantal terreinen samen. Onderdeel van die
speciale zusterstad-relatie zijn ook de twee
dierentuinen. Met enige regelmaat komen
er in dat kader dieren vanuit Sjanghai Zoo
naar Blijdorp en omgekeerd. Die zusterstad-relatie
bestond in 2004 25 jaar en ter
gelegenheid daarvan hebben beide dierentuinen
besloten iets speciaals te doen.
Dat speciale had wat voeten in de aarde.
Je kunt namelijk niet zomaar een speciale
bedreigde diersoort vanuit Rotterdam naar
Sjanghai sturen. Daar is niet alleen een
vergunning van de Nederlandse overheid
voor nodig, maar ook instemming van de
EAZA (de Europese dierentuinfederatie).
En voor dieren vanuit Sjanghai naar Blijdorp
is er eveneens toestemming nodig van de
Chinese autoriteiten. Een paar maanden
geleden is er wederom overeenstemming
bereikt: Blijdorp schenkt drie gorilla’s (een
man en twee vrouwtjes) aan Sjanghai Zoo
en die schenkt drie goudapen (een man en
twee vrouwtjes) aan Blijdorp.
Het moge duidelijk zijn dat het inderdaad
om iets zeer speciaals gaat. Behalve een
tweetal gorilla’s in Beijing en één (oud)
mannetje in Sjanghai zijn er nog nooit
gorilla’s in China gehouden en dus te zien
geweest en het is ook voor het eerst dat
er goudapen worden opgenomen in een
Gorilla - foto: Mirella Keenens
De laatste tijd is er nogal wat commotie in de media geweest
over een gorillaruil tussen Diergaarde Blijdorp en de dierentuin
van Sjanghai. Wat is er nu feitelijk aan de hand?
dierentuin buiten China. Ooit schijnen er
twee dieren gedurende een aantal maanden
in Dublin Zoo te hebben gelogeerd
(voordat ze weer terug moesten naar
China), maar daarmee is dan ook direct
hun enige aanwezigheid ooit in Europa
genoemd.
Gorilla’s zijn hoog intelligente groepsdieren
en ook in het wild verlaten jonge dieren die
volwassen worden hun familiegroep. Dat
gebeurt lang niet altijd vrijwillig, maar soms
met de harde hand van hun vader, moeder
of tante. Dat proces wordt in vrijwel alle
goede dierentuinen in de wereld ook
gehanteerd (of beter gezegd geïmiteerd).
Wordt een familiegroep te groot, dan verhuist
een aantal jonge dieren naar een
andere dierentuin. Zo zijn er vanuit Blijdorp
in de afgelopen jaren al zeker 15 à 20
gorilla’s vertrokken en datzelfde geldt bijvoorbeeld
voor Apenheul. Deze dieren
vormen dan samen met één of meerdere
andere gorilla’s uit andere dierentuinen
nieuwe familiegroepen op nieuwe plaatsen.
De gorilla’s die Blijdorp schenkt, zijn niet
alle drie in Blijdorp geboren. Om tot een
nieuwe onverwante familiegroep te komen
zijn er wat dieren op papier v.w.b. hun
‘eigenaar’ geruild. Binnen enkele maanden
vertrekken: 1 vrouwtje uit Rotterdam
(Astra), 1 vrouwtje uit Saarbrücken (Quenta)
en 1 mannetje uit Berlijn (Bokito) naar
Sjanghai. De dieren zullen eerst aan elkaar
moeten wennen, net zoals in het wild,
wanneer zich een nieuwe familiegroep
vormt. Daarom worden de drie gorilla’s
in Blijdorp aan elkaar geïntroduceerd.
Pas over een half jaar zal het gorillagroepje
definitief naar China vertrekken en de
goudapen naar Blijdorp komen. In beide
gevallen zullen zij in een nieuw te bouwen
verblijf worden gehuisvest.
Actiegroepen
Op dit moment hebben een aantal actiegroepen
aangegeven dat zij niet blij zijn
met het besluit om gorilla’s naar Sjanghai te
sturen, omdat zij ernstige twijfels hebben
over de kwaliteit van het diermanagement
aldaar. Blijdorp blijft vierkant achter het
eenmaal genomen besluit staan en vindt
de reactie van de actiegroepen erg overtrokken.
Blijdorp heeft geen twijfels over de kwaliteit
van het management ten aanzien van
de gorilla’s of andere dieren die de afgelopen
jaren naar China zijn verhuisd. De afgelopen
jaren heeft de dierentuin van Sjanghai
zich sterk in positieve zin ontwikkeld.
Blijdorp gaat altijd na, of de plaats waar
onze dieren terecht komen het door ons
(en andere dierentuinen) gewenste kwaliteitsniveau
heeft. Dat geldt ook voor de
dierentuin van Sjanghai. Bij Blijdorp bestaat
er geen twijfel dat onze gorilla’s in Sjanghai
goed terecht zullen komen. Directeur
Ton Dorresteyn en dierenarts Willem
Schaftenaar hebben meerdere malen ter
plekke polshoogte genomen. Zeker, in
China gaat men soms niet echt plezierig
met dieren om, maar dat geldt niet voor
iedere Chinees en zeker niet voor iedere
dierentuin in China. Net zoals niet gezegd
kan worden dat iedereen in Nederland
slecht met dieren omgaat, omdat er die
afschuwelijke bio-industrie in ons land
bestaat.
In de afgelopen 15 jaar heeft Blijdorp, maar
ook enkele andere goede dierentuinen,
vele tientallen dieren aan de dierentuin van
Sjanghai geschonken (mede omdat er in
Blijdorp geen plaats meer voor was). Al die
dieren en diersoorten doen het prima
aldaar. Ongeveer 1,5 jaar geleden is er in
Sjanghai een nieuw verblijf voor chimpansees
geopend door niemand minder dan
Jane Goodall, ongeveer de meest beroemde
beschermster van chimpansees in de
wereld. Dat zou ze echt niet hebben
gedaan als zij enige twijfel zou hebben
gehad over het welzijn van deze chimpansees.
Precies datzelfde geldt voor Blijdorp.

Bedreigde soorten
Blijdorp is, behalve een leuk uitje voor de hele familie, ook
een plek waar bedreigde diersoorten zoveel mogelijk in stand
worden gehouden en gefokt, al dan niet om terug gezet te
worden in de natuurlijke woonomgeving. Blijdorp neemt deel
aan de 'World Zoo Conservation Strategy', waarin de dierentuinen
vastgelegd hebben welke bijdragen zij leveren op het gebied van
natuurbehoud. Onder andere staat er in dat educatie een van de
belangrijkste taken van een dierentuin is. Meer uitleg vindt u op de
website van de Nederlandse Vereniging van Dierentuinen (NVD) in
de nota “Educatie – de hoofdtak van Nederlandse dierentuinen”:
www.nvdzoos.nl/download/EducatieveNota2003.pdf
Tevens zijn fokprogramma’s van levensbelang. Blijdorp neemt deel
aan ruim 70 internationale fokprogramma's van bedreigde diersoorten.
In Europa zijn dit de zogenaamde EEP programma's (EEP =
European Endangered Species Programme). Deze diersoorten
worden in de Diergaarde aangegeven met het EEP symbool.
Meer uitleg over hoe bepaald wordt of een diersoort bedreigd is,
waar de dieren voor de fokprogramma’s vandaan komen, enz. is
ook op de NVD-site te vinden:
www.nvdzoos.nl/vragen/8antwoorden.html#samenwerken
Blijdorp coördineert de Europese fokprogramma's (EEP) van Aziatische
olifanten, boomkangoeroes, Mantsjoerijse kraanvogels, Siberische
kraanvogels, Komodovaranen en Egyptische landschildpadden.
Komodovaranen zijn pas sinds 1912 bekend in de westerse wereld
Ze worden ‘landkrokodil ’genoemd door de lokale bevolking.
Meer van zulke feiten zijn te vinden op:
www.nvdzoos.nl/educatie/komodovaraan.html
Egyptische landschildpadden leven in het extreme klimaat van
Egypte, Libanon en Israël waar ze niet alleen bedreigd worden
door het weer, maar ook door de illegale handel. Een verslag over
deze langzame, gepantserde beesten vindt u op:
www.trionyx.nl/layout/frames.htm?biblio/kleinman.htm
Maar hoe krijg je de dieren, vogels, insecten enz zo ver dat ze
überhaupt willen gaan fokken ? Een erg interessante uitleg hierover
is te lezen op: www.natuurinformatie.nl/ndb.blijdorp/
natuurdatabase.nl/i000129.html
Blijdorp coördineert ook het Europese
stamboek (ESB) voor kroonduiven en
muismaki's en bovendien het wereldwijde
fokprogramma van de kleine panda.
Van de kleine panda leven er waarschijnlijk
niet meer dan 2.500 in het wild. Deze grappige
dieren met hun gestreepte staart zijn
een lust voor het oog. Ze wassen zich als poezen
en hebben de bijnaam ‘rode panda’ vanwege
de kleur van hun vacht. Veel meer info:
www.nvdzoos.nl/educatie/kleinepanda.html
Daarnaast streeft Blijdorp ernaar, binnen de
grenzen van haar mogelijkheden, om
bedreigde dieren ooit weer naar hun oorspronkelijke
leefmilieu terug te brengen.
Er bestaan al enkele succesvolle voorbeelden
van dergelijke 'reïntroductieprojecten' bij o.a.
Arabisch oryxen, Europese wilde katten en
oehoes. Het wilde katten fokprogramma levert
regelmatig nieuwe katten voor uitzetting in Zuid-
Duitsland. Ze zijn een nauwe verwant van onze
huisdieren en komen voor in Europa. Meer details:
www.allemaalkatten.nl/wildekatten/
europese-wilde-kat.html en een collectie schitterende
foto’s via Google images: images.google.nl/
images?q=felis+silvestris+silvestris
LAATSTE
EDITIE
Tekst: Jenny Cockshull
Blijdorp ondersteunt zo veel mogelijke projecten voor het
behoud van natuurlijke leefgebieden. Dit wordt gefinancierd
uit de Blijdorp begroting, uit bijdragen van bezoekers, speciale
evenementen voor abonnementhouders en schenkingen
& giften van particulieren en organisaties. Blijdorp heeft o.a. de
volgende projecten ondersteund:
• Het Asian Elephant Conservation Centre in India voor onderzoek
naar de olifantenpopulatie in Myanmar en Laos. Meer over
deze olifanten op: www.unep-wcmc.org/index.html of
www.unep-wcmc.org/latenews/emergency/fire_1997/
asianele.htm~main of tinyurl.com/bcm78
• Een anti stroperteam ter bescherming van de Amoerpanter in
het Amoergebied (Rusland). Er leven waarschijnlijk nog ongeveer
40 van deze panters in het wild. Meer over dit project is te lezen
op de volgende site: www.nvdzoos.nl/SDH/4amurpanter1.html
en op de site van de WWF zijn er prachtige foto’s te zien van het
leefgebied in Rusland: www.wnf.nl/wnf/website/index.cfm/
objectID=3C72C343-3B69-4AFF-BA7077D3FDA5DFED
of tinyurl.com/835gs
• Een herintroductieproject voor de Europese nerts in Estland.
Blijdorp fokt deze diersoort achter de schermen i.s.m. de dierentuin
van Tallin. Een compleet verslag hierover en nog veel meer
details over deze diersoort is te lezen op:
www.nvdzoos.nl/SDH/4mink1.html
Voor Diergaarde Blijdorp staan behoud van de natuur en het welzijn
van de dieren voorop. Ook met het Oceanium stelt Blijdorp
zich tot doel een bijdrage te leveren aan de bescherming van zeeën
en kusten en de daarbij behorende flora en fauna. Zo is Blijdorp
zeer nauw betrokken bij internationale fokprogramma’s voor zeepaardjes.
Meer hierover op: www.rotterdamzoo.nl/?docId=2972
Digibeest is inmiddels ook een bedreigde diersoort geworden,
want dit wordt de laatste editie! Door tijdgebrek ben ik genoodzaakt
om ermee op te houden, maar hoop dat ik u geïnspireerd
heb om meer gebruik te maken van het internet.
Alle links zijn direct aan te klikken op www.vriendenvanblijdorp.nl
(links)
d i g i b e e s t e n
Kleine panda - foto: Fred van Tiel
9

10
Nederlandse weidevogels II
Grutto’s en tureluurs
In het vorige nummer van Vriendennieuws schreven
wij al over een nieuwe volière op de plaats van de
voormalige Kiboko speeltuin waarin weidevogels te
zien zullen zijn. We schreven toen over de kemphanen.
Deze keer vertellen wij u iets over twee andere toekomstige
bewoners, de grutto en de tureluur. Volgende keer
komen de kluut en de kievit aan bod en zullen we ook
de ervaringen van Blijdorp met deze vogels beschrijven.
Er zijn namelijk al jongen uit het ei gekropen!
Vogels van de slikgronden
‘Limosa limosa’ is de wetenschappelijke
naam van één van Nederlands bekendste
weidevogels, de grutto. De Nederlandse
naam ‘grutto’ is een klanknabootsing van
zijn roep. Deze roep wordt in verschillende
delen van Nederland wat anders weergegeven,
wat resulteert in verschillende namen
voor de grutto als ‘grut’, ‘gruut’, ‘grutteres’,
‘griet’, maar omdat zijn geluid blijkbaar
ook aan het slijpen van messen doet
denken, heet hij ook wel ‘schaarsliep’.
Lokale namen zijn vaak gebaseerd op
vergelijkingen met andere vogels en
zo wordt de grutto ook wel ‘bruin ooievaartje’,
‘oeversnip’ en ‘rechtbekwulp’
genoemd. Al met al heel veel namen voor
deze ‘vogels van de slikgronden’, wat de
vertaling van de wetenschappelijke naam is.
De veertig centimeter grote grutto met zijn
lange snavel en bruine kleur is net als de
andere weidevogels een vogel van veenweiden
en andere laag gelegen graslanden.
In ons land zijn dit met name de oude cultuurlandschappen
(bijvoorbeeld veenpolders)
die nu vrijwel geheel in gebruik zijn
als grasland. Sloten horen ook heel sterk
bij deze gebieden. Momenteel gaat er veel
aandacht uit naar het behoud van deze
gebieden. De sloten in deze gebieden trekken
specifieke soorten aan als visdiefjes en
snorren. Als er ook veel riet is vindt men er
ook roerdompen. Door de ‘verbeterde’
ontwatering, vermesting, het
intensieve landgebruik en de
vervroegde maaidata hebben
deze vogels het niet makkelijk.
Bovendien veroorzaken bovengenoemde
factoren een aantasting
van de flora, waardoor er
minder nestgelegenheid en
minder voedselaanbod is.
In het verleden had de grutto
er dan nog een probleem bij,
aangezien hij als lekkernij
bekend stond. Gelukkig is
hij net op tijd beschermd
verklaard. Toch keren er nog
ieder jaar rond maart erg veel
grutto’s terug vanuit hun winterverblijf
in West-Afrika en
het Middellandse zee gebied
om hier te komen broeden.
Dan, met name in het voorjaar,
is het typische gruttogeluid
goed te horen. Zeker als de
mannetjes hun hoge baltsvluchten
boven de weides
maken. Bij deze vluchten
vliegen ze met uitgespreide
staart en wentelen ze zich
van de ene op de andere zijde.
De vogels nestelen in wat langer
gras, waar ze met hun lange
poten ook goed op zijn gebouwd.
v o g e l w i j z e r
Grutto Tureluur
Tekst: Jos en Anne Marie
Nijkamp Hosman
Groeit het gras verder door, dan zijn
grutto’s vaak te zien op paaltjes, over
hun gebied uitkijkend. In de periode
van april tot medio juni legt het
vrouwtje vier eitjes in een in de grond
gemaakt kuiltje dat bekleed is met
wat grassen en bladeren. Beide ouders
broeden en verzorgen na het uitkomen
de jongen. De kuikentjes zijn zogenaamde
nestvlieders en verlaten dus al
heel snel het nest. Doorgaans is er één
nestje per jaar. Alleen wanneer het eerste
legsel wordt verstoord volgt er een
tweede. Erg ‘efficiënt’ zijn grutto’s niet,
per nest komen nul tot vier jongen uit
het ei en vervolgens wordt maar 50%
volwassen. Daarnaast sterft jaarlijks
20% van de volwassen vogels.
Grutto’s hebben een lange gevoelige
snavel die erg geschikt is voor het
zoeken naar voedsel in zachte vochtige
grond. De vogels kunnen hun voedsel
zowel op de tast als op het zicht lokaliseren.
Ze zijn met name op zoek naar
ongewervelde prooien zoals insecten,
larven, wormen, maar ook viseitjes,
bessen en zaden staan op het menu.
’s Winters is het dieet voornamelijk
plantaardig. Zo zoeken ze in hun
overwinteringsgebieden vooral de
zaden op de rijstvelden.
Ondanks het feit dat er wereldwijd
zo’n 140 000 - 270 000 paren grutto’s
zijn, gaat het niet goed. De afname in
aantal is dramatisch, want sinds de
jaren ‘60 zijn de aantallen met maar
liefst 50% afgenomen. ’s Zomers trekken
80-90% van de grutto’s naar ons
land, wat maakt dat Nederland een
specifieke verantwoordelijkheid heeft
in de bescherming van deze soort.
Vogelbescherming Nederland heeft
gelukkig veel aandacht voor de weide-
>

vogels. Veel hangt hierbij af van de medewerking
van boeren en waterbeheer.
‘Er tureluurs van worden...’
De tureluur is zo’n andere typische weidevogel
met als meest opvallende kenmerk
zijn rode poten. Waarschijnlijk is de naam
‘tureluur’ samengesteld uit de klank die de
vogels maken ‘tu-ru-ru’, en het oud Franse
woord ‘turlure’ wat refrein of herhaald,
eentonig betekent. Vandaar ook de uitdrukking
‘ergens tureluurs van worden’. Ook de
tureluur heeft in vele Nederlandse streken
een eigen naam. Zo werd de tureluur vaak
gezien als een voorbode van regen, wat
hem de naam ‘regentuter’ gaf. Vooral
opvallend zijn, zoals genoemd, zijn rode
poten, wat namen als ‘roodbeentje’ en
‘roodpootruiter’ opleverde.
Bij de tureluurs zijn de mannetjes en de
vrouwtjes identiek. Ze hebben beiden een
zomer- en winterkleed, waarbij de laatste
lichter van kleur is en beide seksen zijn
circa 28 centimeter groot. Het grootste
deel van het jaar zijn het sociale vogels,
die ook het gezelschap van andere vogels
waarderen en samen foerageren op de
Wadden en langs riviermondingen. In de
broedtijd zoeken ze de weilanden op.
Op zoek naar een partner jaagt het mannetje
op de grond met uitgespreide staart en
vooruitgestoken kop achter het wijfje aan.
Als het klikt bouwen ze hun nest tussen
het hoge gras en verbergen het door er
grassprietjes overheen te trekken.
De nesten, eenvoudige kuiltjes in de grond,
worden door beide vogels gemaakt. Hierna
kiest het vrouwtje er één uit om haar vier
eitjes in te leggen. Als er circa 23 dagen
door beide vogels gebroed is, komen de
eitjes uit. Ook tureluurs zijn nestvlieders.
Indien het een paartje in een bepaald jaar
goed is gelukt de jongen groot te brengen,
komen ze het volgende jaar vaak op dezelfde
plek terug.
Net als bij grutto’s zijn de jongen erg
gevoelig voor koude. In koele jaren kost
dat dan ook heel wat kuikens het leven.
Op een leeftijd van één tot twee jaar
beginnen de jonge vogels zelf met broeden.
Tureluurs kunnen overigens behoorlijk oud
worden. De oudste, geringde vogel is 17
jaar.
Deze weidevogels zijn, meer dan de grutto’s,
echte carnivoren. Ze eten insecten en
ook wel wat vis. Ze zoeken hun kostje
zowel overdag als ’s nachts bij elkaar in
vaak grote groepen van wel 1000 vogels.
’s Winters trekken ze naar het zuiden van
het Middellandse zeegebied en de kust
van Afrika. En als het goed is komen ze
het volgende voorjaar weer terug.
Ging het vanaf de jaren ’70 hard achteruit
met de aantallen tureluurs, de laatste jaren
staat de teller wereldwijd stabiel op zo’n
145 000 – 185 000 paren. Er is dus zeker
hoop voor de tureluur!
v r i e n d e n
Najaarsreis GaiaPark
Kerkrade Zoo
Van Gorilla tot Valk
Zaterdagochtend 17 september: een drukte van belang op het
Kruisplein. Maar liefs 98 mensen hadden zich aangemeld voor
deze excursie. Niet zo gek natuurlijk. Op het programma stond
een bezoek aan Nederlands nieuwste dierentuin en wie is daar
nu eerder geweest!
Na een voorspoedige reis kwamen we met goed dierentuinweer in Kerkrade aan.
Wij kregen een warme ontvangst door de parkmanager Wim Verberkmoes met koffie en,
heel toepasselijk, Limburgse vlaai. Na een woord van welkom vertelde Wim in het kort
de geschiedenis van het nog zo jonge park. Daarna was het ieder voor zich het park in.
Hoewel het park nog geen half jaar open is maakt het al een heel volwassen indruk met
uitstekende dierverblijven. Het is duidelijk te zien dat er heel wat ervaring en knowhow
van Apenheul en Safari Beekse Bergen in zit. Toevallig ook niet de minste tuinen als je
het hebt over goede en ruime verblijven. Probeer maar eens een tuin te vinden met een
veelvratenverblijf zoals in Gaia! Het gorillaverblijf is nog zo’n voorbeeld. Zowel in het
binnenverblijf als ook op het eiland is duidelijk het Apenheulverblijf herkenbaar. Zeker het
binnenverblijf is een juweel, met een perfecte balans tussen bezoekers en gorilla’s. Ook hier
weer een combinatie met een andere apensoort. Geen huzaarapen zoals in Apenheul, maar
kuifmangabeys. Minder is het verblijf met de (Blijdorp)wolven. Alsof de lokale bouwmarkt
de schuttingen in de uitverkoop had. Maar dat is dan ook het enige minpuntje.
Mede door het onverwachte mooie weer, de fraaie parkaanleg en de prima horeca hebben
we kunnen genieten van een prachtige dag. Enkele deelnemers met een helderziende blik
lieten zich de warme maaltijd op het terras van ‘De Veelvraat’ goed smaken.
Helaas wilde op de terugweg het wegrestaurant Van der Valk Gilze niet meewerken om de
dag succesvol te beëindigen. Omdat we met 100 mensen waren en een zelfbedieningsrestaurant
wel heel lange wachttijden zou opleveren werd uitgeweken naar een restaurant met
zo’n toekan op het dak. Aangemeld en bevestigd, het mocht niet baten. Met zo velen waren
we niet welkom. Blijkbaar was Van der Valk toch niet zo’n goed idee.
Tekst: Peter Biesta Foto’s: Fred van Tiel
N.B. Van der Valk Gilze heeft achteraf nog gereageerd. De gang van zaken werd wel zeer
betreurd, doch was verder weinig hoopvol.
11

12
Toekomstmuziek
In ons kleine kikkerland hebben we een groot aantal dierentuinen.
De meeste tuinen hebben een aantal jaren geleden een toekomstvisie
gepresenteerd: er verschenen diverse Masterplannen, ondermeer
in Blijdorp en Apenheul. Blijdorp heeft destijds bijvoorbeeld gekozen
voor een continenten-indeling, terwijl Burgers’ Zoo begonnen is
met de bouw van eco-displays. De tijd staat echter niet stil. De
eisen van het publiek over het houden van dieren worden steeds
hoger en de kennis over dieren in het wild en het houden ervan in
dierentuinen, nemen steeds verder toe. Tenslotte zijn er tegenwoordig
veel meer technische hoogstandjes mogelijk. Hoe gaan de dierentuinen
om met deze veranderende omgeving? Hebben ze een
nieuw Masterplan? En zo ja, wat hebben de dierentuinen in petto
voor de bezoekers? In dit artikel is toekomstmuziek uit Rotterdam,
Arnhem en Apeldoorn te horen.
Diergaarde Blijdorp
Blijdorp heeft in haar Masterplan uit het
begin van de jaren ‘90 gekozen voor een
indeling in continenten. U zult begrijpen dat
deze keuze drastische gevolgen heeft gehad
omdat de tuin niet op die manier was ingedeeld.
Het eerste verblijf dat werd
gebouwd was de Mongoolse steppe, dat
nog steeds één van de parels van de tuin is.
Bijna 15 jaar later en heel wat fraaie verblijven
rijker, zitten nog niet alle dieren in hun
continent, maar het schiet op! De uitvoering
van het Masterplan is overigens voor
de diergaarde heel succesvol geweest wat
betreft de bezoekersaantallen: ruim 1,5
miljoen in 2003!
Hoewel het eerste Masterplan nooit formeel
is afgesloten, werd het tijd voor een
nieuw plan. De ontwikkelingen in de dierentuinwereld
staan immers niet stil. Eind
vorig jaar kwam dan ook het Masterplan II
uit, die de titel “De dieren dichterbij”
kreeg. Opvallend is dat de titel verder niet
wordt uitgelegd. Hoe brengt de diergaarde
de dieren dan dichterbij? Over het algemeen
komen de dieren immers (letterlijk
althans) verder van het publiek af te staan
Master
Tekst: Alex Schouten
en Angeline Peters
Bronnen: Harpij (2005, nr. 3),
Publieksversie Blijdorp
Masterplan II,
Apenheul naar/na 2010?
Met dank aan:
Robert van Herk
(Diergaarde Blijdorp),
Marc Damen (Burgers´ Zoo)
en Bert Smit (Apenheul)
omdat de nieuwe verblijven steeds ruimer
en natuurlijker worden met veel meer
schuilmogelijkheden.
Blijdorp benadrukt in haar Masterplan II het
belang van natuurbehoud, het behoud van
haar bijzondere dierencollectie en de historische
waarde van de tuin.
Wat staat er de komende jaren op stapel
in de Diergaarde?
Periode 2004-2005. Het tijgerverblijf is
inmiddels feestelijk geopend en een deel
>

plannen
van de Afrika Savanne is af. Bij de verdere
afronding van de savanne heeft Blijdorp
(niet voor het eerst overigens) te maken
met de Monumentencommissie en de
dienst Welstand van de gemeente Rotterdam.
De nieuwe verblijven voor de o.a. de
servals moeten daardoor nog even wachten.
Nabij de spoorlijn gaat het met de
bouw van een nieuwe speeltuin, een nieuw
restaurant en een volière met vogelkas
gelukkig voorspoediger. Behalve in het Afrika-deel
wordt er ook in het Zuid-Amerikadeel
gebouwd: de bouw van een volière
voor rode ibissen, geelvleugelara’s en kuifhoenderkoeten
moet de verbindingsroute
tussen de oude en de nieuwe tuin letterlijk
en figuurlijk wat meer kleur geven. Ook
een moerasgebied onder de betonpalen
van de HSL zal daaraan bijdragen.
Periode 2006-2007. Het 150-jarig jubileum
wordt gevierd met de bouw van een
Savanne-huis. Giraffen, klipdassen, Mohrgazellen,
neushoorvogels en diverse reptielen
gaan deze uitbreiding van Afrika bewonen.
En natuurlijk vindt in deze periode ook de
opening van een nieuw, door de Vrienden
gesponsord ijsberenverblijf plaats. ‘Kom
over de brug, de ijsberen moeten terug’ is
ons motto. Ook poolvossen, sneeuwuilen
en lemmingen gaan in het nagebootste
toendra-landschap leven. Zoals waarschijnlijk
wel bekend, is dit Arctica-project
gepland tussen de bizons en het Roel
Langerak Park.
Periode 2008-2010. De restauratie van
de Rivièrahal, die in de periode 2006-2007
is begonnen, wordt voltooid. Het hoogtepunt
is de herbouw van de historische
toren. Het roofdierengebouw wordt
geschikt gemaakt voor beer-achtigen.
Het Oceanium wordt uitgebreid met een
nieuwe en spectaculaire Surinamehal
(o.a. apen, vogels, anaconda’s), terwijl de
Afrika-Savanne bezoek krijgt van nijlpaarden
en nijlkrokodillen. De kroko’s zijn door
grote ruiten onder water te bewonderen.
Dat is inderdaad de dieren dichtbij!
Periode na 2010. Plannen genoeg, maar
de geschiedenis leert dat een dierentuin
een dynamisch bedrijf is, waar veel gebeurt
en veel plannen worden aangepast. In ieder
geval staan er leuke dingen op het lijstje,
zoals de aanleg van een Andes/Rocky
Mountains berggebied, een nieuw verblijf
voor de Orang Oetans, de realisatie van
een Australië-deel en afronding van het
Afrika-continent met ondermeer een
Madagascar-gedeelte.
Kortom, Blijdorp zal in 2010 een nog mooiere
tuin zijn geworden, met een nog beter
zicht- en voelbare continenten-indeling.
Plattegrond van de fases rond Burgers - foto: Burgers’ Zoo
Burgers’ Zoo
Onder de bezielende leiding van wijlen
Antoon van Hooff heeft Burgers’ zich de
afgelopen decennia ontwikkeld tot een
toonaangevende dierentuin. Het motto van
Van Hooff is altijd geweest dat dieren in
een zo natuurlijk mogelijke omgeving en
onder zo natuurlijk mogelijke leefomstandigheden
gehouden moesten worden.
Tegenwoordig heet een verblijf dat daaraan
voldoet een eco-display. Met de opening
van de Bush in 1988 werd de eerste grote
eco-display geopend. Ruim 15 jaar later zal
iedereen beamen dat de Bush zowel voor
de dieren als voor de bezoeker zeer
geslaagd is. Nog bijzonderder is dat geen
enkele andere Europese dierentuin tot op
heden maar in de buurt is gekomen van het
hoge niveau van de Bush. De Masoala hal in
Zürich heeft de potentie, maar moet zich
nog bewijzen (zie ook VN nr. 4 van 2004).
Met de bouw van de Desert en de Ocean
in Burgers’ Zoo zijn nog 2 biotopen toegevoegd.
Veel mensen vragen zich af wat de
volgende hal zal worden, maakt dat onderdeel
uit van een Masterplan van Burgers’?
Om maar direct met de deur in huis te vallen:
Burgers’ Zoo heeft geen openbaar
Masterplan. Omdat Burgers’ een privé-dierentuin
is, hoeven ze ook geen Masterplan
te publiceren. Bovendien is er altijd een
kans dat een ‘concullega’ er met het idee
vandoor gaat. Gaat er dan niets spannends
gebeuren in Burgers’ de komende jaren?
Jawel, daar wordt thans hard aan gewerkt.
Impressietekening van de toekomstige aanbouwen rond de Bush - Wiegerinck Architecten
Bouw van de Savanne - foto: Burgers’ Zoo
Burgers’ Bush is niet als los project gepland,
maar moest het centrale deel vormen van
een groter complex dat diverse biotopen of
‘werelden’ zou omvatten. Burgers’ Ocean
vormt fase 1 hiervan en is inmiddels enkele
jaren gereed. In 2004 werd begonnen met
fase 2: de bouw van een groot deel van de
geplande stallen voor de Safari hoefdieren.
Het biotoop ‘Savanne’ wordt dus verder
uitgebouwd, waarbij de gnoes, de zebra’s
en de waterbokken nieuwe huisvesting
hebben gekregen. Tegelijkertijd is boven de
stallen een ontvangstruimte gemaakt. Net
zoals Blijdorp had Burgers’ geen grote vergader-
en congresruimte, maar dat is nu
opgelost. Recent is gestart met fase 3,
waarbij het restaurant wordt uitgebreid.
Vanaf een verhoogd terras kunnen de
bezoekers binnenkort genieten van een uitzicht
op de savannedieren. Bovendien worden
nieuwe stallen gebouwd voor onder
meer giraffen, duikers, dikdiks en kroonkraanvogels.
In de komende jaren zal fase 4
worden uitgevoerd, waarbij de neushoorns
centraal staan. Op deze wijze wordt de
ring rond de Bush in stappen verder gesloten.
En komt er dan geen nieuwe, spectaculaire
hal? Misschien dat het 100-jarig bestaan van
Burgers’ Zoo in 2013 een goede reden is
om goed uit te pakken. Maar of daar al
plannen voor zijn is en blijft strikt
geheim…….
>
13

14
Apenheul
Zoals bekend moet Blijdorp bij de uitvoering
van het Masterplan rekening houden
met de Monumentencommissie van de
gemeente Rotterdam. Apenheul zit in een
vergelijkbaar schuitje. Al jarenlang bepaalt
het bestemmingsplan van de gemeente
Apeldoorn in hoge mate de ontwikkelingsmogelijkheden
van het apenpark. In het uit
1994 daterende bestemmingsplan is aangegeven
dat Apenheul slechts 3.500 m2 mag
bebouwen met een bouwhoogte van maximaal
6,5 meter. Ter vergelijking, de oppervlakte
van Burgers´ Bush is 15000 m2 en
de Desert 7500 m2. Slechts 2,5 % van de
13 ha van Apenheul mag dus bebouwd
worden. Ondanks deze restrictie heeft
Apenheul in de periode 1995-2000-2004
vorm gegeven aan haar Masterplan en zijn
onder meer de volgende verblijven gerealiseerd:
1995-1996, nieuw entreegebouw en
doodshoofdaapjes bos
1996-1997, bonobo-eiland en Madagascar
gebied
1997-1998, langoerengebied en Dayak
farm
1999-2000, Orang Oetan gebied
2001-2002, Apenboom pad
Met al deze nieuwe gebieden, waarbij
uiteraard ook binnenverblijven voor de
apen gebouwd moesten worden, is de
beschikbare 3500 m2 bouwoppervlakte
gebruikt en een groot deel van het Master-
ZOO’N TIJDSCHRIFT ‘Wildlife Magazine, een wereld aan wildlife’
“Een gloednieuw Nederlandstalig
tijdschrift dat geheel gewijd is
aan wildlife. Onafhankelijk en
eigentijds. Dàt is Wildlife Magazine.
Met veel aandacht voor
wilde dieren, natuur en de mensen
achter het werk in dierentuinen,
dierenopvangcentra, wildparken
en natuurbescherming
wereldwijd. Met actuele ontwikkelingen,
boeiende reportages
en inspirerende interviews.
Gecombineerd met adembenemende
fotografie.”
Aldus het jongste natuurtijdschrift op haar
website. Nadat eerder het boekachtige tijdschrift
‘Vliegend Hert’ het helaas niet
redde is nu ‘Wildlife Magazine, een wereld
aan wildlife’ verschenen en hebben we het
derde nummer, september-oktober 2005,
voor ons liggen.
Masterpl
plan gerealiseerd. Maar hoe nu verder?
Vanaf 2004 is er een nieuw Masterplan:
Apenheul naar 2010?, Apenheul na 2010?.
Een aantal projecten uit dit masterplan
is/wordt inmiddels gerealiseerd:
Een Berber Canyon. Na een drastische
ombouw is het nieuwe Berberapengebied
in het voorjaar van 2005 geopend en ziet
er zeer fraai uit. Berberapen leven in het
Bij het doorbladeren valt het ons niet mee
en ook niet tegen. Een breed scala aan
onderwerpen met vele afbeeldingen passeren
de revue. De foto’s vallen in ieder
geval wel wat tegen, erg recht toe recht aan
en niet allemaal even scherp.
Het tijdschrift maakt een drukke indruk, er
lijkt te veel te moeten staan op iedere bladzijde.
De meeste artikelen zijn echter aan
de korte kant en de hoeveelheid tekst is
klein. Naast deze artikelen vinden we er
onder andere een aantal columns, kinderpagina’s,
een kalender met aanbevolen dagtrips,
een nieuwsrubriek, een kruiswoordpuzzel,
een strip van Toon van Driel (Felis
Leo) en een brievenrubriek.
Als we wat specifieker naar dit nummer
kijken vinden we een hoofdartikel, met de
titel ‘Afrikaanse jumbo’s in opmars’, dat
handelt over de problemen die het toegenomen
aantal Afrikaanse olifanten in een
aantal gebieden veroorzaakt. Het oplossen
Orangseum - foto: Masterplan Apenheul
Atlasgebergte, waar het ‘s winters erg koud
kan zijn. Op Apenheul hebben deze apen
dan ook geen binnenverblijf (nodig), zodat
het gebied zonder gebruik van het schaarse
bouwoppervlak gerealiseerd kon worden.
Bij het verlaten van het Berberapengedeelte
zullen de bezoekers vanaf 2006 of 2007
door een grote volière met kaalkopibissen
en Barbarijse patrijzen lopen.
Sifaka´s. Tegen de tijd dat u dit leest is het
verblijf gereed en wordt bewoond door
sifaka’s, een unicum in Nederland!
van dit probleem blijkt niet zo eenvoudig,
anders dan het afschieten van de overtollige
dieren. Een ander artikel gaat over
insectenfobie. Een groot aantal Nederlanders
heeft er last van en dat kan knap lastig
zijn tijdens de warmere maanden van het
jaar of tijdens exotische vakanties. In het
artikel wordt uitgelegd wat een fobie is,
hoe deze ontstaat en hoe deze eventueel
behandeld kan worden.
Het reisverslag in dit nummer beschrijft
Los Llanos (wat ‘de vlaktes’ betekent) in
Venezuela. Er wordt onderscheid gemaakt
tussen de hoge en de lage Llanos. De hoge
Llanos ligt in het noorden dicht tegen de
bergen aan. Het is daar bosrijk, maar minder
waterrijk dan in het zuidelijk gelegen
gebied van de lage Llanos. Bij elkaar is het
gebied zes maal groter dan Nederland en
Derk Beltman, van wie de tekst en de fotografie
is, zag er erg veel dieren, waaronder
kaaimannen, boa’s, tapirs, miereneters
capibara’s, etc.
>
>

nnen
Bongo Bonde. Tribune waar het publiek
informatieve presentaties van de gorillaverzorgers
kunnen bijwonen.
Voor de komende 10 jaar wil Apenheul
haar niche als apenpark behouden en haar
imago handhaven. Versterking en verdieping
is het motto. Hiervoor is wel meer
dan 5000 m2 extra bouwbaar oppervlak
nodig en derhalve is een bestemmingsplan
noodzakelijk (het vooroverleg is inmiddels
gestart). Apenheul onderbouwt in haar
nieuwe Masterplan uitgebreid waarom zij
meer bouwoppervlak nodig heeft. Want
zonder extra bouwmeters is verdere uitvoering
van het nieuwe Masterplan niet
mogelijk.
Welke concrete plannen heeft Apenheul
voor de periode tot 2010?
GorillaWorld. Naast de al gerealiseerde
gorilla tribune (de Bongo Bonde) zijn er
ook plannen voor een nieuw binnenverblijf
voor de gorillagroep. Maar ... voor dit
hoognodige binnenverblijf is toch echt een
verruiming van de bouwmeters nodig. Het
nieuwe gebouw zal een verdubbeling van
de oppervlakte van het huidige gebouw
zijn. Onder het gorillagebouw komt een
souterrain met publiekspresentaties rond
Bouw berberverblijf - foto: Alex Schouten
het thema ‘Wouden in het stroomgebied
van de Congo Rivier’.
‘Amazonia’, een complex van gebouwen
(shelters) en eilanden voor apen en andere
dieren uit het Amazone-regenwoud.
‘Xingu Bio-Variëté’, een spectaculaire en
subtiel-indringende multimediale presentatie
over biodiversiteit in het Amazonewoud.
Dit zal gerealiseerd worden in een
groot gemeenschapshuis van de Xinguindianen
(40*20 meter, 8 meter hoog).
‘De Gouden Apen van China’. Net zoals
Blijdorp heeft Apenheul deze apen op het
verlanglijstje staan.
Maar voordat deze plannen gerealiseerd
kunnen worden, zal Apenheul er waarschijnlijk
vele vergader-uren met de
gemeente Apeldoorn op hebben zitten ...
Onder de titel ‘De kunst van verbeelding,
het wilde dier als inspiratiebron’, wordt
aandacht besteed aan een aantal schilderwerken
met (wilde) dieren als onderwerp.
Zodiac Zoos, de moederorganisatie van
Dierenpark Wissel, Zoo Parc Overloon,
Aqua Zoo Friesland en Zoo Labyrinth
Boekeloo vertelt middels Martine Otten
in de rubriek ‘Achter de schermen’ over
de bouw van een nieuw dierenverblijf.
Ook hier vinden we veel foto’s en relatief
weinig tekst. Overigens vinden we in de
colofon dat Zodiac Zoos ‘partner’ van dit
magazine is.
Op de pagina’s met de titel ‘wild-life-style’
wordt reclame gemaakt voor een viertal
artikelen: het boek ‘Help mijn baas is een
aap, sociaal gedrag in organisaties vanuit
natuurlijk perspectief ’ van Patrick van
Veen, ‘Spa Energie Végétale’ nieuwe
schoonheidsproducten van Yves Rocher, de
mobiele telefoonaanbieder ‘Call4care’ en
‘Vivara – natuurbeschermingsproducten’
Samenvatting
De 3 dierentuinen zetten de in de
jaren ‘90 ingeslagen weg voort.
De Masterplannen van Apenheul en
Blijdorp bevatten dan ook geen grote
verrassingen of wendingen. Maar saai
of voorspelbaar zijn de plannen daarmee
allerminst! Met name de Surinamehal
en Arctica in Blijdorp en het
‘Xingu Bio-Variëté’ in Apenheul lijken
erg spectaculair te gaan worden.
En Burgers? Die tovert heus wel een
fraaie eco-display uit de hoge hoed.
Kortom, er liggen spannende
dierentuinjaren voor ons!
krijgen elk een halve pagina ruimte.
Wat deze producten met ’Wild-life-style’
te maken hebben is ons niet helemaal
duidelijk.
Al met al is ons oordeel over dit tijdschrift
matig positief: het blijft oppervlakkig en
vooral, zoals al eerder gezegd erg druk.
De fotografie noemen wij in ieder geval
niet ‘adembenemend’.
‘Wildlife Magazine, een wereld aan wildlife’
verschijn zes keer per jaar.
Losse nummers kosten € 4,50 een abonnement
€ 22,50. In de aanbieding waarbij de
nieuwe abonnee het boek ‘Aarde’ van de
ANWB krijgt aangeboden, spreekt men
over een 68 pagina’s dik tijdschrift. Wij tellen
in dit nummer 64 pagina’s, maar desalniettemin
blijft het een behoorlijk dik blad.
Voor meer informatie kunt u de website
raadplegen: www.wildlifemagazine.nl
Tekst: Jos en Anne Marie Nijkamp Hosman.
15

16
k o u d b l o e d
Pages
Voor het vorige artikel (over aardbeikikkers) werd ik verwezen
naar Louwerens-Jan Nederlof. U weet wel, die van die hele grote
foto met die vogelspin bij de ingang. Ik vond hem hevig transpirerend
en erg druk bezig in de vlindertuin op de eerste dag na
zijn vakantie. Bij de tweede afspraak (om foto’s te maken) vond
ik hem wederom in de vlindertuin, ploeterend in zijn (eigenlijk)
vrije weekend. Gefascineerd tijdens deze aparte bezoekjes
maakte ik een derde afspraak met hem. Deze keer over de vlindertuin
zelf. Ik vond hem relaxed en enthousiast vertellend over
de pages van de vlindertuin van ei, via rups en pop tot vlinder.
Vlinders in het algemeen
De wetenschappelijke naam voor vlinders is
Lepidoptera (schubvleugeligen). Het is,
op de groep van de kevers na, de grootste
insectenfamilie op aarde. Wereldwijd zijn
er zo’n 150.000 verschillende dagvlinders.
Een vlinder is duidelijk een insect met zijn
drie lichaamsdelen en zes poten. Op de kop
zitten de antennes die de informatie uit de
omgeving opvangen. Er bevinden zich ook
twee relatief grote samengestelde ogen.
De monddelen bestaan uit een meer of
minder lange roltong (om nectar uit bloemen,
water uit dauwdruppels of mineralen
uit uitwerpselen te zuigen) en een paar tasters.
Aan het borststuk zijn de zes poten
bevestigd. Bij sommige vlinders, zoals de
passiebloemvlinders, zijn er maar vier duidelijk
zichtbaar. Verder zitten hier ook de
twee paren vleugels vast. Deze zijn bedekt
met schubben. Die schubben bepalen de
kleur van de vlinder. De kleur dient als
camouflage of om vijanden af te schrikken
of om partners te lokken. Het achterlijf is
meestal lang en slank. Bij nachtvlinders is
het echter vaak kort en plomp. In het uiteinde
van dit lichaamsdeel bevinden zich
de voortplantingsorganen.
Het doel van het leven van de vlinder is
Rups, pop, rouwbandpage - foto’s Lisette de Roo
paren en de eieren op de juiste plaats leggen.
Uit de eieren komen larven (rupsen)
die vooral moeten eten om te groeien.
Na vijf tot zeven vervellingen verpopt deze
zich. Uit de pop komt tenslotte weer een
vlinder. Deze gedaanteverwisseling, een
complete metamorfose, is één van de
mooiste wonderen van de natuur.
Wat zijn pages?
De officiële naam van de familie van de
pages is Papilionidae (grote pages). Tot deze
familie horen meer dan 900 soorten vlinders.
Het zijn grote, opvallende dagvlinders.
Veel dieren hebben staarten aan de achtervleugels,
vandaar de Engelse naam voor
deze familie; swallowtail (zwaluwstaart).
De Papilionidae komen voornamelijk voor
in Zuidoost-Azië en Zuid-Amerika, maar
er zijn ook soorten te vinden in Europa en
zelfs één in Nederland, namelijk de koninginnepage.
Pages vinden hun voedsel in met
name rode en paarse bloemen. Voedselplanten
zijn de schermbloemigen, ruitachtigen
(citrus bijvoorbeeld) en Aristolochiaplanten.
De nectar drinken ze al fladderend
uit de bloem. Pages hebben zes goed ontwikkelde
poten en een specifiek patroon in
de vleugeladers.
Tekst: Jan Breedijk
Met medewerking van:
Louwerens-Jan Nederlof
Verschillende soorten
Binnen de familie van de Papilionidae zijn er
vijf ondergroepen;
I de echte pages (met staarten)
II de pages zonder staarten
III de Apollovlinders
IV de vogelvlinders
V de Bhutanistis-soorten
De echte pages zijn herkenbaar aan het
feit dat ze een staart hebben aan beide
achtervleugels. In de vlindertuin van Blijdorp
vliegen vooral de Zuid-Amerikaanse soorten
uit groep I en II en de Zuidoost-Aziatische
soorten Papilio memnon (zwarte page),
Papilio helenes (Helenapage), Papilio
demolian (citruspage) en Papilio polytes
(Rouwbandpage) rond. Met deze laatste,
de rouwbandpage, is het gelukt om te
kweken. Maar daarover leest u één en
ander verderop in dit artikel.
De Papilio machaon is de in Zuid-Limburg
voorkomende koninginnepage. Ook die
komt verderop nog aan bod. De tweede
groep, de pages zonder staarten, komen
vooral voor in Zuid-Amerika. Zij leven op
Aristolochia-planten. Dit zijn klimplanten.
Vorig jaar is hier een soort (Battus polydomas)
van in de Diergaarde gekweekt die
mooi chocoladebruine rupsen opleverde
met een witte band.
De Apollovlinders komen voor in Noord-
Europa, met name in Rusland en Scandinavië,
en in de Alpen. Ze leven vooral van
sedum (vetplanten) en elk dal heeft zijn
eigen vorm en variëteit. De vogelvlinders
komen alleen voor in Nieuw-Guinea en
Indonesië. Ze hebben een spanwijdte van
25 tot 30 centimeter. Elk eiland heeft deze
vlindersoort in een eigen vorm. Er wordt
met deze vlinders maar weinig gekweekt,
>

want de landen zijn erg streng met betrekking
tot de uitvoer van de dieren. De laatste
groep, de Bhutanistis, is een kleine groep
die alleen voorkomt in Nepal en omstreken.
Deze pages hebben dubbele staarten. Ze
zijn streng beschermd omdat ze bedreigd
worden door verzamelaars. Voor de zeldzaamste
soorten wordt zelfs meer dan 7000
dollar betaald voor één enkele vlinder.
Bhutanistis komen op één plek bij elkaar
(bijvoorbeeld op de top van een heuvel of
bij een boom). Daar worden ze dan
gevonden. Dit gedrag heet ‘hilltopping’.
Rouwbandpages kweken
in Blijdorp
Dit jaar is er een succesvolle kweek aan de
gang van de Papilio polytes in de vlindertuin
van de Diergaarde. Deze rouwbandpage is
een overwegend zwarte vlinder met een
witte streep over de beide achtervleugels.
Op een aantal citrusplanten in de kweekruimte
van de vlindertuin zaten ten tijde van
dit interview een flink aantal rupsen. Het
mannetje had een vrouwtje gezien en is
toen vlak onder en voor haar gaan vliegen.
Hierbij maakte hij een paar salto’s achterover
waarbij hij haar antennes probeerde te
raken met zijn vleugels. De geurstof die hij
hierbij afgaf heeft het vrouwtje overtuigd
dat ze soortgenoten zijn. De baltsvlucht eindigde
in een paring waarbij de voortplantingsorganen
in het achterlijf tegen elkaar
zijn gedrukt. Het vrouwtje zocht toen een
mooi, voedselrijk plekje om de eitjes te leggen.
Na een dag of tien doorgebracht te
hebben in de bolvormige, gladde eitjes
zagen de rupsjes het eerste levenslicht.
Nu is het zaak om vier weken lang lekker
veel te eten. Het kleine rupsje probeert
zoveel mogelijk te lijken op een vogelpoepje.
De vijanden, met name de vogels, zijn
niet in zo’n hapje geïnteresseerd. Als de
rups groter wordt, na de derde vervelling,
komt dat niet geloofwaardig meer over.
De rups speelt dan de rol van een afschrikwekkende
hagedis. Ook dit schrikt de
vijanden af, of laat hun interesse in dit dier
smelten als sneeuw voor de zon. Bij mieren
werkt deze truc niet. Daarom heeft de rups
een orgaan (osmaterium) dat hij vlak achter
de kop naar buiten duwt. Het is opvallend
gekleurd, V-vormig en geeft een doordringende
geur af. Hiervoor gaan de mieren ook
op de loop. Als er genoeg is gegeten, verveld
en gegroeid verandert de rups in een
pop. Hij past zich aan de kleur van de tak
waarop hij zit aan en gaat in een hoek van
45 graden tegen de tak zitten. Hij is nu net
een zijtakje. Na twaalf dagen komt uit deze
pop een prachtige vlinder tevoorschijn.
Deze vlinder heeft tien dagen tot drie
weken de tijd om te zorgen voor het nageslacht.
Daarna is haar leventje over. Deze
cyclus kan het hele jaar door plaatsvinden,
maar toch vooral in de zomer. In de winter
gebeurt het minder omdat er dan minder
licht is. Bovendien krijgen de citrusplanten
van Blijdorp twee jaar rust om te herstellen
na de vorige ‘rupsenplaag’. Vanaf februari
volgend jaar wil men in de vlindertuin van
Diergaarde Blijdorp een test gaan doen met
kunstvoer. Dit is een soort poeder in gelatine.
De rupsen gaan dan in een doosje apart
met dit voer. Dit wordt al gedaan in Amerika
en in sommige tropische vlindertuinen.
Blijdorp onderhoudt contact met andere
vlindertuinen in Nederland zoals Artis en
Emmen en met particuliere kwekers in
Zeeland en Engeland. De contacten houden
in dat zowel informatie, als eitjes, rupsen en
poppen worden uitgewisseld. De meeste
pages komen gekweekt aan (als pop) uit de
tropen. Elke twee weken komt een zending
binnen van de Engelse leverancier ‘Stratford-upon-Avon’
die de poppen inkoopt
en doorstuurt volgens een jaarrooster.
De koninginnepage
Zoals al eerder vermeld komt er ook een
page voor in vooral het oosten en zuiden
van ons land. Daarom nog een stukje over
onze enige, inlandse page. De Papilio
machaon heeft een voorvleugellengte van
ongeveer 3,4 centimeter. De vleugels zijn
geel met een zwarte tekening en op de achtervleugels
bevinden zich twee voornamelijk
rode vlekken. De koninginnepages komen in
open landschap voor vanaf de zeekust tot
op 2000 meter hoogte. Daar in de bergen
rusten de vlinders in de trektijd. De koninginnepage
was ooit een veel voorkomende
vlinder. De rupsen voeden zich met schermbloemigen,
zoals peen, venkel, peen, dille
en komijn, dat algemeen voorkwam. Door
de veranderingen in de landbouw zoals verdroging,
vermesting en verkaveling, is deze
vlinder jammer genoeg op veel plaatsen uitgestorven.
In Nederland vliegen de vlinders
van april tot begin september. Ze leven
maar een paar weken. In de korte zomers
van Noord Europa komt maar één generatie
tot ontwikkeling, in Zuid Europa twee en
in Noord Afrika zelfs drie. De rupsen van de
koninginnepage zijn eerst zwart met 6 rode
wratten en een witte vlek op de rug. Later
worden ze groen met zwarte ringen en per
ring zes geelrode punten.
Kwetsbare schilderijtjes
Vele vlindersoorten worden bedreigd. Zelfs
in Nederland zijn de fladderaars weinig
meer te bewonderen. Door het bestrijden
van de rupsen en bovenstaande landbouwveranderingen
is het vlinderbestand flink
afgenomen. Dit is iets waar een individu niet
zoveel aan kan doen. Maar wat mij opviel in
de vlindertuin was het gedrag van sommige
bezoekers. Ondanks duidelijke borden lieten
mensen de schuifdeuren gewoon open
staan en probeerden sommige mensen de
vlinders toch te ‘aaien’ of nog erger…te
vangen. Een kind weet zelfs dat de schubjes
van de vlinder in je hand achter blijven en
dat je zo de vlinder beschadigt. Een kleuter
zegt al: ‘Niet doen, dan gaat ie dood!’
Laten we ze bekijken als mooie schilderijtjes.
Zet een vlinderstruik (Buddleja) in uw
tuin, daar komen ze op af. Dan heeft u zelf
ook een vlindertuin voor inheemse soorten.
Ook Blijdorp gebruikt de bloemen van deze
struik voor haar vlinders. Ikzelf heb heel wat
koolwitjes, atalanta’s, dagpauwogen en kleine
vossen gezien deze zomer. En vorige
week zat er nog een grote vos. Nu maar
wachten op die koninginnepage.
17

18
Tekst en foto’s: Marcel Kreuger
Maquette ijsberenverblijf
“Ik vind het een eer en
een genoegen om hier
te mogen werken”
In gesprek met Blijdorp’s rekenmeester
achter de schermen
De Vrienden hebben de afgelopen jaren fors bijgedragen aan de
modernisering van Blijdorp. Prachtige verblijven als Taman
Indah, Bass Rock, het gorilla-eiland, het verblijf van de Amoerpanters
en recent de Tijgerkreek kwamen tot stand dankzij uw
giften. In 2007 zullen er, mede dankzij u, weer ijsberen te zien
zijn in Blijdorp. De uiteindelijke realisering van dit soort projecten
heeft echter (letterlijk) nogal wat voeten in de aarde. Hoogste
tijd om eens te praten met Bob Kniese, projectleider in Blijdorp.
“Blijdorp bouwt altijd op de grens van het
mogelijke. Het welzijn van de dieren staat
voorop. Verder willen we open verblijven
die ook aantrekkelijk zijn voor het publiek.
Soms word je er helemaal gek van, maar
dat maakt het ook zo leuk om hier te werken.”
Bob Kniese werkt nu zo’n 12 jaar in
Blijdorp als projectleider en is in die hoedanigheid
verantwoordelijk voor de algehele
realisatie van nieuwbouw, waaronder tal
van ‘Vriendenverblijven’.
Binnen onze Vereniging wordt wel eens
gemord over de lange periode tussen het
inzamelen van het geld en de uiteindelijke
realisering van het verblijf. De vraag is echter
of dat terecht is. Gezien de complexiteit
van het gebeuren is het misschien wel
telkens een wonder dat het lukt om binnen
de randvoorwaarden een nieuw vooruitstrevend
dierenverblijf te maken. Aan de
hand van een paar concrete voorbeelden
proberen we duidelijk te maken wat er
allemaal achter de schermen speelt.
Een belangrijke factor is de monumentstatus
van Blijdorp. De oorspronkelijke
inrichting van het oude deel van Blijdorp
moet zoveel mogelijk bewaard blijven.
In een cultuurhistorische verkenning is
>

aangegeven waar rekening mee moet worden
gehouden. Dat heeft consequenties
voor nieuwbouwprojecten. Alle plannen
moeten worden voorgelegd aan de Welstandscommissie.
Deze commissie beoordeelt
of de plannen in balans zijn met de
oorspronkelijke opzet van Van Ravensteyn.
U zult begrijpen dat er sprake kan zijn van
een spanning tussen de architectonische
wensen en de zo natuurlijk mogelijke
uitstraling van het nieuwe dierverblijf.
Zo is er heel wat overlegd over de wijze
waarop het nieuwe verblijf voor de oehoes
en onze tijgerkreek konden worden ingepast
in het Van Ravesteyn-model.
Kniese: “Na veel overleg is er voor gekozen
om de verblijven zo te realiseren dat
ze het oorspronkelijke monument niet
schaden. Ze moeten er in feite gewoon uit
kunnen worden getild. Het vergt behoorlijk
wat rekenwerk om binnen de begroting te
blijven, een zo natuurlijk mogelijk verblijf te
bouwen en het technisch zo te maken dat
je geen schade toebrengt aan het oorspronkelijke
verblijf.”
Een ander voorbeeld is het verblijf voor
servals. De Vrienden hebben het bedrag al
bij elkaar, maar de realisatie laat op zich
wachten. Kniese: “De Welstandscommissie
vond de eerste schetsen niet in overeenstemming
met het monumentale karakter.
Samen met de architect zijn we toen
opnieuw aan de slag gegaan. Op dit
moment ligt er een plan (zie afbeelding)
waarbij de binnenverblijven worden voorzien
van een ‘betonrustiek’, een op takken
lijkende verfraaiing van beton die aansluit
bij de stijl van Van Ravesteyn.”
Dit soort exercities kosten niet alleen tijd,
maar (meestal) ook meer geld. De financiële
bomen groeien niet tot in de hemel, dus
er moet altijd op de centjes worden gelet.
Elke wijziging leidt tot een herberekening
van de kosten. Ook nieuwe inzichten op
het gebied van veiligheid en dierenwelzijn
kunnen bijdragen tot een tussentijds oponthoud:
“Vooraf maken we altijd tekeningen
en soms maquettes van de nieuwe verblijven,
maar als we aan het bouwen zijn
kunnen er toch nog allerlei extra vragen
komen. Zo kwam tijdens het bouwen van
de tijgerkreek het verzoek om extra
vijvers. Ook kregen we informatie uit
Denemarken waardoor het noodzakelijk
werd om een andere gaasconstructie te
gebruiken. Onder moest pantsergaas
worden aangebracht en het gaas moest
twee meter hoger. Dus opnieuw kijken
naar het budget en vertraging in de bouw,
maar het moet natuurlijk wel gebeuren.
Als je de gewijzigde inzichten negeert en
dan later de boel alsnog moet aanpassen
kost het gauw drie keer zoveel, als het
überhaupt nog uitvoerbaar is.”
“Er kan niet worden bezuinigd op zaken
die voor het welzijn van de dieren belang-
rijk zijn. Het Oceanium beschikt bijvoorbeeld
over een enorme en kostbare filterinstallatie
om het water helder te houden
voor de bezoekers, maar vooral voor de
dieren die er in leven. Een gebrekkige
filtertechniek is goedkoper, maar niet in
het belang van de vissen. Dat willen we
persé niet. We zijn geen attractiepark.
Dan maar wat langer passen en meten.”
Blijdorp heeft er verder voor gekozen om
geen onverantwoord hout te gebruiken.
Bijzondere giften
Mevrouw Poelman
Mevrouw Poelman belde de Vereniging
naar aanleiding van de advertentie in
Vriendennieuws waarin gevraagd werd
om ‘oud geld’. ”Vroeger deed ik elke
Zaterdagavond alle rijksdaalders en
kwartjes uit m’n portemonnee in speciale
kokers. Ik heb bij het opruimen nog
twee van die spaarkokers gevonden.
Dat geld wil ik graag schenken voor het
nieuwe ijsberenverblijf.” In totaal bleek
het om Fl. 350,- te gaan (plm € 160,-)!
Mevrouw Vermunt vierde onlangs haar
80e verjaardag. “Omdat ik geen tastbare
wensen meer heb vroeg ik mijn gasten
om een gift voor de Vrienden te deponeren
in bijgaande doos.”
Vervolgens ontvingen we een bedrag van
maar liefst € 350,-!
Hartelijk dank!
Arie Bos, penningmeester.
Gast van mevrouw Vermunt
Kniese: “Dus geen Fins eiken voor de tijgers.
FSC-hout is echter niet altijd beschikbaar.
Soms moeten we even wachten. Maar
dat is altijd beter dan fout hout gebruiken.”
“We willen allemaal dat we verblijven bouwen
die voldoen aan de hoogste normen
van dierenwelzijn. We kunnen natuurlijk
nooit tippen aan de situatie in de natuur,
maar we kunnen er wel zo dicht mogelijk
bij in de buurt komen. Ik ben dan ook heel
blij dat Blijdorp zich ook bezig houdt met
projecten op locatie, zoals de bescherming
van de laatste wilde Amoerpanters in Rusland.
Uiteindelijk gaat het er natuurlijk om
dat de natuurgebieden in stand blijven. Ik
zou er wel voor zijn om dit soort ex situ
projecten georganiseerd te bezoeken, bijvoorbeeld
met de Vrienden. Dat is niet
goedkoop, maar werkt enorm inspirerend!”
Blijdorp ligt op Rotterdamse bodem. Dat is
een enorme kostenpost. Kniese: “Als ik in
Apenheul een gat graaf van drie meter kan
ik gaan bouwen. In Rotterdam moet ik zo’n
twintig meter diep om bij de zandlaag te
komen. Soms vragen mensen zich af waarom
de nieuwe verblijven in Blijdorp altijd
zoveel geld moeten kosten. Dat heeft in
belangrijke mate te maken met de drassige
bodem. Soms zit de helft van het budget
onder de grond. We zoeken altijd naar de
goedkoopst mogelijk oplossing. Zo ‘drijft’
het nieuwe kantoor van de educatieve
dienst op een soort ponton in de grond.
Maar zoiets kan niet met elk gebouw.”
“Op dit moment reken ik me suf aan het
nieuwe ijsberenverblijf. De Vrienden schenken
een miljoen euro, maar het hele complex
kost meer dan twee miljoen. Om een
voorbeeld te geven: De binnenverblijven
worden gemaakt van (duur) beton. Voor de
buitenverblijven wilde ik gebruik maken van
tweedehands damwanden. Die kosten
ongeveer 800.000 euro! Blijdorp moet op
de centjes passen, dus moet er iets anders
worden bedacht. Er kan niet worden
bezuinigd op het water of de ruimte
voor de dieren.”
Kortom, er gebeurt veel achter de schermen
waar wij geen weet van hebben.
Het is goed om dit in het achterhoofd te
houden als het even niet zo snel gaat als
wij willen. In 2007 bestaat Blijdorp 150 jaar.
Een goed moment om iets speciaals te
doen. De Vrienden schenken een nieuw
ijsberenverblijf. Maar er staat natuurlijk
meer in de planning. Bob Kniese sleutelt op
dit moment aan plannen voor een nieuw
Afrika-restaurant, een hal voor bijeneters,
een volière voor trekvogels en een nieuw
verblijf voor giraffen en krokodillen.
Tussendoor moet er nog iets komen voor
ara’s, ibissen en Chinese alligators.
Waarschijnlijk komen er volgend jaar
goudapen uit China … Er zal nog heel
wat worden gestresst in Blijdorp!
19

20
b o t a n i s c h b l i j d o r p
Eden, thematuin verfplanten
Sprookjes bestaan
Botanisch Blijdorp gaat een keertje vreemd! Ditmaal geen artikel
over planten of botanische projecten in de Diergaarde, maar een
uitstapje naar Cornwall (Engeland). Daar bezochten we deze zomer
The lost gardens of Heligan en het Eden Project. Omdat beide
tuinen zo’n enorme indruk maakten volgt hier een impressie.
Eden Project
Wat voorafging
Tijdens een tuinenreis naar Zeeland in 1995
toonde onze buschauffeur een video over
The lost gardens of Heligan. In Cornwall
was een project gaande waarbij men een
volkomen verwaarloosd landgoed in ere
trachtte te herstellen. De beelden van de
overwoekerde tuinen en de verborgen
schatten die daaronder te vinden waren,
maakten grote indruk. De interesse was
gewekt en vanaf toen was het regelmatig
naar de BBC kijken, waar documentaires
te zien waren over Heligan. En natuurlijk
groeide daarmee het verlangen om dit
alles eens in werkelijkheid te gaan zien.
Deze zomer was het dan eindelijk zover.
Na alle eerdere beelden en het lezen van
boeken over Heligan stonden we daar op
een zomerse dag al vroeg voor de poort.
Dat gaf een heel dubbel gevoel: aan de
ene kant wil je dolgraag gaan kijken.
Aan de andere kant ben je bang voor
een teleurstelling, omdat je zelf al die
jaren al een beeld hebt gevormd.
Gelukkig was dat laatste niet het geval:
Heligan is voor een tuinliefhebber méér
dan de moeite waard! Met gemak kun
je er een dag ronddwalen en genieten
van de verschillende tuinen en het park.
Doornroosje
Heligan is een groot landgoed dat
eeuwenlang in het bezit was van de
familie Tremayne. Zo’n landgoed was
zeer goed in staat om zichzelf te bedruipen;
er was een agrarisch bedrijf, bossen,
groentetuinen, fruitteelt en siertuinen.
Het bood voldoende voedsel voor de
familie en de vele personeelsleden.
Er waren alleen al 22 hoveniers in dienst!
Vanaf de Eerste Wereldoorlog raakten
de tuinen in verval. Het personeel werd
opgeroepen en vertrok naar de loopgraven
en slagvelden in Vlaanderen. Het huis werd
gebruikt als herstellingsoord voor gewonde
officieren. Het park begon te verwilderen.
De tuinen werden nog een tijd gebruikt
voor de verbouw van groenten, maar
raakten uiteindelijk ook in verval door
gebrek aan personeel.
Eden, regenwoud
Tekst: Monique van Leeuwen-Maat
Foto’s: Koos van Leeuwen
Bronnen: ‘Handboek The lost gardens
of Heligan’ door H. Vineeto Wansleben,
‘De verloren tuinen van Heligan’ door
Tim Smit en Eden Project Guide 2005/6.
Toen John Willis, een nazaat van de familie
Tremayne, het landgoed in 1990 erfde was
het één grote wildernis. Samen met een
vriend, Tim Smit, ging Willis op ontdekkingstocht
in de tuinen. Er was geen doorkomen
aan; men moest zich letterlijk een
weg kappen doordat alles overwoekerd
was door bramen en klimop. Onder deze
woekeraars vonden ze de restanten van
wat eens een prachtig landgoed moest zijn
geweest. Oude bomen, indrukwekkende
rododendrons, exotische planten, dichtgeslibde
vijvers maar ook oude schuurtjes
waar het gereedschap, weliswaar verroest,
nog zó stond als de hoveniers het hadden
achtergelaten.
Het leek op het verhaal van Doornroosje:
al 75 jaar lagen de tuinen te slapen,
omringd door doornige bramen. En Tim
Smit werd de prins die Heligan zou wakker
kussen…
De kus
Tim Smit, Nederlander van oorsprong,
werd zó geraakt door de sfeer op Heligan,
dat hij alles in het werk stelde om het landgoed
te herstellen. Samen met een kleine
kern vaste medewerkers en tientallen vrijwilligers
werd Heligan ontdaan van alle
woekerende bramen, werden vijvers uitgebaggerd
en borders opnieuw aangeplant.
>

Heligan, jungletuin Heligan, Italiaanse tuin
Oude tekeningen en foto’s waren daarbij
een handleiding, maar vooral de restanten
in de tuin zelf lieten zien hoe het geweest
moest zijn. Járen heeft dat gekost, maar het
resultaat mag er zijn. Op Heligan kun je
ervaren hoe het leven op een Victoriaans
landgoed geweest moet zijn. Compleet
met groentetuinen en kweekkassen voor
exotisch fruit zoals druiven, kiwi’s en zelfs
ananassen! Net als in het begin van de vorige
eeuw werken wederom 22 hoveniers
op Heligan en eet het personeel van de
opbrengst van de groentetuinen.
Indrukwekkend is het parkgedeelte met
oude, knoestige rododendrons. In het
voorjaar moet het een spectaculair gezicht
bieden als ze bloeien! Er is een bos met
prachtige vijvers, een tuin met planten uit
Australië en Nieuw-Zeeland en er zijn landerijen
waar je wild (met name vogels)
kunt bekijken. Meest bijzonder vonden we
wel de zogenaamde jungletuin. In een vallei
rondom een beekje staan palmen, boomvarens
en bananen tussen onze inheemse,
Europese beplanting. Echt een bijzondere
ervaring om daar rond te lopen.
Natuurlijk kun je op Heligan genieten van
een Engelse Tea, compleet met lekkernijen.
En er is een heel uitgebreide souvenirwinkel,
waar ook planten te koop zijn.
Bovendien kun je in de farmshop groenten,
vlees en eieren kopen die het landgoed
opbrengt. Heligan is, mede door alle
media-aandacht, de ‘nationale troeteltuin
van Engeland’ geworden. En niet ten
onrechte!
Hof van Eden
Tim Smit was diep onder de indruk geraakt
van de natuur op Heligan. De groeikracht
van planten en de kracht om zich te herstellen
vond hij onvoorstelbaar. De slordig-
heid waarmee wij mensen met onze
planeet omgaan baart hem grote zorgen.
Vanuit de gedachte om daar iets aan te
doen ontstond het idee voor het Eden
Project. Na het grote succes van Heligan
kreeg hij het voor elkaar om fondsen te
verkrijgen voor een groots project: een
themapark met aandacht voor planten en
de plaats die zij in ons leven innemen.
Een oude porseleingroeve werd de plek
waar dit alles moest komen. Foto’s van die
groeve laten een desolate, door mensen
verwoeste plek zien, waar nog geen grassprietje
te vinden was. In enkele jaren tijd is
deze plaats geworden tot een groene vallei
met daarin twee enorme kassen. Als je aankomt
bij het Eden Project is dat een aparte
ervaring. We hadden gelezen dat de grootste
kas een hoogte zou hebben van 60
meter. Er was echter niets van te zien vanaf
de toegangsweg naar Eden. Pas nadat we
de auto hadden geparkeerd en een pad
waren afgelopen keken we in de groeve.
Dat was indrukwekkend: op de hellingen
zijn tuinen aangelegd en tegen de achterwand
liggen enorme bolvormige kassen,
als zeepbellen tegen elkaar aan. Het is bijna
alsof je op een andere planeet terechtkomt,
zo futuristisch is alles vormgegeven.
Zigzaggend loop je naar benenden en kom
je langs allerlei thematuinen: planten die als
voedsel dienen, verfplanten, planten waar
je touw of brandstof van kunt maken.
Overal met korte, duidelijk uitleg. Wat de
botanische afdeling van Blijdorp doet met
kortdurende tentoonstellingen, zoals over
verfplanten afgelopen zomer, zie je hier in
het groot en permanent. In het eerste kassencomplex,
oftewel biome, zijn planten te
vinden uit een mediterraan klimaat. De
tweede biome herbergt een tropisch
regenwoud, compleet met de temperatuur
en vochtigheid die daarbij horen. Het team
van Eden wil graag dat de tropische bomen
hier echt tot volle wasdom kunnen komen.
Dat is de reden dat de kas op zijn hoogste
punt 60 meter meet. Het is daarmee de
grootste kas ter wereld. Afgezien van informatie
via borden, worden regelmatig praatjes
en demonstraties gegeven op een
manier die ook voor kinderen leuk en boeiend
is. Het Eden Project trekt per jaar
ongeveer 1,5 miljoen bezoekers. Dat is
knap voor een ‘attractie die alleen maar
over plantjes gaat’.
De moraal
Eden brengt een boodschap en doet dat af
en toe krachtig. Stil wordt je bij het beeld
van de Afvalman, een enorm monster
opgebouwd uit al het elektrische en elektronische
afval dat één Westers mens in zijn
leven produceert; van spullen zoals koelkasten
en stofzuigers tot computers en
mobiele telefoons. Vanuit Eden probeert
men om mensen aan het denken te zetten
en zaken wezenlijk te veranderen. Regelmatig
is er uitwisseling met mensen uit ontwikkelingslanden
en probeert men door
samenwerking zaken te veranderen en verbeteren.
Eden biedt plaats aan grote evenementen,
zoals het laatste Life Aid Concert,
en probeert ook jongeren te interesseren
voor de noodzaak om onze planeet te
beschermen.
Een bezoek aan Eden is een niet-alledaags
uitje: ook lang daarna zet het je nog aan het
denken. Op dit moment wordt de laatste
hand gelegd aan het educatiecentrum, ook
weer een modern, futuristisch gebouw.
En er zijn plannen voor nog een derde
biome met woestijnklimaat, speciaal voor
succulenten. Genoeg redenen om nog
eens terug te gaan naar Cornwall!
21

22
Olifantenpoep,
een hoop werk
De olifant is een van de populairste dieren in de dierentuin. Hij
valt op door zijn slurf, maar vooral ook door zijn grootte! Wie
ook eens de poep van een olifant heeft gezien, weet dat de drollen
niet onderdoen in omvang. Ook al heeft poep in veel gevallen
alleen de functie van afvalstof, de mest van olifanten dient
meerdere doelen. Voordat ik een aantal van deze doelen noem,
eerst wat algemene informatie over de olifant en zijn poep.
In de vrije natuur eet een olifant per dag
wel 100-200 kg aan voedsel. Het voedsel
varieert van gras, bladeren en boomschors
tot vruchten en ander groenvoer. Om deze
hoeveelheid voedsel te verzamelen, is de
olifant bijna constant in beweging. Dat geldt
niet voor de olifanten in Blijdorp. Deze olifanten
bewegen minder en daar moet het
voedsel op aangepast zijn. Het eten is daarom
veel meer geconcentreerd.
Het menu van de olifanten in Blijdorp
bestaat uit: hooi, stro, takken, paardenbrokken,
voedselsupplementen, groenten
en fruit. In de ochtend eten de olifanten
apart van elkaar de paardenbrokken om te
voorkomen dat ze de brokken van elkaar
opeten. De brokken zijn rijk aan vitaminen
en mineralen. Daarna worden de olifanten
getraind met fruit als beloning. In de dierentuin
zijn de dieren niet de hele dag bezig
met het vinden van voedsel. Om de olifanten
bezig te houden, wordt het buitenverblijf
voorzien van verrijkingsvoedsel. Appels
en wortels worden in het hooi verstopt. ‘s
Avonds krijgen de olifanten extra veel hooi
om de nacht door te komen.
In Blijdorp wonen negen Indische olifanten.
Slechts 35 - 40 procent van wat de olifanten
eten wordt door het lichaam opgenomen.
De rest wordt snel in mest omgezet.
Per dag produceert een olifant ongeveer 40
- 50 kg mest. Een snelle rekensom leert dat
dat iedere dag totaal wel 400 kilo is! Een
hoop werk dus voor de medewerkers van
Blijdorp die de mest opruimen.
De mest in het binnenverblijf wordt ’s ochtends
opgeruimd, de mest in het buitenverblijf
’s middags. Deze mest is nog rijk aan
voedingsstoffen. De mest wordt bijvoorbeeld
gebruikt in de champignonkwekerijen.
In het verleden zijn er ook presse
papiers in de dierentuin verkocht waar een
beetje olifantenmest in zat.
Voor de mensen die met de olifanten werken,
is de mest een belangrijke indicator
voor de gezondheid van de olifant. De bal
mest is gezond als hij bij het raken van de
grond in tweeën valt. Als de mest kleiner
en compacter is, heeft de olifant waarschijnlijk
een tekort aan ruwvezel.
In het Noorderdierenpark Emmen is er nog
een andere bestemming voor de mest. Hier
wordt de ‘Emmer olifantenpoep’ verkocht
(letterlijk een emmer met Emmer olifantenpoep).
Een medewerker van de dierentuin
in Emmen legt uit: “de olifantenkudde in
Emmen leeft net als die in Blijdorp zo
natuurlijk mogelijk. Ze eten dus ook natuurlijk.
In tegenstelling tot landbouwhuisdieren
worden ze niet opgejaagd om maar zo snel
mogelijk groot te worden. In de mest zitten
daarom geen stoffen die de mest van landbouwhuisdieren
ongeveer tot ‘chemisch
Tekst: Trix Vermeulen
Met dank aan: Martin van Wees, Diergaarde
Blijdorp en Wijbren Landman,
Noorderdierenpark Emmen
Foto’s: Lennart Arends en Trix Vermeulen
afval’ maken. Dat maakt de olifantenmest
zeer geschikt om planten mee te bemesten.”
Ik heb zelf eens de proef op de som genomen.
Ik heb een emmer poep gegeven aan
een ervaren tuinhobbyist uit Haastrecht. Hij
heeft de mest bij de rozen gestrooid en
inderdaad, de rozen hadden niet eerder zo
mooi gebloeid!
In het wild speelt de mest van olifanten een
belangrijke rol. Veel plantensoorten zijn
voor hun voortbestaan afhankelijk van de
olifanten. Zo kunnen de zaadjes van op zijn
minst één derde van de boomsoorten in
West-Afrika pas ontkiemen nadat ze het
spijsverteringsstelsel van de olifant zijn
gepasseerd. De plantenzaden worden op
deze manier ook beter verspreid.
De poep wordt ook gebruikt door de
mestkever. Wereldwijd bestaan er 4.500
soorten mestkevers, waarvan de meeste in
Afrika voorkomen. De mestkever eet vooral
het vocht uit de mest en draait ballen van
de mest zelf. Deze ballen kunnen tot wel
vijftig keer het gewicht van de kever hebben!
In zo’n bal legt het vrouwtje ook de
eitjes. In iedere bal één eitje. Het nest
wordt bedekt met meer mest. Als de eitjes
uitkomen, eten de larven de mest. De
mestkever levert met zijn bijzondere
gewoonten een belangrijke bijdrage aan de
verspreiding van mest en het gezond houden
van de bodem.
Kunstmest
Zoals eerder vermeld, dient olifantenmest
meerdere doelen. De Brits-Nigeriaanse
kunstenaar Chris Ofili (bijnaam ‘the elephant
man’) gebruikt olifantenpoep bij het
maken van zijn kunstwerken. Zijn werk
‘The Holy Virgin Mary’ zorgde voor veel
ophef in New York. Het werk toont een
zwarte Madonna met een klomp olifantenpoep
als rechterborst. Een boze gelovige
man heeft het doek uit woede besmeurd
met witte verf. Volgens hem, en andere
tegenstanders, is het kunstwerk een belediging
voor gelovigen en een ontheiliging van
het geloof. De madonna was weken de
oorzaak van een strijd tussen de museumdirectie
en burgemeester Guiliani van New
York. Verdedigers van Ofili merkten op dat
olifantenpoep in de Afrikaanse kunst vaker
gebruikt wordt. Olifanten symboliseren
kracht, olifantenpoep symboliseert vruchtbaarheid.
De kunstenaar zelf heeft twee
betekenissen voor de poep: het werk is
bedoeld om te provoceren en de kunstenaar
wil het blanke publiek confronteren
met het beeld dat bestaat van zwarte kunstenaars;
de kunstenaars die zich met >

voodoo en hekserij zouden bezighouden.
In 1998 ontving Ofili de Turner-prijs, de
belangrijkste jaarlijkse Britse onderscheiding
voor beeldende kunst. Hij ontving de prijs
voor zijn schilderijen met olifantenpoep.
Poep en alcohol
Suikers van bijvoorbeeld suikerbieten worden
met behulp van gist in ethanol (alcohol)
omgezet. Een Nijmeegse microbioloog
vond in olifantenpoep een schimmel die de
suiker xylose kon omzetten. Dit betekent
dat bij gebruik van deze gist niet alleen de
suikers van een suikerbiet omgezet kunnen
worden in alcohol, maar ook een groot
deel van de pulp. Op deze manier kan er
uit dezelfde hoeveelheid plantenmateriaal
een veelvoud aan alcohol worden gemaakt.
En dat betekent weer dat er minder landbouwgrond
nodig is voor dezelfde hoeveelheid
bio-ethanol. Er moet nog wel veel
onderzoek gedaan worden, want op dit
moment werkt de nieuwe gist met de olifantenschimmel
alleen onder ideale condities
in het laboratorium. Het uiteindelijke
doel is om de gist naar landen als Brazilië en
de Verenigde Staten te exporteren. Deze
landen zijn de grootste producenten van
alcohol. Bovendien rijdt in Brazilië een
groot deel van de auto’s op alcohol of een
mengsel van alcohol en benzine.
Poep om op te schrijven
Door conflicten in het land zelf, worden olifanten
in Sri Lanka steeds opgejaagd. De
olifanten komen daardoor op plaatsen
terecht bij de inwoners waar ze de oogst,
huizen en bezittingen van de mensen bedreigen.
Daarom zijn ze niet geliefd bij de
bevolking en regelmatig moet een olifant dit
met de dood bekopen. Het bedrijf Maximus
wil met de productie van olifantenpoeppapier
de inwoners van Sri Lanka laten
zien dat olifanten ook nuttig zijn. De uitwerpselen
die de olifanten achterlaten wanneer
zij rondtrekken, worden verzameld.
Deze uitwerpselen worden met speciale
toevoegingen gekookt en er wordt afvalpapier
aan toegevoegd. Dit mengsel laat men
uitlekken, het wordt geperst en opgehangen
om verder te drogen. Als het papier
droog is, wordt het eventueel gekleurd met
natuurlijke kleurstoffen. Van 10 kilo olifantenpoep
worden uiteindelijk 120 vellen
papier of 60 vellen karton gemaakt. Van het
papier en karton worden allerlei producten
gemaakt zoals kaarten, boekenleggers en
memoblokken. Momenteel verdienen 110
mannen en vrouwen bij Maximus een salaris
waarmee ze in hun eigen onderhoud kunnen
voorzien. Een deel van de opbrengst
gaat naar een stichting ter bescherming van
de olifant. De producten zijn te koop bij de
wereldwinkels.
En zo heeft de poep nóg een doel gediend:
als onderwerp voor het Vriendennieuws!
(28 juli – 19 oktober 2005)
m u t a t i e s
In deze rubriek vindt u delen van
de mutatielijst van de Diergaarde.
Voor deze lijst is gebruik gemaakt
van diverse (interne) Blijdorp-uitgaven.
Er kan dus tussentijds het
een en ander zijn veranderd. Ook
kunnen dieren zich (niet zichtbaar
voor publiek) achter de
schermen bevinden. De meest
actuele lijst vindt u op het mededelingenbord
op het voorplein
tegenover de flamingo’s. Op verzoek
geven we met ingang van dit
nummer aan of het een mannetje
(het eerste cijfer) of een vrouwtje
(het tweede cijfer) betreft, of dat
het geslacht nog niet bekend is
(het derde cijfer). Voorbeeld: 1.1.0
Leeuw = Twee leeuwen, één mannetje
en één vrouwtje.
Geboren
17-10/1.0.0 okapi (Dago, vader Tom, moeder
Demba), 15-10/ 0.0.2 blauwgezichthoningeter,
14-10/0.1.0 Prins-Alfredhert (Anoeska, vader
Chico, moeder Althea), 10-10/0.0.1 neushoornleguaan,
06-10/0.0.4 Cubaanse boa, 05-
10/0.0.1 neondaggekko (Phelsuma klemmeri),
31-08/0.0.2 Chinese streepnekschildpad, 31-
08/ 0.0.29 Kaaps zeepaardje, 28-08/0.0.2 Chinese
streepnekschildpad, 28-08/0.0.2 zilveroornachtegaal,
26-08/0.0.1 Alaotra-bamboemaki,
25-08/0.0.1 molonetispreeuw, 19-
08/0.0.1 zwartvoetpinguïn, 18-08/0.0.3 ringpython,
17-08/0.0.1 koningspinguïn, 15-08/
0.0.1 Annam-waterschildpad, 15-08/0.0.2
Californische lintslang, 12-08/0.0.2 roestkat,
12-08/ 1.0.0 Prins-Afredhert, 12-08/0.1.0
grote koedoe (Riana), 12-08/0.0.1 McCords
slangehalsschildpad, 10-08/0.0.5 Madagaskargrondboa,
10-08/0.0.3 vieroogvis, 08-08/
0.0.2 Chinese streepnekschildpad (Ocadia
sinensis), 30-07/1.0.0 bongo (Sam, vader
Cosmo, moeder Sasja)
Gestorven
18-10/0.1.0 grote koedoe, 12-10/1.0.0 witneusmeerkat
(Herr Flick), 30-08/1.0.0 manenwolf,
22-08/0.0.1 rode reuzenkangoeroe, 22-
08/0.1.0 Indische antilope, 16-08/0.0.1
Lapland-uil, 13-08/0.0.1 Lapland-uil, 12-
08/0.1.0 zwartvoetpinguïn, 09-08/0.1.0 beo,
06-08/0.1.0 krooneend, 03-08/1.0.0 gele
boomeend, 02-08/0.0.1 papegaaiduiker, 30-
07/0.0.1 kemphaan
Gearriveerd
17-10/0.0.2 zwartoog-gramma, 17-10/0.0.8
Creoolse lipvis, 17-10/0.0.8 pincetvis, 17-10/
0.0.12 blauw juffertje, 17-10/0.0.19 rode slangenster,
17-10/0.0.15 chalk bass (kalk-baars),
17-10/0.0.20 slablad-naaktslak, 17-10/0.0.3
West-Indische vechtslak, 15-10/0.1.0 Afrikaanse
doornstaartagame, 14-10/1.2.0 Jemenkameleon,
13-10/1.0.0 manenwolf (uit Frankfurt),12-10/0.1.0
gorilla (Quenta uit Saarbrüc-
ken), 12-10/0.1.0 Australische boomkikker,
09-10/ 0.0.2 haaimeerval, 07-10/0.0.8 zeebaars,
06-10/1.0.0 blaublau, 06-10/200 koornaarvis,
06-10/diverse stukken Noordzeespons,
01-10/0.0.1 maisslang, 29-09/0.0.1
paradijsvogel, 29-09/0.2.0 kleine hamerhaai,
31-08/1.1.0 zwartkappitta (uit Arnhem), 31-
08/0.1.0 driekleurglansspreeuw (uit Avifauna),
31-08/0.0.1 geelkeelgaailijster, 31-08/0.0.1
Franse keizersvis (uit Arnhem), 30-08/1.0.0
zwartnekvruchtenduif (uit Praag), 30-08/0.1.0
Moorse landschildpad, 24-08/0.0.4 driekielstralenschildpad
(uit Hongkong), 19-08/0.0.30
girelle (Coris julis) (8 gestorven), 19-
08/0.0.13 zaagbaars (Serranus cabrilla) (21/8 1
gestorven), 18-08/0.0.2 gladde haai (Dierenrijk
Europa), 18-08/0.0.1 ruwe haai (Dierenpark
Europa), 18-08/0.0.1 hondshaai (Dierenpark
Europa), 18-08/0.0.16 stekelrog (Dierenrijk
Europa),16-08/0.0.2 groene klimslang (uit
Chester), 16-08/0.0.6 gouden pijlgifkikker
(Phyllobates terribilis) (uit Chester), 11-
08/1.2.0 halsbandleguaan, 09-08/0.0.3 Chinese
vuurbuikpad,
06-08/0.0.1 Aziatische schorpioen (Heterometerus),
03-08/0.0.2 piranha, 31-07/0.0.2
kerkuil, 31-07/0.0.1 Afrikaanse oehoe
Verzonden
19-10/1.1.0 bergeend (naar Arnhem), 17-
10/1.0.0 bosrendier (naar Dierenrijk Europa),
13-10/1.1.0 dwergoeistiti (naar Warschau),
13-10/0.1.0 neushoornleguaan (naar Artis),12-
10/ 0.1.0 Kirk’s dik-dik (naar Hannover), 11-
10/0.1.0 gorilla (Dura, naar Saarbrücken), 07-
10/ 0.0.3 Ambonese doosschildpad, 06-
10/0.2.0 stokstaartje (naar Rhenen), 30-
09/0.2.0 dwerggeit, 25-08/0.0.20 golfbalkoraal
(naar Randers, Denemarken), 20-08/0.1.0
vierteenschildpad, 18-08/0.0.1 Madagaskargrondboa
(naar Moskou), 18-08/0.0.4 Aziatische
grottenslang (naar Moskou), 17-08/2.1.1
roodbuikparkiet (naar Arnhem), 13-08/1.1.0
molonetispreeuw, 05-08/0.0.14 prairiehondje
(naar Parc Paradisio, België), 01-08/0.1.0 roelroel,
29-07/1.0.0 gestekelde aardschildpad
(Heosemys spinosa), 29-07/0.1.1 Russische
rattenslang (Elaphe schrencki), 29-07/0.0.1
rattenslang (Elaphe o. quadrivittata)
Foto: Aart Pijl
23

Wie?
komt ons
promotieteam
versterken?
Agenda
Heeft u een dagje over, kunt u 1 +
1 bij elkaar tellen
en leuk met klanten omgaan?
Kom dan ons promotieteam versterken.
Voor inlichtingen kunt u bellen
naar: 010-4663682.
Een briefje is ook welkom:
H. Gerritse, Sourystraat 1d,
3039 SR Rotterdam.
11 december 2005, 11.00-12.30 uur: Winterlezing Harald Schmidt -
Dieren uit het wild: de wildste jaren liggen achter ons
8 januari 2006, 11.00-12.30 uur: Nieuwjaarslezing Ton Dorresteyn
12 februari 2006, 11.00-12.30 uur: Winterlezing Henk Zwartepoorte - ShellShock/schildpadden
in nood
12 maart 2006, 11.00-12.30 uur: Winterlezing Martin van Wees -
Kleine zoogdieren in Blijdorp
22 april 2006: Vriendenreis naar Parc Paradisio te België
29 april 2006: Algemene Ledenvergadering 2006
20 mei t/m 26 mei 2006: 7-daagse Vriendenreis naar Tsjechië
De lezingen worden gehouden in het Eauditorium in het Oceanium. Vrienden hebben
op de genoemde data tot aanvang van de bijeenkomst, en op vertoon van hun lidmaatschapskaart
voor het betreffende jaar, gratis toegang tot de Diergaarde. Er is niet
meer dan één introducé per lid toegestaan. U kunt bij de koffie-balie van de Vrienden in
het Eauditorium uitrijkaarten kopen.
Gezocht Enthousiaste ledenwervers
Onze vereniging kan wel wat nieuwe leden gebruiken. En waar kunnen we die
nou het beste vinden als in onze eigen Diergaarde! Heb je in het weekend wel
eens een uurtje over? Vind je het leuk om met mensen om te gaan en heb je een
vlotte babbel? Informatie en aanmelding bij Peter Biesta (gegevens zie colofon).
Wie durft?
Adresgegevens Blijdorp
Diergaarde Blijdorp, Abraham van Stolkweg, Rotterdam
Bezoekersinformatie: 010-4431495
Postadres: Postbus 532, 3000 AM Rotterdam
Openingstijden: Het gehele jaar, iedere dag geopend!
Wintertijd: 09.00 tot 17.00 uur. Zomertijd: 09.00 tot 18.00 uur
c o l o f o n
27e jaargang, nummer 4, oplage: 7250
Vereniging Vrienden van Blijdorp
Sonoystraat 6a, 3039 ZT Rotterdam
Vriendennieuws is een uitgave van de Vereniging
Vrienden van Blijdorp en verschijnt vier maal per jaar.
De Vereniging Vrienden van Blijdorp stelt zich ten doel:
“Het in zo breed mogelijke zin ondersteunen van Diergaarde
Blijdorp”. De jaarlijkse minimale contributie
bedraagt € 30,-, waarvoor de leden 4 keer per jaar het
verenigingsorgaan Vriendennieuws ontvangen, alsmede
2 gratis toegangsbewijzen voor Diergaarde Blijdorp in
Rotterdam. Bovendien worden de leden in staat gesteld
deel te nemen aan diverse activiteiten, die speciaal voor
hen georganiseerd worden, zoals excursies en lezingen.
Secretariaat:
K. van Leeuwen, Sonoystraat 6a,
3039 ZT Rotterdam
Vriendenfoon: 010 - 467 66 37
Vriendenfax: 010 - 467 66 37
Email: info@vriendenvanblijdorp.nl
Postbank: 13 57 803
Bank: Fortis bank nr: 98.55.33.099
Reizen:
P. Biesta, Vroesenlaan 28A,
3039 DV Rotterdam
Telefoon: 010-4664998
Email: peter.biesta@wanadoo.nl
Promotieteam:
Fam. H. Gerritse,
Sourystraat 1d, 3039 SR Rotterdam
Telefoon: 010 - 466 36 82
Telefoon Vriendenwinkel: 010 - 4431431
tst 220 (oude winkel) en 250 (nieuwe winkel)
Mobiel: 06-40323077
Postbank: 62 17 917
Redactie-adres Vriendennieuws:
M. Kreuger, hoofdredacteur
Goudsesingel 235d, 3031 EL Rotterdam
Email: mkreuger@planet.nl
Redactie-medewerkers:
J. Breedijk, J. Cockshull, M. van Leeuwen-Maat,
J. Nijkamp, A. Nijkamp-Hosman, A. Peters,
A. Schouten, T. van de Velde, T. Vermeulen
Vormgeving en druk: Argus, Rotterdam
Vrienden van Blijdorp op Internet:
Website: http://www.vriendenvanblijdorp.nl
Redactie Website: J.Cockshull, A. Gelderblom
Samenstelling Verenigingsbestuur:
Voorzitter C.M. Groenhorst
Vice-voorzitter M. Kreuger
Secretaris K. van Leeuwen
Tweede secretaris S. Noordijk
Penningmeester A.M. Bos
Leden H. Gerritse - Promotie
P. Biesta - Reizen
ISSN: 1568-3400
Artikelen geschreven door derden vertegenwoordigen
de mening van de auteur en niet noodzakelijkerwijs die
van de redactie. De redactie behoudt zich het recht
voor artikelen in te korten of te weigeren.
Toegezonden foto’s kunnen met vermelding van de
naam van de fotograaf rechtenvrij gebruikt worden ten
behoeve van activiteiten zonder winstoogmerk van de
Vereniging Vrienden van Blijdorp. Tenzij schriftelijk
anders wordt aangegeven worden toegezonden foto’s
opgenomen in het fotoarchief van de Vereniging Vrienden
van Blijdorp en aldus niet geretourneerd.