De krachtproef van de kredietcrisis - Vno Ncw

Rondje Europa:
De krachtproef van de kredietcrisis
Actuele onderwerpen in het kader van het
Tsjechische voorzitterschap van de Europese Unie
(1 januari 2009 – 1 juli 2009)

Rondje Europa:
De krachtproef van de kredietcrisis
Actuele onderwerpen in het kader van het
Tsjechische voorzitterschap van de Europese Unie
(1 januari 2009 – 1 juli 2009)

2
Rondje euRopa: de kRachtpRoef van de kRedietcRisis
vno-ncw
vno-ncw is de grootste centrale ondernemingsorganisatie
van Nederland. Zij behartigt de gemeenschappelijke belangen
van 175 brancheverenigingen met hun ruim 115.000
aangesloten ondernemingen. De vijf bij vno-ncw aangesloten
regionale werkgeversverenigingen en Jong Management
vertegenwoordigen 8.500 persoonlijke leden. vno-ncw representeert
90 procent van de werkgelegenheid in de marktsector.
Adres Bezuidenhoutseweg 12
2594 av Den Haag
Postadres Postbus 93002
2509 aa Den Haag
Telefoon 070 349 03 49
Fax 070 349 03 00
E-mail informatie@vno-ncw.nl
Internet www.vno-ncw.nl
Kantoor Brussel:
Adres Archimedesstraat 5 – Box 4
1000 Brussel
België
Telefoon 0032 2 510 08 80
Fax 0032 2 510 08 85
E-mail brussel@vno-ncw.nl
© vno-ncw
Februari 2009
isbn: 97-890-5771-136-7
Foto omslag: Praag (Google Earth)
Ontwerp en opmaak: Curve, grafische vormgeving bno

InHoUD
vooRwooRD 6
LoBBYEn En onDERnEMEn In DE EU 7
Algemeen 7
De Brusselse lobby 7
Informatie voor ondernemers over de Europese interne markt 8
Klachtenprocedures voor ondernemers bij de uitvoering van eu-regels 9
DE KRAcHTPRoEF vAn DE KREDIETcRISIS 15
(algemene beschouwing)
Het turbulente Franse voorzitterschap (2e helft 2008) 15
De kredietcrisis en de monetaire unie 15
Het klimaatpakket 16
Verdrag van Lissabon: 24 uit 27 16
Lobbysuccessen onder het Franse voorzitterschap 17
Het Tsjechische voorzitterschap (1e helft 2009) 17
De Europese verkiezingen en de vno-ncw-visie: Leadership Europe 2020 17
Europa 2010-2020 in schema 19
DE wERELDEconoMIE En DE LISSABonAGEnDA 21
1. De wereldeconomie en de kredietcrisis 23
1.1 Economische vooruitzichten 2009/2010 23
1.2 Europese aanpak kredietcrisis 24
1.3 De betekenis van de euro en het Stabiliteits- en Groeipact 26
2. Lissabonagenda 29
2.1 De grote betekenis van de Lissabonagenda (2005-2010) 29
2.2 Werkgelegenheidsbeleid en ‘flexicurity’ 30
2.3 Duurzaam ondernemen 31
2.4 Industriebeleid 31
2.5 Regionaal beleid 32
2.6 Midterm Budgetreview 33
2.7 Post-Lissabonstrategie (2011-2020) 33
3. Versterking interne markt 35
3.1 Vervolmaking interne markt 35
3.2 Dienstenrichtlijn 35
3.3 Diensten van algemeen belang 36
3.4 Vrij verkeer van werknemers 36
3.5 Better regulation 37
3.6 Overheidsaanbestedingen 38
3.7 Small Business Act 38
3.8 Single European Payment Area 39
3.9 Patiëntenmobiliteit 40
4. Handelspolitiek: de externe dimensie van de Lissabonagenda 41
4.1 wto-Doharonde 41
4.2 Handels- en concurrentiestrategie van de eu 41
4.3 Regionale handelsakkoorden 42
4.4 Handelspolitiek instrumentarium 46
4.5 Markttoegangsstrategie 46
4. 6 Ontwikkelingssamenwerking 46
3

4
Rondje euRopa: de kRachtpRoef van de kRedietcRisis
STERKE onDERnEMInGEn In EEn STERKE MARKT 49
5. Mededinging 51
5.1 Concentratiecontrole 51
5.2 Discussiedocument ‘Review of article 82’ 51
5.3 Staatssteunbeleid 52
5.4 Mededingingsprocedures 52
5.5 Witboek Schadevergoedingsacties schending communautaire mededingingsregels 53
6. Onderzoek, ontwikkeling en onderwijs 55
6.1 Europese onderzoeksruimte 55
6.2 European Institute of Technology 55
6.3 Biotechnologie 56
6.4 Nanotechnologie 56
6.5 Intellectueel Eigendom 57
6.6 Onderwijs 57
7. Belastingen, douane en accijnzen 59
7.1 Directe belastingen 59
7. 2 btw 62
7.3 Douaneaangelegenheden 63
7.4 Accijnzen 65
8. Corporate Governance 67
8.1 Actieplan ondernemingsrecht 67
8.2 Richtlijn aandeelhoudersrechten 67
8.3 Voorstel tot wijziging Eerste en Elfde richtlijn 67
8.4 Voorstel tot verdere wijziging Derde en Zesde Richtlijn 67
8.5 Statuut voor een Europese besloten vennootschap 68
8.6 Jaarrekeningvoorschriften 68
9. Infrastructuur en telecom 71
9.1 Algemeen eu transportbeleid 71
9.2 Liberalisering wegvervoer 71
9.3 Transport, klimaat en milieu 71
9.4 Infrastructuur; Trans-Europese netwerken 72
9.5 Prijsbeleid, infrastructuurheffing 72
9.6 Luchtvaart 72
9.7 Zeescheepvaart; havens 72
9.8 Actieplan i 2010 eEurope 73
9.9 Telecommunicatie 73
9.10 Privacy 73
10. Consumenten- en productbeleid 75
10.1 eu Consumer Market Scoreboard 75
10.2 Richtlijn inzake consumer contractual rights (herziening ‘consumer acquis’) 75
10.3 Collective redress in het consumentendomein 75
10.4 Risk assessment in het kader van de Richtlijn algemene productveiligheid 76
10.5 Geharmoniseerde methodologie voor het classificeren van consumentenklachten 76
10.6 Technische harmonisatie, normalisatie en certificatie 76
10.7 Duurzame productie en consumptie 76
EEn DUURZAME EconoMIE 79
11. Energie en klimaatverandering 81
11.1 Klimaatverandering en co 2-emissiehandel 81
11.2 Liberalisering energiemarkten 83
11.3 Energiebelasting/Fiscale vergroening 83

12. Milieu 85
12.1 Afvalstoffen 85
12.2 Nationale emissieplafonds (nec) 85
12.3 Bodem 86
12.4 Biodiversiteit 86
12.5 Richtlijn Industriële Emissies (ippc) 87
ARBEIDSvERHoUDInGEn 89
13. Arbeidsrecht en sociale dialoog 91
13.1 Belangrijkste ontwikkelingen 91
13.2 Europese sociale dialoog 92
13.3 Detachering van werknemers 92
13.4 Migratie 93
13.5 Herstructurering van bedrijven 93
13.6 Europese Ondernemingsraden 94
13.7 Uitzendarbeid 94
13.8 Arbeidstijdenrichtlijn 95
13.9 Transnationale collectieve onderhandelingen 95
13.10 Coördinatie sociale zekerheid 95
13.11 Gelijke behandeling/Combinatie van arbeid en zorg 96
13.12 Arbeidsomstandigheden 97
14. Pensioenen 99
14.1 Vergrijzingsproblematiek 99
14.2 Open coördinatiemethode 99
14.3 Grensoverschrijdende mobiliteit en aanvullend pensioen 100
14.4 International Accounting Standards (ias) 101
14.5 Solvency II 102
14.6 Nieuwe vno-ncw-pensioennota 102
14.7 De financiële crisis en de gevolgen daarvan voor pensioenen 103
14.8 Overige ontwikkelingen 103
BIJLAGEn 105
I De Eu: lidmaatschap en toetredingsbeleid 107
Lidstaten 107
eva en eer 107
Toetredingsbeleid 107
Kandidaat-lidstaten (Turkije, Kroatië, Macedonië) 108
Westelijke Balkan (Albanië, Bosnië-Herzegovina, Montenegro, Servië, Kosovo) 109
Samenwerking met oostelijk Europa resp. landen rond Middellandse Zee 109
Euro- en Schengenzone 109
II De Eu: werking van de instituties 111
Algemeen 111
Europese instellingen 111
Overige EU-organen 113
Europees Economisch Sociaal Comité (eesc) 113
Agentschappen 113
Financiële ondersteuning (waaronder structuur- en cohesiefondsen) 113
Verdragen 114
Besluitvormingsprocedures (incl. comitologie) 114
Overige Europese organen 116
III Relevante publicaties van VnO-nCw, BusInEssEuROPE, sER en EEsC 117
IV Vergelijking van (ontwerp-)verkiezingsprogramma’s van CDA, PvdA, VVD, GL, D66, sP, Cu/sGP 120
5

6
Rondje euRopa: de kRachtpRoef van de kRedietcRisis
voorwoord
vno-ncw brengt sinds 1993 bij de aanvang van ieder nieuw
halfjaarlijks eu-voorzitterschap een Rondje Europa uit. Daarin
wordt op een groot aantal voor het bedrijfsleven relevante
thema’s ingegaan, inclusief de opvattingen van vno-ncw.
De laatste aflevering verscheen in augustus 2008 onder de
titel: De Europese Unie in de globalisering. Deze titel gaf aan dat
Europa klaar moet zijn om mee te kunnen in het razendsnelle
globaliseringsproces.
Dit geldt sinds de in september jl. ontstane internationale
kredietcrisis des te sterker. De ernstige gevolgen voor de
reële economieën zijn evident, een gecoördineerd beleid is
van groot belang voor herstel van het financiële verkeer en de
bedrijvigheid.
Hierbij treft u het Rondje Europa aan ter gelegenheid van het
Tsjechische voorzitterschap in de eerste helft van 2009 onder
de titel: De krachtproef van de kredietcrisis.
In het inleidende hoofdstuk wordt in meer algemene zin ingegaan
op de vooruitzichten in dit perspectief en de prioriteiten
van vno-ncw voor 2009, mede in het licht van de verkiezingen
voor het Europees Parlement in juni a.s. In verband
hiermee brachten wij in januari jl. al onze toekomstvisie op
Europa uit onder de titel: Europa kán winnen!; 55 voorstellen van
ondernemend Nederland voor 2009-2014.
Rondje Europa wordt uitgebracht onder verantwoordelijkheid
van het Brusselse kantoor van vno-ncw, dat nauwe relaties
onderhoudt met o.a. de Europese werkgeverskoepel businesseurope
en de officiële eu-instellingen.
Gebleken is dat dit document zich in een grote belangstelling
mag verheugen van vele beleidsmakers in Brussel en Den
Haag, in én buiten werkgeverskring. Graag wens ik hen opnieuw
een nuttig gebruik van dit document toe.
Jan-Willem van den Braak
Permanent Gedelegeerde vno-ncw
Brussel, februari 2009
De tekst van dit Rondje Europa werd eind januari 2009 afgesloten.

Lobbyen en ondernemen in de eu
Algemeen
De Europese lobby van vno-ncw richt zich uiteraard op de
Europese spelers in Brussel (Europese Commissie, Europees
Parlement, Permanente Vertegenwoordiging van Nederland
bij de eu), maar ook op de Nederlandse politiek. Dit laatste
wordt in toenemende mate belangrijk nu de aandacht voor
resp. de invloed op Europese zaken in de nationale parlementen
aan het toenemen is.
Strategische vraagstukken inzake de toekomst van Europa
worden met de leden besproken in het bestuur alsmede in
het ‘Platform Europa’, dat in het najaar van 2007 van start is
gegaan onder voorzitterschap van ex-minister Ben Bot.
Het Platform is in 2008 driemaal bijeen geweest, waarvan
twee keer in Brussel.
De Brusselse lobby
Voor de Brusselse lobby is in 1991 een vno-ncw-kantoor in
Brussel gevestigd 1 .
Dit kantoor staat onder leiding van de zgn. permanent gedelegeerde
en vormt de verbindingsschakel tussen de Brusselse
politiek en het Haagse hoofdkwartier van vno-ncw.
Per 1 januari 2009 waren werkzaam:
Jan-Willem van den Braak (permanent gedelegeerde)
Linda van Beek (secretaris)
Esmeralde van Vliet (secretaris)
Margot Feith (stagiaire)
Nicole Nederveen (office manager)
Marianne van der Mersch (parttime secretaresse)
Jacqueline Vermaas (parttime secretaresse)
Vijf hoofdtaken worden behartigd:
– Het volgen en analyseren van de ontwikkelingen in de Brusselse
politiek en het verschaffen van relevante informatie
daarover aan de Haagse directie en staf respectievelijk de
leden van vno-ncw.
1 Archimedesstraat 5, box 4, B-1000 Brussel; tel. 0032-2-510 08 80. De
Archimedesstraat is een zijstraat van het Schumanplein, waaraan het
Berlaymontgebouw (zetel van de Europese Commissie) en het Justus
Lipsiusgebouw (zetel van de Europese Raad) liggen.
– Het desgewenst ondersteunen van leden van vno-ncw in
de Brusselse lobby.
– Het voeren van lobbyactiviteiten, samen of in samenspraak
met specialisten van vno-ncw of leden van vno-ncw, ten
aanzien van onderwerpen met een specifiek belang voor het
Nederlandse bedrijfsleven.
– Het onderhouden van contacten met de Nederlandse Permanente
Vertegenwoordiging (ambassade) bij de eu resp.
met hooggeplaatste eu-ambtenaren.
– Het ondersteunen van en deelnemen aan de lobby van
businesseurope.
samenwerking VnO-nCw en MkB-nederland
vno-ncw en mkb-Nederland hebben in 2008 besloten de bestaande
samenwerking verder te intensiveren, met volledig
behoud van de zelfstandigheid van de twee verenigingen en
hun besturen. Daarom zullen in de loop van 2009 de huidige
beleidsbureaus van beide organisaties geïntegreerd worden
tot een gemeenschappelijk beleidsbureau in Den Haag
(daarnaast blijven er twee zelfstandige verenigingsbureaus
bestaan).
Uiteraard betekent dit dat ook de Europese belangenbehartiging
verder geïntegreerd wordt.
businesseurope (Confederation of European Business)
De lobby van vno-ncw vindt voor een belangrijk deel ook
plaats als onderdeel van de lobby van de Europese werkgeverskoepel
businesseurope (opgericht in 1958, tot 2007 onder
de naam unice).
De officiële beleidsprioriteiten van businesseurope voor
2008/2009 zijn vastgelegd in de publicatie ‘Successful companies
for a successful Europe’ (februari 2008).
Deze prioriteiten zijn uitgewerkt in 29 concrete lobbyonderwerpen.
Een beschrijving daarvan mét standpunten is te vinden
op de website.
businesseurope heeft 40 leden: naast de leden uit de eulanden,
zijn er ook werkgeversverenigingen aangesloten
uit Noorwegen, ijsland, Zwitserland, San Marino, Kroatië,
Montenegro en Turkije.
De bestuurlijke eindverantwoordelijkheid berust bij de Raad
van Presidenten (waarin ieder lid zijn eigen voorzitter afvaardigt).
Uit dit bestuur wordt een president (van 1 juli 2005 -
1 juli 2009 Ernest-Antoine Seillière) gekozen.
7

8
Rondje euRopa: de kRachtpRoef van de kRedietcRisis
De algemeen-directeuren van de lidfederaties komen eveneens
enkele malen per jaar bijeen.
businesseurope heeft een kantoor in Brussel waarin enkele
tientallen stafleden werkzaam zijn 2 . De beleidsvoorbereiding
vindt plaats in zeven hoofdcommissies en zeventig werkgroepen,
waaraan stafleden van de lidverenigingen deelnemen.
Er vindt frequent overleg plaats van de businesseuropedirectie
met de permanent gedelegeerden van de diverse
lidverenigingen in Brussel over de te volgen lobbykoers.
Europees Economisch sociaal Comité (EEsC) 3
Het Europees Economisch en Sociaal Comité is een soort
Europese ser, die uit drie groepen bestaat: een werkgeversgroep
(I), een werknemersgroep (ii) en een groep die onder
andere ngo’s en consumenten vertegenwoordigt (iii).
Bij wetgevingsvoorstellen wint de Europese Commissie het
oordeel van het eesc in. Het kan ook ongevraagd adviseren
aan Commissie, Raad en Europees Parlement.
vno-ncw vaardigt 4 vertegenwoordigers af in het eesc (per
1 januari 2009: Joost van Iersel, Jan Simons, Jan-Willem van
den Braak, Frank van Oirschot).
Ieder jaar brengt het eesc tientallen adviezen uit.
European Round Table
Een forum voor ceo’s van grote bedrijven is de European
Round Table of Industrialists (ert). De ert bestaat uit 45 Europese
multinationals. De ert zet zich in voor beleid op nationaal
en Europees niveau waardoor het vestigingsklimaat
wordt verbeterd en de voorwaarden worden geschapen voor
Europese economische groei. Het ert richt zich vaak op de
lange termijn of de grote onderwerpen, zoals de financiële
crisis en klimaatbeleid.
Europees register voor belangenvertegenwoordigers
Op 23 juni 2008 is de vrijwillige registratie van belangenvertegenwoordigers
voor de Europese Unie van start gegaan. Bij
deze registratie stemmen de belangenvertegenwoordigers
ook in met een gedragscode. Op dit moment geldt de registratie
alleen voor de Europese Commissie. De Commissie
streeft ernaar om in een verdere toekomst tot één register en
gedragscode te komen voor alle eu-instellingen.
Organisaties die zich kunnen registreren zijn zij “die erop
gericht zijn de beleidsbepaling en de besluitvorming van de
Europese instellingen te beïnvloeden”. Voor sociale partners
(werkgeversorganisaties) geldt dit niet, voorzover zij officieel
betrokken worden door de Commissie bij bepaalde aangelegenheden,
zoals de sociale dialoog.
Het doel van deze registratie is om burgers en belanghebbenden
in de eu meer inzicht te geven in de rol van lobbygroeperingen
bij de besluitvormingsprocedures. Daarnaast beoogt
het te bewerkstelligen dat alle lobbyisten zich aan dezelfde
regels houden en in alle onafhankelijkheid dezelfde behandeling
en, indien nodig, sancties krijgen. Er zijn geen privileges
aan de registratie verbonden, behalve dan een automatische
aankondiging van consultaties van de Europese Commissie.
Het niet-registreren kan een nadeel opleveren, wanneer een
2 Cortenberghlaan 168; tel. 0032-2-237 65 11; www.businesseurope.eu.
3 Zie ook www.eesc.europa.eu.
belangenvertegenwoordiger input levert op een consultatie
van de Europese Commissie. De Commissie waarschuwt deze
input bij niet-registratie niet als een visie van een belangengroep,
maar slechts als van een individu te beschouwen.
Tot nu toe hebben zich (slechts) een aantal honderden
ondernemingen en organisaties geregistreerd, waaronder
businesseurope. De beslissing om wel of niet te registreren
wordt aan iedere onderneming afzonderlijk overgelaten.
Via de volgende link kan men zich inschrijven en heeft men
inzage in het register van de lobbyisten: https://webgate.
ec.europa.eu/transparency/regrin/welcome.do?locale=nl#nl.
European Affairs Platform
Het European Affairs Platform (eap) is een vereniging die zich
richt op het stimuleren van netwerkvorming, samenwerking
en het leggen van contacten tussen Nederlanders die zich
beroepshalve bezighouden met eu-aangelegenheden. Leden
zijn zowel in Nederland als in Brussel werkzaam in het bedrijfsleven,
bij werkgeversorganisaties, rijks- en lagere overheden,
Europese instellingen, etc. Het eap organiseert geregeld
seminars en bijeenkomsten waarbij er sprekers ingaan
op specifieke thema’. Linda van Beek is namens vno-ncw lid
van het bestuur van het eap.
Informatie voor ondernemers
over de Europese interne markt
website ‘Your Europe – Business’
De Europese Commissie heeft in 2008 een vernieuwde website
gelanceerd voor bedrijven die meer willen weten over
ondernemen in een specifieke lidstaat van de eu. De site
biedt per land uitgebreide informatie over alle fasen van ondernemen:
van de oprichting van een bedrijf via uitbreiding
in de Europese markt en innovatie tot het opheffen van een
bedrijf.
Momenteel is de informatie beschikbaar in het Engels en de
eigen taal van het betreffende land. De site is te vinden op:
http://ec.europa.eu/youreurope/business.
Mkb portal
Voor het midden- en kleinbedrijf (mkb) is er een speciale portal,
die het mogelijk maakt snel en gemakkelijk informatie
te vinden over alle beleidsmaatregelen en initiatieven van
de Europese Unie die van belang zijn voor kleine en middelgrote
ondernemingen. Het opzetten en onderhouden van de
portal wordt gefinancierd met behulp van het Kaderprogramma
voor concurrentievermogen en innovatie (cip) dat erop
gericht is het concurrentievermogen van Europese bedrijven
te stimuleren. Zie: http://ec.europa.eu/enterprise/sme/
about_nl.htm.
Enterprise Europe network
Op 5 juni 2008 is de Nederlandse afdeling van het Enterprise
Europe Network gelanceerd. Dit Europees netwerk moet
voor kleine en middelgrote ondernemingen fungeren als
aanspreekpunt op hun weg door Europa. Het netwerk zal helpen
bij het vinden van een Europese zakenpartner, helpen bij
het ontwikkelen van nieuwe producten en het aanboren van
nieuwe markten, adviseren kleine bedrijven over technische
kwesties, zoals intellectuele eigendomsrechten, normen en

Europese wet- en regelgeving en deelname aan eu-fondsen.
Het Enterprise Europe Network bestaat in Nederland uit Senter-Novem,
evd en Syntens. Door deze one-stop-shop wordt
alle dienstverlening van de genoemde agentschappen gebundeld.
Het netwerk telt 600 organisaties in 40 landen, waardoor
het een bereik heeft van 23 miljoen ondernemers.
Meer informatie is te vinden op:
www.enterpriseeuropenetwork.nl/index.asp en het Enterprise
Europe Network Nederland is te bereiken via telefoonnummer:
088 444 07 77 of via e-mail: info@enterpriseeuropenetwork.nl.
klachtenprocedures voor ondernemers bij de
uitvoering van Eu-regels
Algemeen
Ondernemers die tijdens het zakendoen op internationaal
niveau problemen ondervinden op het gebied van oneerlijke
concurrentie, interne marktregels of Europese instellingen
kunnen terecht bij de Europese Ombudsman, solvit of het
Crash Team Oneerlijke Concurrentie.
Europese Ombudsman
Bij de Europese Ombudsman kunnen bedrijven en burgers
terecht met klachten over het functioneren van Europese
instellingen en organen. Door een niet-juridische procedure
kan de Europese Ombudsman helpen om een oplossing te
vinden voor het probleem. Op het moment dat de Europese
Ombudsman een klacht aanneemt, meldt hij de klacht bij de
desbetreffende instelling, een stap die in sommige gevallen
al een doorbraak bij een slepend conflict kan zijn. Vervolgens
kan hij de partijen tot een schikking laten komen en ontwerpaanbevelingen
doen. Indien deze aanbevelingen niet worden
aangenomen, kan de Ombudsman verslag uitbrengen aan
het Europees Parlement, zodat Europarlementariërs vragen
aan de Europese Commissie kunnen stellen.
De Europese Ombudsman is bereikbaar via telefoonnummer:
+ 33 3 88 172313, of door te e-mailen naar euro-ombudsman@
europarl.eu.int. Voor het indienen van een klacht is er een
formulier beschikbaar op http://www.ombudsman.europa.
eu/form/en/form2.htm.
solvit
Als bedrijven problemen ondervinden op het gebied van de
regels voor de interne markt, dan kan men bij solvit terecht.
solvit zoekt kosteloos en binnen een termijn van circa 10
weken naar een oplossing voor klachten die voortvloeien uit
de verkeerde toepassing van Europese regels door nationale
overheidsinstanties van lidstaten. Voorwaarde is wel dat de
zaak nog niet bij de rechter is aangebracht. Hiermee vormt
solvit een aantrekkelijk alternatief voor langdurige juridische
procedures.
Klachten die solvit behandelt, hebben onder andere betrekking
op een beperkte markttoegang voor producten en
diensten, problemen met de vestiging van een bedrijf en het
betalen van belastingen. In het afgelopen jaar zijn er voornamelijk
zaken behandeld op het gebied van sociale zekerheid,
wederzijdse beroepserkenning en terugbetaling van btwvorderingen.
Voor solvit Nederland werken twee medewerkers van het
ministerie van Economische Zaken aan de afhandeling van
klachten. solvit Nederland maakt onderdeel uit van een
Europees netwerk met vestigingen in alle eu-lidstaten en
Noorwegen. In een door de Europese Commissie beheerde
online databank wordt de voortgang van de klachtenbehandeling
bijgehouden en geëvalueerd.
Het gehele solvit netwerk heeft in 2008 bijna 1000 zaken behandeld.
solvit Nederland was bij ongeveer 60 zaken betrokken.
In 2007 lag dit een kleine 20-tal hoger, de afname komt
voor een deel door een daling in het aantal problemen van
buitenlandse klagers in Nederland. Van de bij solvit Nederland
ingediende klachten werd 75% opgelost.
solvit Nederland is bereikbaar via telefoonnummer: 070 379
77 48 of door te e-mailen naar solvit@minez.nl. Het indienen
van een klacht kan men het beste online doen, dat kan op
http://ec.europa.eu/solvit/site/submission/index_nl.htm.
Meer informatie over solvit is ook te vinden op www.solvit.
ez.nl.
Crash Team Oneerlijke Concurrentie
Bedrijven die worden geconfronteerd met oneerlijke concurrentie
in een buitenlandse markt, zoals illegale staatssteun
of discriminatie bij een aanbesteding, kunnen terecht bij het
Crash Team Oneerlijke Concurrentie. Dit team maakt onderdeel
uit van het ministerie van Economische Zaken. Onder
leiding van de coördinator zet een ad hoc samengesteld team
zich, samen met medewerkers van ambassades en andere
ministeries, in voor een gelijk speelveld op internationaal
marktniveau.
Het Crash Team behandelt problemen als het gaat om een Nederlands
bedrijf dat internationaal onderneemt en mogelijk
in een ongelijke concurrentiepositie is beland als gevolg van
verondersteld niet-naleven van wetten en overeenkomsten
door een buitenlandse overheid.
Sinds de oprichting van het team in juni 2005 zijn inmiddels
zo’n 150 klachten behandeld. Zo liet het ministerie een onderzoek
doen naar een belastingwetswijziging met terugwerkende
kracht in een ander land waardoor een Nederlands bedrijf
zwaar getroffen zou worden. Bemiddeling van het Crash
Team leidde tot afzwakking van het voorstel.
Een ander bedrijf dat goede kansen maakte bij een aanbestedingsproject
in een ander land dreigde door de internationale
politieke situatie buitenspel te geraken. Gezamenlijk optreden
met de Nederlandse overheid leidde tot voortzetting van
deelname in de procedure.
Ook geven Crash Team-zaken aanleiding om met andere lidstaten
bepaalde gevallen aanhangig te maken bij de Europese
Commissie. Het Crash Team bewandelt daarbij een eigen
weg, in aanvulling op de bestaande procedures.
Het Crash Team Oneerlijke Concurrentie is bereikbaar via
telefoonnummer 0900-6080700 of door te e-mailen naar
crashteamoneerlijkeconcurrentie@minez.nl. Voor het indienen
van een klacht kan men een klachtenformulier vinden op
www.crashteamoneerlijkeconcurrentie.ez.nl.
9

10
Rondje euRopa: de kRachtpRoef van de kRedietcRisis
Foto rechts:
businesseurope
vierde in 2008
haar 50ste
verjaardag, met
op 25 juni een
feestelijke receptie
op Château St.
Anne te Brussel
Foto geheel rechts:
Raad van
Presidenten
BUSINESSEUROPE
tijdens een
ontmoeting met
President Nicolas
Sarkozy in het
Elysée op 4
december 2008
ter gelegenheid
van het Franse
Voorzitterschap
van de EU
Foto onder:
DEBAtty
Europese Raad
onder Frans
voorzitterschap,
Brussel 11-12
BUSINESSEUROPE/©FABRICE
december 2008 FOtO:

FOtO: SERVICE PhOtOgRAPhIqUE DE lA PRéSIDENCE DE lA RéPUBlIqUE
foto: ©ec.europa.eu
11

12
Rondje euRopa: de kRachtpRoef van de kRedietcRisis
logo van het
tsjechische
Voorzitterschap
van de
Europese Unie
★
55 recommendations from Dutch
business for 2009-2014
EUROPE CÁN BE
A WINNER!
★
★
★
★
Van 1 tot 12 december heeft de klimaattop in
Poznan (Polen) plaatsgevonden. Delegaties van
overheden, bedrijven en NgO’s uit 186 landen
waren aanwezig om met elkaar te praten over een
toekomstig globaal klimaatakkoord, te bereiken
★
★
VNO-NCW
Postbus 93002, 2509 aa Den Haag
Telefoon 070 349 03 49
Fax 070 349 03 00
Ledennummer 070 349 03 66
(telefonische vraagbaak voor leden)
E-mail informatie@vno-ncw.nl
Internet www.vno-ncw.nl
MKB-Nederland
Postbus 5096, 2600 gb Delft
Telefoon 015 219 12 12
Fax 015 219 14 14
E-mail beleid@mkb.nl
Internet www.mkb.nl
★
★
★
★
★
eind 2009 in Kopenhagen
DOUANE
CUSTOMS
WANNEER
WORDT HET
ECHT 1992?
Concrete voorstellen
om de interne markt te voltooien
FM0849 Cover Wanneer1992.indd 1 09-12-2008 09:46:05
★
★
★
★
★
★
★
EUROPA KÁN
WINNEN!
55 adviezen van ondernemend
Nederland voor 2009-2014
FM0848 Cover EuropaKanWinnen.indd 1 29-12-2008 13:54:30
★
★
★
★
★
loek hermans en
Bernard Wientjes
presenteerden op
21 januari 2009 de
brochure ‘Europa
kán winnen’ met
daarin 55 adviezen
van ondernemend
Nederland voor
de Europese
Parlementaire
periode 2009-2014
traditionele VNO-NCW
nieuwjaarsreceptie in
Brussel op 21 januari
2009, dit jaar voor het
eerst samen met
MKB-Nederland

13
FOtO: IVAN VERzAR
FOtO: IVAN VERzAR

14
Rondje euRopa: de kRachtpRoef van de kRedietcRisis

De krachtproef
van de kredietcrisis
(algemene beschouwing)
Jan-Willem van den Braak
“De weg die Europa moet gaan (is) overduidelijk. Wil het nog een rol
spelen in de multipolaire wereld van morgen, wil het de nieuwe Age of
Empires overleven, dan zal dat alleen kunnen door een nieuwe kwantitatieve
en kwalitatieve stap te zetten in zijn integratie.”
Guy Verhofstadt, Een New Age of Empires (De Bezige Bij 2009) 4
Het turbulente Franse voorzitterschap
(2 e helft 2008)
Op 1 juli 2008 trad de Franse president Sarkozy aan als voorzitter
van de Europese Raad. Hij bleek achteraf ‘de juiste man
op de juiste plaats en het juiste moment’ te zijn: Europa en
de wereld werden in zijn periode van een half jaar geconfronteerd
met tenminste vier grote problemen, die om een gezamenlijke
oplossing vroegen. Uiteraard op de eerste plaats de
eind september jl. zichtbaar wordende kredietcrisis, die al
snel bleek over te slaan naar de reële economieën overal ter
wereld. Daarnaast moesten knopen worden doorgehakt ten
aanzien van het klimaatdossier én het Verdrag van Lissabon
(na het negatieve Ierse referendum in juni). En tenslotte was
er in augustus de kortstondige oorlog tussen Rusland en
Georgië, die voor de Franse president een bemiddelingsrol
opleverde, alsmede vlak voor de jaarwisseling het begin van
het Gaza-conflict.
Op de eerste drie onderwerpen gaan we hieronder nader in.
Hier mag al geconstateerd worden dat het Franse voorzitterschap
een cruciale en centrale rol speelde in een effectieve
aanpak van deze problemen.
Met dit alles is het grote belang van een gezamenlijk eubeleid
ten aanzien van grensoverschrijdende vraagstukken
evident geworden. Voor de Euroscepsis, die in 2005 zichtbaar
werd met de verwerping van de ontwerp-Grondwet, is definitief
geen plaats meer. Daarbij moet de eu wel lering trekken
uit de begrijpelijke ontstaansredenen van deze achterdocht,
gelegen in een ongebreidelde Eurofilie van de elites in de periode
daarvoor, het gebrek aan een goede communicatie, de
4 Guy Verhofstadt (ex-premier België) is een van de sprekers op de 47 e
Bilderbergconferentie van vno-ncw van februari 2009. Ten behoeve
daarvan werd een discussienota gepubliceerd onder de titel: ‘Duurzaam
succes; ondernemen in de wereldeconomie van de 21 e eeuw’ (vno-ncw 2008).
multiculturele problematiek en de overdaad aan onnodige en
ondoorzichtige Brusselse regels.
Een nationalistisch beleid en protectionisme bieden echter
geen enkele oplossing, integendeel, voor de complexe wereldvraagstukken
op economisch, geopolitiek en milieuterrein
van vandaag: de nationale, Europese en wereldagenda gaan
zich steeds meer vervlechten.
De kredietcrisis en de monetaire unie
In 2002 werd de euro ingevoerd, als sluitstuk van de economische
en monetaire unie. Inmiddels is deze in 16 lidstaten het
betaalmiddel. Voorwaarde is dat men voldoet aan de kwantitatieve
criteria van het Groei- en Stabiliteitspact voor het
financieel-economische beleid (m.n. inzake inflatie, staatsschuld,
begrotingstekort). In vele landen moeten hier nog
duidelijke stappen gezet worden.
Thans zitten we midden in de gevolgen van de in het najaar
van 2008 ontstane kredietcrisis voor de reële economieën
overal ter wereld. Volgens de ramingen van de Europese
Commissie van januari jl. zal er in 2009 in de eu een groei van
bijna -2% zijn en het begrotingstekort in de eurozone oplopen
naar 4%. Hoe langdurig en ernstig de recessie zal zijn, zal nog
moeten blijken, maar velen vrezen dat deze ernstiger zal zijn
dan ooit sinds de Tweede Wereldoorlog.
Europese en wereldwijde maatregelen zijn geboden om het
vertrouwen in de economie én de banken (als levensaders
van de moderne economie) te herstellen. De eu heeft in het
najaar van 2008 gelukkig eensgezind en duidelijk weten op
te treden (extra eu-top 7 november na een overleg van de eurolanden
en het Verenigd Koninkrijk).
De betekenis van de eurozone voor financiële stabiliteit is
door de crisis nog duidelijker geworden. Diverse landen zonder
euro hebben te maken met een fors waardeverlies van hun
munt en sommigen overwegen ernstig zo snel mogelijk over
te gaan op de euro (bijvoorbeeld Denemarken en ijsland).
Het G20-overleg van 15 november jl. in het verlengde hiervan
heeft een belangrijke aanzet voor vertrouwensherstel gegeven,
nader uit te werken op de volgende G20-top in april a.s.
In de Top van 11-12 december 2008 werd vervolgens een economisch
herstelplan overeengekomen ter waarde van 1,5%
bbp, grotendeels uit te voeren door de lidstaten (zonder dat
15

16
Rondje euRopa: de kRachtpRoef van de kRedietcRisis
daarbij de regels van het Groei- en Stabiliteitspact werden
veranderd), vele landen hebben op basis hiervan al plannen in
diverse vormen ingevoerd ter ondersteuning van de banken
en de reële economie (kapitaalsinjecties, garantiestellingen,
belastingverlagingen, werktijdverkortingsmaatregelen etc.).
Maatregelen moeten in de visie van vno-ncw voldoen aan de “3 T’s”
van de Europese Commissie: temporary, targeted, timely. Het moet
daarbij gaan om het herstellen van het onderlinge kredietverkeer
tussen resp. het zo nodig tijdelijk ondersteunen van bancaire instellingen,
om een effectief, gecoördineerd toezicht op het internationale
financiële verkeer en om tijdelijk ondersteunend sociaal-economisch
beleid. Dit alles echter zonder in protectionisme (als eu of
nationaal) of contraproductieve overregulering te vervallen. En wat
de eurozone betreft: handhaving van de criteria van het Stabiliteits-
en Groeipact, dat immers al voorziet in een uitzonderingsmogelijkheid
bij calamiteiten, met het streven naar begrotingsevenwicht.
Het is duidelijk dat met deze uitdagingen Europa in 2009
voor een ware krachtproef staat, voor een ultieme test van de
Europese samenwerking.
Het klimaatpakket
De Europese regeringsleiders hebben al in 2007 met elkaar
gezamenlijke doelstellingen op het terrein van energie- en
klimaat vastgesteld voor 2020: een reductie van de uitstoot
van broeikasgassen met tenminste 20% (bij een mondiale
aanpak van klimaatverandering 30%), een energiebesparing
van 20% ten opzichte van 1990 en een aandeel van 20% duurzame
energie in de energievoorziening.
Om het klimaatprobleem adequaat aan te kunnen pakken is
het noodzakelijk dat belangrijke economieën zoals de Verenigde
Staten, China en India volwaardig meedoen (Europa is
verantwoordelijk voor slechts 12,5% van de co 2-uitstoot op de
wereld, Nederland voor 0,5%).
vno-ncw onderschrijft de genoemde doelstellingen volledig,
zoals ook blijkt uit het in november 2007 met het kabinet gesloten
duurzaamheidsakkoord. Daarbij moet het echter niet
zo zijn dat het level playing field wordt aangetast doordat bedrijven
in Europa onevenredig hoge lasten krijgen opgelegd
in vergelijking met bedrijven uit concurrerende economieën
waar men een minder ambitieus klimaatbeleid voert.
De veilingsystematiek van co 2-rechten, zoals in 2007 voorgesteld,
was in dat licht uiterst riskant - en ook onnodig om een
beperking van co 2-uitstoot te realiseren.
De regeringsleiders hebben tijdens de Top van 11-12 december
gelukkig besloten om alle sectoren die blootgesteld zijn aan
het ‘carbon leakage’ effect, uit te zonderen van veiling, zolang
er geen internationaal akkoord is. Zij zullen de emissierechten
toebedeeld krijgen op basis van een benchmark.
Met dit akkoord is de eu erin geslaagd invulling te geven aan
de 20-20-20 doelstelling. Tijdens de klimaattop in Poznan
zijn er nog geen bindende internationale afspraken gemaakt,
maar is er wel een roadmap overeengekomen voor het bereiken
van een internationaal akkoord tijdens de klimaattop in
Kopenhagen. De vraag of dit akkoord dan bereikt wordt en
wat de invulling zal zijn, is uiteindelijk cruciaal voor het behoud
van een level playing field voor alle bedrijven én voor
een effectief klimaatbeleid.
In die zin wordt 2009 ook een cruciaal jaar voor het klimaatvraagstuk.
Verdrag van Lissabon: 24 uit 27
Eind 2007 haalde de eu zichzelf met het Verdrag van Lissabon
uit het institutionele slop, dat in 2005 ontstaan was door de
verwerping van de ontwerp-Grondwet in Frankrijk en Nederland.
Inmiddels is het Verdrag in alle eu-lidstaten geratificeerd behalve
Tsjechië, Polen en Ierland (na een verloren referendum
in juni 2008). Maar in de Top van december jl. heeft Ierland
toegezegd in de tweede helft van 2009 een tweede referendum
te organiseren, op basis van enige toezeggingen van de
overige lidstaten (o.a. dat ieder land een eigen Eurocommissaris
behoudt).
Alles bijeen zal het Verdrag nu hopelijk in 2010 in werking
kunnen treden, waarmee de institutionele structuur van de
eu voor een lange periode zou komen vast te staan (wellicht
tot 2020) en de deur weer komt open te staan voor nieuwe
toetreders - uiteraard mits deze aan de in het Verdrag vastgelegde
criteria voldoen. Het gaat hierbij om de landen van de
Westelijke Balkan (waarvan Kroatië dan wellicht in 2011 zou
kunnen gaan toetreden en Montenegro formeel het kandidaat-lidmaatschap
heeft aangevraagd) en wellicht op langere
termijn Turkije.
Als gevolg van de kredietcrisis zal ijsland wellicht al in 2009
het lidmaatschap aanvragen.
Geconstateerd kan worden dat alles bijeen is voldaan aan de
vereisten, die vno-ncw aan de verdragswijziging stelde. Een
Verdrag zonder zware constitutionele elementen, die immers
een superstaat suggereren, maar met een betere bevoegdhedenverdeling
en efficiëntere besluitvormingsprocedures.
De eu is ook definitief een meer pragmatische weg ingeslagen.
Het in Nederland (te) lang gekoesterde federale ideaal is
losgelaten.
De eu is en blijft een unieke samenwerking van nationale staten,
ergens tussen federatie en louter intergouvernementele
samenwerking in. Het eu-niveau is er voor wezenlijke grensoverschrijdende
problemen (op basis van zoveel mogelijk
meerderheidsbesluitvorming), terwijl de lidstaten hun bevoegdheden
hebben en houden op dat wat nationaal bepaald
is (subsidiariteit).
Het is daarbij van belang dat de Europese Commissie het Europees
belang vertegenwoordigt en een voldoende sterk profiel
blijft houden ten opzichte van de Europese Raad en het
Europees Parlement.
DE PoSITIEvE RoL vAn DE nEDERLAnDSE SER
De SER heeft medio 2008 een unaniem, uitvoerig advies vastgesteld
onder de titel ‘Duurzame globalisering: een wereld te winnen.‘ 5
In dit advies worden de gevolgen van de globalisering uitvoerig geanalyseerd
met als conclusie dat deze bij een goed beleid per saldo positief
zullen zijn.
Vervolgens wordt uitvoerig ingegaan op het gewenste nationale en Europese
beleid. het nationale beleid moet gericht zijn op het aantrekkelijker
maken van Nederland als vestigingsplaats voor hoofdkantoren.
5 Zie voor de tekst van het advies daarvan www.ser.nl. Het advies is
vertaald in het Engels onder de titel: ‘On sustainable globalisation: a world
to be won.’

In dat licht wordt o.a. ingegaan op het fiscale klimaat (bepleit wordt
een herziening van de inkomstenbelasting met minder c.q. minder steile
tarieven) en op de noodzaak van bestuurlijke hervorming.
Een apart hoofdstuk wordt gewijd aan Europa met als punten o.a.:
— het Verdrag van lissabon biedt voor vele jaren een goede institutionele
basis voor de EU;
— de EU moet open blijven staan voor nieuwe lidstaten;
— de belangrijkste uitdaging voor de EU is om een sterke speler in de
globalisering te worden (en dus versterking van de lissabonstrategie,
ook na 2010; het energie- en klimaatbeleid moet een onderdeel
daarvan zijn);
— de noodzaak van voltooiing van de interne markt, in regelgeving en
praktijk.
het advies mag toch wel opmerkelijk worden genoemd, na alle heftige
politieke en maatschappelijke discussies over Europa en de globalisering
in de laatste jaren (helaas konden de gevolgen van de kredietcrisis
niet in het rapport meegenomen worden, omdat het rapport eind
juni verscheen). Daarmee verschaft het ook politiek en maatschappelijk
draagvlak voor de globalisering. Een dergelijk resultaat lijkt in de meeste
EU-landen nauwelijks of niet haalbaar.
het kabinet heeft zich positief uitgesproken over het advies.
Als uitvloeisel van het advies kwam in december 2008 ook nog een
SER-Verklaring inzake internationaal MVO tot stand, die m.n. ingaat op
het ingewikkelde vraagstuk van het ketenbeheer van internationaal opererende
bedrijven.
Medio 2009 zal nog een advies worden uitgebracht over de post-lissabonstrategie.
Ieder voorjaar vindt ook een overleg plaats van de SER (waarin VNO-NCW
zitting heeft) met het kabinet over de gewenste Europapolitiek en in het
bijzonder over de uitvoering van de lissabondoelstellingen.
Lobbysuccessen onder het Franse voorzitterschap
Uit het voorgaande laten zich tevens een aantal lobbysuccessen
van vno-ncw resp. businesseurope afleiden. En er waren
er nog meer:
— Ten aanzien van het klimaatpakket werden de ‘3x20%’-doelstellingen
volledig gesauveerd, maar dit zonder de voor de
industrie levensgevaarlijke veilingsmethodiek, zolang er
geen adequaat internationaal akkoord terzake ligt;
— Er komt zo’n 6 miljard euro beschikbaar voor proefprojecten
voor de afvang en opslag van broeikasgas, waarbij ook
Nederlandse projecten door de Europese Unie financieel
ondersteund zullen worden.
— Op sociaal terrein werden werkbare akkoorden bereikt over
uitzendarbeid resp. een aanpassing van de richtlijn voor
Europese ondernemingsraden;
— Het Nederlandse parlement ratificeerde in juli het Verdrag
van Lissabon;
— Het proces van better regulation blijft vaart houden, ook
met nieuwe doelstellingen;
— Er ligt nu een akkoord voor een Small Business Act, die beoogt
om het mkb gemakkelijker in de eu te laten ondernemen;
— De Commissie heeft het voorstel gedaan om de al tijdelijk
bestaande mogelijkheid per lidstaat om voor arbeidsintensieve
diensten een lager btw-tarief te hanteren, structureel
te maken.
Dan zijn er drie onderwerpen waar ondanks voortgang de definitieve
balans nog niet gevonden is:
— Er wordt voortgang gemaakt met de versterking van de interne
markt, zoals ook blijkt uit de tussentijdse evaluatie
van de Commissie eind 2008 van de Single Market Review
van 2007. Er valt hier echter tegelijk nog het nodige te doen,
zeker ook voor de lidstaten zelf om de Europese regels naar
letter en geest door te voeren en te handhaven.
— Ten aanzien van de interne energiemarkt worden in ieder
geval stappen gezet op weg naar liberalisering van deze
markt.
— Teleurstellend was dat het Europees Parlement een eerder
compromis van de Raad torpedeerde inzake een aanpassing
van de arbeidstijdenrichtlijn.
Het Tsjechische voorzitterschap (1 e helft 2009)
Tsjechië heeft op 1 januari jl. het voorzitterschap overgenomen
van Frankrijk. Het heeft zijn prioriteiten gepubliceerd
in het programma ‘Europe without Barriers’. Onderverdeeld in
3 ‘E’s: Economie, Energie en Externe betrekkingen hebben de
Tsjechen aangegeven daarbij met name te willen inzetten op
een concurrerend Europa, een open en veilig Europa en een
extern Europees energiebeleid. (Zie ook: http://www.eu2009.
cz/en/).
De Tsjechen voeren het Voorzitterschap van de eu in de periode
dat het Europees Parlement verkiezingen houdt, het mandaat
van de huidige Commissie langzamerhand ten einde
loopt en de discussies over de toekomst van het Lissabonverdrag
definitief beslecht moeten worden. Nadruk op het afronden
van bestaande dossiers ligt daarom voor de hand.
Ook zal afgewacht moeten worden hoe de relatie met de usa
zich onder de nieuwe president Barack Obama zich zal ontwikkelen.
Zoals eerder gezegd, zal ook voor de Tsjechen de verdere uitwerking
van het klimaatakkoord resp. bestrijding van de kredietcrisis
centraal staan.
Het ziet ernaar uit dat de Tsjechen overigens een relatief liberale
koers zullen inslaan. Dit valt niet alleen te verwachten
van een land dat zich van het communisme bevrijdde, maar
blijkt ook uit de aandacht voor de ontwikkeling van de vrijheden
van de interne markt: meer flexibiliteit op de arbeidsmarkt,
verbetering van de business environment en het opheffen
van externe handelsbarrières.
De Europese verkiezingen en de VnO-nCw-visie:
Leadership Europe 2020
Het Tsjechisch voorzitterschap staat natuurlijk sterk in het
teken van de verkiezingen van het Europees parlement, die
begin juni 2009 zullen plaatsvinden (in Nederland op 4 juni).
De nieuwe parlementaire periode loopt tot medio 2014. 6
6 Aangezien op dat moment het Verdrag van Nice nog steeds zal gelden,
zal het aantal zetels van het parlement dan volgens dat Verdrag verminderen
van 785 naar 736 zetels, waarvan Nederland er dan 25 (thans 27)
krijgt. Bij inwerkingtreding van het Verdrag van Lissabon in 2010 zal
het aantal leden alsnog verhoogd worden naar 751 (Nederland 26).
17

18
Rondje euRopa: de kRachtpRoef van de kRedietcRisis
Alle grotere Nederlandse politieke partijen nemen deel aan
de Europese verkiezingen. Zij hebben ook (ontwerp-)verkiezingsprogramma’s
gepresenteerd. En vergelijking daarvan
gaat als bijlage bij dit Rondje Europa.
De lijsttrekkers, voorzover medio januari jl. bekend, zijn:
Wim van de Camp (cda), Thijs Berman (PvdA), Hans van
Baalen (vvd), Sophie in t Veld (D66), Peter van Dalen (cu/
sgp).
vno-ncw heeft zijn visie, samen met mkb-Nederland, neergelegd
in de nota Europa kán winnen! 55 adviezen van ondernemend
Nederland voor 2009-2014, die op 21 januari jl. gepresenteerd
werd tijdens een persconferentie in het Brusselse kantoor,
voorafgaand aan de Nieuwjaarsreceptie.
De nota staat sterk in het teken van de globalisering en (dus)
de noodzaak voor Europa om samen te werken én concurrerend
te blijven ten opzichte van andere continenten. Een
sterk Europa kan alleen maar met sterke lidstaten, omgekeerd
hebben de lidstaten een krachtige eu nodig bij grensoverschrijdende
vraagstukken zoals energie, klimaat, migratie, de
financiële stromen én als machtsblok in de wereldpolitiek en
wereldhandel.
Met dat alles vloeien de nationale, Europese en mondiale agenda’s
geleidelijk steeds meer ineen, zoals eerder in dit hoofdstuk
al werd onderkend. De globalisering is onontkoombaar
en zal de basis kunnen en moeten worden voor welvaart en
werkgelegenheid voor steeds meer wereldburgers, een duurzame
energievoorziening en een veiliger wereld.
De vijf kernprioriteiten uit de nota luiden als volgt:
A) Geen protectionisme maar voltooiing van de vrije interne
markt (level playing field) ten aanzien van personen,
goederen, diensten, kapitaal en kennis, ook door better
regulation en enforcement. 7
B) Verbreding van de monetaire unie op basis van de criteria
van het Stabiliteitspact alsmede een beter gecoördineerd
toezicht op het grensoverschrijdende financiële
verkeer.
C) Realisering van een sterke, open Europese kenniseconomie,
die tegelijk op sociaal en ecologisch terrein
‘standardsetting’ is. Met het oog hierop vaststelling
van een ‘Leadership 2020’-agenda als centrale strategie
van de eu én de lidstaten, gericht op duurzame groei en
werkgelegenheid én op een vrije wereldhandel.
D) Voortgaande hervorming van de nationale verzorgingsstaten,
ondersteund door de eu, gericht op structurele
financiële houdbaarheid, meer eigen verantwoordelijkheid
van burgers en een hogere participatie (participatiedoelstelling
80%, werkloosheid minder dan 5%).
E) Doorvoering van ambitieuze energie- en klimaatdoelstellingen
(‘3x20% in 2020’), bij voorkeur in internationaal
verband (Kopenhagen 2009), in samenspraak met
het bedrijfsleven op basis van innovatieve en duurzame
technologieën.
7 vno-ncw heeft in december 2008 samen met mkb-Nederland de
brochure Wanneer wordt het echt 1992? Concrete voorstellen om de interne
markt te voltooien uitgebracht. Zie ook een interview met Ben Bot, voorzitter
van het vno-ncw-Platform Europa, over deze brochure in het
vno-ncw-magazine Forum d.d. december 2008 alsmede een interview
van vno-ncw-voorzitter Bernard Wientjes in nrc-Handelsblad d.d. 18
december 2008.
Op basis van de vijf kernprioriteiten worden in totaal 55
voorstellen gedaan op een veelheid aan terreinen, waarmee
Europa een Leadership 2020 metterdaad kan waarmaken.
vno-ncw zal zijn visie in de komende maanden nadrukkelijk
onder de aandacht brengen van politiek en pers. Er zullen ook
enkele debatbijeenkomsten georganiseerd worden in Den
Haag en Brussel.
Schematisch kan de plaats en betekenis van Europa in het
volgende decennium als volgt worden weergegeven (zie het
schema op de volgende pagina).

OPKOMST BRIC-LANDeN e.A.
(multi-polaire wereld)
TRANS-eCONOMISCHe
SAMeNWeRKING:
uSA/RuSLAND/CHINA/INDIA eTC.
NABuuRSCHAPSBeLeID
eu-BeGROTING
• regionaal beleid
• structuurfondsen
• gem. landbouwbeleid
MuLTICuLTuReLe SAMeNLeVING;
MIGRATIe
EURoPA 2010-2020 In ScHEMA
GLOBALISeRING / WeReLDNeTWeRK
eenheid in diversiteit
euROPeSe uNIe (27 lidstaten)
VeRDRAG VAN LISSABON
EURoZonE (16)
Groei- en Stabiliteitspact
eNeRGIe eN KLIMAAT; VOeDSeL- eN
GRONDSTOFFeNVOORZIeNING
VOLTOOIING INTeRNe MARKT:
• personen • kapitaal
• goederen • kennis
• diensten better regulation/enforcement
‘LeADeRSHIP 2020’
Europa als sterke, duurzame en
activerende kenniseconomie
eXTeRN
• WTO
• ontwikkelingssamenwerking
• samenwerking
justitie /
immigratie /
defensie
INTeRN
• innovatie
• duurzaamheid
• participatie
VeRVLeCHTING FINANCIËLe STROMeN
eN ReËLe eCONOMIeËN
uITBReIDING
• Westelijke Balkan
• Turkije
eFTA/eeR
Samenwerking EU-lidstaten –
civil society
(good governance)
19

20
Rondje euRopa: de kRachtpRoef van de kRedietcRisis

DE wERElDEconomiE
En DE lissAbonAgEnDA
21

22
Rondje euRopa: de kRachtpRoef van de kRedietcRisis

OESO
c Outlook OESO
c Outlook
IMF
conomic IMF Outlook
1. De wereldeconomie
conomic Europese Outlook Commissie
Economic Europese Forecasts Commissie
en de kredietcrisis
Economic Forecasts
1.1 Economische vooruitzichten 2009/2010
De financiële crisis grijpt wereldwijd stevig om zich heen.
Veel economieën ondervinden grote problemen, staan aan
de rand van een recessie of zitten er reeds middenin. Aangescherpte
kredietvoorwaarden, hogere kapitaalkosten door
renteopslagen en een zwak producentenvertrouwen hebben
de investeringsmotor tot stilstand gebracht. De vooruitzichten
voor de korte termijn zijn weinig gunstig. De oeso composite
leading indicators laten voor de komende zes maanden
een sterke teruggang in de groeicyclus van de ontwikkelde het World Economic Survey over het vierde kwartaal van
economieën zien.
2008 van icc The World Business Organisation en het economisch
bureau Ifo8 GROeI WeReLDeCONOMIe 2008-2009 (%)
Organisation en het economisch bureau 2008 Ifo 2009 2010
oESo
Economic outlook nov. 2008 1,4* -0.4* 1,5*
IMF
World Economic outlook nov. 2008 3,7 2,2
euROPeSe COMMISSIe
intErim Economic ForEcasts jan. 2009 3,3 0,5 2,75
* bEtrEFt niEt dE groEi van dE WErEldEconomiE, maar dE groEi van dE EconomiE van
dE oEso-landEn
. Sinds het derde kwartaal van 2007 is het
STRONG SLOWDOWN IN THe OeCD AReA
ondernemersvertrouwen fors getemperd. Internationale on-
108
dernemers zijn fors pessimistischer geworden over zowel de
106
huidige economische situatie als over de nabije toekomst. De
104
102
World Economic Climate Indicator bevindt zich nu op het laagste
100
niveau in meer dan twintig jaar tijd. Het pessimisme wordt
98
breed onder ondernemers in West-Europese, Noord-Ameri-
96
kaanse en ICC/Ifo Aziatische World economieën Economic gedeeld. Climate
94
92
1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008
Icc/IFO WORLD eCONOMIC CLIMATe
130
8 2008 2009 2010
OESO
nov. 1,4* -0.4* 1,5*
c Outlook
2008
. Sinds IMF het derde nov. kwartaal
3,7 2,2
conomic Outlook
2008
Europese Commissie jan. 3,3 0,5 2,75
Economic Forecasts
2009
ondernemersvertrouwen fors getemperd. Internationale * betreft niet de groei van de wereldeconomie, ondernemers maar de groei van de economie van de OESO-landen z
geworden over zowel de huidige economische situatie als over de nabi
Ook het internationale bedrijfsleven gaat ervan u
Economic Climate Indicator bevindt zich nu op omstandigheden het laagste zich het komende niveau half jaar in min m
het World Economic Survey over het vierde kwa
tijd. Het pessimisme wordt breed onder ondernemers Organisation en in het West-Europese
economisch bureau Ifo
en Aziatische economieën gedeeld.
ICC/Ifo World Economic Climate
130
110
90
8 groei wereldeconomie 2008-2009 (%)
2008 2009 2010
OESO
nov. 1,4* -0.4* 1,5*
c Outlook
2008
IMF
nov. 3,7 2,2
ondernemersvertrouwen fors getemperd. Internationale ondernemers z
conomic Outlook
2008
Europese Commissie jan. 3,3 0,5 2,75
Economic Forecasts
2009
* betreft niet de groei van de wereldeconomie, maar de groei van de economie van de OESO-landen
geworden over zowel de huidige economische situatie als over de nabi
Economic Climate Indicator bevindt zich nu op het laagste niveau in m
Ook het internationale bedrijfsleven gaat ervan uit dat de we
tijd. Het pessimisme wordt breed onder ondernemers omstandigheden zich het komende in West-Europese
half jaar minder gunstig
het World Economic Survey over het vierde kwartaal van . Sin 20
en Aziatische economieën gedeeld. Organisation ondernemersvertrouwen en het economisch bureau fors Ifo getemperd. Interna
geworden over zowel de huidige economische s
Economic Climate Indicator bevindt zich nu op
tijd. Het pessimisme wordt breed onder onderne
en Aziatische economieën gedeeld.
ICC/Ifo World Economic Climate
130
ICC/Ifo World Economic Climate
130
110
8 groei wereldeconomie 2008-2009 (%)
2008 2009 2010
OESO
nov. 1,4* -0.4* 1,5*
c Outlook
2008
IMF
nov. 3,7 2,2
conomic Outlook
2008
Europese Commissie jan. 3,3 0,5 2,75
Economic Forecasts
2009
* betreft niet de groei van de wereldeconomie, maar de groei van de economie van de OESO-landen
Ook het internationale bedrijfsleven gaat ervan uit dat de wereldwijde econ
omstandigheden zich het komende half jaar minder gunstig zullen ontwikk
het World Economic Survey over het vierde kwartaal van 2008 . Sinds van het ICC derde Th
Organisation en ondernemersvertrouwen het economisch bureau fors Ifo getemperd. Internationale ond
geworden over zowel de huidige economische situatie als ov
Economic Climate Indicator bevindt zich nu op het laagste
tijd. Het pessimisme wordt breed onder ondernemers in We
en Aziatische economieën gedeeld.
ICC/Ifo World Economic Climate
130
8 . Sinds het derde kwartaal van
ondernemersvertrouwen fors getemperd. Internationale ondernemers zijn f
geworden over zowel de huidige economische situatie als over de nabije to
Economic Climate Indicator bevindt zich nu op het laagste niveau in meer
tijd. Het pessimisme wordt breed onder ondernemers in West-Europese, N
en Aziatische economieën gedeeld.
De middellange termijn vooruitzichten voor de wereldeconomie
zijn met grote onzekerheid omgeven. De ontwikkelingen
op de financiële markten, valutabewegingen, de mate van
doorwerking van de financiële crisis naar de reële economie,
de reacties op aandelenmarkten en de effecten van beleidsmaatregelen
die verschillende overheden nemen, laten zich
lastig voorspellen.
De oeso verwacht in haar meest recente raming (eind 2008)
voor de Verenigde Staten vooral een terugval van de productie
in de eerste helft van 2009. Daarna zullen de effecten van de
kredietcrisis naar verwachting minder hevig zijn, zal de daling
op de huizenmarkt de bodem bereiken en zullen de monetaire
beleidsmaatregelen hun eerste effect sorteren. Bij een
gematigde ontwikkeling van de grondstofprijzen zal de inflatie
gematigd zijn. De kracht van het herstel ligt volgens de
oeso in handen van de Amerikaanse consument. Vraag is in
hoeverre de welvaartsverliezen die Amerikaanse consumenten
geleden hebben een rem zetten op de consumptie.
Ook het internationale bedrijfsleven gaat ervan uit dat de wereldwijde
economische omstandigheden zich het komende
half jaar minder gunstig zullen ontwikkelen. Dat blijkt uit
110
nov.
2008 nov.
nov.
2008
2008 nov.
jan. 2008
2009 jan.
2009
2008 2009 2010
2008
1,4*
2009
-0.4*
2010
1,5*
1,4* -0.4* 1,5*
3,7
3,7
2,2
2,2
3,3
3,3
0,5
0,5
2,75
2,75
* betreft niet de groei van de wereldeconomie, maar de groei van de economie van de OESO-landen
* betreft niet de groei van de wereldeconomie, maar de groei van de economie van de OESO-landen
De OESO verwacht in haar meest recente ramin
De OESO verwacht vooral een in terugval haar meest van recente de productie raming in (eind de eerste 200
Inlichtingen:
De OESO verwacht vooral in een haar terugval meest recente
van de kredietcrisis van de productie raming (eind
naar verwachting in de 2008) eerste voor helft de
minder van Vere
he2
Peter Bongaerts (070 349 04 43; bongaerts@vno-ncw-nl)
vooral een terugval van de van kredietcrisis de productie
bodem bereiken naar in de verwachting eerste helft
en zullen minder van 2009.
de monetaire hevig Daarna
beleidsm zijn, zal zu
Jan Klaver (070 349 04 30; klaver@vno-ncw.nl)
van de kredietcrisis bodem naar bereiken verwachting
gematigde en zullen minder
ontwikkeling de monetaire hevig zijn,
van beleidsmaatregelen
zal de daling op d
de grondstofprijzen
bodem bereiken Ook het internationale bedrijfsleven gaat gematigde en zullen ervan ontwikkeling de monetaire
het uit herstel dat ligt van beleidsmaatregelen
volgens de grondstofprijzen hun wereldwijde
de OESO in handen zal eerste de van infla effe
Ook het internationale bedrijfsleven gematigde gaat ontwikkeling het ervan herstel van ligt de
hoeverre uit volgens grondstofprijzen dat de de welvaartsverliezen OESO de in wereldwijde
zal handen de inflatie
die van Amerikaanse de gematigd Amerika z
het herstel ligt hoeverre volgens de de OESO
op welvaartsverliezen in handen van
de consumptie. die de Amerikaanse consument consumen
hoeverre de welvaartsverliezen op de consumptie. die Amerikaanse consumenten geleden heb
op de consumptie.
groei wereldeconomie 2008-2009 (%)
omstandigheden zich het komende half jaar minder gunstig zullen ontw
omstandigheden zich het komende half jaar minder gunstig zullen ontw
het World Economic Survey over het vierde kwartaal van 2008 van ICC
het World Economic Survey over het vierde kwartaal van 2008 van ICC
Organisation en het economisch bureau Ifo 8 . Sinds het derde kwartaal
110
110
90
90
70
70
50
50
90
70
50
00 01 02 03 04 05 06 07 0
70
50
50
00 01 02
situation
00 01 02 03 04 05 06 07 08
situation expectations clima
03 04 05 06 07 08
situation expectations climate
Bron: ICC/Ifo World Economic Survey (novembe
8 expectations climate
Het Bron: World Economic ICC/Ifo World Survey Economic van ICC The Survey World (november Business 2008) Organisation en
00 01 02 03 04 05 068 gelieerde ICC Nederland (www.icc.nl).
Het World 07Economic Survey 08
Bron: ICC/Ifo World Economic van Survey ICC The (november World Business 2008) Organisation en het economisch
00 01 02 03 04 05 06gelieerde 07 ICC Nederland 08
8 (www.icc.nl).
Het World Economic Survey van ICC The World Business Organisation en het economisch bureau Ifo is op te vrage
bron: icc/ifo World Economic survEy (novEmbEr 2008)
gelieerde ICC Nederland (www.icc.nl).
00 01 02 03 04 05 06 07 08
situation expectations climate
De Europese economie ontkomt niet aan de gevolgen van de
situation expectations climate
wereldwijde kredietcrisis. Aangescherpte kredietvoorwaarden,
gematigde inkomensgroei en negatieve welvaartseffecten
als gevolg van de vermogensontwikkeling en de huizenprijzen,
zetten de consumptie en investeringen onder druk.
Bron: ICC/Ifo World Economic Survey (november 2008)
8 Bron: ICC/Ifo World Economic Survey (november 2008)
Het World Economic Survey van ICC The World Business Organisation en het economisch bureau Ifo is op te
8
gelieerde Het World ICC Economic Nederland Survey (www.icc.nl). van ICC The World Business Organisation en het economisch bureau Ifo is op te
gelieerde ICC Nederland (www.icc.nl).
8 Het World Economic Survey van icc The World Business Organisation
en het economisch bureau Ifo is op te vragen bij het aan vno-ncw
gelieerde icc Nederland (www.icc.nl).
110
90
90
70
70
50
23

24
DK -2.5 1.0 2.6 2.0 5.2 5.2 4.5 3.1 -0.3 -1.5 DK
EE - -0.5 1.6 1.7 1.5 2.9 2.7 -2.0 -3.2 -3.2 EE
LV - -1.5 -1.1 -1.0 -0.4 -0.2 0.1 -3.5 -6.3 -7.4 LV
LT - -4.9 -1.1 -1.5 -0.5 -0.4 -1.2 -2.9 -3.0 -3.4 LT
HU - -5.3 -7.9 -6.4 -7.8 -9.3 -5.0 -3.3 -2.8 -3.0 HU
PL - -3.9 -5.0 -5.7 -4.3 -3.8 -2.0 -2.5 -3.6 -3.5 PL
RO - - -1.6 -1.2 -1.2 -2.2 -2.5 -5.2 -7.5 -7.9 RO
SE -7.7 1.2 0.7 0.8 2.4 2.3 3.6 2.3 -1.3 -1.4 SE
UK -6.0 0.6 -3.1 -3.7 -3.4 -2.7 -2.7 -4.6 -8.8 -9.6 UK
EU - -1.4 -2.5 -2.9 -2.4 -1.4 -0.9
JANUARI 2009
-2.0 -4.4 -4.8 EU
Rondje euRopa: de kRachtpRoef van de kRedietcRisis
VOORNAAMSTE ECONOMISCHE INDICATOREN 1992 - 2010
(1) Het financieringstekort of -overschot omvat in 2000-2005 eenmalige opbrengsten van UMTS-vergunningen.
(g) Financieringstekort (+) of -overschot (-) (in percent van het BBP) (1)
gemiddelde Raming Prognose
Scenario
ongewijzigd
5 jaar
(h) Bruto staatsschuld
1992-96 1997-01
(in percent
2002-06
van het
2004
BBP)
BE -5.4 -0.6 -0.5 -0.2
DE -3.0 -1.6 -3.3 -3.8
IE -1.7 2.4 1.2 1.4
EL
2001
-9.8
2002
-4.2
2003
-5.2
2004
-7.5
ES
BE 106.5
-5.6
103.4
-1.9
98.6
0.4
94.3
-0.3
FR
DE 58.8
-4.9
60.3
-2.1
63.8
-3.2
65.6
-3.6
IT
IE 35.5
-8.3
32.2
-2.2
31.1
-3.5
29.4
-3.5
CY
EL 102.9
-
101.5
-
97.8
-3.7
98.6
-4.1
LU
ES 55.5
1.6
52.5
4.5
48.7
0.5
46.2
-1.2
MT
FR 56.2
-
58.2
-7.6
62.9
-5.0
64.9
-4.7
NL
IT 108.8
-3.3
105.7
0.0
104.4
-1.3
103.8
-1.7
AT
CY 60.7
-4.1
64.6
-1.6
68.9
-1.9
70.2
-4.4
PT
LU
-4.7
6.5
-3.4
6.5
-3.8
6.2
-3.4
6.3
SI
MT 62.1
-
60.1
-2.9
69.3
-2.0
72.1
-2.2
SK
NL 50.7
-
50.5
-7.6
52.0
-3.9
52.4
-2.3
FI
AT 67.0
-5.8
66.4
2.8
65.4
3.2
64.8
2.4
€
PT
area
52.9
-5.0
55.5
-1.6
56.9
-2.5
58.3
-2.9
BG
SI 27.4
-
28.1
1.4
27.5
1.1
27.2
1.6
CZ
SK 48.9
-
43.4
-4.4
42.4
-4.5
41.4
-3.0
DK
FI 42.3
-2.5
41.3
1.0
44.3
2.6
44.1
2.0
EE
€ area 68.0
-
67.8
-0.5
69.1
1.6
69.5
1.7
LV
BG 67.3
-
53.6
-1.5
45.9
-1.1
37.9
-1.0
LT
CZ 25.1
-
28.5
-4.9
30.1
-1.1
30.4
-1.5
HU
DK 47.4
-
46.8
-5.3
45.8
-7.9
43.8
-6.4
PL
EE 4.8
- -3.9
5.6
-5.0
5.5
-5.7
5.0
RO
LV 14.0
-
13.5
-
14.6
-1.6
14.9
-1.2
SE
LT 23.1
-7.7
22.3
1.2
21.1
0.7
19.4
0.8
UK
HU 52.1
-6.0
55.8
0.6
58.1
-3.1
59.4
-3.7
EU
PL 37.6
-
42.2
-1.4
47.1
-2.5
45.7
-2.9
RO 26.0 24.9 21.5 18.7
2005
-2.6
-3.3
1.7
2005
-5.1
92.1
1.0
67.8
-2.9
27.3
-4.3
98.8
-2.4
43.0
-0.1
66.4
-2.8
105.9
-0.3
69.1
-1.5
-6.1
6.1
69.8
-1.4
51.8
-2.8
63.7
2.9
63.6
-2.5
27.0
1.9
34.2
-3.6
41.3
5.2
70.0
1.5
29.2
-0.4
29.8
-0.5
36.4
-7.8
-4.3
4.5
12.4
-1.2
18.4
2.4
61.7
-3.4
47.1
-2.4
15.8
2006
0.3
-1.5
3.0
2006
-2.8
87.8
2.0
67.6
-2.4
24.7
-3.4
95.9
-1.2
39.6
1.3
63.6
-2.3
106.9
0.6
64.6
-1.5
-3.9
6.6
63.8
-1.2
47.4
-3.5
62.0
4.1
64.7
-1.3
26.7
3.0
30.4
-2.7
39.2
5.2
68.3
2.9
22.7
-0.2
29.6
-0.4
30.7
-9.3
-3.8
4.3
10.7
-2.2
18.0
2.3
65.6
-2.7
47.7
-1.4
12.4
2007
-0.3
-0.2
0.2
2007
-3.5
83.9
2.2
65.1
-2.7
24.8
-1.6
94.8
3.4
36.2
3.2
63.9
-1.8
104.1
0.3
59.4
-0.4
-2.6
7.0
61.9
0.5
45.7
-1.9
59.5
5.3
63.6
-0.6
23.4
0.1
29.4
-1.0
35.1
4.5
66.1
2.7
18.2
0.1
28.9
-1.2
26.3
-5.0
-2.0
3.5
-2.5
9.5
17.0
3.6
65.8
-2.7
44.9
-0.9
12.7
2008
-0.9
Raming
-0.1
-6.3
2008
-3.4
88.3
-3.4
65.6
-3.2
40.8
-2.8
94.0
1.0
39.8
3.0
67.1
-3.5
105.7
1.1
48.1
-0.6
14.4
-2.2
63.3
-0.9
57.3
-2.2
59.4
4.5
64.6
-1.7
22.1
3.2
28.6
-1.2
32.8
3.1
68.7
-2.0
13.8
-3.5
27.9
-2.9
30.3
-3.3
-2.5
4.3
16.0
-5.2
17.1
2.3
71.9
-4.6
45.5
-2.0
15.2
2009
-3.0
Prognose
-2.9
-11.0
2009
-3.7
91.2
-6.2
69.6
-5.4
54.8
-3.8
96.2
-0.6
46.9
0.4
72.4
-2.6
109.3
-1.4
46.7
-3.0
15.0
-4.6
64.0
-3.2
53.2
-2.8
62.3
2.0
68.2
-4.0
24.8
2.0
30.0
-2.5
34.5
-0.3
72.7
-3.2
12.2
-6.3
29.4
-3.0
28.4
-2.8
-3.6
6.1
30.4
-7.5
20.0
-1.3
73.8
-8.8
47.7
-4.4
21.1
beleid
2010
Scenario
-4.3
ongewijzigd
-4.2
beleid
-13.0
2010
-4.2
94.0
-5.7
72.3
-5.0
68.2
-3.7
98.4
-1.0
53.0
-1.4
76.0
-2.5
110.3
-2.7
45.7
-3.6
15.1
-4.4
64.2
-2.8
55.2
-3.6
64.7
0.5
71.7
-4.4
25.8
2.0
31.9
-2.3
36.1
-1.5
75.8
-3.2
10.7
-7.4
30.6
-3.4
27.0
-3.0
-3.5
7.6
42.9
-7.9
23.3
-1.4
74.0
-9.6
49.7
-4.8
26.8
BE
DE
IE
EL
BE
ES
FR
DE
IT
IE
EL
CY
ES
LU
MT
FR
IT
NL
AT
CY
PT
LU
SI
MT
SK
NL
FI
AT
€
PT
area
BG
SI
CZ
SK
DK
FI
EE
€ area
LV
BG
LT
CZ
HU
DK
PL
EE
RO
LV
SE
LT
UK
HU
EU
PL
RO
SE 54.4 52.6 52.3 51.2 50.9 45.9 40.6 34.8 36.2 36.0 SE
UK 37.7 37.5 38.7 40.6 42.3 43.4 44.1 50.1
(1) Het financieringstekort of -overschot omvat in 2000-2005 eenmalige opbrengsten van UMTS-vergunningen.
EU 60.8 60.2 61.8 62.2 62.7 61.3 58.7 60.6
62.6
67.4
71.0
70.9
UK
EU
Opmerkingen: - Zoals gebruikelijk zijn de prognoses onder meer gebaseerd op de technische hypothese van "geen beleidsverandering".
Dit betekent dat specifieke beleidsmaatregelen, vooral op budgettair gebied, die nog niet bekend zijn gemaakt, niet in aanmerking zijn
genomen. De prognoses voor 2010 zijn derhalve in wezen een extrapolatie van de verwachte tendensen.
bron: EuropEsE
c ommissiE tussEn-
tijdsE prognosEs
voor 2009-2010
De uitvoer heeft te lijden onder een sterk dalende wereld- Volgens de Europese Commissie zal de gemiddelde econohandel.mische
groei in de eu-27 dit jaar -1,8% en volgend jaar 0,5%
bedragen. Nederland doet het met een verwachte groei van
De tussentijdse prognose van de Europese commissie (janu- -2,0% dit jaar en 0,2% volgend jaar slechter dan dat Europese
ari 2009) houdt er rekening mee dat de economische groei in
de eu in 2009 met 1,8 procent krimpt en in 2010 slechts be-
gemiddelde. Vooral de Angelsaksische economieën hebben
het volgens de raming van de Europese Commissie dit jaar en
scheiden kan herstellen tot 0,5%. Na een forse banengroei in volgend jaar zwaar.
de achterliggende jaren, neemt de werkgelegenheid in 2009
en 2010 in Europa af. Verwacht wordt dat de werkloosheid in
de eu in deze periode met 2,5 procentpunten stijgt, van 7 naar
9,5 procent.
De neerwaartse risico’s voor de Europese economie zijn bovendien
nog niet uitgebannen: aanhoudende financiële
spanningen, correcties op de Europese huizenmarkten, verkrappende
kredietvoorwaarden en negatieve welvaarts- en
vertrouwenseffecten kunnen een verdere wissel trekken op
de economische omstandigheden.
9
(h) Bruto staatsschuld (in percent van het BBP)
Scenario
Raming Prognose ongewijzigd
beleid
BE
DE
2001
106.5
58.8
2002
103.4
60.3
2003
98.6
63.8
2004
94.3
65.6
2005
92.1
67.8
2006
87.8
67.6
2007
83.9
65.1
2008 2009 2010
88.3 91.2 94.0 BE
65.6 69.6 72.3 DE
IE 35.5 32.2 31.1 29.4 27.3 24.7 24.8
EL 102.9 101.5 97.8 98.6 98.8 95.9 94.8
40.8 54.8 68.2 IE
94.0 96.2 98.4 EL
ES 55.5 52.5 48.7 46.2 43.0 39.6 36.2
FR 56.2 58.2 62.9 64.9 66.4 63.6 63.9
IT 108.8 105.7 104.4 103.8 105.9 106.9 104.1
39.8 46.9 53.0 ES
67.1 72.4 76.0 FR
105.7 109.3 110.3 IT
CY 60.7 64.6 68.9 70.2 69.1 64.6 59.4
LU 6.5 6.5 6.2 6.3 6.1 6.6 7.0
48.1 46.7
14.4 15.0
45.7
15.1
CY
LU
MT 62.1 60.1 69.3 72.1 69.8 63.8 61.9 63.3 64.0 64.2 MT
NL 50.7 50.5 52.0 52.4 51.8 47.4 45.7
AT 67.0 66.4 65.4 64.8 63.7 62.0 59.5
57.3 53.2 55.2 NL
Vanwege 59.4 de financiële 62.3 crisis hebben 64.7 ook AT de openbare financi-
PT 52.9 55.5 56.9 58.3 63.6 64.7 63.6
SI 27.4 28.1 27.5 27.2 27.0 26.7 23.4
SK 48.9 43.4 42.4 41.4 34.2 30.4 29.4
FI 42.3 41.3 44.3 44.1 41.3 39.2 35.1
€ area 68.0 67.8 69.1 69.5 70.0 68.3 66.1
en ernstig 64.6 te lijden 68.2 onder het 71.7 wegvallen PT van inkomstenmee-
22.1 24.8 25.8 SI
vallers 28.6 uit het verleden, 30.0 een veelal 31.9 minder SK fiscale inkomsten
32.8 34.5 36.1 FI
genererende 68.7 groei 72.7 en het effect 75.8 van de € area maatregelen die de lid-
BG 67.3 53.6 45.9 37.9 29.2 22.7 18.2
CZ 25.1 28.5 30.1 30.4 29.8 29.6 28.9
DK 47.4 46.8 45.8 43.8 36.4 30.7 26.3
staten 13.8 hebben genomen 12.2 en/of 10.7 aangekondigd BG (zie paragraaf
27.9 29.4 30.6 CZ
1.2). De 30.3 Commissie 28.4 verwacht dat 27.0 het nominale DK tekort in de eu
EE 4.8 5.6 5.5 5.0 4.5 4.3 3.5
LV 14.0 13.5 14.6 14.9 12.4 10.7 9.5
4.3 6.1 7.6 EE
dit jaar 16.0 ruimschoots 30.4 zal verdubbelen 42.9 LV tot 4,5% in 2009 (en in
LT 23.1 22.3 21.1 19.4 18.4 18.0 17.0
HU 52.1 55.8 58.1 59.4 61.7 65.6 65.8
PL 37.6 42.2 47.1 45.7 47.1 47.7 44.9
het eurogebied 17.1 zal 20.0 toenemen 23.3 van circa LT1,75%
tot 4%).
71.9 73.8 74.0 HU
45.5 47.7 49.7 PL
RO 26.0 24.9 21.5
SE 54.4 52.6 52.3
UK 37.7 37.5 38.7
EU 60.8 60.2 61.8
18.7
51.2
40.6
62.2
15.8
50.9
42.3
62.7
12.4
45.9
43.4
61.3
12.7
40.6
44.1
58.7
15.2 21.1 26.8 RO
34.8 36.2 36.0 SE
1.2 Europese 50.1 aanpak 62.6 kredietcrisis
71.0 UK
60.6 67.4 70.9 EU
GROeI Opmerkingen: eu-LANDeN 2009 - Zoals gebruikelijk zijn de prognoses onder meer gebaseerd op de technische hypothese van "geen beleidsverandering".
Dit betekent dat specifieke beleidsmaatregelen, vooral op budgettair gebied, die nog
2
Europese niet bekend overheden zijn gemaakt, niet en in aanmerking centrale zijn banken nemen forse maat-
genomen. De prognoses voor 2010 zijn derhalve in wezen een extrapolatie van de verwachte tendensen.
1
regelen om het financiële stelsel overeind te houden. Naast
0
pl gr lux dk Fin oos zWE por Fr bE it nl s dld vk Er ingrepen door de ecb om de liquiditeitspositie van banken te
-1
-2
-3
waarborgen hebben overheden in Europa (en elders) drasti-
-4
-5
9 Bij het sluiten van deze editie van Rondje Europa verscheen de World
bron: tussEn tijdsprognosE EuropEsE commissiE (jan 2009)
Economic Outlook Survey van imf. Ook hierin is de economische
groei negatief bijgesteld, zelfs nog lager dan de vooruitzichten van de
Commissie. De werkloosheid stijgt dit jaar wereldwijd met zeker 30
miljoen. De economische groei in China is nog 6,7 procent, in India
5,1 procent.
Bron: Europese Commissie Tussentijdse prognoses voor 2009-2010
Bron: Europese Commissie Tussentijdse prognoses voor 2009-2010

sche maatregelen genomen ter versterking van de balansen
van banken en bescherming van spaarders: kapitaalinjecties
in banken, introductie van garantieregelingen voor kredietverlening
aan banken en tijdelijke verhoging van garanties
voor depositohouders bij banken. Dit alles gebeurde in onderling
overleg op Europees niveau. De specifieke invulling
per lidstaat verschilde naar omstandigheden en voorkeuren.
Maar er zijn wel in Euro-verband afspraken gemaakt over
reikwijdte, voorwaarden en beprijzing van garantieregelingen
en dat dit alles moet passen binnen de regels van staatssteun
(in december 2008 aangepast in verband met het overheidsingrijpen
in de financiële sector).
Tevens is door de Raad van regeringsleiders op 11 en 12 december
2008 een gecoördineerd herstelplan voor de reële economie
afgesproken ter grootte van 1,5 % bbp. Dat bestaat uit twee
delen: 1,2% bbp via de lidstaten op nationaal niveau en 0,3%
bbp op communautair niveau (structuurfondsen, Europese
Investeringsbank) met als voorwaarden:
— het gaat om tijdelijke maatregelen. Men moet blijven binnen
de voorwaarden van het verruimde Stabiliteitspact,
hetgeen betekent dat er weliswaar ruimte is voor tijdelijke
overschrijding van de 3% norm, maar dat zo spoedig mogelijk
teruggekeerd zal moeten worden naar gezonde overheidsfinanciën
op middellange termijn;
— het our pakket assessment moet onmiddellijk is based. effect beogen;
— de invulling per lidstaat mag, afhankelijk van nationale
omstandigheden en wenselijkheden, een mix zijn van belastingen,
Main Findings sociale premies, uitgaven en steunmaatregelen
voor bepaalde categorieën ondernemingen en huishoudens;
— het moet gepaard gaan met een krachtigere uitvoering
van structurele hervormingen in het kader van de Lissabonagenda.
MAATReGeLeN BANKeN eN eCONOMISCHe HeRSTeLPLANNeN
commitmEnts rEalisEd /
announcEd
bn % oF gdp %
bank rEscuE plans 2800 24% 50-60%
(rEcapital.)
rEcovEry plans 200 1.5% 80%
(nat. plans)
bron: Ecb, Eurostat, EuropEsE commissiE
(graFiEk opgEstEld door businEssEuropE)
Verschillende landen hebben al additionele maatregelen op
basis daarvan genomen. Het Brueghel-instituut heeft een
overzicht gemaakt van de nationale stimuleringspakketten.
Daarbij zijn de maatregelen die direct gericht zijn op de banken
niet meegenomen. Uit dit overzicht blijkt dat Nederland
nog relatief weinig heeft gedaan. Het Bruegel instituut pleit
ervoor dat elke overheid een gelijk percentage van het bbp
zou moeten besteden aan stimuleringsmaatregelen, maar de
landen met grotere overheidstekorten zouden meer moeten
werken aan structurele hervormingen.
Estimating the size of the European stimulus packages for 2009: An Update, 30 th January 2009
In the following section of this note, we present our main findings. The third section then explains
the methodology underlying our results. Finally, the annex lists the country specific tables on which
The estimates regarding the effective size of the active fiscal stimulus (beyond automatic stabilisers)
are summarised in Table 1.
Table 1: Estimating the size of the stimulus package for 2009
Tax cuts and fiscal
expenditures
Extra credit & similar
measures
€ bn % of GDP € bn % of GDP
Belgium 1.2 0.3% 2.1 0.6%
Denmark 0.0 0.0% 0.0 0.0%
Germany 35.8 1.4% 70.3 2.7%
Ireland 0.0 0.0% 0.0 0.0%
Greece 0.0 0.0% 23.0 0.9%
Spain 12.3 1.1% 54.3 4.9%
France 14.3 0.7% 41.5 2.1%
Italy ‐0.3 0.0% 0.0 0.0%
Netherlands 3.2 0.5% 0.0 0.0%
Austria 3.9 1.3% 2.5 0.9%
Poland 1.5 0.5% 4.9 1.6%
Sweden 1.1 0.4% 9.0 3.0%
United Kingdom 16.5 1.0% 22.1 1.4%
13 Largest EU countries 89.7 0.78% 229.7 2.0%
Imputed EU‐27 total 103.0 0.78% 263.8 2.0%
European Commission 9.3 0.07% 15.5 0.1%
Imputed Grand Total 112.3 0.85% 279.3 2.1%
In our evaluations, fiscal stimuli delivered in the form of tax cuts or expenditure increases are treated
25

26
Rondje euRopa: de kRachtpRoef van de kRedietcRisis
In het Europees economisch herstelplan van de Europese
Commissie zijn verschillende acties geformuleerd, die met
name de vraag naar producten en diensten moeten stimuleren.
Zo is de Commissie gekomen met 5 miljard euro extra
binnen het eu financieel raamwerk voor trans-Europese energieconnecties
en breedband infrastructuurprojecten, heeft de
Commissie voorstellen gedaan voor het naar voren halen van
bestedingen voor ten-t projecten resp. voor de verbetering
van energie-efficiency in gebouwen.
De Europese Commissie heeft daarnaast een speciale werkgroep
aangesteld die een analyse gaat maken van de internationale
financiële crisis, onder leiding van Jacques de
Larosière. O.a. Onno Ruding (ex-minister van Financiën)
neemt deel aan deze werkgroep. De groep zal met aanbevelingen
komen over hoe de eu na de kredietcrisis kan komen tot
verbeterd grensoverschrijdend toezicht op financiële instellingen.
Voorafgaande aan de aanbevelingen van de Larosière
groep is de Commissie zelf al eind januari j.l. met enkele voorstellen
gekomen. Voorgesteld wordt om het toezichthoudend
raamwerk voor de financiële markten te versterken door de
samenwerking en coherentie op het terrein van toezicht te
verbeteren. De drie bestaande comités (cesr, cebs, ceiops)
van nationale toezichthoudende instanties voor banken,
verzekeringen en effecten zullen te maken krijgen met een
duidelijker operationeel raamwerk en met efficiëntere besluitvormingsprocedures.
De comités krijgen hiermee een
versterkte rol bij het bewaren van de financiële stabiliteit.
vno-ncw-oordeel
businesseurope heeft een strategie geformuleerd om de kredietcrisis
te lijf te gaan langs vier lijnen: het verbeteren van de
toegang tot kredieten voor het bedrijfsleven, het implementeren
van effectieve herstelmaatregelen, het versnellen van
hervormingen en het tegengaan van protectionisme.
Met betrekking tot de eerste lijn, het openhouden van de kredietverlening,
heeft businesseurope een speciale taskforce
opgericht die zich buigt over de toegang tot kapitaal voor het
bedrijfsleven. In maart 2009 zal deze taskforce met aanbevelingen
komen.
Maar bij het stimuleren van de economie, gaat het om meer
dan continuering van de kredietverlening. Ook een Europees
gecoördineerd herstelpakket is nodig, meer direct gericht op
de reële economie. Zeker Nederland met een bij uitstek open
economie heeft groot belang bij zo’n additioneel internationaal
gecoördineerd pakket.
Het is daarbij gewenst dat maatregelen temporarily, timely
and targeted zijn. De invulling van zo’n additioneel pakket
moet, zoals ook is afgesproken, wel in lijn zijn met de Lissabonagenda
(dus niet slechts simpele bestedingsstimulering).
Tijdelijke autonome verslechtering van overheidsfinanciën
in Europa bovenop reeds automatische verslechtering door
de teruglopende conjunctuur is onvermijdelijk. Maar het
pakket mag uiteindelijk geen afbreuk gaan doen aan de structurele
gezondheid van de overheidsfinanciën op termijn. Dus
moet het gaan om tijdelijke maatregelen waarvan kosten op
termijn weer worden weggewerkt. businesseurope zal in
haar Economic Outlook (een door businesseurope zelf uitgevoerde
analyse op de economische groei en inspanningen
ten aanzien van het Lissabonproces) van 12 maart oordelen in
hoeverre er voldoende structurele hervormingen ten aanzien
van de Lissabonagenda worden doorgevoerd.
Daarnaast is het belangrijk om niet in protectionistische ten-
densen te vervallen; om concurrentievervalsing te voorkomen
zullen de staatssteunregels goed in acht moeten worden
genomen.
Daarnaast is alertheid van de ecb geboden om met eventuele
rentemaatregelen de economische impact van de crisis te
beperken.
1.3 De betekenis van de euro en het stabiliteitsen
Groeipact
Op 2 juni 1998 besloten de eu-regeringsleiders definitief om
de nationale munt in 1999 in 11 lidstaten te vervangen door
de euro en daarnaast besloten zij tot het oprichten van de
Europese Centrale Bank.
In het Stabiliteits- en Groeipact (sgp) werd een aantal afspraken
neergelegd waaraan het begrotingsbeleid van de lidstaten
die deelnemen aan de Economische en Monetaire Unie
(emu), moet voldoen. Belangrijkste afspraken zijn dat het
vorderingentekort van de betrokken landen niet meer dan
3% van het bbp mag bedragen, dat de begrotingen op middellange
termijn in evenwicht moeten zijn dan wel een overschot
moeten vertonen en dat gestreefd moet worden naar
een overheidsschuld van ten hoogste 60% bbp.
Het aanvankelijke sgp kwam regelmatig onder druk van sommige
lidstaten die moeite hebben met het voldoen aan de
afspraken. Daarom zijn in maart 2005 een aantal nadere afspraken
gemaakt om het Pact beter toepasbaar te maken. De
voornaamste daarvan zijn:
— de kernafspraken over de 3%-tekortlimiet, de 60%-schuldlimiet
en de doelstelling op middellangetermijn van een
begroting die vrijwel in evenwicht is of een overschot vertoont,
zijn onverkort gehandhaafd;
— maar de bepaling van de middellangetermijndoelstelling
mag worden gedifferentieerd naar individuele lidstaten
toe op basis van hun schuldratio en potentiële groei-inschatting
(-1% saldo voor lidstaten met een lage schuld en
een hoge groeipotentie en 0% of een overschot voor lidstaten
met een hoge schuld en een lage groeipotentie);
— de aanpassingsinspanningen moeten voor lidstaten die
nog niet de middellange-termijn-saldodoelstelling hebben
bereikt, in goede economische tijden groter zijn dan 0,5%
reductie en mogen in economisch slechte tijden minder
zijn;
— bij de beoordeling van het aanpassingstraject en het nog
niet bereikt hebben van de saldodoelstelling, mag rekening
worden gehouden met structurele hervormingen die
op lange termijn een verifieerbaar positieve invloed hebben
op de houdbaarheid van de overheidsfinanciën (o.a.
kostenbesparende pensioenhervormingen die leiden tot
de invoering van een meerpijlersysteem met kapitaaldekking)
— verbetering van de procedures bij buitensporige tekorten
(groter dan 3% bbp). Het gaat dan om de omschrijving van
wat een ernstige economische terugslag is, een grotere
focus op de (houdbaarheid van) de schuldpositie en verlenging
van de termijnen voor het nemen van effectieve
correctiemaatregelen.
In verband met het 10-jarige bestaan van de emu is in 2008
vanuit de Commissie het rapport ‘emu@10: Successes and challenges
after 10 years of Economic and Monetary Union’ verschenen.

Het rapport laat zien dat de euro gezorgd heeft voor prijsstabiliteit
en daarnaast zijn de rentes gedaald binnen de eurozone
sinds de invoering. De intra-Europese handel is gestegen en
hierbij heeft de euro een grote rol gespeeld.
Volgens het rapport moet het functioneren van de emu verbeterd
worden, daarnaast zijn structurele hervormingen nodig
en de verschillen tussen lidstaten moeten weggenomen
worden. Ook moet de euro internationaal een sterkere rol
spelen.
Zie: http://ec.europa.eu/economy_finance/emu10/
reports_en.htm (rapport emu@10).
De euro is inmiddels doorgevoerd in alle ‘oude’ lidstaten behalve
het Verenigd Koninkrijk, Denemarken en Zweden.
Slovenië is per 1 januari 2007 toegetreden tot de eurozone,
per 1 januari 2008 zijn Cyprus en Malta gevolgd, per 1 januari
2009 Slowakije. In vele andere Oost-Europese landen is echter
nog steeds sprake van te forse afwijkingen ten opzichte
van de Maastricht criteria waaraan bij invoering van de euro
voldaan moet zijn (inflatie, begrotingstekort, staatsschuld).
Sinds het uitbreken van de kredietcrisis in het najaar van 2008
is de betekenis van de euro nog duidelijker geworden. Denemarken
overweegt nu sterker dan ooit om de euro alsnog in
te voeren en voor ijsland geldt hetzelfde (in samenhang met
het aanvragen van het eu-lidmaatschap).
vno-ncw-oordeel
Terugkijkend op de feitelijke uitkomsten, kan geconstateerd
worden dat van het sgp een disciplinerende werking is uitgegaan,
al is voor de eu als geheel nog steeds geen sprake van
een beduidend structureel emu-saldo. Nederland behoorde in
2008 bij de landen met een positief emu-saldo.
Voor het realiseren van een bestendig investeringsklimaat
voor bedrijven en een economisch verantwoorde financiering
van de komende vergrijzing, is het van groot belang
dat het budgettaire beleid in de eu-landen gericht is en blijft
op het tot stand brengen c.q. vasthouden van een duidelijk
structureel positief emu-saldo, dat tegelijk voldoende ruimte
biedt om conjuncturele verslechteringen in het tekort op te
vangen.
Dit ook nu de kredietcrisis zich laat gelden. Het sgp biedt voldoende
flexibele beleidsruimte om op een verstandige wijze
de gevolgen van de kredietcrisis op te vangen.
Gelukkig is ook in de Top van december 2008 over de kredietcrisis
geen andersluidend besluit genomen (zie paragraaf 1.2).
Het loslaten van de doelstellingen van het sgp zou leiden tot
budgettaire ontwrichting, die geenszins bijdraagt aan een oplossing
van de problemen.
27

28
Rondje euRopa: de kRachtpRoef van de kRedietcRisis

2. Lissabonagenda
Inlichtingen:
Jan Klaver (070 349 04 30; klaver@vno-ncw.nl) § 2.1, 2.4, 2.6, 2.7
Jos Rijkhoff (070 349 03 31; rijkhoff@vno-ncw.nl) § 2.5
Loes van Embden Andres (070 349 02 23; embdenandres@vno-ncw.nl) § 2.2
Huib Klamer (070 349 04 68; klamer@vno-ncw.nl) § 2.3
2.1 De grote betekenis van de Lissabonagenda
(2005-2010)
In de Europese Raad in maart 2000 in Lissabon is de afspraak
gemaakt dat de eu-landen zich gaan inspannen om te bereiken
dat Europa in 2010 de meest dynamische en competitieve
kenniseconomie ter wereld is. Die afspraak kwam voort uit
het besef dat Europa economisch onvoldoende presteert en
achterstand oploopt ten opzichte van de vs. Dit in een wereld
waarin Europa steeds meer te maken heeft met nieuwe krachtige
concurrenten en voor grote en groeiende vergrijzingslasten
komt te staan. Die Lissabonambitie moet worden gerealiseerd
door middel van een strategie, de Lissabonagenda. Die
agenda richt zich op een groot aantal met elkaar samenhangende
beleidsterreinen. Productiviteitsgroei en arbeidsparticipatie
staan daarin centraal.
Om de voortgang van het Lissabonproces in Europa in de
gaten te houden en te stimuleren wordt er jaarlijks daarover
een voorjaarstop van Europese regeringsleiders gehouden. In
2005 hebben de regeringleiders een tussenbalans opgemaakt
van het Lissabonproces tot dan toe. De conclusie was toen dat
er onvoldoende voortgang was bereikt in de uitvoering in de
diverse lidstaten en dat er derhalve alle reden was voor een
nieuwe krachtige impuls. In het toen daartoe afgesproken
Actieplan was een zeer belangrijk onderdeel de verbetering
van de hele governance van het Lissabonproces door:
— nog meer de focus te richten op groei en werkgelegenheid;
— de veelheid van procedures, rapportages en Lissabon-indicatoren
te stroomlijnen;
— de lidstaten te verplichten om voortaan jaarlijks in overleg
met alle stakeholders (waaronder het Parlement en de sociale
partners) een nationaal Lissabon-actieprogramma op
te stellen en daarover te rapporteren;
— de Commissie op te dragen van haar kant een communautair
actieprogramma op te stellen.
In december 2007 heeft de Commissie een evaluatierapport
opgesteld over de uitvoering van het Lissabonproces sinds
2005. Daarin wordt geconstateerd dat op diverse punten nu
inmiddels wel duidelijk voortgang wordt geboekt met het
Lissabonproces in de lidstaten en dat er beleidsmatig geen
reden is om de inhoud van de Lissabonagenda te herzien. De
conclusie was dat meer dan ooit alle nadruk moet blijven liggen
op de uitvoering van die agenda (‘doen en tempo’).
Concreet houdt dit als acties voor Commissie en de lidstaten
voor de periode 2008-2010 in:
— een vernieuwde sociale agenda;
— een gemeenschappelijk immigratiebeleid;
— een ‘small business act’ maken voor het mkb om zijn groeipotentieel
ten volle te benutten;
— 25% minder administratieve lasten te bereiken in 2012 en
een ambitieus vereenvoudigingsprogramma implementeren;
— de interne markt verder versterken, de competitie in de
dienstensector vergroten en stappen nemen om de financiële
markt verder te vervolmaken;
— werk maken van het vrij verkeer van kennis en één Europese
Onderzoeksruimte creëren en de condities voor innovatie
verbeteren;
— de interne markt voor energie vervolmaken en het pakket
klimaatverandering aannemen;
— een industriebeleid promoten dat zich meer in de richting
van stimulering van duurzame productie en consumptie
beweegt;
— bilateraal met de belangrijkste handelspartners onderhandelen
om nieuwe kansen te creëren voor internationale
handel en investeringen en een gemeenschappelijke ruimte
van regelgevingsvoorzieningen en standaarden.
Op de eu-Voorjaarsraad van maart 2009 zal zoals gebruikelijk
de periodieke evaluatie van de voortgang van de Lissabonagenda
communautair en in de lidstaten aan de orde komen.
Dit jaar zal dit besproken worden in het kader van de bespreking
van de aanpak van de kredietcrisis. De Commissie heeft
de aanbevelingen aan landen voor 2009 gedaan op zodanige
wijze dat die verzekeren dat het economisch herstelplan op
een manier geïmplementeerd wordt dat dit tegemoet komt
aan de economische crisis en aan de structurele hervormingen
op de lange termijn.
De Commissie heeft als positief voor het jaar 2008 geoordeeld
de aandacht voor het mkb op het terrein van toegang tot kredieten
en het terrein van co 2 reductie/schone technieken.
Positief oordeelt de Commissie ook het nationaal beleid om
mensen (ondanks de crisis) aan het werk te houden of te helpen,
juist om de negatieve effecten van de kredietcrisis op de
arbeidsmarkt beperkt te houden.
De diverse belangrijke onderdelen uit de Lissabonagenda
29

30
Rondje euRopa: de kRachtpRoef van de kRedietcRisis
komen bij de afzonderlijke dossiers in dit ‘Rondje Europa’
verder aan de orde.
vno-ncw-oordeel
De noodzaak van de Lissabonagenda voor de economische
toekomst van Europa is in de loop van het Lissabonproces er
alleen maar groter op geworden, ook nu op het moment van
de kredietcrisis. Het is belangrijk dat de noodzakelijke maatregelen
in verband met die kredietcrisis blijven passen in het
kader van de Lissabonagenda en daaraan blijven bijdragen.
Over de tot nu toe bereikte structurele resultaten van het
Lissabonproces is vno-ncw met businesseurope van oordeel
dat het overall beeld gunstiger is geworden. Dat beeld is
echter wel gemengd, wanneer gekeken wordt naar de diverse
afzonderlijke Lissabondoelstellingen en naar de prestaties
van de verschillende lidstaten. Duidelijk positieve ontwikkelingen
zijn er op het punt van stijging van de algemene
participatiegraad en nog meer bij die van vrouwen en ouderen.
Maar wat betreft verbetering van arbeidsflexibiliteit en
innovatieve groeikracht in Europa zijn de Lissabonresultaten
nog altijd vrij mager, al is er wel degelijk verbetering van
productiviteitsgroei.
Voor een evaluatie door het Europese bedrijfsleven van de
voortgang in het Lissabonproces wordt verwezen naar de
periodieke European Reform Barometers van businesseurope.
Daarin worden arbeidsmarkthervormingen gericht op grotere
flexibiliteit als een absolute topprioriteit gezien voor
Europa. Nederland behoort in die barometers bij de beter
presterende landen.
vno-ncw kan ook in grote lijnen instemmen met het nationale
rapport dat Nederland voor het jaar 2007 voor Brussel
heeft opgesteld over zijn Lissabonagenda en de uitvoering
ervan. Dit rapport kreeg op bijna alle punten waardering van
de Commissie, resp. van de Raad op de Europese Voorjaarstop
van 2008. Terechte kritiekpunten van die Raad waren er op
de voortgang van de Lissabonagenda in Nederland wat betreft
arbeidsparticipatie (o.a. door een lage jaarlijkse arbeidsduur)
en R&D. Op die twee punten gaf de Raad Nederland een aanbeveling
voor meer actie. Namelijk om arbeidsparticipatie
van vrouwen (in uren), oudere werknemers en achterstandsgroepen
te vergroten en de private R&D te verhogen. Nederland
blijft ver achter bij de 3% Lissabondoelstelling voor
R&D en daarbinnen bij de 2%-doelstelling voor private R&D.
Naar het oordeel van vno-ncw moet daarbij wel uitdrukkelijk
enige relativering worden aangetekend, omdat Nederland in
vergelijking met bijvoorbeeld landen als Zweden en Finland
die als enige landen binnen de eu wel de 3% doelstelling
ruimschoots halen, een kleinere industriesector met daarbinnen
een andere sectorstructuur heeft. Ook in 2008 kwam
de Commissie met vergelijkbare conclusies voor Nederland.
Nederland heeft actie genomen om de arbeidsparticipatie te
verhogen en om de investeringen in R&D te verhogen, maar
nog niet genoeg. Met name private investeringen in R&D
moeten verder worden gestimuleerd. De Commissie vraagt
aan Nederland nog meer aandacht voor flexicurity, vrouwen,
oudere werknemers en mensen met een functiebeperking. Er
wordt ook aandacht gevraagd voor de implementatie van het
Klimaat- en energiepakket.
2.2 werkgelegenheidsbeleid en ‘flexicurity’
Het Europees werkgelegenheidsbeleid is een coördinatiebeleid,
waarbij de primaire verantwoordelijkheid bij de lidstaten
blijft. Om meer samenhang te brengen in het beleid is
enkele jaren geleden besloten de coördinatie van het werkgelegenheidsbeleid
nauwer te verbinden met de richtsnoeren
voor het economische beleid. Op voorstel van de Europese
Commissie stelt de Europese ministerraad de richtsnoeren
vast. Op basis hiervan moeten lidstaten elke drie jaar een hervormingsprogramma
opstellen en vervolgens elk jaar rapporteren
over de uitvoering daarvan.
De acht werkgelegenheidsrichtsnoeren hebben betrekking
op de volgende thema’s:
— verhoging arbeidsparticipatie, vergroting van het aanbod
op de arbeidsmarkt en modernisering van sociale zekerheidssystemen;
— verbetering van het aanpassingsvermogen van werknemers
en ondernemingen;
— vergroting van investeringen in het menselijk kapitaal via
onderwijs en scholing.
Daarnaast is een achttal gemeenschappelijke uitgangspunten
voor de introductie van flexibiliteit en zekerheid vastgesteld
(flexicurity-benadering) die tevens een rol dienen te spelen in
het werkgelegenheidsbeleid van de lidstaten.
In september 2008 hebben lidstaten hun nieuwe Nationaal
Hervormingsprogramma 2008-2010 (nhp) uitgebracht,
waarin naast aandacht voor het financieel-economische
beleid ruim aandacht wordt gegeven aan het werkgelegenheidsbeleid.
Inmiddels is als gevolg van de financiële crisis
en de gevolgen daarvan voor andere delen van de economie
een wezenlijk andere situatie ontstaan dan op het moment
dat de richtsnoeren werden vastgesteld en bij het schrijven
van de nhp’s.
In november 2008 publiceerde de Europese Commissie een
economisch herstelplan waarover in de Europese Raad overeenstemming
werd bereikt. Behoud van zoveel mogelijk
werkgelegenheid maakt hier ook onderdeel van uit. In dat kader
wordt in het bijzonder aandacht gevraagd voor flexicuritybeleid,
(om-)scholing en snelle reïntegratie van werklozen.
Om betere steun te verlenen aan de reïntegratie van werklozen
heeft de Europese Commissie een voorstel ingediend om
het bestaande Europese Globaliseringsfonds (egf) (tijdelijk)
ook in te zetten wanneer werknemers op grote schaal werkloos
worden als gevolg van de financiële en economische
crisis.
vno-ncw-oordeel
vno-ncw is positief over de gecoördineerde richtsnoeren,
waarin nadruk ligt op het bevorderen van economische groei
en werkgelegenheid. vno-ncw vindt het bovendien van groot
belang dat de flexicuritybenadering een inspiratiebron biedt
bij de totstandkoming van de nieuwe hervormingsprogramma’s
in de lidstaten.
vno-ncw was geen voorstander van de totstandkoming van
het egf. Begrip bestaat voor het voorstel om dit fonds nu tijdelijk
aan te wenden om de gevolgen van de crisis het hoofd
te bieden.

Inbreng vno-ncw in nederland
Nederlandse sociale partners, waaronder vno-ncw, worden
door het kabinet geconsulteerd over het Nederlandse hervormingsprogramma
en de daarover uit te brengen voortgangsrapportages.
De Stichting van de Arbeid informeert de
Europese Commissie jaarlijks over de bijdrage van de sociale
partners aan de realisering van het werkgelegenheidsbeleid
in Nederland.
2.3 Duurzaam ondernemen
Bij alle inspanningen ter bevordering van meer dynamiek en
concurrentiekracht mag de duurzaamheid van de economische
ontwikkeling niet uit het oog worden verloren. Ook op
Europees vlak kan dit worden bevorderd.
Duurzaam ondernemen betekent dat een bedrijf rekening
houdt met markt, milieu en mens om te kunnen blijven
voortbestaan.
Eén van de manieren waarop aan die duurzaamheidsdimensie
vorm wordt gegeven, is om het maatschappelijk verantwoord
ondernemen (mvo) te stimuleren.
In maart 2006 publiceerde de Europese Commissie een mededeling
over Maatschappelijk verantwoord ondernemen
(mvo). Op dezelfde dag werd het startsein gegeven voor de
Europese csr-Alliantie, een Europees netwerk van bedrijven
die willen meewerken aan de kennisuitwisseling omtrent
en ter bevordering van mvo. Bij de voorbereiding van deze
Alliantie was businesseurope nauw betrokken.
In de mededeling wordt betoogd dat Corporate Social Responsibility
(csr) primair een aangelegenheid van de bedrijven zelf
is en zich daarom niet leent voor overheidsregulering of -ingrijpen
anders dan via bewustmaking, uitwisseling van goede
voorbeelden, bevorderen van de dialoog en onderwijs. Maatschappelijk
verantwoord ondernemen kan echter een belangrijke
bijdrage leveren aan de vitaliteit en concurrentiekracht
van bedrijven. Het is dan ook van belang dat bedrijven op hun
eigen wijze gestalte geven aan hun beleid en waar mogelijk
van elkaar leren. Van belang is tevens dat de geboekte resultaten
de nodige aandacht krijgen. Voor die beide doelstellingen
is de Europese csr-Alliantie opgericht.
De Europese Commissie organiseert in overleg met businesseurope
op 10 februari 2009 een Europese Multi-stakeholder
Review Meeting over csr (mvo), die elke twee jaar plaatsvindt.
Daarin is aan de orde welke voortgang bedrijven maken op
het terrein van mvo.
vno-ncw-oordeel
Maatschappelijk verantwoord ondernemen is voor vno-ncw
de logische en noodzakelijke combinatie van het streven naar
rendement met actieve aandacht voor mens, milieu en maatschappelijke
kwesties. Het is inspelen op de behoeften die op
de markt en in de maatschappij leven en past goed in de samenwerkingstradities
van de Nederlandse overlegeconomie.
De wijze waarop bedrijven invulling geven aan hun maatschappelijke
verantwoordelijkheid is altijd een kwestie van
maatwerk en vrijwilligheid. Dit standpunt is ook neergelegd
in het advies ‘De winst van waarden’ van de Sociaal-Economi-
sche Raad van december 2000 10 en bevestigd in het ser-advies
‘Duurzame globalisering’ 11 dat in juni 2008 is vastgesteld. In vervolg
hierop is tenslotte in december 2008 een ser-Verklaring
inzake Internationaal mvo uitgebracht. 12
Achtereenvolgende kabinetten sinds 2000 hebben de mvovisie
van vno-ncw resp. de ser overgenomen in hun beleid.
De Mededeling van de Europese Commissie, die op hoofdlijnen
overeenstemt met de benadering van het ser-advies,
heeft de steun van vno-ncw. Hetzelfde geldt voor de Europese
csr-Alliantie. Deze en soortgelijke instellingen maken duidelijk
wat bedrijven op het brede gebied van maatschappelijk
verantwoord ondernemen in de praktijk (kunnen) doen.
2.4 Industriebeleid
In het kader van de Lissabonagenda is Europees industriebeleid
een belangrijk Brussels thema. Aan de basis daarvan ligt
een belangrijk rapport (‘Industrial Policy in an Enlarged Europe’)
dat in 2002 onder verantwoordelijkheid van toenmalige
Commissaris voor industrie daarover is uitgebracht. Daarin
maakt de Commissie een uitstekende analyse van de nog
steeds grote directe en indirecte betekenis van de industrie
voor de Europese economie. Ook voor de toekomstige economische
groei van Europa blijft industrie belangrijk en blijft de
waarde van goed industriebeleid ongemeen groot.
In dat Commissierapport worden over dat industriebeleid de
volgende centrale nog steeds geldende beleidsaanbevelingen
gedaan:
— er dient in het beleid van Brussel en de lidstaten een scherper
oog te zijn voor de uitwerking van horizontaal en a nder
specifiek beleid (zoals bv. ten aanzien van chemische stoffen,
geneesmiddelen, veiligheid en onderwijs) voor de positie
en de toekomstkansen van de industrie en de sectoren
daarbinnen in Europa. Een dergelijke blik ontbreekt nu
nog te vaak;
— de Commissie zal daartoe in haar eigen beleid op diverse
terreinen beter moeten gaan letten op de uitwerking ervan
voor de industrie en individuele industriële sectoren;
de Concurrentieraad zal daarin een centrale rol moeten
spelen;
— de lidstaten worden opgeroepen ook hun eigen industriebeleid
vanuit deze invalshoek tegen het licht te houden.
De Commissie heeft later in diverse mededelingen die aanpak
verder uitgewerkt die door de Raad is onderschreven. Zo heeft
de Commissie samen met stakeholders uit de industrie rapporten
over diverse Europese industriële sectoren gemaakt
(zoals voor de textiel- en kledingindustrie, scheepsbouw,
machine-industrie, farmaceutische industrie, ruimtevaartindustrie,
auto-industrie, ict en chemie en metaalindustrie)
hoe de concurrentiepositie van die sectoren kan worden
verbeterd.
Daarnaast heeft de Commissie voor diverse sectoren platforms
of task forces samen met het bedrijfsleven opgericht
(o.a. voor farmacie, biotechnologie, ict, chemie en defensie-
10 Engelstalige editie: Corporate Social Responsibility: a Dutch approach.
11 Ook hiervan is een Engelstalige versie verschenen onder de titel:
On sustainable globalisation: a world to be won.
12 De Engelse vertaling hiervan is begin 2009 verschenen.
31

32
Rondje euRopa: de kRachtpRoef van de kRedietcRisis
industrie). Tevens is een High Level Group met o.m. mensen uit
het bedrijfsleven in het leven geroepen die goed moet kijken
naar verbetering van de samenhang tussen milieubeleid,
energiebeleid en het concurrentievermogen van Europa. De
doelstellingen die de eu kiest in het Europese klimaatbeleid
en de vormgeving van het Europese systeem van emissiehandel
(welke sectoren vallen wel en niet onder het systeem van
veilen) zijn ongemeen belangrijke onderwerpen voor de concurrentiepositie
van de bij uitstek internationaal opererende
industrie. Dit punt heeft een belangrijke rol gespeeld in de
uiteindelijke keuze van de Europese Raad voor de vormgeving
van het Europese systeem van emissiehandel (zie verder
hoofdstuk 10 in dit Rondje Europa).
Een ander belangrijk aandachtspunt in Brussel in het kader
van het industriebeleid is een scherpere bewaking van de
consequenties van nieuwe regelgeving via een stevige toetsing
(een brede business impact assessment) van allerlei voorgenomen
eu-regelgeving op effecten voor ondernemingen
en sectoren. In het verleden werd dit soort toetsing veel te
weinig uitgevoerd op nieuwe regelgeving.
vno-ncw-oordeel
vno-ncw is positief over de aandacht van de Commissie voor
industriebeleid. Daarmee staat het belangrijke onderwerp
industrie en industriebeleid hoog op de politieke agenda in
Brussel, maar via Brussel ook nationaal. Mede daardoor is ook
in Nederland het beleidsthema industriebeleid belangrijker
geworden. De twee Industriebrieven die vanaf 2004 zijn gemaakt
door de minister van Economische Zaken, geven daar
een blijk van. In die twee beleidsbrieven wordt een analyse
gegeven van de sterktes en zwaktes van de Nederlandse industrie
en een kabinetsbrede invulling gegeven van diverse actiepunten
om het industriële vestigings- en ondernemingsklimaat
in Nederland te verbeteren. De tweede Industriebrief
is 19 juni 2008 uitgebracht.
Wat betreft de aard en inhoud van het wenselijke industriebeleid
staat voor vno-ncw voorop dat in de eerste plaats een
generiek industriebeleid geboden is in de zin van een algemeen
voorwaardenscheppend en stimulerend beleid (fiscaliteit,
innovatie, onderwijs, infrastructuur, aanpak regeldruk,
etc) voor alle ondernemingen. Maar daarnaast is belangrijk
dat er extra inzet in het industriebeleid is op specifieke kansrijke
sectoren. Dat gebeurt nu in Nederland met de sleutelgebieden-aanpak
in het industriebeleid. vno-ncw steunt
deze aanpak van harte, omdat die aanpak niet gebaseerd is op
een kiezen van bovenaf door de politiek, maar op keuzes van
onderop door bedrijven samen met kennisinstellingen en
overheid (pps-aanpak).
Voor vno-ncw zijn in verband met de positie en toekomst van
belangrijke delen van de industrie in Europa met name de onderwerpen
Europees milieubeleid en energie- en klimaatbeleid
uiterst belangrijk. Daarom is de instelling indertijd door
de Commissie van de High Level Group met topmensen uit het
Europese bedrijfsleven zeer toegejuicht.
Voor vno-ncw is, samen met businesseurope, een belangrijke
prioriteit dat het door de eu voorgestane ambitieuze
energie- en klimaatbeleid geen schadelijke consequenties
heeft voor het concurrentievermogen van Europa en die
van de internationaal opererende industrie in het bijzonder.
Daarom is een belangrijk winstpunt dat op de Europese Top
van december 2008 is afgesproken dat in geval er geen internationaal
klimaatakkoord in Kopenhagen eind 2009 komt,
de ‘exposed’ industrie voor 100% zal worden vrijgesteld van
veilen van co 2-rechten (zie verder hoofdstuk 10).
Ook gezien de effecten van de kredietcrisis op de reële economie,
is aandacht voor het industriebeleid noodzakelijk.
2.5 Regionaal beleid
In juni 2007 stemde de Europese Commissie in met het door
Nederland opgestelde Nationale Strategische Referentiekader
(nsr). In het nsr staan de kaders voor besteding van de
middelen die Nederland vanuit de Europese Structuurfondsen
krijgt toegekend. Voor de periode 2007-2013 gaat het om
een bedrag van 1,9 mrd. euro. Publieke en private cofinanciering
zorgt voor een aanvulling tot bijna 4 mrd. euro. Voor het
regionale beleid is met name het Europees Fonds voor Regionale
Ontwikkeling (efro) van belang. Nederland krijgt vanuit
het efro ruim 700 mln. euro te verdelen over de vier regio’s
(Noord, Oost, Zuid en West). Per regio wordt een Operationeel
Programma uitgewerkt. Er zijn drie prioriteiten:
— innovatie, ondernemerschap en kenniseconomie (hierbij
valt bijv. te denken aan verbetering van de kennisuitwisseling
en samenwerking tussen ondernemingen en onderzoeks-/onderwijsinstellingen);
— attractieve regio’s (hierbij valt te denken aan bijv. het aantrekkelijk
maken van wonen op het platteland);
— attractieve steden (hierbij valt te denken aan bijv. herstructurering
van bedrijventerreinen).
Bij het opstellen van de Operationele Programma’s is een
groot aantal partijen betrokken (provincies, grote steden,
sociale partners, onderwijsinstellingen).
In oktober 2008 publiceerde de Europese Commissie het
‘Groenboek over territoriale cohesie. Van territoriale diversiteit
een troef maken’. Zij wil hiermee de aanzet geven tot een
debat over territoriale cohesie om inzichten over dit concept
en de implicaties voor beleid verder uit te diepen. De discussievragen
in het Groenboek zijn gericht op de definitie, de
schaal en reikwijdte van territoriale cohesie en de rol van de
Commissie hierin.
vno-ncw-oordeel
vno-ncw is positief over de koerswijziging die is ingezet
om de middelen van de structuurfondsen bij te laten dragen
aan versterking van het Europees concurrentievermogen.
De komende jaren zal in de regio de uitwerking in projecten
moeten plaatsvinden. Het is daarbij van belang om een goede
afstemming en zo mogelijk samenwerking te zoeken met activiteiten
die reeds op de genoemde terreinen plaatsvinden,
denk bijv. aan de sleutelgebiedenprogramma’s op landelijk
niveau en aan de programma’s in het 7 e Kaderprogramma
voor onderzoek en ontwikkeling.
In businesseurope verband zal op het Groenboek over territoriale
cohesie gereageerd worden. Het streven naar territoriale
cohesie zou ten goede moeten komen aan het behalen
van de Lissabon doelstellingen. Het concept zou ontwikkeld
moeten worden op basis van drie hoofdlijnen: de ontwikkeling
van Trans-Europese Netwerk projecten (ten), het stimuleren
van concurrentiekracht in de regio’s en het versterken
van grensoverschrijdende samenwerking.

2.6 Midterm Budgetreview
In mei 2006 zijn het Europees Parlement, de Raad en de Commissie
overeengekomen dat er een fundamentele evaluatie
van de eu-begroting qua uitgavenprioriteiten en financieringsmiddelen
moet komen. Dit ter voorbereiding van de
komende politieke vaststelling van een nieuw budgettair begrotingskader
voor de periode na 2013, wanneer het huidige
afloopt. Die evaluatie wordt verricht door de Commissie. Die
heeft daartoe in de verschillende lidstaten brede consultaties
gehouden (die in Nederland van sociale partners en anderen
op 10 april 2008). De kernvragen in die consultatie waren:
a) wat moeten de nieuwe uitgavenprioriteiten van de eu-begroting
zijn in het licht van de belangrijke thema’s waarmee
Europa de komende decennia te maken zal krijgen, b) hoe kan
de doelmatigheid van de uitvoering van de eu-begroting worden
verbeterd en c) hoe moet de financieringswijze van de
eu-begroting (al dan niet op basis van meer eigen middelen)
worden ingericht.
De Commissie zal in 2009 een mededeling over de budget review
presenteren, met een analyse welke hervormingen nodig
zullen zijn om Europa voor te bereiden op de uitdagingen
voor het komend decennium en hoe deze bijdrage effectief
gefinancierd en besteed zou moeten worden. Deze analyse zal
een belangrijke bijdrage leveren aan de voorstellen die door
een volgende Commissie gepresenteerd zullen worden voor
een meerjaarlijks financieel raamwerk.
vno-ncw-oordeel
Er zijn inderdaad verschillende redenen voor herijking van
de huidige eu-begroting.
De eerste en belangrijkste reden is dat Europa voor een aantal
belangrijke, voor alle landen geldende, uitdagingen staat op
het gebied van de kenniseconomie, milieu en energie, immigratie
en veiligheid die om nieuwe uitgavenprioriteiten
vragen. Op die terreinen gaat het bij uitstek om uitgaven voor
oplossing van grensoverschrijdende problemen en waar een
Europese oplossing een duidelijke meerwaarde qua effectiviteit
en efficiëntie biedt ten opzichte van een aanpak door
lidstaten. De uitgavenprioriteiten die dan meer gewicht zullen
moeten krijgen op een nieuwe eu-begroting liggen met
name op het terrein van onderzoek en innovatie, klimaat- en
energie beleid, bewaking van buitengrenzen tegen illegale
immigratie, terrorismebestrijding en veiligheid.
Nieuwe prioriteiten vragen onvermijdelijk om herschikking
van bestaande uitgaven. vno-ncw is met businesseurope
van mening dat nieuwe prioriteiten niet automatisch mogen
leiden tot verhoging van het bestaande budgettaire plafond.
Daarom is het zaak dat om ruimte vrij te maken kritischer
wordt gekeken naar bestaande eu-uitgaven op allerlei terreinen.
Niet alleen vanuit een oogpunt van efficiency en doelmatigheid
maar ook meer ten principale vanuit het subsidiariteitsbeginsel:
gaat het bij bestaande eu-uitgaven om uitgaven
voor een grensoverschrijdend probleem en waar de bestedingsroute
via de eu duidelijk meerwaarde biedt. Uiteraard
is dit beginsel niet de enige bepalende richtsnoer voor wat
de eu moet en mag doen. Ook in de visie van vno-ncw is er
plaats voor het beginsel van solidariteit als richtsnoer (Cohesiefondsen).
Maar ook bij dat soort eu-uitgaven zal kritischer
moeten worden gekeken naar hun reikwijdte en conformiteit
met de Lissabonagenda. Verder mag verwacht worden dat bij
deze uitgaven bij toenemende convergentie op den duur geld
zal vrijvallen.
Daarnaast is een herijking van het Gemeenschappelijk
Landbouwbeleid nodig en mogelijk vanwege veranderde
marktomstandigheden en nieuwe ontwikkelingen. Marktwerking
moet worden versterkt (minder productiesteun vanuit
Brussel). Verschuiving naar meer nationale financiering
van het landbouwbeleid vanuit het subsidiariteitsbeginsel
is op zijn plaats om meer recht te doen aan de diversiteit in
nationale voorkeuren bij de diverse publieke waarden die
meer en meer door de samenleving aan de landbouw worden
gevraagd (plattelandsontwikkeling, natuurbeheer, waterbeheer,
biodiversiteit e.d.). Dat moet niet allemaal vanuit het
glb worden betaald.
Verder zijn bij eventuele nieuwe financieringsbronnen voor
de eu-begroting voor vno-ncw de randvoorwaarden belangrijk.
Nieuwe financieringsbronnen moeten simpel (geen extra
administratieve lasten), stabiel en eerlijk zijn, mogen niet
leiden tot extra belastingdruk in de eu en niet ten laste komen
van ondernemingen. Dat zou verslechtering van de concurrentiepositie
ten opzichte van niet-eu-concurrenten geven.
2.7 Post-Lissabonstrategie (2011-2020)
Thans vinden op communautair niveau beraadslagingen
plaats over nut en noodzaak en inhoud van een post-Lissabonstrategie
na 2010.
Zoals eerder uiteengezet heeft de Lissabonstrategie zijn vruchten
afgeworpen, m.n. in de laatste jaren. Er is dus alles voor te
zeggen om deze na 2010 voort te zetten. En wel beter: alle eubeleid
zal sterker moeten worden afgemeten aan de bijdrage
daarvan aan de realisering van de Lissabondoelstellingen. Dat
geldt bijvoorbeeld zeker ook voor energie- en klimaatbeleid,
milieubeleid, sociaal beleid (flexicurity), kennismigratie, innovatie,
de verdere openstelling van de interne markt etc. Ook
het eu-budget zal daarop meer moeten worden afgestemd.
vno-ncw maakt zich met businesseurope sterk voor voortzetting
van de Lissabonstrategie na 2010 en is daartoe
eind 2008 met voorstellen gekomen. Daarin zijn de centrale
punten:
— verdieping van de economische integratie (interne markt);
— benutting van kansen van globalisering en tegengaan van
protectionisme;
— versterking van innovatie, vaardigheden en ondernemerschap;
— meer integratie van energie-, klimaat- en concurrentiebeleid;
— betere benutting en inzet van eu-budget en bewaking van
eu-regelgeving voor Lissabon-agenda;
— verhoging van het profiel van eu-beleid op nationaal
niveau om betere verankering en commitment te krijgen.
33

34
Rondje euRopa: de kRachtpRoef van de kRedietcRisis

3. Versterking interne
markt
Inlichtingen:
Mechteld Oomen (070 349 04 29; oomen@vno-ncw.nl)
Sigrid Verweij (070 349 04 39; verweij@vno-ncw.nl), §3.5
Nicole Mallens (070 349 03 52; mallens@vno-ncw.nl), §3.6
3.1 Vervolmaking interne markt
Medio december 2008 presenteerde de Europese Commissie
een werkdocument over de stand van zaken bij de herziening
van de interne markt, die in november 2007 werd ingezet (‘the
Single Market review: one year on’). Dit werkdocument dient als
inbreng voor de Europese voorjaarsraad in maart 2009 en is
onderdeel van het Herstelprogramma van de Europese Commissie
voor groei en werkgelegenheid 2009. Ter versterking
van de interne markt stelt de Commissie de volgende prioriteiten:
lagere kosten en administratieve lasten, simpeler
ondernemingsrecht en toegang tot markten, sterkere contractuele
rechten, het wegnemen van belemmeringen bij
grensoverschrijdende aankoop, betere informatievoorziening
aan consumenten, veilige financiële producten. Speciale
aandacht wordt besteed aan het midden- en kleinbedrijf. Zo
worden maatregelen getroffen om toegang tot het kapitaal
voor het mkb te verbeteren, betalingstermijnen te verkorten
en om administratieve lasten te verminderen via elektronische
procedures en één contactpunt. Bovendien moet er in
elke lidstaat een interne markt coördinator komen om een
optimale implementatie van interne marktregels op nationaal
niveau te bewerkstelligen.
vno-ncw-oordeel
vno-ncw vindt het positief dat de Commissie de nadruk blijft
leggen op de vervolmaking van de interne markt. Juist in deze
periode van financiële crisis is het voor bedrijven van belang
dat lidstaten geen protectionistische maatregelen treffen en
dat zij toegang hebben tot kapitaal. De nadruk op een goede
implementatie en handhaving van interne marktregels en
een nauwere samenwerking tussen de Europese Commissie
en de lidstaten, past bij de aanbevelingen die vno-ncw en
mkb-Nederland in hun nieuwe brochure ‘Wanneer wordt het
echt 1992? Concrete voorstellen om de interne markt te voltooien’
hebben gedaan.
Deze brochure bevat een inventarisatie van de concrete belemmeringen
die individuele bedrijven en sectoren ervaren.
Bovendien doet het bedrijfsleven concrete voorstellen aan de
Europese Commissie en de lidstaten om een einde te maken
aan de bestaande onvolkomenheden in de interne markt:
— pak de problemen aan bij de bron: zorg voor goede en eenduidige
regelgeving, waarvan de effecten zijn beoordeeld;
— zorg voor een betere omzetting van Europese regels in
wetgeving van lidstaten;
— verbeter het toezicht op de naleving van Europese regelgeving;
— zorg voor een snellere klachtenbehandeling en goede
informatievoorziening.
De brochure kan worden opgevraagd bij vno-ncw:
Angelique Ganpat, 070-349 02 76, ganpat@vno-ncw.nl.
3.2 Dienstenrichtlijn
In 2006 is de eu dienstenrichtlijn vastgesteld. Deze is bedoeld
om de bureaucratische belemmeringen weg te nemen die het
vrije verkeer van diensten bemoeilijken. De richtlijn voorziet
in maatregelen die zijn gericht op vereenvoudiging van het
vestigen van een dienstverlenend bedrijf in de eu, vermindering
van administratieve procedures en belemmeringen,
bevordering van administratieve samenwerking tussen
lidstaten bij de controle van dienstverleners en verbetering
van informatievoorziening over de dienstverlening aan de
consument.
De eu-lidstaten moeten de richtlijn voor 28 december 2009 in
nationale wetgeving omzetten en uitvoeren. De meeste lidstaten
hebben projectteams ingesteld om de complexe richtlijn
uit te voeren. Er bestaat nauwe samenwerking tussen de
lidstaten en de Commissie. Het ‘handbook on implementation
of the services directive’ van de Commissie is niet juridisch bindend
maar biedt lidstaten informatie over en hulp bij het interpreteren
van de diverse artikelen op basis van bestaande
jurisprudentie en relevante wetgeving. Het Nederlandse
wetsvoorstel Dienstenwet wordt thans in de Tweede Kamer
behandeld.
vno-ncw-oordeel
Gezien het grote belang van het wegnemen van belemmeringen
voor het dienstenverkeer en het feit dat het afgezwakte
richtlijnvoorstel het resultaat is van een lastig onderhandelingsproces
houden vno-ncw en businesseurope de voortgang
en ontwikkelingen ten aanzien van de uitvoering van
de richtlijn door lidstaten nauwlettend in de gaten. businesseurope
presenteerde in november 2008 het rapport over zijn
bevindingen over de stand van zaken van het omzetten van
de dienstenrichtlijn in de nationale lidstaten tijdens een door
35

36
Rondje euRopa: de kRachtpRoef van de kRedietcRisis
businesseurope georganiseerd seminar. Het rapport bevat de
volgende aanbevelingen:
— de lidstaten moeten zich sterk maken voor een kwalitatief
juiste en snelle omzetting van de Europese dienstenrichtlijn
in nationale regelgeving;
— lidstaten moeten onderling samenwerken om een uniforme
implementatie in alle lidstaten te bereiken;
— nationale autoriteiten moeten meer vaart maken met het
screening proces om ongeoorloofde vereisten uit hun nationale
regelgeving weg te nemen en vereenvoudiging door
te voeren;
— de nationale contactpunten moeten adequaat worden gefinancierd
en bemand om beide taken te vervullen zoals
door de Europese dienstenrichtlijn vastgesteld: informatievoorziening
en invullen van de formaliteiten;
— het gebruik van elektronische procedures moet worden
gestimuleerd. Elektronische informatie zou in Engels beschikbaar
moeten zijn voor buitenlandse dienstverleners,
naast de nationale taal;
— de lidstaten en de Commissie zouden een informatiecampagne
moeten opzetten om de voordelen en mogelijkheden
van de dienstenrichtlijn onder de aandacht te brengen
van bedrijven en consumenten.
vno-ncw is voornemens voor bedrijven voorlichtingsbijeenkomsten
in de Nederlandse regio’s te houden over de gevolgen
en mogelijkheden van de Dienstenwet.
3.3 Diensten van algemeen belang
Met ‘diensten van algemeen belang’ (dab) worden bedoeld
economische en sociale activiteiten die niet (uitsluitend)
aan de markt worden overgelaten en (tot op zekere hoogte)
worden gereguleerd (b.v. in Nederland basisonderwijs, watervoorziening,
delen van de zorg).
Met ‘diensten van algemeen economisch belang’ worden
diensten van economische aard bedoeld (b.v. telefonie, energiesector,
delen van de zorg).
Het aanbod van kwalitatief hoogwaardige diensten van algemeen
economisch belang is een belangrijke pijler voor het
concurrentievermogen van de Europese Unie.
De Europese Commissie kwam in 2004 met een Witboek
over de diensten van algemeen belang. Hierin wordt onderstreept
dat het belangrijk is dergelijke diensten kwalitatief
hoogwaardig en betaalbaar te houden. De diensten van algemeen
belang kunnen door de private sector worden geleverd,
maar de overheid behoudt een verantwoordelijkheid in het
reguleren van de markt.
In de wijziging van het Europese Verdrag is een protocol over
diensten van algemeen belang opgenomen. Dit protocol benadrukt
met name de subsidiariteit en diversiteit van dab en
onderstreept een aantal onderliggende principes (kwaliteit,
veiligheid, betaalbaarheid, gelijke behandeling en universele
toegang en gebruikersrechten).
Als bijlage bij de Single Market Review van november 2007 is
een mededeling van de Europese Commissie over diensten
van algemeen belang opgenomen. Daarin onderstreept de
Commissie dat het protocol over diensten van algemeen belang,
zoals dat in het nieuwe Verdrag van Lissabon is opgenomen,
een goede wettelijke verankering biedt van de principes
en beginselen van diensten van algemeen belang en dat
verdere, horizontale wetgeving voor deze diensten niet nodig
is. Diensten van algemeen economisch belang zijn volgens
de Commissie primair een interne marktaangelegenheid, die
vanuit sectoraal beleid benaderd moeten worden.
De Commissie heeft aangekondigd dat er wordt gewerkt aan
twee voorstellen voor sectoroverstijgende onderwerpen: de
financiering van diensten van algemeen belang (subsidies
en staatssteun) en de geïnstitutionaliseerde private partnerschappen
en aanbestedingen. Daarnaast heeft de Commissie
een voorstel ingediend voor een nieuwe richtlijn voor grensoverschrijdende
gezondheidszorg (zie §3.9).
vno-ncw-oordeel
vno-ncw is geen voorstander van een horizontaal rechtskader
voor deze diensten. Een kaderrichtlijn of horizontaal
rechtskader waarin tot in detail het aanbod, de organisatie en
de financiering van deze diensten wordt gespecificeerd - zo
dat gezien de grote diversiteit en het dynamische karakter
van deze diensten al mogelijk zou zijn - kan leiden tot concurrentieverstoring
en kan een obstakel vormen bij de verdere
liberalisering van markten.
Diensten van algemeen economisch belang moeten zoveel
mogelijk worden verricht in overeenstemming met - en niet
tegengesteld aan - de beginselen van mededinging, zoals vastgelegd
in de vigerende gemeenschapswetgeving. Het creëren
van nieuwe uitzonderingen op de mededingingsregels en het
overregulering van de betrokken sectoren betekenen een ongewenste
stap terug in het structurele economische hervormingsproces.
Het is ten aanzien van diensten van algemeen economisch
belang juist belangrijk om concurrentie te blijven bevorderen,
staatssteun verder te reduceren en de interne markt te
vervolmaken.
Het is dan ook positief dat de Europese Commissie in de mededeling
over diensten van algemeen belang vasthoudt aan
de lijn om diensten van algemeen economisch belang primair
als een aangelegenheid te zien van de interne markt. De
Commissie stelt subsidiariteit voorop en pleit voor een sectorale
benadering (en dus geen one-size-fits-all benadering) om
te kijken naar publieke belangen.
3.4 Vrij verkeer van werknemers
De Europese regelgeving staat het toe dat lidstaten overgangsmaatregelen
nemen ten aanzien van het vrij verkeer
van werknemers voor de per 1 mei 2004 toegetreden Midden-
en Oost-Europese lidstaten (met uitzondering van Malta en
Cyprus) en voor Roemenië en Bulgarije die per 1 januari 2007
zijn toegetreden.
De Europese afspraken zijn als volgt:
— gedurende de eerste twee jaar na toetreding wordt de toegang
geregeld door de lidstaten zelf. Zij kunnen derhalve
nog een werkvergunning eisen;
— gedurende de volgende drie jaar kunnen lidstaten de nationale,
belemmerende, wetgeving handhaven, maar dienen
dit dan wel aan de Europese Commissie te melden; in beginsel
wordt hiermee de overgangstermijn beëindigd;
— alleen als er zich in een lidstaat een ernstige verstoring van
de arbeidsmarkt voordoet, kan deze lidstaat de Commissie
verzoeken om opnieuw voor een periode van maximaal
twee jaar de nationale maatregelen te laten gelden.

Tot 1 mei 2007 heeft Nederland gebruik gemaakt van de mogelijkheid
om overgangsmaatregelen te treffen voor werknemers
uit Polen, Slowakije, Hongarije, Tsjechië, Slovenië,
Estland, Letland en Litouwen. Per 1 mei 2007 is het vrij verkeer
van werknemers voor deze acht nieuwe lidstaten volledig
ingevoerd. Voor het aantrekken van werknemers uit deze
acht nieuwe lidstaten is geen tewerkstellingsvergunning
meer nodig. Tegelijkertijd is de verplichting om werknemers
uit deze landen aan te melden (‘notificatie’) als zij tijdelijk in
Nederland worden gedetacheerd, komen te vervallen. Dit is
niet het geval voor werknemers uit Roemenië en Bulgarije.
In november 2008 heeft het kabinet besloten om, vanwege
de onduidelijke ontwikkeling van de werkgelegenheid in
Nederland, voorlopig nog af te zien van het openen van de
grenzen voor Roemenen en Bulgaren. Voor sectoren waar
onverminderd een grote vraag naar arbeidskrachten blijft
bestaan zal worden afgezien van de arbeidsmarkttoets, zodat
snel een vergunning kan worden verleend.
vno-ncw-oordeel
vno-ncw is voorstander van een volledig vrij verkeer van
personen om zowel principiële als arbeidsmarkttechnische
en economische redenen. Daarom wordt het betreurd dat de
grenzen nog niet volledig zijn geopend voor onderdanen uit
Roemenië en Bulgarije.
Zowel de Stichting van de Arbeid als de ser hebben zich in
een brief aan de Tweede kamer van juli jl. resp. het globaliseringsadvies
van juni jl. uitgesproken voor opheffen van de
bestaande belemmeringen.
3.5 Better regulation
Eén van de speerpunten van de Europese Commissie is het tot
stand brengen van betere Europese regelgeving. De Commissie
erkent daarmee de klacht van het bedrijfsleven dat er veel
onnodige belemmeringen volgen uit eu regelgeving en deze
de groei van werkgelegenheid in de weg staan. Onder de titel
Better Regulation heeft de Europese Commissie daarom een
brede aanpak gelanceerd langs onderstaande lijnen.
In navolging van Nederland heeft de Europese Commissie
met de Europese Raad afgesproken de administratieve lasten
met 25% terug te brengen in 2012. Naast de Europese Commissie
zijn er inmiddels 16 landen die zichzelf een dergelijke
doelstelling hebben opgelegd. De aanpak van de Commissie
richt zich, naast de administratieve lasten, verder op:
— Intrekken of wijzigen van ‘hangende’ wetgevingsvoorstellen.
Tot nu toe heeft de Commissie 84 wetgevingsvoorstellen
teruggetrokken van circa 200 ingediende.
— Het nemen van maatregelen om bestaande wetgeving
te vereenvoudigen. Hier staat de teller inmiddels op 140
stukken regelgeving wat moet groeien naar 500.
— Nieuwe regelgeving onderwerpen aan een zware impact
assessment en publieke consultatie in de voorbereidende
fase.
Wat betreft de administratieve lasten heeft de Commissie in
januari 2007 een actieprogramma gepresenteerd. Conform
de Hollandse aanpak heeft een consortium op 13 beleidsterreinen
de administratieve verplichtingen in beeld gebracht
en zullen ze begin 2009 met voorstellen komen voor reductie
zodat de 25% gerealiseerd kan worden. Begin 2008 heeft de
Commissie een strategische evaluatie en review gepresenteerd
van de totale aanpak. Daarbij is een high level groep ingesteld
van onafhankelijke experts om het proces (kritisch) te volgen
en te voeden. Deze wordt geleid door oud-minister Stoiber uit
Duitsland. Vanuit Nederland neemt Robin Linschoten, voorzitter
van Actal, deel. Inmiddels heeft de High level groep een
aantal adviezen uitgebracht. Eén daarvan richt zich op het vrijstellen
van het mkb van diverse accountancyverplichtingen.
De Commissie heeft deze aanbeveling overgenomen en studeert
nu op de wijze waarop dit in wetgeving aangepast kan
worden. Lidstaten kunnen er dan voor kiezen mkb-bedrijven
niet onder de Europese verplichtingen te laten vallen.
De Europese Commissie heeft ook haar richtsnoeren bijgewerkt
met het oog op een betere beoordeling van het effect
van haar voorstellen via zogenaamde business impact assessments.
Hoewel de Commissie daarbij haar geïntegreerde
aanpak inzake effectbeoordeling niet loslaat (dat wil zeggen
dat er ook rekening wordt gehouden met milieu- en sociale
effecten), bevatten de herziene richtsnoeren nu duidelijker
de opdracht om te letten op de effecten van nieuwe regelgevingsvoorstellen
op de economie en het concurrentievermogen
van bedrijven. Sinds kort is er daarbij ook bijzondere aandacht
voor de effecten van regelgeving voor het midden- en
kleinbedrijf.
Conform de nieuwe aanpak van de Commissie inzake betere
regelgeving, wordt in de herziene richtsnoeren bepaald dat
de diverse diensten van de Commissie bij het uitstippelen
van hun beleid ook moeten nagaan of er geen alternatieven
zijn voor de ‘klassieke’ regelgevingsinstrumenten.
Eind januari 2009 legde de Commissie de ‘Derde Strategische
Evaluatie van betere regelgeving in de Europese Unie’ voor.
Hieruit blijkt dat de tot dusverre voorgestelde vermindering
van regels een besparing van meer dan 30 miljoen euro zal
opleveren. Ook heeft de Commissie aangegeven 33 nieuwe
simplificatie-initiatieven te willen voorstellen in 2009, o.a.
de bovenvermelde uitzondering van kleine ondernemingen
op Europese accountancyregels. Op 28 januari 2009 presenteerde
de Commissie in dit kader reeds het voorstel voor een
herziening van de btw-richtijn om de obstakels voor elektronische
facturering op te heffen.
vno-ncw-oordeel
vno-ncw verwelkomt het besluit van de Europese Commissie
om 25% administratieve lasten te reduceren. Van groot belang
is echter dat dit wordt beschouwd als een netto-doelstelling.
Dat wil zeggen dat niet op hetzelfde moment zoveel nieuwe
Europese regelgeving wordt geïntroduceerd, waardoor de
winst wegvalt. In Nederland was daarin voorzien door de
25%-verplichting te koppelen aan de begroting per departement.
Een dergelijk afspraak ontbreekt nog op eu niveau.
Het vernieuwde impact assessment instrument leidt in beginsel
tot meer inzicht over nut en noodzaak van Europese
regelgeving. De instelling van een onafhankelijke groep experts
o.l.v. Stoiber is een goede stap daarbij. Van belang voor
de impact assessments is eveneens dat deze, naar Amerikaans
voorbeeld, bekend worden gemaakt voor publicatie van het
wetsvoorstel.
Voor de toekomst beveelt vno-ncw het volgende aan:
— De focus moet niet alleen liggen op administratieve lasten,
maar ook op nalevingskosten. Ofwel de kosten van inhoudelijke
maatregelen die bedrijven moeten nemen als ge-
37

38
Rondje euRopa: de kRachtpRoef van de kRedietcRisis
volg van nieuwe wetgeving. Zo geldt bijvoorbeeld voor het
eu-milieubeleid dat dit beleid gemiddeld 4% administratieve
lasten veroorzaakt, maar 80% van de nalevingskosten
bepaalt.
— Voor blijvend succes is cruciaal dat voortaan veel scherper
dan tot nu toe wordt gelet op wat Brussel wel en niet behoort
te doen en wat aan de lidstaten kan worden overgelaten.
vno-ncw heeft in 2008 een brochure opgesteld met concrete
dereguleringsvoorstellen op Europees niveau. Deze brochure
‘Better Regulation for Better Business’ is te downloaden vanaf
www.vno-ncw.nl/brochures. In 2009 zal dit worden herhaald.
3.6 Overheidsaanbestedingen
Naar verwachting zal dg employment van de Europese Commissie
komend voorjaar een leidraad publiceren over de toepassing
van sociale criteria bij aanbestedingen. Er bestaat veel
onduidelijkheid over de mogelijkheden dergelijke criteria toe
te passen. Een consultatie hierover is zojuist afgerond.
Begin 2009 wordt de aanname in eerste lezing verwacht van
de richtlijn met betrekking tot de coördinatie van de aanbestedingsprocedures
op defensie- en veiligheidsgebied. Het
voorstel hierover dateert van december 2007.
De Commissie inventariseert momenteel of er aanleiding is
om te komen met een richtlijnvoorstel betreffende de coördinatie
van procedures voor de gunning van concessies. Er
leven veel vragen over de toepasselijkheid van het Europese
aanbestedingsrecht op de gunning van concessies.
De Europese Commissie co-financiert een pan-Europees project
om een achttal verschillende nationale e-procurementsystemen
aan elkaar te koppelen. Hierdoor zal het gemakkelijker
worden voor ondernemingen om grensoverschrijdend
in te schrijven op overheidsopdrachten en kan worden bespaard
op de transactiekosten. Het project heeft een looptijd
van drie jaar.
vno-ncw-oordeel
businesseurope heeft input geleverd op de gehouden consultatie
over de toepassing van sociale criteria bij aanbesteden.
vno-ncw is nauw betrokken geweest bij het opstellen
hiervan. Het bedrijfsleven ondervindt veel problemen met
aanbestedingen. Deze problemen hebben diverse oorzaken,
waaronder een slechte toepassing van de regelgeving, onnodig
hoge selectiecriteria, te hoge administratieve lasten en
een gebrek aan professionaliteit en kennis bij de uitvoering
op nationaal niveau.
3.7 small Business Act
Om een nieuwe impuls te geven aan het Europese mkb-beleid
heeft de Europese Commissie in november 2007 het initiatief
genomen om te komen tot een Small Business Act (sba).
De sba moet ervoor zorgen dat midden- en klein bedrijven
meer groei en nieuwe banen kunnen genereren. Volgens de
Commissie speelt het mkb een grote rol binnen de Europese
economie en daarom moet er meer erkenning komen van het
entrepreneurschap en moet het aantrekkelijker worden om
een eigen bedrijf op te starten.
Ook is toen door de Commissie een consultatie gehouden,
waaruit de volgende onderwerpen als meest knellend voor
het mkb naar voren kwamen:
— administratieve lasten/regeldruk;
— toegang tot financiering;
— belastingen;
— kennis en vaardigheden;
— toegang tot overheidsopdrachten;
— inflexibiliteit van de arbeidsmarkt (onvoldoende of verkeerd
geschoolde werknemers).
De Europese Commissie heeft op 25 juni 2008 haar definitieve
plannen bekend gemaakt omtrent de Small Business Act.
Deze (niet-bindende) initiatieven zijn:
— verbeterde toegang tot overheidsaanbestedingen, zodat de
kosten voor het mkb lager worden;
— voorstel tot een verlaging van het btw-tarief voor lokale
diensten, waaronder arbeidsintensieve diensten;
— wijziging van de richtlijn inzake betalingsachterstand om
ervoor te zorgen dat kleine ondernemingen binnen de vastgestelde
termijn van 30 dagen worden betaald.
— vergemakkelijken van regels en procedures voor het mkb
door het oprichten van een ‘one-stop-shop’ en het verminderen
van de administratieve lasten met 25% in 2012. Deze
‘one-stop-shop’ moet het mkb ondersteunen bij het starten
van een bedrijf en het aantrekken van personeel.
Tijdens de Raad voor Concurrentievermogen van 1-2 december
2008 heeft de Raad de Small Business Act verwelkomd. De raad
legde de nadruk op het verbeteren van de toegang tot financiering
(er zal voor de eib s30 miljard voor 2008-2011 voor het
mkb extra beschikbaar komen), het verbeteren van de markttoegang
voor het mkb en het aanpassen van regels aan de behoeften
van het mkb. Zo moet de mkb-test rigoureus worden
toegepast in impact assessments van de Europese Commissie.
Lidstaten en ec zouden het dubbel verzoeken om informatie
tegen moeten gaan en bovendien slechts informatie moeten
vragen wanneer die strikt noodzakelijk is.
Zo zou het ‘slechts eenmaal’-principe moeten worden gestimuleerd
en zeer kleine ondernemingen zouden maximaal
eens per drie jaar aan statistische verslaglegging hoeven deel
te nemen. De tijd om een bedrijf op te zetten wil men limiteren
tot drie werkdagen tegen zo laag mogelijke kosten.
Meer informatie over de sba: http://ec.europa.eu/enterprise/
entrepreneurship/sba_en.htm.
vno-ncw-oordeel
vno-ncw acht het van groot belang dat de positie van het mkb
wordt verbeterd, omdat zij de spil van onze economie vormt.
In de Small Business Act en de conclusies van de Raad die daarop
zijn gevolgd, wordt gehoor gegeven aan onze prioriteiten
op dit terrein. vno-ncw is blij met de aandacht voor het verstrekken
van microkredieten. Juist in deze tijden van financiële
crisis is het van groot belang dat kleine ondernemingen
nog toegang kunnen krijgen tot krediet. Het is goed dat de
Commissie wordt opgeroepen om verder te onderzoeken hoe
het financiële instrumentarium zo verbeterd kan worden dat
ook kleine bedrijven kunnen blijven investeren.
Naast deze initiatieven voor het mkb, zou de Commissie te-

vens initiatieven moeten ondernemen om flexibele arbeidswetgeving
te ondersteunen. Om het mogelijk te maken dat
het mkb ten volle kan inspelen op de veranderingen op de
markt en op technologisch gebied en om te kunnen concurreren,
is het van belang dat zij van alle mogelijke contractvormen
gebruik kunnen maken. Daarnaast zou de Commissie
voortgang moeten maken met het opzetten van een Common
Consolidated Corporate Tax Base (ccctb). Hiermee kan een dubbele
belastingaanslag worden voorkomen en middels een
one-stop shop kunnen de kosten en lasten voor bedrijven
aanzienlijk verlaagd worden. Het ccctb-systeem moet op
zichzelf staan (dus niet naast bestaande nationale belastingsystemen),
geconsolideerd zijn en in alle lidstaten toepasbaar
zijn, maar zou geen tarifaire harmonisatie moeten omvatten.
Daarnaast is het van belang dat de Small Business Act van toepassing
is op alle bedrijven. Hieronder zouden ook expliciet
Zelfstandigen Zonder Personeel (zzp’ers) moeten worden
geschaard, aangezien zij ook ondernemers zijn en een groot
deel van het Europese mkb vertegenwoordigen.
3.8 single European Payment Area
Op 28 januari 2008 werd sepa (Single European Payment Area)
in de Europese Unie gelanceerd. Na de invoering van de Euro
is dit de volgende stap naar de harmonisatie van het betalingsverkeer
in Europa. sepa moet ervoor zorgen dat er één
Europees betalingssysteem komt. Op dit moment heeft elk
land haar eigen betaalsysteem met eigen incasso’s, bankpasjes
en overschrijvingen en is betalen naar het buitenland vaak
een stuk lastiger en gaat gepaard met extra kosten. Dit moet
stapsgewijs veranderen, zodat naar verwachting zo tegen
2013 bedrijven en consumenten in Europa een stuk makkelijker,
efficiënter en goedkoper kunnen betalen en er uiteindelijk
geen verschil meer is tussen binnenlands en buitenlands
betalingsverkeer.
Deze harmonisatie vraagt niet alleen de nodige aanpassingen
bij de banken maar ook bij het Nederlandse bedrijfsleven als
gebruikers van het betalingsverkeer. Zo zullen aanpassingen
voor het Nederlandse bedrijfsleven zijn:
— verandering van bankrekeningnummers van klanten, toeleveranciers
en van bedrijven zelf. Deze rekeningnummers
worden in verband met bic en iban-codes een stuk langer
(in nl van 10 naar 18 tekens) om overschrijvingen nu naar
en uit alle eurolanden makkelijker te maken. Dit vergt tot
aanpassingen in administraties, briefpapier, factuursystemen
en computersystemen;
— bankpassen en betaalterminals in winkels gaan veranderen,
doordat de magneetstrip wordt vervangen door een
emv-chip. Deze emv-chip moet er voor zorgen dat het veiliger
wordt en dat de consument overal in Europa met zijn
bankpas terecht kan;
— bedrijven met automatische incasso’s moeten vanaf eind
2009 digitaal machtigingsinformatie mee sturen naar de
bank van de rekeninghouder bij opdrachten tot automatische
incasso’s. Hierdoor moeten incasso-opdrachten eerder
worden aangeleverd aan de banken en de tijd van het herroepen
van een automatische afschrijving door een klant
wordt langer.
Ondanks deze aanpassingen en ondanks dat Nederland reeds
het efficiëntste en goedkoopste systeem heeft van Europa,
heeft sepa per saldo op termijn ook voordelen voor Nederland
en het Nederlandse bedrijfsleven. De Europese Commissie
heeft een onderzoek laten uitvoeren ‘Potential Benefits at Stake’,
waarin wordt gesteld dat Nederland als geheel (banken, bedrijven
en consumenten samen) zelfs het meest van alle Europese
lidstaten bij invoering van sepa zal profiteren.
De voordelen van sepa voor Europa en de afzonderlijke landen
zitten hem in:
— meer gemak in het internationale betalingsverkeer;
— lagere kosten door efficiëntere organisatie van bedrijfsprocessen
bij bedrijven maar vooral door het losmaken van
meer concurrentie in Europa tussen banken in de afhandeling
van het betalingsverkeer;
— lagere kosten van betalingsverkeer. Voor heel Europa zijn
die indrukwekkend en veelbelovend. Op termijn voor heel
Europa (cumulatief over 6 jaar) ruim 120 miljard;
— marktverruiming voor bedrijven. Zo kan vanwege het eenvoudiger
internationale betalingsverkeer het Nederlandse
bedrijfsleven nu ook makkelijker klanten van buiten Nederland
gaan aantrekken;
— een extra kostenbesparing door E-voicing (elektronisch
factureren) zal zorgen voor de echt grote kostenbesparing
op termijn. Voor Nederland kan dit ongeveer s 4 miljard
per jaar gaan betekenen.
De geleidelijke stapsgewijze invoering van sepa is begin 2008
gestart voor overschrijvingen. Later volgen andere betaalproducten
(betaalkaarten, incasso’s).
Mastercard heeft begin juni 2008 besloten een heffing voor
grensoverschrijdende betalingen met bankpassen of creditcards
tijdelijk te schrappen. Eurocommissaris Kroes had namelijk
met zware boetes gedreigd, omdat de heffing in strijd
zou zijn met eu regels. Het gaat om de tarieven die Mastercard
rekent voor betalingen met bankpassen of creditcards
in het buitenland. De winkelier moet zijn bank een vergoeding
betaling, waardoor het gebruik van betaalpassen relatief
duurder is voor de winkelier.
vno-ncw-oordeel
vno-ncw is voorstander van de invoering van sepa. De te
behalen kostenvoordelen voor het bedrijfsleven zijn ruim
aanwezig. sepa zorgt voor een efficiënter betalingsverkeer in
Europa. Een van de belangrijkste voorwaarden waar vno-ncw
goed op zal letten zijn de kosten. Cruciaal is dat de lage kosten
van ons Nederlandse betalingsverkeer ook voor onze binnenlands
opererende ondernemingen niet verloren gaan en dat
gebruikers dus niet worden gedwongen over te stappen naar
duurdere of slechtere dienstverlening. Want als de uitkomst
van sepa zou worden dat we als Nederland méér moeten gaan
betalen of een slechtere dienstverlening krijgen, is dat een
slechte boodschap richting bedrijven en consumenten. Daarnaast
is het belangrijk dat alle betrokken instanties (banken,
brancheorganisaties, mkb-Nederland en vno-ncw) steeds genoeg
en op tijd informatie aan bedrijven verstrekken ten behoeve
van hun voorbereiding en overgang op sepa, zodat het
optimale rendement uit sepa gehaald kan worden. Met het
oog hierop is door vno-ncw in 2008 een eerste ronde voorlichtingsbijeenkomsten
gehouden. In 2009 zal dat worden
herhaald. Verder is belangrijk dat bij de overgang straks op de
Europese automatische incasso ook over de grens heen (naar
klanten ook in andere Europese landen) de bedrijven die nu
in hun betalingsverkeer met hun binnenlandse klanten ge-
39

40
Rondje euRopa: de kRachtpRoef van de kRedietcRisis
bruik maken van automatische incassoís (zoals o.a. energiemaatschappijen,
telecombedrijven) juridisch niet zullen worden
geconfronteerd met het moeten hernieuwen van al hun
bestaande verkregen machtigingen van hun klanten.
3.9 Patiëntenmobiliteit
De Europese Commissie presenteerde op 2 juli 2008 een ontwerprichtlijn
betreffende de toepassing van de rechten van
patiënten bij grensoverschrijdende gezondheidszorg. De
Commissie wil de rechtszekerheid en duidelijkheid op het gebied
van grensoverschrijdende gezondheidszorg vergroten.
De ontwerprichtlijn bestaat uit drie pijlers: gemeenschappelijke
beginselen voor gezondheidsstelsel, een specifiek kader
voor grensoverschrijdende zorg en Europese samenwerking
op het gebied van de gezondheidszorg.
Gemeenschappelijke beginselen voor gezondheidsstelsel
Met de eerste pijler wil de Commissie de arresten van het
Europese Hof over de rechten van patiënten op medische behandeling
in het buitenland codificeren. Daarnaast stelt de
Commissie voor de lidstaten te verplichten een kwaliteitskader
op te stellen voor verleende zorg, opdat burgers erop
kunnen vertrouwen dat zorg in een andere lidstaat kwalitatief
hoogwaardig is.
Een specifiek kader voor grensoverschrijdende zorg
In de tweede pijler worden vergoedingsregels gegeven in geval
een burger zorg in een andere lidstaat wil gebruiken. Expliciet
is vastgelegd dat patiënten hetzelfde bedrag vergoed krijgen
als wanneer de behandeling in eigen land zou plaatsvinden.
Europese samenwerking op het gebied van de gezondheidszorg
Door middel van de derde pijler beoogt de Commissie nadere
samenwerking tot stand te brengen tussen de lidstaten,
teneinde de grensoverschrijdende gezondheidszorg te verbeteren.
Deze samenwerking onder leiding van de Europese
Commissie vindt plaats in de vorm van Europese referentienetwerken
van zorgaanbieders.
De ontwerprichtlijn biedt tevens een kader om te komen tot
gemeenschappelijke indelingen en normen die door verschillende
systemen en verschillende landen kunnen worden
gebruikt resp. tot het bevorderen van ict-gebruik en -ontwikkeling
binnen de gezondheidszorg. Dit als randvoorwaarden
om een passend antwoord te realiseren op de toename binnen
de eu van het aantal mensen met één of meerdere chronische
ziekte(n).
vno-ncw-oordeel
vno-ncw vindt het positief dat er een richtlijn komt die expliciet
vastlegt dat patiënten het recht hebben zich in het buitenland
te laten behandelen en hetzelfde bedrag vergoed krijgen
als wanneer de behandeling in eigen land zou plaatsvinden.
Patiëntenmobiliteit op Europees niveau kan daarnaast leiden
tot efficiënt gebruik van schaarse medische expertise en know
how.
De Commissie kan ook een belangrijke rol spelen bij het
wegnemen van het gebrek aan informatie over de zorgmogelijkheden
in andere lidstaten en de behaalde resultaten
ten aanzien van patiëntveiligheid. Dit gebrek aan informatie
weerhoudt sommige mensen ervan zich in het buitenland te
laten behandelen, zelfs wanneer dat een goede zaak zou zijn
en leidt ertoe dat innovaties op het terrein van patiëntveiligheid
niet succesvol kunnen worden toegepast in de gehele
Europese Unie.
De inrichting van een nationaal stelsel van gezondheidszorg
en de financiering ervan moet echter een nationale aangelegenheid
blijven, eu-regelgeving mag geen barrière opwerpen
voor de in Nederland op gang komende marktwerking op basis
van de Zorgverzekeringswet. Dit voorstel lijkt de nationale
soevereiniteit op het terrein van de gezondheidszorg echter
meer dan nodig te beperken:
— Pijler 1: De gekozen uitwerking leidt ertoe dat de uitvoering
van de Zorgverzekeringswet wordt beperkt. Zo hebben zorgverzekeraars
ten aanzien van verzekerden in Nederland een
zorgplicht die zij via restitutiepolissen dan wel zorg-in-natura
polissen concretiseren. Op basis van de ontwerprichtlijn
is het maar de vraag of Nederland zorgverzekeraars op
deze manier kan verplichten zekerheid te bieden ten aanzien
van het recht op gezondheidszorg omdat lidstaten verantwoordelijk
zijn voor grensoverschrijdende gezondheidszorg.
Wij stellen daarom een beperktere uitwerking van de
jurisprudentie van het Europese Hof van Justitie voor. Ook
de verplichting naar de lidstaten om een kwaliteitskader op
te stellen voor verleende zorg dreigt de vrijheid van lidstaten
hun zorgsysteem naar eigen inzicht in te richten (incl.
toezicht) te beperken.
— Pijler 2: Voorkomen moet worden dat grensoverschrijdende
zorg een doel op zich wordt en dat een eventuele richtlijn
leidt tot grotere regelgevende bemoeienis van de eu en
van de nationale overheden op het terrein van de gezondheidszorg.
Dit is bijvoorbeeld het geval ten aanzien van de
definiëring van gezondheidszorg: het onderscheid extra- en
intramurale zorg wordt niet langer in Nederland gebruikt.
De herintroductie van deze begrippen leidt ertoe dat verouderde
structuren opnieuw worden ingevoerd naast bestaande
structuren. Dit levert naast administratieve lasten
ook geen innovatie op. Tevens is het opnieuw een gevaar
voor de privaatrechtelijke uitvoering (marktwerking) in het
Nederlandse stelsel.
— Pijler 3: Deze verplichte samenwerking onder leiding van
de Europese Commissie in de vorm van Europese referentienetwerken
van zorgaanbieders leidt tot beperking van
de autonomie van zorgverzekeraars en tot versterking
van de rol van de overheid. En dit terwijl in Nederland
sinds 2005 juist de inzet is om de rol van de overheid ten
aanzien van de curatieve gezondheidzorg te beperken en
veldpartijen - zorgverzekeraars en zorgaanbieders - het
initiatief te geven ten aanzien van de ontwikkeling van
ketenzorg en expertisecentra. In en vanuit Nederland
ziet men dan ook een bottum-up georiënteerde samenwerking
ontstaan die leidt tot ketenzorg. Ook internationale
samenwerkingsverbanden zijn zo aan het ontstaan.
De prominente rol die de Europese Commissie claimt ten
aanzien van de samenwerkingsverbanden vinden wij niet
passend in de Nederlandse verhoudingen. Op de lange termijn
leidt deze top-down benadering tot verstarring en
beperking van (proces)innovatie. Slechts het tijdelijk financieel
faciliteren van samenwerkingsverbanden zien wij als
een haalbare optie.

4. Handelspolitiek:
de externe dimensie van
de Lissabonagenda
Inlichtingen:
Winand Quaedvlieg (070 349 04 40; quaedvlieg@vno-ncw.nl)
Sam Stevens (070 349 04 38; stevens@vno-ncw.nl) §4.6
4.1 wto-Doharonde
Begin november 2001 is in Doha (Qatar) een nieuwe multilaterale
ronde van handelsbesprekingen begonnen in de wto,
met als doel een verdere liberalisering van het economisch
verkeer tussen landen. De Doha-ronde bevat de volgende onderwerpen:
— betere markttoegang voor goederen, door afschaffing van
tarieven en niet-tarifaire maatregelen; daarbij zullen de
hoogste tarieven en tariefescalatie extra aandacht krijgen;
— betere markttoegang voor diensten (deze onderhandelingen
waren al begin 2000 gestart);
— betere markttoegang voor landbouwproducten (ook deze
onderhandelingen liepen al sinds januari 2000) en verlaging
van productiegebonden steun en exportsubsidies in
deze sector;
— aanpassingen in het geschillenbeslechtingssysteem van de
wto;
— aanpassingen in de uitvoering door de lidstaten van de
anti-dumpingregels van de wto;
— de verhouding tussen wto-regels en handelsregels in multilaterale
milieuovereenkomsten;
— vrijere markttoegang voor milieuvriendelijke goederen en
diensten;
— afschaffing van visserijsubsidies;
— een systeem van bescherming van geografische herkomstbepalingen
voor wijn en sterke drank.
Na tal van ups en downs in de voorgaande jaren is begin 2009
nog steeds geen akkoord bereikt in de Doha-onderhandelingen.
Desalniettemin is op technisch niveau veel vooruitgang
geboekt in de onderhandelingen om de verschillen in onderhandelingsposities
te overbruggen. Er liggen teksten voor
conceptakkoorden over o.a. industrietarieven, landbouw en
anti-dumping. Een concepttekst over douanevereenvoudiging
is ook gepubliceerd. Politieke tegenstellingen en de gebrekkige
bereidheid om de weerstand van gevestigde belangen
het hoofd te bieden, blijven een doorbraak blokkeren. De
verwachting is dat de Doha-ronde niet met een spectaculair
akkoord zal worden afgesloten zoals de Uruguay-ronde in
1994, maar dat wel een aantal substantiële en voor bedrijven
belangrijke veranderingen kan worden doorgevoerd.
vno-ncw-oordeel
vno-ncw is van mening dat het multilaterale handelssysteem
van de wto een uiterst belangrijk anker is in de internationale
handel, juist nu de roep om protectionisme hier en daar
weer duidelijker klinkt. De Doha-ronde kan tot voor bedrijven
waardevolle verbeteringen in dit systeem leiden door
tariefverlaging, landbouwhervorming, liberalisering van de
dienstenhandel, douanevereenvoudiging, betrouwbaarder
antidumpingregels en een aangepaste behandeling van ontwikkelingslanden.
4.2 Handels- en concurrentiestrategie van de Eu
De interne Lissabonstrategie van de eu en de externe economische
agenda moeten beter worden geïntegreerd om de
kansen van de globalisering ten volle te kunnen benutten en
groei en banen te realiseren. Dit is de achtergrond van de huidige
strategie voor handel en concurrentie van de Europese
Commissie. Markttoegang voor eu-producten tot markten
buiten de eu, eerlijke concurrentievoorwaarden voor Europese
bedrijven op de wereldmarkt en een open eu-markt voor
producten uit derde landen vormen de drie pijlers van de strategie.
De kernpunten van de strategie, genaamd Global Europe: Competing
in the World zijn:
— de succesvolle afsluiting van de Doha-ronde in het kader
van de World Trade Organisation (wto) blijft de eerste
prioriteit van de Commissie;
— de eu zal meer bilaterale vrijhandelsakkoorden nastreven
met geselecteerde landen en regio’s. Deze akkoorden moeten
dieper en breder zijn dan de wto-agenda (bijvoorbeeld
inclusief investerings- en mededingingsregels). De doorslaggevende
criteria voor het openen van onderhandelingen zullen
zijn de marktpotentie en het huidige beschermingsniveau
van de wederpartij. Momenteel lopen er reeds onderhandelingen
met de Gulf Co-operation Council en Mercosur (het
economische samenwerkingsverband van Argentinië, Brazilië,
Paraguay en Uruquay). Nieuwe prioriteiten zijn de groep
Zuid-Oost Aziatische landen verenigd in de asean, India, Korea,
Centraal Amerika en de Andean;
— het aanpakken van marktbelemmeringen (vooral ook
marktbelemmeringen die àchter de grens spelen, zoals mededinging
en technische voorschriften) in de Transatlanti-
41

42
Rondje euRopa: de kRachtpRoef van de kRedietcRisis
sche economische relatie, omdat deze nog steeds het hart
van de wereldeconomie vormt;
— meer focus op China om belemmeringen voor markttoegang
en investeringen weg te nemen en intellectuele
eigendomsrechten te beschermen;
— een brede campagne om inbreuken op intellectuele eigendomsrechten
door handelspartners uit te bannen; intellectuele
eigendomsbescherming geldt steeds meer niet alleen
als een bescherming voor individuele commerciële belangen,
maar vooral als een strategische bescherming van het
comparatieve voordeel bij uitstek van de eu, namelijk de
kenniseconomie;
— een herziening van de ‘Markttoegangsstrategie’ van 1996
om handelsbelemmeringen (vooral ook non-tarifaire belemmeringen
en beperkingen op de toegang tot grondstoffen)
bij partners weg te nemen, met een focus op markten
en sectoren waar de grootste economische winst te behalen
is. De Commissie is in april 2007 met een voorstel tot een
herziening gekomen van de markttoegangsstrategie. Men
wil met deze strategie de samenwerking tussen lidstaten,
Commissie en bedrijven verbeteren, meer prioriteiten
stellen aan landen en issues (bv. eigendomsrechten en de
informatievoorziening van Europese exporteurs door de
Market Access Database verbeteren);
— het level playing field versterken voor Europese bedrijven op
overheidsaanbestedingenmarkten in derde landen, door
het afsluiten van substantiële overeenkomsten met die
landen;
— een herziening van het handelspolitieke instrumentarium
(onder andere antidumping) van de eu. Na de ervaringen
met de import van Chinese textiel en schoenen in de afgelopen
anderhalf jaar wil de Commissie dit aanpassen aan de
nieuwe economische werkelijkheid van de globalisering;
— een scherpere controle door de Commissie dat interne regelgeving
van de eu niet de internationale concurrentiekracht
van de eu ondermijnt.
vno-ncw-oordeel
De strategie van de Commissie komt in belangrijke mate
overeen met de door businesseurope en vno-ncw aangegeven
prioriteiten. Discussie bestaat nog over het punt in hoeverre
het afsluiten van veel bilaterale handelsakkoorden door
de eu de wto in de wielen kan rijden.
Essentieel is dat de Commissie transparanter dan tot nu toe
te werk gaat bij de bilaterale onderhandelingen, zodat het bedrijfsleven
tijdig zijn belangen kenbaar kan maken.
businesseurope en vno-ncw zullen betrokken blijven bij
de verdere uitwerking en implementatie van de Commissie -
strategie.
4.3 Regionale handelsakkoorden
Algemeen
In 2006 publiceerde de Europese Commissie de strategienotitie
‘Global Europe: competing in the world’. Daarin werd een
intensivering aangekondigd van de inspanningen van de eu
om naast een nieuw wto-akkoord ook een aantal nieuwe regionale
handelsakkoorden af te sluiten.
De Commissie kijkt bij de keuze van de landen en regio’s
waarmee onderhandelingen geopend worden vooral naar
twee criteria: wat is het economisch potentieel van de landen,
en zijn er substantiële handelsbarrières ten opzichte van de
eu. Het is de bedoeling van de Commissie om in de nieuwe
akkoorden ook zaken te regelen als investeringen en mededinging,
zaken die niet in de wto op de agenda staan. Basisvoorwaarden
voor de nieuwe akkoorden moeten zijn dat ze
verenigbaar met de wto zijn en ook als bouwstenen voor het
multilaterale systeem kunnen fungeren.
vno-ncw heeft samen met het ministerie van Economische
Zaken in 2007 - 2008 een inventarisatie gemaakt van de belangen
van het Nederlandse bedrijfsleven die bij de diverse
bilaterale onderhandelingen aan de orde zijn. Deze punten
zijn ingebracht in de onderhandelingen in Brussel over het
onderhandelingsmandaat van de Commissie.
Voor de eu geldt op dit moment het vrijhandelsakkoord met
Chili uit 2003 als benchmark. Met de nieuwe generatie vrijhandelsakkoorden
wil de eu echter ambitieuzere doelstellingen
bereiken met regels inzake anti-dumping, intellectuele eigendom
(normen en handhaving), geografische oorsprongsbenamingen
voor alcoholische dranken en voedsel, subsidies,
overheidsaanbestedingen, 100% tariefliberalisering voor industriegoederen,
vergaande tariefverlaging voor landbouw
en visserij, diensten, non-tarifaire handelsbelemmeringen,
douanevereenvoudiging en een sterk geschillenbeslechtingsmechanisme.
De onderhandelingen over de bilaterale handelsakkoorden
worden behalve door economische motieven ook duidelijk
door (geo-)politieke motieven gestuurd. Dat geldt bijvoorbeeld
voor de onderhandelingen met de Middellandse Zeelanden
en met Oekraïne.
Onderstaand is een alfabetisch overzicht opgenomen van de belangrijkste
handelsakkoorden die de eu heeft afgesloten, respectievelijk
waarover zij nog onderhandelt.
Andean Gemeenschap
Stand van zaken
De Andean Gemeenschap bestaat uit de landen Bolivia,
Colombia, Ecuador en Peru.
De onderhandelingen met de eu liggen momenteel stil.
Colombia en Peru willen nu bilaterale onderhandelingen met
de eu openen.
Volgende stappen
De Commissie wil aan de Raad voorstellen om onderhandelingen
over een Vrijhandelsakkoord te openen met die
Andean-landen die bereid en in staat zijn om een veelomvattend
en ambitieus vrijhandelsakkoord af te sluiten dat verenigbaar
is met de wto.
Aandachtspunten
De Commissie heeft behoefte aan input van het bedrijfsleven
voor de onderhandelingen.
asean
Stand van zaken
De onderhandelingen zijn in mei 2007 van start gegaan. Een
belemmering voor de onderhandelingen is dat de lidstaten
van de asean een zeer uiteenlopend niveau van economische
ontwikkeling hebben. asean-solidariteit leidt tot onderhan-

delingen op niveau van de laagste gemeenschappelijke noemer.
Maleisië wil bijvoorbeeld niet over overheidsaanbestedingen
onderhandelen, dus valt dit buiten het bestek.
De eu heeft een mandaat om met 7 van de 10 asean-landen
te onderhandelen (Birma valt erbuiten om politieke redenen;
de asean-leden Laos en Cambodja vallen als Minst Ontwikkelde
Landen ook reeds onder het eba-initiatief (Everything
but Arms; vrije markttoegang tot de eu voor al hun producten
behalve wapens). De asean-landen verklaren zich solidair
met Birma en zijn niet bereid dit land buiten de onderhandelingen
te houden.
De onderhandelingen verlopen traag; de inzichten over tijdpad
en ambitieniveau lopen uiteen tussen eu en asean. Ook
de Thaise politieke crisis leidt tot vertraging.
Parallel aan de regionale onderhandelingen vinden er ook
discussies met individuele asean-leden plaats (voorop lopen
Brunei, Singapore en Thailand).
Volgende stappen
De volgende Joint Committee bijeenkomst staat gepland voor
maart 2009 in Kuala Lumpur.
Aandachtspunten
De asean heeft inmiddels een vrijhandelsakkoord met Japan
afgesloten.
Canada
Stand van zaken
In de slotverklaring van de politieke top van oktober 2008
worden nieuwe bilaterale economische onderhandelingen
voorgesteld.
De Commissie is bezig met een ‘scoping exercise’ om de voors
en tegens van onderhandelingen in kaart te brengen. Aandachtspunten
zijn o.a. welk effect de onderhandelingen op de
wto en de Noord - Zuid relaties kunnen hebben.
Volgende stappen
In januari 2009 worden nieuwe stappen in de scoping exercise
gezet.
Aandachtspunten
De Canadese provincies hebben sterke eigen bevoegdheden
op handelsgebeid; dit compliceert onderhandelingen. De
Commissie heeft meer input van het bedrijfsleven nodig om
een weloverwogen besluit over al of niet openen van onderhandelingen
te nemen.
Standpunt bedrijfsleven
Belangen van het bedrijfsleven liggen o.m. bij overheidsaanbestedingen
(speciaal ook de defensiesector), investeringsregels
en convergentie van regels (bijvoorbeeld classificatie van chemicaliën)
om non-tarifaire belemmeringen te voorkomen.
Centraal Amerika
Stand van zaken
Onderhandelingen boeken goede vooruitgang. De aspecten
van regionale integratie in Centraal Amerika en van integratie
tussen de eu-regio en de Centraal-Amerikaanse regio vragen
speciale aandacht. Afronding van de onderhandelingen
in 2009 lijkt mogelijk.
Volgende stappen
De volgende onderhandelingsronde vindt 26 - 30 januari in
Brussel plaats.
China
Stand van zaken
De Commissie onderhandelt met China over een herziening
van het Partnership and Co-operation Agreement. Het oude akkoord
dateert uit 1985 en telt slechts 4 pagina’s.
De onderhandelingen gaan niet over een volwaardig vrijhandelsakkoord,
maar bevatten wel een zware economische
component. Er zijn o.a. onderhandelingen over sanitaire en
phytosanitaire bepalingen, milieugoederen en markttoegang
voor diensten. De eu wil ook onderhandelen over technische
handelsbelemmeringen, investeringen, douanevereenvoudiging,
overheidsaanbestedingen, elektronische handel, technologie-overdrachten,
duurzame ontwikkelingen en toegang
tot grondstoffen.
In het kader van de eu - China dialoog vindt ook intensief
overleg over intellectuele eigendomsbescherming plaats; dit
valt nog niet onder de pca-onderhandelingen. Er is een apart
High Level Mechanism in het leven geroepen zodat de eu op een
hoger niveau (Vice Premier en diverse ministers) dan met de
Chinese minister van Handel over onderwerpen kan overleggen
over strategische issues zoals het handelsoverschot van
China. Er is een aparte Financial Dialogue met China, o.a. over
de wisselkoers.
Volgende stappen
Mogelijk komt er een apart akkoord eu - China over geografische
oorsprongsbenamingen. In het voorjaar 2009 worden
hierover nadere besluiten genomen.
Aandachtspunten
De vs openden ook in 2008 onderhandelingen met China
over een bilateraal handelsakkoord.
De Commissie vraagt het bedrijfsleven om onderwerpen
voor de High Level Mechanism bijeenkomsten aan te dragen.
China wil in het kader van toegang tot grondstoffen niet over
exportbelastingen onderhandelen, maar mogelijk wel over
algemene principes als transparantie.
epa’s
Stand van zaken
De epa’s zijn de Economic Partnership Agreements, die de eu met
een aantal groepen van ontwikkelingslanden uit Afrika, het
Caribisch gebied en de Stille Oceaan (acp) wil afsluiten ter
vervanging van de Cotonou-akkoorden.
De eerste epa, met de landen uit het Caribisch gebied, is afgesloten
op 15 oktober 2008.
Met de overige groepen van acp-landen zijn op 31 december
2007 interim-akkoorden over de handel in goederen afgesloten;
de onderhandelingen over een volledig regionaal vrijhandelsakkoord
worden voortgezet.
Gulf Co-operation Council GCC
Stand van zaken
De onderhandelingen lopen reeds bijna twee decennia en zijn
ver gevorderd. Drie breekpunten moeten nog worden opgelost:
de aparte behandeling voor energie; de behandeling van
alcoholische dranken (de eu wil minimaal dezelfde behandeling
als de vs); belastingen en beperkingen op export.
43

44
Rondje euRopa: de kRachtpRoef van de kRedietcRisis
India
Stand van zaken
Onderhandelingen zijn begonnen in juni 2007; inmiddels
vonden vijf rondes plaats.
Geen nieuwe ontwikkelingen sinds oktober 2008.
Volgende stappen
Een nieuwe onderhandelingsronde vindt mogelijk begin
2009 plaats, maar is nog niet gepland.
Standpunt bedrijfsleven
Er zijn zorgen of er voldoende nieuwe markttoegang wordt
gerealiseerd in de onderhandelingen, en of overheidsaanbestedingen
onder het akkoord zullen vallen.
Japan
Stand van zaken
In de eu en in Japan vindt brainstorming plaats over de wenselijkheid
van een bilateraal handelsakkoord tussen de eu en
Japan. Sommige landen en sectoren zijn hier voorstander van.
Ten aanzien van een dergelijk akkoord gelden ook de vragen
wat het effect ervan zal zijn op de wto en op de Noord - Zuid
verhoudingen. Japan zelf sluit actief nieuwe handelsakkoorden
af met landen uit de Aziatische regio.
Standpunt bedrijfsleven
Bij het Nederlandse bedrijfsleven bestaat slechts beperkte belangstelling
voor een akkoord.
korea
Stand van zaken
De eu is onderhandelingen over een vrijhandelsakkoord begonnen
in mei 2007. Inmiddels hebben 7 onderhandelingsrondes
plaatsgevonden.
De belangrijkste uitstaande punten zijn: tarieven, technische
handelsbelemmeringen (vooral auto’s, farmaceutische producten
en elektronica), oorsprongsregels (in verband met
grote hoeveelheid van Chinese halfproducten), toegang tot de
dienstenmarkten, intellectuele eigendomsbescherming, de
behandeling van producten uit de Noord Koreaanse Kae Song
vrije industriële zone (vooral omdat Korea ook een vrijhandelsakkoord
met China wil afsluiten; dan wordt Kae Song het
grote lek).
De Commissie meent dat de exportbelangen van de Europese
industrie minimaal dezelfde behandeling in Korea zullen
krijgen als in het akkoord met de vs is overeengekomen.
Het akkoord zal substantiële hoofdstukken krijgen over douanevereenvoudiging
en geschillenbeslechting.
Volgende stappen
Afsluiting van het akkoord in begin 2009 is mogelijk.
Aandachtspunten
De vs heeft eerder ook een vrijhandelsakkoord met Zuid Korea
afgesloten. Dit is nog niet geratificeerd. Weerstand bestaat
vooral in de automobielsector en in de vleessector. Er ligt een
aantal politieke koppelingen tussen de akkoorden van Korea
met de vs en met de eu. Zo zou Korea door een akkoord met de
eu af te sluiten de ratificatie in de vs onder druk kunnen zetten.
Korea onderhandelt ook over vrijhandelsakkoorden met
Japan, India en asean.
Standpunt bedrijfsleven
Voor Europese sectoren (chemie, vlees, wijn) is het essentieel
dat het akkoord met de vs niet eerder in werking treedt dan
dat met de eu, omdat dit tot substantieel concurrentienadeel
zal leiden. Varkensvlees en zuivel hebben grote belangen in
het geding.
Een van de grote struikelblokken is de automobielsector. De
Europese industrie is bezorgd dat de eu zijn tarieven verlaagt
voor Koreaanse auto’s zonder dat de export naar Korea kan
toenemen in verband met non-tarifaire belemmeringen en
het Koreaanse mededingingsbeleid.
Voor werkelijke markttoegang zijn vooral ook het mededingingsbeleid
in Korea en de toegang tot distributienetwerken
bepalend; dit heeft waarschijnlijk meer invloed dan technische
handelsbelemmeringen. De Commissie voert hierover
gesprekken met de Koreaanse mededingingsautoriteit.
Libië
Stand van zaken
Op 12 november 2008 zijn in Brussel onderhandelingen met
Libië geopend over een kaderakkoord en over een vrijhandelsakkoord.
Dat betekent dat de eu al onderhandelingen is
begonnen over een vrijhandelsakkoord voordat Libië lid is
geworden van de wto.
Libië heeft zich bereid verklaard over een breed en ambitieus
vrijhandelsakkoord te onderhandelen.
Volgende stappen
De volgende onderhandelingsronde is voorzien voor begin
februari 2009.
Aandachtspunten
De Commissie heeft om meer input vanuit het bedrijfsleven
gevraagd.
Standpunt bedrijfsleven
Zorgpunten van het bedrijfsleven zijn de voortdurend veranderende
importtarieven, en het disfunctioneren van de douanedienst
en van andere overheidsdiensten.
Mercosur
Stand van zaken
De onderhandelingen tussen de eu en de Mercosur liggen
reeds enige jaren stil.
Mexico
Stand van zaken
De eu heeft sinds 2000 een vrijhandelszone met Mexico. Dit
is gebaseerd op een besluit in het kader van het Economic Partnership,
Political Co-operation and Co-ordination Agreement (het
Global Agreement).
Middellandse Zee-landen
Stand van zaken
Met een aantal Middellandse Zee-landen (Algerije, Egypte,
Israël, Jordanië, Libanon, Marokko, de Palestijnse Autoriteit,
Tunesië) heeft de eu in het kader van het Euromed-beleid tussen
1995 en 2002 associatieakkoorden afgesloten. Hierin is
ook een handelshoofdstuk opgenomen.
Op bilateraal niveau vinden nadere onderhandelingen plaats
over vrijhandel inzake industriegoederen en landbouw, en
over liberalisering van dienstenhandel en investeringen.

Met Egypte, Israël en Jordanië zijn inmiddels landbouwakkoorden
afgesloten.
Volgende stappen
Na 2010 wil de eu de bilaterale akkoorden met de Middellandse
Zee-landen in een multilateraal kader onderbrengen.
Aandachtspunten
Marokko heeft al een vrijhandelsakkoord met de vs.
Turkije onderhandelt over vrijhandelsakkoorden met een serie
Middellandse Zee-landen.
Oekraïne
Stand van zaken
De eu onderhandelt met Oekraïne over een ambitieus associatieakkoord
met een vrijhandelsakkoord; dit is de meest brede
variant van een akkoord, behoudens toetredingsakkoorden.
Het tariefaanbod van Oekraïne in mager; de eu wil 95% van
de handel dekken, waarvan 88% op de datum van ingang van
het akkoord; Oekraïne biedt 39%. De eu wil voor gevoelige
producten overgangstermijnen van 3, 5 en 7 jaar bieden.
Daarnaast wil de eu een speciaal geschillenbeslechtingsmechanisme
in verband met verwachte problemen bij de naleving
van het akkoord.
Voor oorsprongsregels bestaat het plan om gemeenschappelijke
regels en diagonale cumulatie mogelijk te maken voor
Oekraïne, de Mediterrane landen, efta, Turkije en de eu.
50% van de Oekraïense invoer in de eu valt reeds onder het
Algemeen Preferentieel Stelsel.
Volgende stappen
De vijfde onderhandelingsronde is gepland voor eind januari
2009. Daarna moet elke twee maanden een onderhandelingsronde
volgen.
Aandachtspunten
Oekraïne is sinds mei 2008 lid van de wto, maar de verplichtingen
worden slecht nageleefd. Zo worden bijvoorbeeld tarieven
verlaagd maar de waarde van goederen kunstmatig
hoger gewaardeerd. Veel economische belangen zijn direct in
het parlement vertegenwoordigd.
Het eu-akkoord met Oekraïne moet het ijkpunt worden voor
toekomstige akkoorden van de eu met de Kaukasuslanden,
Moldavië en Wit Rusland.
Standpunt bedrijfsleven
Oekraïne moet het acquis van de eu inzake sanitaire en fytosanitaire
maatregelen implementeren en naleven.
De automobielsector is gevoelig in verband met Koreaanse
assemblagefabrieken in Oekraïne.
De handel in edelmetalen loopt nu via de Oekraïense Centrale
Bank. Dat moet door een onafhankelijk orgaan gebeuren.
Rusland
Stand van zaken
In juni 2008 zijn de eu en Rusland onderhandelingen begonnen
over een nieuw partnerschaps- en samenwerkingsakkoord.
Een handelsakkoord als onderdeel van voornoemd
akkoord zal pas worden afgesloten nadat Rusland tot de wto
is toegetreden.
Turkije
Stand van zaken
De eu heeft met Turkije in 1995 een veelomvattende Douaneunie
afgesloten. De douane-unie geldt echter niet voor landbouwproducten.
Ingevolge de douane-unie moet Turkije zijn handelsbeleid
harmoniseren met het eu beleid. Turkije heeft een handelstekort
met de eu. Turkije heeft reeds een reeks vrijhandelsakkoorden
met landen waarmee de eu zo’n akkoord heeft
afgesloten. Nu de eu een nieuwe serie akkoorden aan het afsluiten
is moet ook Turkije dit voorbeeld volgen. Het belang
voor Turkije van deze akkoorden neemt steeds verder toe. De
eu sluit nu akkoorden af met landen (India, Korea) die in veel
opzichten directe concurrenten van Turkije zijn.
Verenigde staten
Stand van zaken
In het kader van de Transatlantic Economic Council tec wordt
gewerkt aan diverse ideeën en initiatieven om de Transatlantische
economische relaties te faciliteren.
Zuid Afrika
Stand van zaken
De eu heeft sinds 1999 een Handels-, ontwikkelings- en samenwerkingsakkoord
met Zuid Afrika. Dit akkoord is nog niet
geheel geratificeerd. Het handelsgedeelte van het akkoord is
in 2000 in werking getreden. Doel van het handelsakkoord is
om gedurende een overgangsperiode van 12 jaar een vrijhandelszone
te creëren, waarbij de eu en Zuid Afrika hun handel
in verschillend tempo liberaliseren (‘asymmetrisch’).
vno-ncw-oordeel
vno-ncw is van mening dat regionale handelsakkoorden een
bijdrage kunnen leveren aan de liberalisering van de handel
en positieve effecten voor bedrijven kunnen hebben. Toename
van het aantal regionale handelsakkoorden heeft echter
ook risico’s. De concurrentiepositie van Europese producten
wordt substantieel benadeeld als andere blokken regionale
akkoorden afsluiten. En een toename van regionale akkoorden
kan de administratieve lasten voor bedrijven doen toenemen.
Verder kunnen regionale akkoorden het multilaterale
systeem van de wto ondermijnen, bijvoorbeeld omdat het
geschillenbeslechtingsysteem niet van toepassing is.
Om al deze redenen moet behoedzaam met regionale akkoorden
worden omgesprongen, maar moeten de kansen die
dergelijke akkoorden bieden wel worden benut. Essentieel is
dat er een goed kader van wto-regels is, waaraan de regionale
akkoorden moeten voldoen.
Als derde landen onderling bilaterale vrijhandelsakkoorden
afsluiten is het voor de eu in verband met de concurrentiepositie
noodzakelijk om ook met de landen een akkoord af te
sluiten. Met de afsluiting medio 2007 van een vrijhandelsakkoord
tussen Zuid Korea en de vs is het bijvoorbeeld onontkoombaar
geworden dat ook de eu een akkoord met Zuid
Korea afsluit; anders zullen Europese producten met grote
ongelijkheid in invoertarieven geconfronteerd worden op de
Koreaanse markt. Overigens is het akkoord vs - Korea medio
2008 nog niet geratificeerd.
45

46
Rondje euRopa: de kRachtpRoef van de kRedietcRisis
Er moet in businesseurope-verband aandacht worden geschonken
aan het feit dat de informatieverschaffing over de
onderhandelingen over dergelijke akkoorden moet worden
verbeterd; in het verleden waren deze volstrekt intransparant
voor het bedrijfsleven.
4.4 Handelspolitiek instrumentarium
De Europese Commissie heeft begin 2007 alle stakeholders
geconsulteerd hoe het handelspolitieke instrumentarium
(met name vrijwaringsmaatregelen en anti-dumpingbeleid)
herzien kan worden, omdat in de recente handelsconflicten
met China over textiel (in 2005) en schoenen (2006) vragen
zijn gerezen of het instrumentarium wel voldoende was toegespitst
op de moderne vormen van internationale handel,
productie en investeringen. Gezien de zeer grote meningsverschillen
over herziening van het handelspolitiek instrumentarium
heeft de Commissie eind 2007 besloten haar
plannen voor hervorming in de ijskast te leggen.
vno-ncw-oordeel
vno-ncw is er voorstander van om het handelspolitieke instrumentarium
(hpi) van de eu tegen het licht te houden om
te toetsen of het voldoet aan de eisen van de moderne geïnternationaliseerde
economie. Het hpi maakt deel uit van het
wto-systeem en fungeert als veiligheidsklep op het systeem
van liberalisering van de handel. Het is economisch en politiek
noodzakelijk om draagvlak voor het beleid van liberalisering
te behouden. Het hpi moet in zijn toepassing beperkt
blijven tot nauwkeurig gereguleerde gevallen en mag niet
protectionistisch worden gebruikt. In de gevallen waarin toepassing
gerechtvaardigd is (aantoonbaar ongerechtvaardigde
handelspraktijken van partners, of abrupte grote verstoringen
in het handelsverkeer die ook volgens de wto-regels
tijdelijke maatregelen kunnen rechtvaardigen) moet het hpi
echter snel en effectief kunnen worden ingezet.
In de huidige economische crisis moeten de internationale
ontwikkelingen op het gebied van het gebruik van handelspolitieke
maatregelen en mogelijk protectionistisch gebruik
daarvan extra scherp gevolgd worden.
vno-ncw is bezorgd over de mogelijkheid dat in het kader
van het anti-dumpingbeleid van de eu aan China te snel en
om politieke redenen de Market Economy Status (mes) wordt
verleend. Het verlenen van mes wordt door politici soms gezien
als een politiek gebaar. Het betreft echter een beslissing
met vergaande technische gevolgen in gecompliceerde antidumpingprocedures:
mes betekent namelijk dat de in het kader
van een anti-dumpingprocedure aangeleverde financiële
gegevens (kostenberekeningen, prijzen e.d.) worden behandeld
alsof zij in een markteconomie tot stand zijn gekomen.
vno-ncw is van mening dat dit alleen mag gebeuren als objectief
vaststaat dat er in het betreffende land daadwerkelijk
van een markteconomie sprake is, zonder staatssteun, met
een transparante mededingingssysteem etc. Dit is in China
nog niet het geval. Dan leidt mes tot concurrentievervalsing
ten nadele van Nederlandse bedrijven.
4.5 Markttoegangsstrategie
De ‘Markttoegangsstrategie’ van de Europese Commissie
is erop gericht om in een nauwe samenwerking tussen de
Commissie, lidstaten en bedrijven bestaande handelsbelemmeringen
in partnerlanden uit de weg te ruimen. Het is een
bilateraal instrument, naast de onderhandelingen in het kader
van de wto en in het kader van de bilaterale vrijhandelsakkoorden
van de eu.
De Markttoegangsstrategie bestaat al sinds 1996, maar in
april 2007 heeft de Commissie in een mededeling voorstellen
voor een modernisering gedaan. Het is de bedoeling dat
er in een intensieve samenwerking tussen de eu-Commissie,
lidstaten en bedrijven belemmeringen worden geïdentificeerd
en doelgericht aan het opruimen ervan wordt gewerkt.
Daartoe wil de Commissie in de betreffende landen publiek -
private Market Access Teams in het leven roepen. Tevens wil zij
volgens bepaalde criteria (potentieel economisch voordeel,
ernst van de inbreuk die de belemmering maakt op internationale
regels, economisch gewicht van de betreffende landen
en sectoren) samen met het bedrijfsleven een prioriteitenlijst
vaststellen. De strategie moet in de komende maanden nader
worden ingevuld en uitgevoerd.
vno-ncw-oordeel
De op Amerikaanse ervaringen in het openbreken van belangrijke
buitenlandse markten gebaseerde Markttoegangsstrategie
kan zeer succesvol worden. Zij is echter in hoge mate
afhankelijk van een arbeidsintensieve samenwerking tussen
Commissie, lidstaten en bedrijven. Daarom is het van belang
dat prioriteiten zorgvuldig worden bepaald. Het is van belang
dat bedrijven zelf actief onderzoeken welke voordelen zij zouden
kunnen bereiken door middel van de Markttoegangsaanpak.
Mits goed aangepakt door alle partijen kan de strategie
een wezenlijke aanvulling vormen op het bestaande handelspolitieke
arsenaal.
4.6 Ontwikkelingssamenwerking
eu-doelstelling inzake ontwikkelingshulp
Eind september 2008 heeft het Europees Parlement een initiatiefverslag
van Europarlementariër Thijs Berman aangenomen
over het vervolg op de Internationale conferentie van
Monterrey van 2002 inzake ontwikkelingsfinanciering. Hierin
worden de lidstaten opgeroepen om hun officiële ontwikkelingshulp
te verhogen om de toegezegde eu-doelstelling
van 0,56% van het bni in 2010 te halen. De eu is goed voor
bijna 60% van de officiële mondiale ontwikkelingshulp en
daarmee de belangrijkste donor in de wereld.
Niettemin blijkt het gemeenschapsgemiddelde momenteel
op 0,39% van het bni te liggen en is er zelf sprake van een daling
van de gezamenlijke eu-bestedingen van lidstaten in de
jaren 2006 en 2007. Het ep maakt zich grote zorgen over het
halen van de toegezegde doelstellingen in 2010 en roept de
lidstaten op om hun beloften te blijven nakomen. Dit is een
grote uitdaging. Wel is tijdens de Doha top ‘on financing for
development’ begin december 2008 het streven om te voldoen
aan de vn doelstelling van 0,7% van het bnp voor ontwikkelingshulp
voor individuele landen opnieuw bevestigd door de
Europese Commissie.

vno-ncw-oordeel
De ambitieuze doelstelling van de eu om in 2010 een gemeenschapsgemiddelde
van 0,56% van het bni voor ontwikkelingshulp
in 2010 te realiseren lijkt in het licht van de huidige
economische vooruitzichten en volatiliteit op de financiële
markten moeilijk haalbaar. Daarbij valt ook nog te bezien of
de politieke steun onder de lidstaten voor het behalen van
deze doelen de komende jaren stand houdt als de economische
verslechtering doorzet. Nederland voldoet wel aan zijn
verplichtingen jegens de eu en is binnen de eu een actief
pleitbezorger van het nakomen van de verplichtingen.
BusInEssEuROPE en ontwikkelingssamenwerking
Afgelopen december heeft businesseurope (be) een werkgroep
ontwikkelingssamenwerking (os) in het leven geroepen
om de dialoog tussen het Europese bedrijfsleven en
os-beleidsambtenaren bij de eu te versterken. Het doel van
de dialoog is om de effectiviteit en coördinatie van het euos-beleid
te versterken door een krachtigere visie van het bedrijfsleven
bij de eu-os-beleidsbepalers onder de aandacht te
brengen.
Volgens be zou het eu-os-beleid zich moeten richten op drie
sleutelgebieden:
1. het bevorderen van Goed Bestuur
2. het faciliteren van investeringen in infrastructuur
3. het afbouwen van handels- en investeringsbarrières
Om deze doelstellingen te bereiken wil be nauw samenwerken
met de os-beleidsmakers op het gebied van:
1. het moderniseren van aanbestedingsprocedures
2. het versterken van de publiek-private samenwerking
3. het veiligstellen van toegang tot grondstoffen (‘raw materials’)
vno-ncw-oordeel
Met de oprichting van deze werkgroep zal het bedrijfsleven
sterker in staat zijn om de rol van de private sector in ontwikkelingssamenwerking
in de beleidsdiscussie onder de aandacht
te brengen. Voorlopig zal de werkgroep zich richten op
de bovengenoemde punten, maar de verwachting is wel dat
verderop in het jaar de beleidsdiscussie breder zal worden
getrokken.
47

48
Rondje euRopa: de kRachtpRoef van de kRedietcRisis

STERKE ONDERNEMINGEN
IN EEN STERKE MARKT
49

50
Rondje euRopa: de kRachtpRoef van de kRedietcRisis

5. Mededinging
Inlichtingen:
Toine Vermeulen (070 349 04 42; vermeulen@vno-ncw.nl)
Esmeralde van Vliet (+32 2 510 08 74; vliet@vno-ncw.nl) §5.5
5.1 Concentratiecontrole
De Europese Commissie is in 2004 met een gewijzigde Concentratiecontrole-verordening
gekomen. Verder maken de
Richtsnoeren voor de beoordeling van horizontale concentraties
en de Mededeling Best Practices on the conduct of ec merger
control proceedings deel uit van de hervormingen.
In deze Concentratieverordening wordt voorzien in een vereenvoudigd
systeem om fusiezaken voor onderzoek door te
verwijzen van de Commissie naar de mededingingsautoriteiten
in de lidstaten en vice versa. Deze hervorming moet
ertoe strekken dat de meest geschikte autoriteit een bepaalde
operatie onderzoekt en probeert tegelijk het aantal gevallen
af te bouwen waarin bij meerdere mededingingsautoriteiten
in de eu aanmelding wordt gedaan van een operatie (multiple
filing).
De belangrijkste wijzigingen betroffen:
— aanscherping van de inhoudelijke toets. De materiële toets
voor de beoordeling van concentraties ‘de creatie of versterking
van een machtspositie’ wordt vervangen door ‘een
substantiële concurrentievermindering’ toets;
— uitbreiding van de onderzoeksbevoegdheden van de Commissie;
— de mogelijkheid meldingen in te dienen op basis van een
concrete intentie in plaats van een overeenkomst.
vno-ncw-oordeel
vno-ncw heeft in eerder commentaar naar aanleiding van het
betreffende eu-Groenboek aangegeven dat concentrerende
bedrijven worden gehinderd, doordat ze vaak niet onder het
eu-recht, maar onder verschillende nationale rechtsstelsels
vallen. Simultane aanmelding en beoordeling van concentraties
door een aantal nationale mededingingsautoriteiten
gaat gepaard met dikwijls aanzienlijke kosten en andere lasten.
Toepassing van het één-loketsysteem resulteert in lagere
kosten, eenvoudigere procedures en snellere beslissingen.
vno-ncw kan in grote lijnen instemmen met de nieuwe Verordening,
zij het dat een duidelijke voorkeur bestaat voor het
instandhouden van de dominantietoets in plaats van de nu
overeengekomen ‘substantiële concurrentieverminderingstoets’.
In het najaar van 2006 publiceerde de Europese Commissie
een voorstel voor een Consolidated Jurisdictional Notice waarmede
wordt beoogd de vier bekendmakingen over het begrip
onderneming, concentratie, volwaardige gemeenschappelijke
onderneming en omzetberekening te vervangen door één
allesomvattende en geactualiseerde Bekendmaking. Zowel
de International Chamber of Commerce (icc) als businesseurope
hebben hierop grotendeels in positieve zin gereageerd.
De geconsolideerde mededeling is inmiddels een feit.
Op 13 februari 2007 lanceerde de Europese Commissie een publieke
consultatieronde met betrekking tot conceptrichtsnoeren
voor de beoordeling van niet-horizontale concentraties. In
tegenstelling tot concentraties waarbij directe of potentiële
concurrenten betrokken zijn, leiden deze transacties slechts
in uitzonderlijke situaties tot mededingingsbeperkende effecten.
De Europese Commissie is zich daarvan bewust en
heeft in 2005 een omvangrijke studie laten verrichten om de
meest recente economische inzichten op dit gebied in kaart te
brengen. In mei 2007 bracht businesseurope een reactie uit
over de conceptrichtsnoeren niet-horizontale concentraties.
Op 28 november 2007 publiceerde de Europese Commissie de
nieuwe richtsnoeren niet-horizontale concentraties.
5.2 Discussiedocument ‘review of article 82’
December 2008 heeft Europese Commissie nieuwe richtsnoeren
gepubliceerd over de toepassing van artikel 82 eg op
misbruiken met een marktafschermend effect. Tot zover was
er al wel een meer economische benadering geïntroduceerd
voor de toepassing van artikel 81 en de concentratieverordening.
Een dergelijke hervorming heeft de Commissie nu ook
voorgesteld voor artikel 82. Hiervoor kenmerkte de beslissingspraktijk
van de Commissie zich tot een op punten formalistische
aanpak, waarin het beschermen van de belangen
van de concurrenten de overhand leek te hebben. Met deze
nieuwe richtsnoeren is er meer ruimte voor een economische
toets. Daarnaast wil de Commissie zich met deze richtsnoeren
meer richten op het belang van de consument. Een
belangrijke wijziging is verder dat de Commissie niet meer
hoeft te bepalen dat de dominante positie daadwerkelijk de
concurrentieregels heeft geschaad, maar dat er voldoende bewijs
is dat een schending aannemelijk is.
51

52
Rondje euRopa: de kRachtpRoef van de kRedietcRisis
vno-ncw-oordeel
In algemene zin kan vno-ncw het door de Commissie ingezette
initiatief steunen. Immers nationaal en internationaal
opererende ondernemingen zijn gebaat bij een duidelijk,
transparant en op zinnige economische uitgangspunten
gebaseerd regelgevend kader aan de hand waarvan zij hun
marktgedrag op eenvoudige wijze kunnen beoordelen.
De wijze waarop artikel 82 wordt toegepast heeft belangrijke
invloed op hoe Europese bedrijven zich kunnen ontwikkelen
en hoe effectief ze kunnen concurreren op wereldschaal. Het
is dan ook van groot belang dat artikel 82 wordt toegepast op
een wijze die rekening houdt met de dynamiek van globaliserende
markten. vno-ncw heeft er altijd voor gepleit dat de
Europese Commissie met richtsnoeren moest komen, die
gericht zijn naar bedrijven toe om aan de hand daarvan vast
te stellen onder welke omstandigheden hun gedragingen wel
of niet problematisch geacht worden en ook gericht zijn op
de nationale mededingingsautoriteiten, zodat zij overal in
Europa dezelfde principes toepassen. De Europese Commissie
komt met deze nieuwe richtsnoeren aan dit pleidooi tegemoet.
Een verdere beoordeling van deze richtlijnen, zal in
businesseurope-verband plaatsvinden.
5.3 staatssteunbeleid
De activiteiten van de Europese Commissie dg Concurrentie
hebben zich in de laatste periode vooral gericht op de aanpak
van de financiële en economische crisis. Vertrekpunt hierbij is
het Europese economische herstelplan dat in de maanden oktober
en november van 2008 is afgezegend. In het plan wordt
ingegaan op de flexibele inzet van het instrument staatssteun
met behoud van een level playing field en het vermijden van
concurrentievervalsing.
Om de interventies in de financiële sector op nationaal niveau
te stroomlijnen heeft de Europese Commissie in oktober
en december 2008 Communicaties gepubliceerd, die moeten
bijdragen aan het herstel van een stabiele kredietstroom naar
de economie en het ontstaan van stabiele financiële markten.
Aan banken in problemen worden daarbij striktere voorwaarden
voor steunverlening gesteld dan aan gezonde banken.
Om het tekort aan krediet in de gehele economie aan te pakken,
gezonde bedrijven met liquiditeitsproblemen te steunen
en bedrijven te stimuleren door te gaan met investeren in
milieu- en energiesparende producten heeft de Commissie
in december een tijdelijk maatregelenpakket aangenomen.
Dit pakket geldt voorlopig tot 31 december 2010. Programma’s
en regelingen die hiervan gebruik maken, dienen bij de Commissie
te worden genotificeerd, individuele maatregelen niet.
Het maatregelenpakket houdt onder meer in:
— verhoging van steun die onder De Minimis valt tot 500.000
euro per onderneming;
— het verstrekken van garanties voor leningen, waarbij een
verlaagd premium hoeft te worden betaald;
— gereduceerde rentetarieven bij het verstrekken van leningen,
in het bijzonder bij investeringen in milieu- en energiesparende
producten;
— de verstrekking van risicokapitaal aan mkb-ers tot een bedrag
van max. 2,5 miljoen euro per onderneming over een
periode van 12 maanden.
Leidend voor de planmatige activiteiten van de Europese Commissie
op het gebied van staatssteun is het in 2005 ingezette
Actieplan Staatssteun. Het Actieplan beoogt de steunregels
te versimpelen, minder - maar gerichtere - steun te verstrekken,
en de lidstaten te stimuleren om de Lissabonstrategie
een impuls te geven. In dat kader wordt een ‘Simplification
Package’ voorbereid, ter bevordering van transparante en eenvoudige
staatssteunprocedures in samenwerking met lidstaten.
Onderwerpen als best practices, vroegtijdige contacten in
het notificeringsproces en transparantie zullen hierin verder
worden uitgewerkt. Als belangrijk onderdeel hiervan is een
eerste ontwerp van een best practices code voor de aanmelding
en toetsing van steunmaatregelen in december 2008 ter consultatie
gegaan. Begin januari heeft de Europese Commissie
een concept-mededeling gepresenteerd over vereenvoudigde
procedures voor bepaalde types staatssteun. De consultatie
hierop loopt tot 28 januari.
vno-ncw-oordeel
In principe biedt het normale steunkader voldoende aanknopingspunten
voor het verlenen van steun. Een probleem ligt
daarbij wel in de onbekendheid met de mogelijkheden en toepassing
van deze steunregels door de lidstaten. Gezien de huidige
financiële situatie, waarin ook gezonde bedrijven liquiditeitsproblemen
ondervinden, is een tijdelijke versoepeling
van de steunregels zoals ingezet door de Europese Commissie
echter begrijpelijk en verstandig. Alleen een gecoördineerde
Europese aanpak biedt in deze situatie kansen.
Goede controle op de door Lidstaten verleende steun en op
het behoud van een level playing field is hierbij belangrijker
dan ooit.
5.4 Mededingingsprocedures
Wegens klachten omtrent de traagheid van procedures in het
Europees mededingingsrecht, bekijkt de Europese Commissie
op welke wijze mededingingszaken efficiënter kunnen
verlopen. Voor kartelzaken ziet Eurocommissaris Kroes de
oplossing in bemiddeling, zo presenteerde zij begin juli 2008
een plan hiertoe. Bedrijven die kartels hebben gevormd, kunnen
een schikking treffen met de Europese Commissie en
daarmee een korting van 10% bewerkstelligen op de boete die
Brussel voor hun illegale prijs- en marktverdelingsafspraken
oplegt. De bedrijven kunnen inzage krijgen in de bewijzen
die de Commissie tegen hen heeft.
Daarnaast is de Commissie een consultatie gestart over het
functioneren van verordening 1/2003 waarin de basis procedurele
regels voor mededinging zijn neergelegd.
vno-ncw-oordeel
De traagheid in mededingingszaken brengt grote onzekerheid
mee voor bedrijven die beslissingen willen nemen over
bijvoorbeeld fusies. Om deze reden schreef businesseurope
eind 2007 een brief aan Commissievoorzitter Barroso. Vertragingen
in procedures van soms wel drie jaar zijn funest
voor de plannen van fuserende bedrijven, want de onzekerheid
over de toestemming heeft een negatieve uitwerking op
de voorgenomen transactie. businesseurope pleitte daarom
in haar brief voor een snelle, effectieve en onafhankelijke beroepsprocedure
bij het Europees Hof. De plannen omtrent be-

middeling in kartelzaken en de hervormingen m.b.t. verordening
1/2003 worden vanuit dit oogpunt positief ontvangen.
5.5 witboek schadevergoedingsacties schending
communautaire mededingingsregels
Begin april 2008 is het witboek betreffende schadevergoedingsacties
wegens schending van de communautaire
gedragsregels gepubliceerd. Het witboek doet een aantal
aanbevelingen die moeten garanderen dat burgers of ondernemingen
die schade lijden als gevolg van inbreuken op het
mededingingsrecht herstel kunnen eisen van de partij die de
schade heeft veroorzaakt. In de praktijk blijkt dat nu buitengewoon
lastig vanwege te complexe nationale regels en procedures
inzake de civiele aansprakelijkheid. In het witboek
wordt geprobeerd een balans te vinden tussen de vaak weinig
doeltreffende compensatiesystemen zoals die nu bestaan,
terwijl men probeert te voorkomen dat er in Europa een met
de vs te vergelijken claimcultuur wordt ontketend. De Commissie
stelt in haar witboek twee opties voor. De eerste optie
is een collectieve actie via belangenbehartigers (zoals consumentenverenigingen).
De tweede optie is een schadeactie
waarbij slachtoffers zich kunnen aansluiten (opt-in). Teneinde
claims te vergemakkelijken mag relevant bewijs niet worden
achtergehouden. Ook geldt het definitieve besluit van de
nationale mededingingsautoriteit als voldoende bewijs voor
de inbreuk. De Europese Commissie heeft in haar wetgeving-
en werkprogramma 2009 aangegeven voornemens te zijn dit
jaar een vervolginitiatief te presenteren.
vno-ncw-oordeel
vno-ncw is betrokken bij het commentaar dat businesseurope
heeft uitgebracht op dit witboek. vno-ncw is principieel
van mening dat een systeem van privaatrechtelijke handhaving
niet in de plaats mag treden van een publiekrechtelijke
handhaving. Het belangrijkste doel moet zijn compensatie
van geleden schade. Civiele handhaving mag niet het opleggen
van punitieve sancties tot doel hebben. Een Amerikaanse
claimcultuur moet worden voorkomen. vno-ncw betreurt
de gefragmenteerde aanpak van de Europese Commissie. De
Commissie stelt op diverse dossiers - mededingingsrecht,
aanbestedingsrecht, consumentenrecht, intellectueel eigendomsrecht
- specifieke maatregelen voor, die het nationaal
burgerlijk procesrecht raken. Hierdoor wordt miskend dat
het burgerlijk procesrecht in iedere lidstaat een innerlijk consistent
systeem is. Indien men de uit diverse systemen als best
practice geselecteerde procedures, maatregelen en rechtsmiddelen
toevoegt of bestaande maatregelen wijzigt heeft dat tot
gevolg dat het nationale systeem uit balans raakt.
53

54
Rondje euRopa: de kRachtpRoef van de kRedietcRisis

6. Onderzoek, ontwikkeling
en onderwijs
Inlichtingen:
Joke van den Bandt-Stel (070 349 04 15; bandt@vno-ncw.nl)
Chiel Renique (070 349 02 21, renique@vno-ncw.nl), §6.6
6.1 Europese onderzoeksruimte
In 2000 besloot de eu tot het creëren van de ‘European Research
Area’, om een impuls te geven aan het Europees onderzoeksbeleid,
zoals het verbeteren van de infrastructuur voor onderzoek
en het intensiveren van de samenwerking tussen
onderzoekscentra. In 2007 presenteerde de Commissie een
groenboek over de Europese onderzoeksruimte, om input te
krijgen van stakeholders. In 2008 hebben de lidstaten op basis
van deze consultatie een nieuw actieplan gepresenteerd, ook
wel genoemd het ‘Ljubljana proces’. Hiermee hopen de lidstaten
de ontstane fragmentatie tussen onderzoeksprogramma’s
tegen te gaan. De regeringsleiders introduceerden tijdens de
top onder het Sloveense voorzitterschap een nieuwe, vijfde
vrijheid van verkeer, nl. die van kennis.
vno-ncw-oordeel
vno-ncw is het er mee eens dat een sterk, effectiever publiek
onderzoekssysteem nodig is in het kader van de economische,
sociale en milieu uitdagingen waar de eu voor staat. Er moet
echter een betere connectie bestaan tussen het onderzoek in
de publieke sector, de private sector en innovatie. Het onderzoeksbeleid
moet gedreven worden door het doel van innovatie,
nl een bijdrage leveren aan de concurrentiekracht van
Europa, moet multi-disciplinair zijn en vereist de betrokkenheid
van stakeholders, zoals de industrie. Daarnaast zou de focus
niet enkel moeten liggen op onderzoek zelf, maar ook op
de vertaling van dit onderzoek naar innovatie en toepassingen
(valorisatie). Ook bij de keuze van onderzoekrichtingen
zou voor een belangrijk deel richtinggevend moeten zijn de
bijdrage die dat onderzoek kan geven aan de welvaart en het
welzijn van Europa en zijn burgers. Daarnaast is het van belang
dat er een goede afstemming is met andere initiatieven
die op dit vlak vanuit andere dg’s geleverd wordt, zoals o.a. het
kaderprogramma voor onderzoek en ontwikkeling, het eit en
de aandacht voor het opleiden, trainen en aantrekken van
kenniswerkers. Nu lijkt er toch nog vaak sprake te zijn van
losse, soms concurrerende, initiatieven uit diverse dg’s.
6.2 European Institute of Technology
In 2007 zijn de lidstaten het met elkaar eens geworden over
de oprichting van een Europese Instituut voor Innovatie en
Technologie (eit). Oorspronkelijke plannen van voorzitter
Barroso om te komen tot een Europese tegenhanger van het
prestigieuze mit zijn afgezwakt. Uiteindelijk gaat het om een
netwerk van kennisinstellingen. Er zullen in eerste instantie
twee of drie zgn. ‘kennis- en innovatiegemeenschappen’
komen die elk een thema gaan behandelen. De Concurrentieraad
noemt als voorbeelden hiervoor klimaatverandering,
duurzame energie en de volgende generatie informatie- en
communicatietechnologieën (ict). Op basis van een open tender
wordt voor elk thema een kennis- en innovatiegemeenschap
bestaande uit kennisinstellingen en bedrijven geselecteerd,
die vervolgens zelf invulling kan geven aan het thema.
De financiering van deze eerste fase van het eit loopt tot 2013.
Uit diverse onderdelen van het eu budget is 309 miljoen euro
bij elkaar gesprokkeld om het eit de eerste twee of drie kennis-
en innovatiegemeenschappen op te laten zetten. Voor
de financiering van de eigenlijke onderzoeks-, onderwijs- en
innovatieactiviteiten van de kennis- en innovatiegemeenschappen
worden daarnaast substantiële bijdragen verwacht
van bedrijven, kennisinstellingen en nationale en regionale
overheden. Ook zal gebruik worden gemaakt van projecten in
het 7 e Kaderprogramma en andere Europese programma’s.
Het eit heeft zijn hoofdkantoor in Boedapest. De governing
board bestaat uit zwaargewichten met een industriële en wetenschappelijke
achtergrond. In deze governing board zitten
2 Nederlanders, Ellen de Brabander en Martin Schuurman,
deze laatste is voorzitter van de governing board geworden.
De governing board moet de concrete vormgeving van het eit,
en de criteria voor de selectie van de kennis- en innovatiegemeenschappen
uitwerken. Ook is de governing board verantwoordelijk
voor het opstellen van een meerjarige strategische
innovatieagenda, die vervolgens op voorstel van de Europese
Commissie door Raad en Parlement zal moeten worden aanvaard.
De eerste tender wordt midden 2009 verwacht. Vanuit
Nederland zijn verschillende universiteiten hierbij actief.
vno-ncw-oordeel
vno-ncw onderschrijft de aanpak om uit te gaan van netwerken
van kennisinstellingen en is van mening dat een eit onafhankelijk
moet zijn van de overheid, zoals ook het erc.
Voorzover de middelen voor het daadwerkelijke onderzoek
uit het 7 e Kaderprogramma en het cip zullen komen, zullen
de voorstellen op de normale voorwaarden moeten meedin-
55

56
Rondje euRopa: de kRachtpRoef van de kRedietcRisis
gen in de programma’s. Er mag geen sprake zijn van bevoordeling
van eit-onderzoek. Wel zou het een optie kunnen zijn
om bij de beoordeling van de voorstellen mee te nemen in
hoeverre ze aansluiten bij en bijdragen aan het realiseren van
de beleidsdoelen van de eu op het gebied van duurzaamheid
en energie, denk bijvoorbeeld aan het set plan van de Commissie.
Wat ontbreekt in de plannen is een link met de strategische
onderzoeksagenda’s van de European Technology Platforms
(etp’s) en de gemeenschappelijke technologische initiatieven,
de Joint Technology Initiatives (jti’s), waarin de Europese industrie
al stevig heeft geïnvesteerd. Ook zou het gewenst zijn
een verband te leggen met de uitwerking van de Europese Onderzoeksruimte.
6.3 Biotechnologie
Een van de belangrijke gebieden voor innovatie is moderne
biotechnologie. Het gaat daarbij zowel om ‘groene’ (landbouw
en voeding), ‘rode’ (medische) als ‘witte’ (industriële) biotechnologie.
De ontwikkeling van biotechnologie in Europa loopt
internationaal echter achter en verliest nog steeds terrein ten
opzichte van de Verenigde Staten en in toenemende mate ook
van Azië. Met betrekking tot de groene biotechnologie is de
achtergrond hiervan een gebrek aan maatschappelijke acceptatie,
voortkomend uit de verwarring die milieuorganisaties
de afgelopen jaren hebben gezaaid. Dit heeft voor veel biotechnologische
producten geleid tot onzekerheid rond wetgeving
en marktontwikkelingen in Europa, o.a. bij de toelating,
etikettering en traceerbaarheid van genetisch gemodificeerde
organismen (ggo’s).
Voor alle gebieden geldt dat een teveel aan onnodig restrictieve
regelgeving nieuwe activiteiten smoort. Daarnaast is
de maatschappelijke weerstand tegen biotechnologie buiten
de eu kleiner. De kansen voor biotechnologie in Europa zijn
door deze factoren minder groot dan elders, waardoor de
groei achterblijft en biotechnologische bedrijfsactiviteiten en
onderzoekers vertrekken. Dit is slecht voor de economische
bedrijvigheid en voor de innovatie in Europa.
vno-ncw-oordeel
Om de neergaande trend te keren en het vertrouwen in biotechnologie
in de eu te herstellen, dringt vno-ncw aan op een
eenduidig beleid vanuit het beginsel ‘kansen verantwoord
benutten’. Positief is dat de Europese Commissie het de facto
moratorium voor producten op basis van ggo’s in 2005 heeft
opgeheven. Dit is echter bij lange na niet voldoende.
Concreet verwacht vno-ncw van de eu:
— een versnelling van de Europese toelatingsprocedure, zodat
de toelatingstatus van gg-gewassen in de eu en andere landen
niet onnodig verschilt. Dit is mogelijk met waarborging
van het huidige hoge niveau van veiligheid voor mens, dier
en milieu;
— het introduceren van een werkbare en realistische drempelwaarde
voor de import van de volgende categorieën gggewassen:
- gg-gewassen met een positieve beoordeling van de efsa
(de Europese Voedselveiligheidautoriteit);
- gg-gewassen, toegelaten in een derde land (mits de toelating
gebaseerd is op een met de eu vergelijkbare risicoanalyse).Deze
oplossingen passen binnen de internatio-
nale afspraken waar de eu zich in september 2007 in het
kader van de Codex Alimentarius aan heeft gecommitteerd.
— wetenschappelijk onderbouwd risicomanagement, dus ophouden
met ‘perceptiemanagement’ en misbruik van het
voorzorgbeginsel;
— innovatiebevorderende toelatingsprocedure voor geavanceerde
therapieën in de medische zorg en overige toepassingsgebieden
van de biotechnologie;
— een op innovatie gericht beleid voor medische toepassingen
dat ook ruimte biedt aan onderzoek op het terrein van
menselijke stamcellen, therapeutisch kloneren en gentherapie;
— een voortvarende implementatie van deeu-Routekaart voor
Biotechnologie, waarmee tot nu toe vrijwel geen voortgang
is geboekt;
— een coherent, gecoördineerd en alomvattend algemeen
beleidskader ter ondersteuning van het Lead Market Initiative
in alle zes prioritaire gebieden, met name in de ontwikkeling
van een markt voor bio-based producten;
— Europese criteria voor de duurzaamheid van biobrandstoffen
moeten worden gebaseerd op technologie-neutrale,
transparante en wetenschappelijke criteria;
— met spoed een voorstel voor praktische en economisch
haalbare drempelwaarden voor de onvoorziene aanwezigheid
van ggo’s in zaden.
6.4 nanotechnologie
Nanotechnologie is een sterk opkomende technologie. Veel
bedrijven zijn bezig met onderzoek of hebben reeds producten
waarin nanodeeltjes zijn verwerkt. De risico’s van nanotechnologie
zijn echter nog niet geheel bekend. Nederland
gaat uit van het voorzorgsbeginsel en hanteert het principe
van risk governance. Dat betekent dat bedrijven in eerste instantie
zelf verantwoordelijk zijn om te laten zien dat ze goed
met deze eventuele risico’s omgaan.
In oecd verband wordt veel inzet gepleegd om tot standaardisering
te komen van de risicobeoordeling van nanotechnologieën.
Het bedrijfsleven is via biac ruimschoots betrokken bij
dit proces. Verwacht wordt dat na duidelijke afspraken over
protocollen en meetmethode het nog jaren duurt voordat het
beoordelingsproces doorlopen is. Intussen wil de Europese
Commissie dat het bedrijfsleven via het voorzorgsbeginsel
risico’s van nanotechnologieën binnen de perken houdt. Dit
heeft er o.a. toe geleid dat de Commissie een gedragscode voor
research in nanotechnologieën heeft ontwikkeld. Daarnaast
is afgesproken dat een aparte werkgroep van de Commissie
beziet op welke manier nanodeeltjes een plaats in de Reachregelgeving
kan krijgen.
Ook het Europese Parlement heeft zich uitgesproken over de
risicobeoordeling van nanotechnologiën. Zij komt in februari
met een reactie op de mededeling van de Commissie over
regelgevingsaspecten van nanotechnologie. Ook heeft het ep
voorstellen gedaan om nanotechnologieën in de Novel Food
verordening en in de Cosmetica verordening te regelen. De
Raad is momenteel in discussie met het ep hoe met deze voorstellen
om te gaan.

vno-ncw-oordeel
vno-ncw stelt zich proactief op in de discussie over risico’s
van nanotechnologie. Het bedrijfsleven heeft de taak om te
laten zien dat zij verantwoord met nanotechnologie omgaat.
Om deze reden heeft vno-ncw een bijzondere Commissie Risico’s
van Nanotechnologieën opgericht, die verkent op welke
manier het bedrijfsleven op open en transparante wijze het
debat kan voeren met overheid en ngo’s. Tevens wil zij afspraken
maken met de Nederlandse overheid over de risicoaanpak.
Eind 2009 is hierover een brief naar de minister van
ez gezonden.
Het accent in deze brief ligt op een Europese aanpak van risico’s
van nanotechnologieën. Een ander belangrijk punt is
dat naar het oordeel van de vno-ncw geen extra regelgeving
nodig is, maar dat het bestaande kader afdoende is om de risicoaspecten
te beheersen. Daarnaast wil zij bedrijven stimuleren
om middels het voorzorgsbeginsel goed om te gaan met
nanotechnologie. Het Europees Parlement heeft in de novel
foods verordening en de cosmetica verordening voorgesteld
dat producten met nanodeeltjes een afzonderlijke beoordelingsstatus
moeten krijgen. Dit voorstel zal echter leiden tot
een (onnodige) toename van de administratieve lasten.
Overigens vindt vno-ncw dat de Europese Commissie het
voortouw moet nemen in het risico debat. Afspraken over
omgaan met nanotechnologie moeten op minimaal Europees
niveau gemaakt worden. vno-ncw heeft het initiatief
genomen de discussie over nanotechnologie ook in businesseurope-verband
te voeren.
6.5 Intellectueel Eigendom
Het beschermen van intellectueel eigendom (auteursrecht,
octrooien, merken en modellen) is belangrijk voor de kenniseconomie
en voor het verbeteren van de concurrentiekracht
van Europa. Het octrooisysteem in Europa kan sterk verbeterd
worden om bedrijven effectiever juridische zekerheid te bieden
en innovatie te bevorderen. Al sinds 1962 staat dit op de
agenda in Europa.
Ten aanzien van het gemeenschapsoctrooi, waarbij de belangrijkste
bottleneck de vertalingen en de kosten daarvan waren,
wordt nu voorgesteld met computervertalingen te werken,
alleen voor informatiedoeleinden, waarbij de kosten voor het
maken van deze vertalingen zullen worden gedragen door het
Europese Octrooi Bureau.
Wat betreft de geschillenbeslechting wordt gewerkt met lokale,
regionale en centrale gerechtshoven. Veel van de details
van de voorstellen vormen op dit moment onderwerp van
discussie met alle belanghebbenden, waaronder het bedrijfsleven.
vno-ncw-oordeel
vno-ncw is positief dat er weer enige beweging in dit dossier
is gekomen. Wezenlijk voor een uiteindelijk oordeel is
hoe de voorstellen de kwaliteit van het hele octrooisysteem
beïnvloeden. Ons algemene uitgangspunt is en blijft een systeem
dat voorspelbaar is (en daarmee dus transparant), snel
en kosteneffectief. Belangrijk is verder dat de kwaliteit van
een Gemeenschapsoctrooi hoog is en blijft. De oplossing van
het politiek gevoelige vertalingenprobleem door te werken
met computervertalingen voor informatiedoeleinden, kan de
instemming van vno-ncw hebben. Nu de kosten voor de ver-
talingen niet ten laste van de octrooiaanvragers komen zal de
toegankelijkheid van het octrooisysteem voor het midden- en
kleinbedrijf gehandhaafd blijven.
Ook wat betreft het geschillensysteem is het voor een uiteindelijk
oordeel van belang wat de verwachtingen zijn van de
kwaliteit van de diverse gerechtshoven. Gezien de diverse
modaliteiten die nog in discussie zijn, is een definitief oordeel
op dit moment niet mogelijk. Mocht het uiteindelijk niet
mogelijk zijn rond de geschillenbeslechting tot een goede uitwerking
te komen, desnoods als start met een groep landen
die dat ook wil, dan wil vno-ncw toch weer inzetten op de
eerdere voorstellen zoals geformuleerd in het epla.
6.6 Onderwijs
Het Tsjechische voorzitterschap wil aandacht besteden aan
partnership tussen bedrijfsleven en onderwijs. Verwezen
wordt naar de samenwerking tussen universiteiten en bedrijven
en ook naar het recente initiatief van de Europese
Commissie ‘New skills for new jobs’, een aantal aanbevelingen
en onderzoeksgegevens die de regeringen kunnen gebruiken
om het aanbod aan kwalificaties beter af te stemmen op de
vraag (december 2008).
Nederland en België hebben gezamenlijk het secretariaat op
zich genomen voor de in mei 2009 in Leuven te organiseren
eerstvolgende 2-jaarlijkse conferentie over het Bologna-proces
in het hoger onderwijs. Van de (inmiddels ruim 40) landen
die de verklaring onderschreven hebben, zal ten behoeve
van die bijeenkomst een rapportage gevraagd worden over
onder meer de mobiliteit van studenten, kwaliteitsborging,
hantering van het Europees kwalificatie-raamwerk, employability
van afgestudeerden, hantering van evc (elders verworven
competenties). Het Tsjechische voorzitterschap zal
parallel hieraan werken aan een over-all evaluatie van 10 jaar
Bologna-proces. Het algemene beeld is dat de 3 fasen structuur
(bachelor-master-doctorate) die in het Bologna-akkoord
is afgesproken, steeds bekender wordt en door het vergelijkbaar
maken van de structuur de mogelijkheden voor mobiliteit
voor studenten toeneemt en men daar ook gebruik van
maakt. Mede op basis van de evaluatie, zullen lijnen uitgezet
worden voor de visie op hoger onderwijs na 2010.
vno-ncw-oordeel
De aandacht voor de relatie onderwijs - bedrijfsleven is zeer
welkom, want in veel landen, ook in Nederland, is de invloed
van het bedrijfsleven als partner voor het onderwijs te bescheiden
gelet op het grote belang van een goede aansluiting
onderwijs-arbeidsmarkt. Als het gaat om instrumenten om
vraag en aanbod beter op elkaar af te stemmen, zijn er zeker
vorderingen gemaakt, maar de economische crisis laat weer
zien dat er zich altijd ontwikkelingen voor kunnen doen die
leiden tot belangrijke verschuivingen. Tegelijk is duidelijk dat
grote trends, zoals toenemende vraag naar hoger opgeleiden
en problemen op de arbeidsmarkt voor ongekwalificeerden,
constant blijven.
De consequente monitoring van de invoering van de Bachelor-Master
structuur leidt tot een goed zicht op het tot stand
komen van één Europese ruimte voor hoger onderwijs. Hoe-
57

58
Rondje euRopa: de kRachtpRoef van de kRedietcRisis
wel de verwachtingen nog hoger waren, komt er wel geleidelijk
groei in het aantal studenten dat na de bachelorfase besluit
in het buitenland de masterstudie te volgen. Dat geldt
ook omgekeerd: mede doordat steeds meer universiteiten en
ook een aantal hogescholen, Engelstalige opleidingen aanbieden,
neemt het aantal studenten uit het buitenland dat
in Nederland studeert, geleidelijk aan toe. Wat steeds meer
de doorslag zal geven is de kwaliteit van de opleiding en gerenommeerdheid
bij de afnemers. Zeker de universiteiten,
maar steeds meer ook hogescholen, zullen merken dat zij op
een internationale markt van hoger onderwijs opereren. Tenslotte:
het Bologna-akkoord was een initiatief van een aantal
lidstaten van de eu en niet van de Europese Commissie of het
voorzitterschap. Het zal interessant zijn om te zien of voor
de visie op hoger onderwijs na 2010 er inmiddels politiek de
ruimte zal worden geboden om dit vanuit de Europese Commissie
te initiëren, aangezien het onderwijsbeleid geheel een
nationale aangelegenheid is.

7. Belastingen, douane
en accijnzen
Inlichtingen:
Pieter Dijckmeester (070 349 04 18; dijckmeester@vno-ncw.nl), §7.1
Janny Kamp (070 349 04 19; kamp@vno-ncw.nl), §7.2
Jeroen Lammers (070 349 04 23; lammers@vno-ncw.nl), §7.3-7.4
7.1 Directe belastingen
Belastingpakket
In juni 2003 heeft de Ecofin Raad te Luxemburg een akkoord
bereikt over het belastingpakket. Het pakket bestaat uit drie
onderdelen, te weten de spaartegoedenrichtlijn, de richtlijn
interest en royalties en de gedragscode. De eerste afspraken
over dit belastingpakket zijn al gemaakt in 1997.
Definitieve overeenstemming is in de afgelopen jaren een
aantal keren uitgesteld.
Richtlijn spaartegoeden
De lidstaten zijn het er over eens geworden dat informatieuitwisseling
over spaartegoeden tussen lidstaten het einddoel
van de richtlijn blijft. Gedurende een overgangstermijn
zal een aantal lidstaten, namelijk België, Luxemburg en Oostenrijk,
in plaats van informatie uit te wisselen een bronbelasting
inhouden op rentestromen naar andere lidstaten. Van
de opbrengst van deze bronbelasting staan zij driekwart af
aan de lidstaten waar de ontvangers van de rentestromen wonen
(revenuesharing).
Met de zogenaamde derde landen (waarvan Zwitserland en
de Verenigde Staten de belangrijkste zijn) zijn bemoedigende
resultaten bereikt over het invoeren van aan de Spaartegoedenrichtlijn
gelijkwaardige maatregelen. Zwitserland is bereid
om, net als België, Luxemburg en Oostenrijk, een bronbelasting
in te voeren en de opbrengsten daarvan te delen
met de betrokken eu-lidstaten.
Sinds 1 januari 2005 wordt de richtlijn daadwerkelijk toegepast.
Dit betekent dat over rentebetalingen in 2005 voor het
eerst informatie werd uitgewisseld, dan wel dat over deze betalingen
een bronheffing wordt ingehouden. Vanaf 1 januari
2005 hebben ook de derde landen de met hen overeengekomen
gelijkwaardige maatregelen toegepast.
Afhankelijk van vervolgafspraken in de toekomst met alle
derde landen over volledige uitwisseling van informatie over
spaarrente afkomstig uit deze landen in individuele gevallen,
kan het zo zijn dat de overgangsperiode van de richtlijn
afloopt en dat die lidstaten die een bronbelasting inhouden,
overgaan tot automatische informatie-uitwisseling.
Richtlijn interest en royalties
Het akkoord heeft betekend dat de richtlijn interest en royalties
met ingang van 1 januari 2004 is gaan gelden. Er wordt
binnen de eu door de lidstaten niet langer een bronbelasting
ingehouden op betalingen van rente en royalty binnen een
groep ondernemingen. Voor het Nederlandse bedrijfsleven
betekent dit in de praktijk ook dat zij binnen de eu niet langer
te maken hebben met administratieve procedures voor het
verrekenen van in het buitenland ingehouden bronbelasting.
Dit is voor deze bedrijven een verlichting van de administratieve
lasten.
Gedragscode
Het derde deel van het akkoord betreft de gedragscode of code
of conduct. Hierbij gaat het om een politieke verbintenis die
ziet op belastingregelingen voor ondernemingen. Doel van
de gedragscode is om belastingmaatregelen tegen te gaan die
schadelijke gevolgen hebben voor andere landen. Het gaat
daarbij niet alleen om nieuwe, nog in te voeren maatregelen,
maar ook om bestaande wet- en regelgeving. Bij nieuwe
maatregelen dienen lidstaten de aan de code ten grondslag
liggende principes in acht te nemen; bestaande maatregelen
worden in het licht van de code beoordeeld. In november
1999 heeft de gedragscode groep het zogenoemde ‘Primarolo
rapport’ - genoemd naar de voorzitter van de groep mw. Dawn
Primarolo (toenmalig Staatssecretaris van Financiën van het
Verenigd Koninkrijk) - afgerond. In het rapport worden 66
belastingmaatregelen als schadelijke belastingconcurrentie
door de groep veroordeeld, waarvan 10 Nederlandse maatregelen.
Bij de Nederlandse maatregelen betrof het de rulings,
het concernfinancieringsregime en (indirect) de deelnemingsvrijstelling.
Voor de lijst van 66 maatregelen is door
de groep besloten dat vanaf 1 januari 1998 de rollback binnen
vijf jaar een feit moet zijn en dat een langere termijn in bijzondere
omstandigheden gerechtvaardigd zou kunnen zijn.
Rollback betekent dat de desbetreffende maatregelen zullen
worden aangepast of worden afgeschaft.
Het akkoord betekent een afronding van het gedragscodeproces.
De lidstaten hebben daarbij overeenstemming bereikt
over de evaluatie van de rollback van de 66 maatregelen die
op de Primarololijst stonden. De door Nederland aangeboden
rollback (aanscherping van de deelnemingsvrijstelling en het
rulingbeleid alsmede codificatie van het zgn. arm’s length-beginsel)
is door de Ecofin Raad geaccordeerd. De apa/atr praktijk
en de deelnemingsvrijstelling liggen daarmee niet langer
onder vuur.
59

60
Rondje euRopa: de kRachtpRoef van de kRedietcRisis
Voor het concernfinancieringsregime was al op de Ecofin
Raad van januari 2003 overeenstemming bereikt over een
overgangstermijn tot en met 2010 voor bedrijven die nu gebruik
maken van dit regime. Onder Duits voorzitterschap
werd bewerkstelligd dat er nadere voorstellen zullen worden
gedaan voor verdere ontwikkelingen op het vlak van harmfull
taxation. Tot zover waren er geen nieuwe ontwikkelingen op
dit terrein.
staatssteun
Mede in het kader van de bereikte overeenstemming over de
gedragscode heeft de Commissie een beschikking uitgebracht
waarin het cfa als steun wordt aangemerkt, maar op basis van
verkregen rechten niet zal worden teruggevorderd en voor
bestaande cfa-regimes een overgangstermijn tot en met 2010
in acht zal worden genomen. De beslissing impliceert wel dat
cfa-beschikkingen die aflopen voor 2010, niet mogen worden
verlengd tot en met 2010.
In 2007 heeft de Commissie een staatssteunonderzoek geopend
naar de zgn. groepsinterestbox.
Mededeling inzake vennootschapsbelasting
Deze Mededeling betreft de strategie ten aanzien van de
vennootschapsbelasting in de eu. In deze mededeling wordt
een tweesporenbeleid gepresenteerd. Op de kortere termijn
wordt voorzien in de aanpak van een aantal knelpunten op
het gebied van verrekenprijzen, cross-border verliescompensatie
en grensoverschrijdende fusies en reorganisaties. Op de
langere termijn wordt een fundamentele aanpak nagestreefd
in de vorm van een consolidated tax base voor alle Europese activiteiten.
De Commissie stelt geen tariefharmonisatie voor,
maar laat de hoogte van de tarieven expliciet over aan de lidstaten.
De Commissie had in 2002 een European Tax Conference gehouden
over haar voorstellen. De conferentie heeft zich positief
uitgesproken over de consolidated base taxation alsook over
home state taxation ten behoeve van het mkb. Voorts was de
conferentie van oordeel dat de Europese Vennootschap een
belastingstatuut nodig heeft in de vorm van een common taxbase.
Aanwezige ambtenaren van lidstaten waren echter zeer
terughoudend, met name in verband met onzekerheid over
het effect op de nationale belastingopbrengsten. De Commissie
werkte echter verder aan de formulering van de common
tax-base, onder meer via een questionnaire waarmee wordt
onderzocht of de ias-regels die per 2005 gelden voor beursgenoteerde
ondernemingen, een startpunt hiervoor kunnen
vormen. In 2003 heeft in Ostia een vervolgconferentie
plaatsgehad. In deze conferentie kwam tot uitdrukking dat
lidstaten twijfelen aan de voortgang ten aanzien van de vennootschapsbelasting.
Zo leek er weinig steun te zijn voor een
pilot ten aanzien van home-state taxation voor het mkb. Bilaterale
beperkte experimenten voor het mkb leken vooralsnog
het hoogst haalbare. Voorts leek geen voortgang te kunnen
worden verwacht met een fiscaal statuut voor de Europese
Vennootschap.
Teneinde belastingconcurrentie tegen te gaan hebben de
Duitse en Franse regering in 2004 de Commissie echter verzocht
op korte termijn met voorstellen te komen voor een gemeenschappelijke
belastinggrondslag in de vennootschapsbelasting
met minimum tarief of bandbreedte voor het tarief.
De Nederlandse regering heeft zich bij dit initiatief aangeslo-
ten en daarbij aangegeven dat een minimumtarief van 20%
acceptabel zou zijn.
Op basis van een non paper van de Commissie inzake de
uitgangspunten voor een gemeenschappelijke grondslag
voor de vennootschapsbelasting heeft de Ecofin in september
2004 besloten tot een studie op technisch niveau naar de
beginselen en uitgangspunten voor een common consolidated
corporate tax base (ccctb). De studie wordt thans voortvarend
uitgevoerd door een werkgroep waarin lidstaten participeren
(common consolidated corporate tax working group). Het Europees
bedrijfsleven in businesseurope verband is voorstander
van deze ontwikkeling mits het optioneel is, het een consolidated
base betreft die eenvoudig en concurrerend is met één
loket en is tegenstander van tariefharmonisatie of een minimum
tarief. De businesseurope Fiscal Affairs Group is via periodiek
informeel overleg met de Commissie berokken bij het
proces.
Tijdens het Duits voorzitterschap is op 15/16 mei 2007 een tax
conference in Berlijn gehouden over de cccbt en de resultaten
daarvan zijn in de Ecofin in juni 2007 gepresenteerd. In
juli 2007 heeft de Commissie een werkdocument uitgebracht
waarin de mogelijke hoofdlijnen en uitgangspunten van een
ccctb zijn opgenomen. De bedoeling van het document is
discussie te entameren voor verdere vooruitgang. De Commissie
heeft het voornemen met een richtlijn over de ccctb
te komen.
In een reeks van arresten heeft het eu Hof van Justitie onderdelen
van nationale fiscale wetgeving niet in overeenstemming
verklaard met het gemeenschapsrecht. Dit speelt met
name op de terreinen van cross border relief, exit taxes en fiscale
behandeling van pensioenen. In december 2006 heeft de
Commissie een mededeling uitgebracht inzake Co-ordinating
Member States direct tax systems in the Internal Market. In deze
mededeling noemt de Commissie als uitgangspunten voor
coördinatie van belastingsystemen het wegnemen van discriminatie,
de voorkoming van dubbele of geen belastingheffing,
bestrijding van misbruik en verlichting van administratieve
lasten. In de mededeling wordt concreet aandacht gegeven
aan de genoemde cross border relief en de exit heffingen. Voorts
wordt aandacht gegeven aan een te realiseren ccctb.
In december 2007 heeft de Commissie een mededeling uitgebracht
waarin lidstaten worden uitgenodigd hun fiscale antimisbruikbepalingen
te bezien in het licht van de jurisprudentie
van het Europese Hof en mogelijkheden te onderzoeken
voor gecoördineerde oplossingen.
eu Joint Transferpricing Forum is werkzaam om de problematiek
van verrekenprijzen te coördineren, met name op het
punt van documentatie en voorkoming van dubbele belasting
door arbitrage.
Mededeling inzake bedrijfspensioenregelingen
Deze Mededeling betreft ‘De opheffing van fiscale barrières
voor grensoverschrijdende bedrijfspensioenregelingen’. In
deze mededeling wordt het zgn. eet systeem bepleit en wordt
voorgesteld te komen tot een mogelijkheid van een pan-Europees
pensioenfonds. De Commissie kiest in dit dossier de
weg van open coördinatie om tot afstemming te komen. Tevens
onderstreept de Commissie haar beleid om in het belang
van de interne markt de vier Verdragsvrijheden te bewaken

en te versterken, zonodig door het voeren van een infractieprocedure
13 .
nederlands fiscaal beleid
Om het Nederlands fiscaal vestigingsklimaat concurrerend te
houden in een globaliserende economie is het tarief van de
vennootschapbelasting stapsgewijs verlaagd van 34,5% naar
25,5% in 2007. Tevens werd per 2007 een groepsrente- en een
octrooibox geïntroduceerd met een tarief van 5% voor groepsrente
en van 10% voor voordelen uit octrooien. Met de groepsrentebox
wordt beoogd een meer gelijke behandeling te geven
aan vreemd en eigen vermogen en wordt bevorderd dat
mobiel kapitaal wordt behouden. Deze maatregel vormt in
2007 nog onderwerp van onderzoek in het kader van staatssteun.
De octrooibox bevordert innovatie. Deze box is in 2007
in werking getreden.
vno-ncw-inzet
Harmonisatie waar noodzakelijk, beleidsconcurrentie waar
mogelijk.
vno-ncw heeft als uitgangspunt dat gezonde beleidsconcurrentie,
waaronder belastingconcurrentie, een proces is dat
leidt tot een optimum en geen race to the bottom is. Zeker op
het terrein van de fiscaliteit is een zekere mate van soevereiniteit
nodig om invulling te kunnen geven aan het nationaal
te voeren financieel en sociaal economisch beleid. De emucriteria,
de stabiliteitsprogramma’s, de globale richtsnoeren,
het steunkader en de vier verdragsvrijheden bepalen het
speelveld en waarborgen dat nationaal beleid geen afbreuk
doet aan de goede ontwikkeling van de interne markt.
Het voorgaande neemt niet weg dat ter wille van een goed
functioneren van de interne markt en het behalen van efficiencyvoordelen
op verschillende terreinen het verstandig
is om coördinatie of soms harmonisatie aan te brengen. Dit
speelt onder meer op de volgende terreinen:
— het wegnemen van obstakels die de vier vrijheden blokkeren
zoals in het pensioendossier. vno-ncw ondersteunt
dan ook volledig de mededeling en het beleid van de Commissie
om de fiscale barrières op te heffen bij grensoverschrijdende
bedrijfspensioenregelingen. Dit bevordert de
arbeidsmobiliteit en de werking van arbeidsmarkten en
vermindert (loon)kosten van ondernemingen.
— het wegnemen van fiscale obstakels die ondernemingen
ondervinden bij het opereren op de interne markt met 27
verschillende fiscale jurisdicties, vooral in vergelijking met
andere grote markten zoals de vs en Japan. Het gaat hierbij
om (1) bronheffing op rente en royalty’s, (2) verrekenprijsproblematiek,
(3) Europese verliescompensatie (in de vs
worden winsten en verliezen met elkaar gecompenseerd
en dat geldt niet binnen Europa), en (4) reorganisatie en fusie
(exit heffingen). Daarom pleit het bedrijfsleven voor een
optionele common consolidated base taxation. In dit concept
wordt de winst voor alle Europese activiteiten op uniforme
wijze vastgesteld via een one-stop-shop, waarna die winst
via een verdeelsleutel wordt toegedeeld aan de betreffende
landen, die vervolgens hun eigen tarief daarop toepassen.
In deze systematiek vervallen in één klap alle hiervoor aan-
13 Uit jurisprudentie van het Hof van Justitie (Donner, Lankhorst en Bosal
Holding) blijken de verdragsvrijheden in beginsel te prevaleren boven
de interne cohesie van fiscale stelsels van lidstaten.
gegeven knelpunten en administratieve rompslomp. Deze
visie is opgenomen in het businesseurope Memorandum
on cross-border company taxation obstacles in the Single
Market.
— milieubeleid, met name de regulerende energiebelasting.
In het kader van milieubeleid, met name door een steviger
klimaatbeleid, worden milieubelastingen ingezet. Inmiddels
bestaat de lastendruk voor ondernemingen al voor
een belangrijk deel uit milieuheffingen. vno-ncw vindt
belastingconcurrentie op dit vlak economisch schadelijk
omdat milieuproblematiek veelal grensoverschrijdend is
en milieuheffingen meer specifiek op bepaalde producties,
bedrijven of sectoren rusten. Dat geeft grote concurrentiedistorsies.
In Nederland wordt milieubeleid gevoerd
door middel van een mix van instrumenten: regelgeving,
(fiscale) subsidies, convenanten, emissiehandel en milieubelastingen.
Bij mondiale milieuvraagstukken is vno-ncw
voorstander van een beleid gericht op mondiale dynamische,
innovatie gedreven prestatienormen voor producties
(performance standard rate of psr) en een specifiek bronbeleid
met dynamische efficiency normen voor apparaten, verlichting,
gebouwen e.d. Voor transport behelst het bronbeleid
energie- en uitstootnormen voor auto’s. Het louter
invoeren van volumedoelstellingen miskent het politieke
gegeven van economische groei in zich ontwikkelende landen.
Mondiale dynamische prestatienormen zullen eerder
politiek aanvaardbaar zijn, omdat het de ontwikkeling niet
remt maar maximaal bijdraagt aan de duurzame economische
groei en maximaal instrumenteel is voor volumereductie
die anders slechts in hoge mate virtueel zou zijn.
Mondiale prestatienormen geven een level playing field.
Zonder gelijk speelveld verplaatst productie, hetgeen niet
leidt tot een beter mondiaal milieu. Binnen deze analyse
past behoedzaamheid met eenzijdige milieubelastingen
en veiling van emissierechten. Milieubelastingen richten
zich naar hun aard op bepaalde producties, zodat bepaalde
bedrijven of sectoren de financiële last dragen. Dat leidt tot
(grote) concurrentiedistorsies met mogelijke verplaatsing
als gevolg. Het resultaat is dan werkgelegenheidsverlies en
geen schoner milieu.
Met betrekking tot het politieke Primarolo-proces inzake
harmfull taxation vindt vno-ncw het onbegrijpelijk dat bepaalde
regimes als schadelijk worden gekwalificeerd en moeten
worden opgeheven, terwijl het effectieve tarief van dat regime
hoger is dan het algemene tarief in andere eu-lidstaten.
Hierdoor wordt landen de mogelijkheid ontnomen efficiënt
en gericht fiscaal-economisch beleid te voeren. In de Ecofin
van juni 2007 heeft Nederland het standpunt ingenomen dat
de werkzaamheden in het kader van schadelijke belastingconcurrentie
geen doorgang kunnen vinden, alvorens meer
duidelijkheid is ontstaan omtrent selectiecriteria en beoordeling
van maatregelen.
Mede in het licht van de politieke gang van zaken in de Primarolo-groep
is vno-ncw huiverig het unanimiteitsbeginsel in
belastingzaken in te ruilen voor besluitvorming bij gekwalificeerde
meerderheid. vno-ncw onderschrijft het businesseurope-standpunt
dat unanimiteit van toepassing moet zijn ten
aanzien van nieuwe fiscale beleidsvoorstellen. Om de uitvoeringskosten
van ondernemingen te verminderen is stemming
bij gekwalificeerde meerderheid nuttig voor eenvormige implementatie
van bij unanimiteit genomen besluiten.
61

62
Rondje euRopa: de kRachtpRoef van de kRedietcRisis
7.2 BTw
nieuwe BTw-regels voor grensoverschrijdende
dienstverlening
Op 1 januari 2010 gaat de btw-regelgeving voor grensoverschrijdende
dienstverlening ingrijpend veranderen. Met
ingang van die datum wordt een groot aantal business-to-business
diensten met btw belast in de lidstaat waar de afnemer
is gevestigd en niet meer in de lidstaat van de dienstverlener.
Daardoor hoeft bij het verlenen van diensten aan ondernemers
in een andere lidstaat geen btw meer gefactureerd te
worden. De afnemer moet in de eigen lidstaat voor de btw-afhandeling
zorgen (de btw wordt naar hem verlegd). Hiermee
wordt een aanzienlijke vereenvoudiging bereikt.
Voor business-to-consumer diensten blijft de plaats van dienst
de plaats waar de dienstverlener is gevestigd. Een uitzondering
geldt voor telecomdiensten, televisie- en radio-uitzendingen
en elektronische diensten. Daarvoor is met ingang
van 1 januari 2015 de vestigingsplaats van de consumenten
bepalend. Een one-stop-shop systeem moet de administratieve
lasten verlichten. Door dat systeem kunnen dienstverleners
in hun eigen lidstaat de btw-verplichtingen voor al hun
diensten - ook de grensoverschrijdende - vervullen.
De voorbereidingen voor het opnemen van de nieuwe Europese
regels in de nationale wetgeving zijn in volle gang.
Verwacht wordt dat het implementatiewetsvoorstel op korte
termijn zal worden ingediend.
Eenvoudiger procedure voor de teruggave
van buitenlandse BTw
Op 1 januari 2010 gaat ook de procedure voor de teruggave van
in een andere lidstaat betaalde btw veranderen. De procedure
wordt vereenvoudigd. Nieuw is dat alle teruggaafverzoeken
langs elektronische weg bij de eigen belastingdienst moeten
worden ingeleverd. Die stuurt de verzoeken door naar de belastingdienst
van de lidstaat die moet terugbetalen. Voor de
beoordeling en uitbetaling krijgt de lidstaat 4 maanden de
tijd (oplopend tot 8 maanden als meer informatie van de ondernemer
nodig is). Bij een te late betaling heeft de ondernemer
recht op rente.
vno-ncw-oordeel
vno-ncw is blij met de wijziging van de ‘plaats van dienst’
voor een groot aantal diensten. Het grensoverschrijdend
dienstenverkeer wordt dan niet langer door btw-rompslomp
belemmerd. Voor de gevallen waarin de btw nog wel teruggevraagd
moet worden - voor aankopen, bijvoorbeeld motorbrandstoffen
- vindt vno-ncw de nieuwe één-loket-aanpak
een verbetering. Maar de echte oplossing is dat in het buitenland
betaalde btw op de eigen btw-aangifte in aftrek mag
worden gebracht. Dat moet mogelijk worden.
vno-ncw is thans betrokken bij de implementatiefase. Het is
van groot belang dat de lidstaten de nieuwe regelgeving uniform
interpreteren. vno-ncw heeft onder meer een lijst met
interpretatievragen zowel nationaal als internationaal (via
businesseurope) aan de orde gesteld.
Richtlijnvoorstel verzekerings- en financiële diensten
Daar de huidige btw-vrijstelling voor verzekerings- en financiële
diensten is verouderd en door de lidstaten verschillend
wordt uitgelegd en toegepast, heeft de Europese Commissie
eind 2007 een richtlijnvoorstel gepresenteerd waarin de btw-
regels voor deze diensten worden gemoderniseerd. Daarmee
wordt beoogd meer rechtszekerheid te creëren en de administratieve
lasten te verminderen. Hoewel de financiële sector
de eerste belanghebbende is, is het richtlijnvoorstel ook relevant
voor ondernemingen in andere sectoren. Daarbij gaat
het onder meer om ondernemingen die financiële diensten
afnemen van een verbonden onderneming. Die dienstverlening
is vaak grensoverschrijdend. Het gevolg van uiteenlopende
interpretaties van onder meer de btw-vrijstelling leidt
ertoe dat in veel gevallen extern advies moet worden ingewonnen
met alle kosten van dien.
Evenmin als het Sloveense voorzitterschap is het Franse voorzitterschap
erin geslaagd voortgang te boeken. Kort voor de
begin december 2008 gehouden vergadering van de Ecofin
Raad heeft het Franse voorzitterschap het onderwerp van de
agenda afgevoerd.
vno-ncw-oordeel
vno-ncw is positief over de in het richtlijnvoorstel opgenomen
voorzieningen voor outsourcing en pooling. Daardoor
wordt de btw-vrijstelling ook bij outsourcing van toepassing
en wordt de btw-vrijstelling van een cost-sharing group geregeld
(kan grensoverschrijdend zijn, uitsluitend kostentoedeling,
dus geen winstopslag). Ook positief is het voorstel
om de regels voor optie voor belastbaarheid te wijzigen. De
bestaande ec-regels geven de lidstaten de mogelijkheid om
aan belastingplichtigen een optie voor belastbaarheid toe te
kennen. Het richtlijnvoorstel wijzigt deze mogelijkheid in
een verplichting. Aandachtspunten zijn verder onder meer:
de btw-behandeling van het inhuren van vermogensbeheerdiensten
door pensioenfondsen (ontbreken level playing field)
en de btw-behandeling van garantiebepalingen. Een (verlengde)
garantie lijkt onder de definitie van ‘insurance’ te vallen.
Daardoor zou bij de verkoop van een product waarbij een
(verlengde) garantie afzonderlijk in rekening wordt gebracht,
de vergoeding voor een deel belast en voor een deel onbelast
zijn (omvangrijke administratieve lasten; strijdigheid met
Lissabon agenda). Ook over dit dossier pleegt vno-ncw regelmatig
overleg met het Ministerie van Financiën.
Toekomst verlaagde BTw-tarieven
Sinds de publicatie in maart 2008 van een Consultation Paper
door de Europese Commissie staan de verlaagde tarieven weer
prominent op de Europese agenda. In dat paper heeft de ec de
toekomst van deze tarieven geschetst en meerdere voorstellen
aangekondigd. In juli 2008 heeft de Europese Commissie
het eerste richtlijnvoorstel gepresenteerd. Dit voorstel voorziet
in het structureel maken van de tijdelijke tariefregeling
voor arbeidsintensieve diensten waarvoor een verlaagd tarief
mag worden toegepast. Voorgesteld wordt om deze lijst uit te
breiden met andere lokale diensten gericht op de lokale markt
zoals arbeidsintensieve diensten (o.a. persoonlijke verzorging
en tuinonderhoud), restaurantdiensten en diensten met
daarmee samenhangende leveringen die betrekking hebben
op woningen en enkele andere onroerende zaken. Daarnaast
worden er nog enkele technische aanpassingen voorgesteld
in verband met technologische ontwikkelingen en bestaande
inconsequenties op het gebied van farmaceutische producten
(luiers) en medische hulpmiddelen, audioboeken, recycling
en hergebruik van afvalproducten.
De meningen tussen de lidstaten lopen zeer uiteen. Hoewel

een lidstaat een verlaagd tarief mag - niet moet - toepassen,
vrezen tegenstanders de druk van belanghebbenden om van
de mogelijkheid van verlaagde tarieven gebruik te maken (en
daardoor belastinginkomsten te derven). Tijdens de begin december
2008 gehouden vergadering van de Ecofin Raad is het
onderwerp kort aan de orde gekomen. Reeds voor aanvang
van de Ecofin Raad was duidelijk dat er geen overeenstemming
bereikt kon worden over een compromisvoorstel van
het Franse voorzitterschap. De Europese Commissie heeft het
belang gememoreerd om over de verlaagde btw-tarieven voor
de arbeidsintensieve diensten een besluit te nemen. Verder
benadrukte de Commissie graag een besluit te willen bereiken
voor de Ecofin in het voorjaar van 2009.
vno-ncw-oordeel
vno-ncw is van mening dat de tijdelijke Europese regeling
die een verlaagd btw-tarief op arbeidsintensieve diensten
mogelijk maakt, moet worden omgezet in een definitieve.
Ook vindt vno-ncw dat aan de lidstaten meer flexibiliteit
moet worden geboden om op lokaal gebonden diensten een
verlaagd tarief toe te passen. Verder onderschrijft vno-ncw
de suggestie van de Europese Commissie om het verlaagd tarief
voor restauratieve diensten - dat voor een aantal lidstaten
tijdelijk van aard is - definitief te regelen. Wat het gebruik van
de btw voor door de politiek gewenste doelen betreft, vindt
vno-ncw dat voor het instrumenteel gebruiken van belastingen
een besluitvormingskader moet worden vastgesteld. Elementen
daarvan zijn o.a.: een nauwkeurige omschrijving van
het doel, een onderzoek of belastingmaatregelen de meest
efficiënte en effectieve manier zijn om dat doel te bereiken
en een analyse van economische effect (zoals de mogelijke
negatieve effecten van een btw-verlaging op niet onder de
verlaging vallende producten en diensten).
BTw-fraudebestrijding
Tijdens de in november 2008 gehouden vergadering van de
Ecofin Raad hebben de lidstaten overeenstemming bereikt
over een maatregel ter bestrijding van btw-fraude. Die maatregel
treedt op 1 januari 2010 in werking. Het doel is een
snellere uitwisseling tussen de lidstaten van informatie over
intracommunautaire transacties. Om te komen tot een snellere
uitwisseling moet de opgaaf intracommunautaire leveringen
(‘listing’) per maand worden ingeleverd. Een uitzondering
geldt voor ondernemers met een omzet van minder dan
s 100.000. Deze drempel geldt tot 2012. In 2011 wordt de regeling
geëvalueerd. Blijkt het gebruik ervan effectief, dan wordt
de drempel tot s 50.000 verlaagd. Dit compromis wordt verder
uitgewerkt. Het is tot stand gekomen op initiatief van
Staatssecretaris De Jager van Financiën, die heeft benadrukt
dat hij belang hecht aan de garantie dat belastingdiensten ook
echt effectief van de gegevens gebruik gaan maken. Daarom
is een evaluatie afgesproken.
Eind 2008 heeft de Europese Commissie opnieuw anti-fraude
voorstellen gepresenteerd, waaronder de introductie van
hoofdelijke aansprakelijkheid voor btw-schulden intracommunautaire
verwerving.
vno-ncw-oordeel
vno-ncw onderschrijft de opvatting van de Europese Commissie
dat het reeds beschikbare instrumentarium om fraude
te bestrijden, beter moet worden gebruikt. Voor vno-ncw is
de besluitvorming over de kortere termijn voor het inleveren
van de listing een acceptabel resultaat, mede omdat - o.a. door
inspanningen van staatssecretaris De Jager van Financiën - er
geen verkorting van de aangiftetermijn komt, een drempel
voor het mkb is bereikt en een evaluatie is afgesproken. Bovendien
moet bedacht worden dat er nog steeds druk is vanuit
bepaalde lidstaten om het btw-stelsel ingrijpend te veranderen,
met alle (grote) gevolgen voor administratieve lasten
van ondernemingen van dien. Door het achterwege blijven
van overeenstemming over een beter gebruik van bestaande
middelen (zoals kortere termijnen) zou een stelselwijziging
dichterbij kunnen brengen.
Forse kritiek heeft vno-ncw daarentegen geuit tegen het
voorstel om een ondernemer die intracommunautair heeft
geleverd, onder omstandigheden aansprakelijk te stellen voor
btw-schulden van zijn afnemer in een andere lidstaat.
vno-ncw vindt dat de ondernemer niet aansprakelijk gesteld
mag worden zonder dat sprake is van verwijtbaarheid. Een
bonafide ondernemer mag geen slachtoffer worden van fraude
die in de keten wordt gepleegd. De risicoaansprakelijkheid
moet dan ook vervangen worden door schuldaansprakelijkheid.
7.3 Douaneaangelegenheden
Na de aanslagen van 11 september 2001 is er een duidelijke
verschuiving zichtbaar van de fiscale taken naar de niet-fiscale
taken van de Douane en dan met name de veiligheidsaspecten
(safety & security). De Douane heeft zich natuurlijk altijd
al beziggehouden met veiligheid, maar deze specifieke focus
op directe dreigingen voor mens, dier, milieu en economie is
nieuw. Deze nieuwe taken voor de Douane zijn vastgelegd in
Verordening 648/2005 (kleine wijziging cdw) en verder uitgewerkt
in de Toepassingsverordening 1875/2006.
Verordening 648/2005 is gedeeltelijk in werking getreden
per 1 januari 2006. Vanaf dat moment gelden een aantal gemeenschappelijke
risicomanagement benaderingen in de gehele
eu. Per 1 januari 2008 is het gedeelte inwerking getreden
dat ziet op de Authorised Economic Operator (aeo). aeo wordt
gedefinieerd als: ‘een marktdeelnemer die voor de gehele Europese
Gemeenschap als veilig en betrouwbaar bestempeld kan worden,
met betrekking tot zijn douaneactiviteiten, en op basis daarvan
voordelen kan genieten in de gehele Gemeenschap.’ Per 1 juli 2009
zou het gedeelte in werking treden dat ziet op de verplichting
tot het verstrekken van pre-arrival en pre-departure informatie
voordat goederen de eu binnenkomen, dan wel verlaten. Inmiddels
is duidelijk geworden dat dit zal worden uitgesteld
tot 31 december 2010.
Parallel aan dit proces is een algehele herziening van het cdw
gaande, waarbij de mededelingen van de Commissie aan de
Raad, het Europees Parlement en het Europees Economisch
en Sociaal Comité ‘eenvoudige en papierloze procedures voor
de douanediensten en de marktdeelnemers’ en ‘over de rol van de
douane in het geïntegreerde beheer van de buitengrenzen’ worden
uitgewerkt. De grote wijziging cdw zal waarschijnlijk niet
voor 2012 in werking treden. Op dat moment zal de kleine
wijziging van het cdw worden geïncorporeerd in deze grote
wijziging.
63

64
Rondje euRopa: de kRachtpRoef van de kRedietcRisis
Authorised Economic Operator
Vanaf 1 september 2007 kon het Nederlandse bedrijfsleven
bij de Douane de status van aeo aanvragen. De Douane verleent
verschillende faciliteiten voor fysieke douanecontroles
aan bedrijven die deze status hebben. Bedrijven die daarvoor
in aanmerking willen komen, moeten aan een aantal criteria
voldoen. De aeo-status en de richtlijnen voor toekenning van
de status, zijn gebaseerd op het Communautair Douane Wetboek
en de bijbehorende toepassingsverordening.
Er zijn drie soorten aeo-certificaten:
— aeo-douanevereenvoudigingen;
— aeo-veiligheid;
— Een gecombineerd certificaat douanevereenvoudigingen/
veiligheid.
De mate waarin een bedrijf faciliteiten bij de controle krijgt,
is afhankelijk van het certificaat.
Vanaf 1 januari 2008 is de Douane overgegaan tot het afgeven
van de certificaten. Nederland is koploper qua het aantal aanvragen
voor de aeo-status, maar Zweden heeft de meeste certificaten
afgegeven. De Europese Commissie is in Nederland
geweest en hiermee is de onterechte indruk weggenomen dat
Nederland de certificaten eenvoudig afgeeft. Er wordt juist
een aantal best practises uit Nederland overgenomen. Door
Finland wordt momenteel gekeken hoe moet worden omgegaan
met aeo-aanvragen voor railvervoer.
Ondernemingen in Zwitserland en Noorwegen ondervinden
praktische problemen doordat zij geen aeo-status kunnen
aanvragen. Met indirecte vertegenwoordiging is dit niet op
te lossen. Het is daarom van groot belang dat er wederzijdse
erkenning komt voor soortgelijke regelgeving van niet-eulanden.
In de tussentijd moet een praktische oplossing worden
gevonden voor dit probleem.
Bedrijven zijn nu nog sceptisch over de voordelen die de aeostatus
met zich brengt. Bedrijven die aeo zijn merken hier
nog weinig van en een aantal bedrijven ervaart juist meer fysieke
controles dan voorheen. Dit komt doordat risicoprofielen
voor de aeo nog beter moeten worden ingeregeld. Dit resulteert
in een afwachtende houding voor het aanvragen van
de status. Opvallend is ook dat er veel aanvragen worden ingetrokken
zonder te zijn behandeld. Dit lijkt te komen doordat
er weinig tot geen ruimte wordt geboden om eventuele
problemen in het zelfonderzoek aeo op te lossen en/of samen
met de douane naar alternatieven te zoeken om eventuele risico’s
voldoende af te dekken. Het is daarom nodig dat best
practises bij het zelfonderzoek aeo worden gepubliceerd en
dat de mogelijkheid van een second opinion wordt ingevoerd.
De best practises kunnen voor richting zorgen hoe bedrijven
en douane met elkaar om kunnen gaan en de second opinion
zorgt ervoor dat er geen oneigenlijke druk ontstaat om de
aanvraag onbehandeld in te trekken. Het is van belang dat de
aeo-status positief wordt ervaren. vno-ncw wil daarom dat
aeo’s direct voordeel ondervinden. Dit kan bijvoorbeeld door
voor aeo’s te regelen dat zij de zekerheidstelling achterwege
kunnen laten en dat zij niet langer boetes op transactieniveau
krijgen.
Invoering van de aeo-status is een belangrijke stap in de verdere
samenwerking tussen het bedrijfsleven en de Douane.
Het past in het streven om het toezicht te ‘horizontaliseren’.
Hiermee wordt bedoeld dat bedrijfsleven en Douane samen
verantwoordelijk zijn voor veilige en integere buitengrensoverschrijdende
goederenstromen. Voor de aanvraagprocedure
zijn dan ook afspraken gemaakt met het ministerie van
Financiën aan te sluiten bij allerlei internationaal bekende
certificeringmethoden. Het bedrijf dat de aeo-status aanvraagt
verklaart op basis van een aeo self-assessment te voldoen
aan de wetgeving en de douane gaat op basis van deze verklaring
over tot het afgeven van het aeo-certificaat. Zodoende
kunnen Nederlandse bedrijven zeer snel worden voorzien
van de aeo-status én wordt ook door de douane aangesloten
bij het Nederlandse adagium van horizontaal toezicht en
vertrouwen. Dat is overigens geen blind vertrouwen, maar
het vertrouwen is gebaseerd op ervaringen uit het verleden
(hoe staat het bedrijf bij de douane bekend) en de eigen verantwoordelijkheid
van het bedrijf. Die verantwoordelijkheid
betekent dat het bedrijf zelf alle waarborgen en veiligheidsprocedures
bewaakt en dat niet wordt gewacht op de Douane
tot een controle plaatsvindt. De beoordeling door de Douane
van de bestaande waarborgen, veiligheidssystemen en van
een aantal formele aspecten zoals die in de eg wetgeving zijn
opgenomen, biedt de douane houvast om het bedrijf al dan
niet het vertrouwen te geven.
De lidstaten hebben enige vrijheid bij invulling van de aeo en
verdere vereenvoudiging van de douaneprocessen. Naar de
mening van vno-ncw moet Nederland daarin een duidelijke
voortrekkersrol nemen. Niet alleen zoals is gebeurd met het
inrichten van de aanvraagprocedure van de aeo-status, maar
ook voor de uiteindelijke voordelen die dit moet bieden. In
Nederland is vno-ncw hiervoor intensief met het ministerie
van Financiën in overleg om invulling te geven aan de manier
waarop het Horizontaal toezicht op grensoverschrijdend goederenvervoer
kan worden toegepast.
Pre-arrival/pre-departure informatie
Naast de artikelen over de aeo zijn in de Verordening
1875/2006 ook de vereisten rondom de pre-arrival en predeparture
informatie opgenomen. Er wordt aangegeven bij
welke goederenstromen dergelijke berichtgeving noodzakelijk
is en welke gegevens hierbij moeten worden aangeleverd.
Er moet naar de mening van vno-ncw zo veel mogelijk worden
aangesloten bij het door de wco ontworpen datamodel.
Hierbij moet echter wel in de gaten worden gehouden dat
hierdoor het bedrijfsleven niet in de problemen komt, omdat
de vervoerder bijvoorbeeld niet over bepaalde gegevens
beschikt. Er moet daarom enige flexibiliteit worden betracht,
wie de gegevens aanlevert. Het ministerie van Financiën
heeft dit punt van vno-ncw in de besprekingen met de Europese
Commissie steeds ondersteund.
Nadat eerder al duidelijk was dat het Import Control System
(ics) zou worden uitgesteld tot 31 december 2010, loopt er
nu een discussie over het uitstellen van het Export Control
System (ecs) tot 31 december 2010. Dit zou betekenen dat zowel
de pre-arrival als de pre-departure informatie ook pas per
31 december 2010 moet worden aangeleverd, in plaats van de
eerder aangekondigde 1 juli 2009. Het Verenigd Koninkrijk
en Tsjechië zijn geen voorstander van uitstel, omdat de ont-

wikkeling van het ecs systeem aardig op schema ligt. Naar de
mening van vno-ncw heeft het enerzijds weinig zin om al per
1 juli 2009 via ecs pre-departure informatie aan te leveren aan
de overheid. China en de vs willen namelijk afstappen van het
uitgangspunt dat de informatie customs to customs wordt uitgewisseld.
Zij willen deze informatie nu rechtstreeks bij bedrijven
gaan ophalen. Anderzijds heeft uitstel van ecs het gevaar
in zich van een domino effect voor andere zaken die zijn
opgenomen in het Multi Annual Strategic Plan. Daarbij komt
dat op dit moment nog onduidelijk is wat uitstel betekent
voor wederzijdse erkenning en nationale vereenvoudigde
procedures als de klassieke domproc.
Herziening Communautair Douanewetboek
Op dit moment wordt er druk geschreven aan de Implementing
Provisions voor de Modernised Community Customs
Code (mccip). Van groot belang is dat in de tekst van de Modernised
Customs Code (mcc) de concepten van Self-Assessment,
Centralized Clearance en Single Window zijn opgenomen.
De mccip is echter nog erg transactiegericht. Het is dan ook
van groot belang dat de teksten van de mccip altijd de mogelijkheid
van Self-Assessment en System Based Approach open
moeten houden. vno-ncw zal dan ook dit punt met klem onder
de aandacht brengen van de Europese Commissie en het
ministerie van Financiën. Hierbij moet steeds de achtergrond
van de bepalingen in de mccip in de besprekingen wordt betrokken
en moet worden bezien of deze nog wel passen in het
kader van de nieuwe mcc.
vno-ncw-oordeel
Naar de mening van vno-ncw zijn de wijzigingen in beginsel
goede ontwikkelingen. Problematisch is nog altijd dat de
invulling van concrete voordelen die de aeo-status met zich
moet brengen moeizaam is. Dit schept ruimte in de uitleg die
er nationaal aan kan worden gegeven, maar leidt tot enige
scepsis bij het bedrijfsleven. vno-ncw is van mening dat er
in Nederland moet worden gestreefd naar een zo groot mogelijke
vereenvoudigingmogelijkheden voor het bedrijfsleven.
Verdere vereenvoudiging zal moeten volgen wanneer de algehele
herziening van het cdw wordt ingevoerd. vno-ncw verwacht
dan met name veel van de concepten Self Assessment
in combinatie met Centralized Clearance. Deze concepten moeten
daarom verder goed verankerd zijn in de mccip.
Verder is van groot belang dat het aeo-certificaat wordt erkend
in landen buiten de eu, zoals de Verenigde Staten en China.
Op dit moment loopt er een proefproject met de havens van
Rotterdam, Felixstowe (uk) en Shenzhen (China) met als doel
‘smart and secure trade lanes’ tussen China en de eu-lidstaten te
creëren. Hierbij wordt een duidelijke koppeling gelegd met
de aeo-status van bedrijven. In samenwerking met de Europese
Commissie zullen de douanediensten van Nederland en
het Verenigd Koninkrijk het proefproject gaan trekken aan
Europese zijde.
vno-ncw is van mening dat uitstel van ecs niet mag leiden tot
een situatie waarbij de handel op welke wijze dan ook wordt
gefrustreerd of dat het bedrijfsleven met extra administratieve
lasten wordt opgezadeld. Verder mag er in ieder geval
niet worden gekozen voor een tussentijdse invoering vóór 31
december 2010. Wel zou eventueel kunnen worden gekozen
voor een mogelijkheid om ecs eerder toe te kunnen passen op
vrijwillige basis.
Op dit moment wordt in Brussel een voorstel voor een nieuwe
statistiekverordening besproken. Dit voorstel lijkt geen rekening
te houden met vereenvoudigde douaneprocedures, zoals
die in het mcc worden voorzien (b.v. centralised clearance). Nederland
heeft dit meermaals in de Raadswerkgroep statistiek
aangekaart en heeft hierbij de laatste keer steun gekregen van
dg Taxud. Het lijkt er derhalve op dat de Nederlandse vasthoudendheid
om de statistiekmensen te overtuigen van het
belang om ook naar de douane te laten kijken, zijn vruchten
begint af te werken. Nu moet blijken dat in volgende versies
van het voorstel is terug te zien.
7.4 Accijnzen
Het centrale thema binnen de accijnswetgeving blijft uiteindelijk
de bestrijding van de fraude. Niet alleen de hoogte maar
ook de variëteit van de tarieven nodigen uit tot zowel ontduiking
van de accijnzen als tot ‘smokkel’ van veraccijnsde goederen
van lage tariefsituaties naar hoge tariefsituaties. Ook hier
werkt de Commissie aan een automatisering van het vervoer
van goederen waarop accijns wordt geheven.
Tevens ontwikkelt de Commissie de mogelijkheid tot een
elektronisch Excises Movement and Control System (emcs).
Herziening Richtlijn 92/12
Het Franse voorzitterschap heeft haast gemaakt met de herziening
van de Richtlijn. Op de ecofin van 4 december hebben
de algemene oriëntaties plaatsgevonden en nu wordt
aangestuurd op een zo snel mogelijke acceptatie van de tekst.
Nederland heeft geen grote bezwaren meer, maar nog wel een
aantal tekstuele punten. Geconstateerd kan worden dat een
aantal belangrijke punten van Nederland zijn gehonoreerd,
waaronder verbeteringen in de regelgeving op punt van de
verschuldigdheidsbepaling, de aanwijzing van de belastingplichtige,
de splitsingsregeling, de indirecte levering. Verder
zijn vereenvoudigde procedures mogelijk bij nationale bewegingen
en frequente bewegingen tussen twee lidstaten en
zijn verkopen op afstand beperkt tot particulieren. Met betrekking
tot de zekerheidstelling en ketentransacties is van
een herziening echter niet veel te merken.
De inwerkingtreding is inmiddels met één jaar uitgesteld.
Dit betekent dat de Richtlijn niet eerder dan 1 april 2010 van
kracht is. Goederenbewegingen die zijn ingezet voor 1 april
2010 vallen onder de oude bepalingen. Daarnaast mogen lidstaten
tot 1 januari 2011 toestaan dat goederenbewegingen
onder de oude richtlijn vallen. Dit betekent onder meer dat
nationale wetgeving voor 1 januari 2010 moet zijn aangenomen
en gepubliceerd, zodat deze per 1 april 2010 kan zijn geimplementeerd.
Verder wordt in een afzonderlijk wetsvoorstel
de implementatieregelgeving vastgelegd, alsmede een
reparatiewetsvoorstel.
Naast de herziening van de Richtlijn moet er een toepassingsverordening
komen die de inhoud van het elektronisch
accijns geleidedocument (e-agd) - en alle andere relevante
elektronische berichten - regelt. Deze toepassingsverordening
zou op 1 april 2009 klaar moeten zijn.
65

66
Rondje euRopa: de kRachtpRoef van de kRedietcRisis
Ten slotte wordt een artikel in het mccip opgenomen waarmee
de koppeling met ecs wordt geregeld. Dit is voorzien
voor het eind van 2009. Voor Nederland betekent dit dat de
interface tussen emcs en ecs op 1 september 2010 gereed zou
moeten zijn. Dit punt moet aan de orde worden gesteld in het
overleg over de mccip met Financiën.
EMCs
Qua inhoud en planning is emcs afhankelijk van de Richtlijn.
Ook de invoeringsdatum is dus afhankelijk van deze voortgang.
De functionele specificaties hebben ondertussen hun
wettelijke basis gekregen in de Richtlijn, maar deze moet nog
wel verder worden uitgewerkt in de Toepassingsverordening.
Verder is er nog discussie wat er nog fysiek bij de goederen
aanwezig moet zijn als emcs in gebruik is genomen. In de
Richtlijn staat namelijk dat er een bescheid bij de zending
moet zijn. Onduidelijk is of dit een commercieel bescheid
kan zijn met daarop het arc nummer of dat het een print van
het e-agd zou moeten zijn. Dit zou nog problemen kunnen
opleveren met chaining. vno-ncw zal hierover nader met
Financiën overleggen op het moment dat dit in nationale
wetgeving wordt vastgelegd. Verder zal de extra tijd voor de
invoering worden gebruikt in Nederland voor het testen van
de systemen door zogenaamde end-to-end testen.
vno-ncw-oordeel
Het lage ambitieniveau van de Europese Commissie met de
herziening van de Richtlijn ziet vno-ncw nog altijd als een
gemiste kans. Het is te betreuren dat de Europese Commissie
er voor kiest om geen nieuwe functionaliteiten in de Richtlijn
op te nemen. vno-ncw is echter tevreden dat een groot aantal
zaken in de herziene Richtlijn wel verbeterd is.

8. Corporate Governance
Inlichtingen:
Martin Noordzij (070 349 04 24; noordzij@vno-ncw.nl) § 8.6
Suzanne Drion (070 349 04 09; drion@vno-ncw.nl) § 8.1 - 8.5
8.1 Actieplan ondernemingsrecht
In het kader van het Actieplan modernisering ondernemingsrecht
dat de Europese Commissie in mei 2003 publiceerde,
heeft de Commissie in juli 2007 een consultatie uitgezet over
de vereenvoudiging van het ondernemingsklimaat op het
gebied van vennootschapsrecht, financiële verslaglegging en
controle van jaarrekeningen. Doel van de vereenvoudiging is
het verminderen van administratieve lasten en vergroten van
de flexibiliteit teneinde de concurrentiepositie van Europese
bedrijven te vergroten. In het consultatiedocument wordt
ten aanzien van een aantal richtlijnen op het gebied van het
vennootschapsrecht (eerste, tweede, derde, zesde, elfde richtlijn)
gevraagd of de voorkeur wordt gegeven aan het geheel of
gedeeltelijk intrekken ofwel aan het vereenvoudigen van een
aantal richtlijnen. In vervolg op de consultatie heeft de Commissie
wijzigingen op een aantal richtlijnen voorgesteld.
8.2 Richtlijn aandeelhoudersrechten
De richtlijn aandeelhoudersrechten die minimum normen
bevat om het voor aandeelhouders van beursgenoteerde ondernemingen
gemakkelijker te maken om hun rechten over
de grenzen uit te oefenen is in juni 2007 aangenomen. De
richtlijn dient uiterlijk medio 2009 in de Nederlandse wetgeving
te zijn geïmplementeerd. Een wetsvoorstel daartoe is in
oktober 2008 verschenen.
De Commissie heeft in mei 2007 een consultatie uitgezet om
te onderzoeken of, in aanvulling op de richtlijn, een aantal
aanvullende bepalingen zouden moeten worden opgenomen
in een aanbeveling. De resultaten van de consultatie zijn in
november 2007 gepubliceerd en de Commissie beraadt zich
sindsdien.
vno-ncw-oordeel
vno-ncw is van mening dat de eu het ondernemings- en effectenrecht
zoveel mogelijk dient te dereguleren en zich moet
concentreren op die onderwerpen waarbij actie op eu-niveau
onmisbaar is bij het assisteren van lidstaten en Europese ondernemingen
bij het vereenvoudigen van grensoverschrijdende
ondernemings- en effectentransacties. Waar regelgeving
op eu-niveau noodzakelijk is, dient te worden gekozen
voor vormen van regelgeving die tot zo min mogelijk lasten
voor ondernemingen leiden en die hen zoveel mogelijk flexibiliteit
bieden.
vno-ncw is van mening dat in een aanbeveling, als aanvulling
op de richtlijn aandeelhoudersrechten, slechts aan de
orde zouden moeten komen de verplichtingen van tussenpersonen
die aandelen houden in grensoverschrijdende ketens
(identificatie van aandeelhouders) en de uitoefening van
het stemrecht op ingeleende aandelen.
8.3 Voorstel tot wijziging Eerste en Elfde richtlijn
Het voorstel heeft tot doel de administratieve lasten voor
ondernemingen terug te dringen. Wijzigingen in handelsregisterinschrijvingen
en deponering van de jaarrekeningen
hoeven niet langer in het nationale publicatieblad van een
lidstaat te worden gepubliceerd; publicatie op een toegankelijk
elektronisch platform volstaat (wijziging Eerste richtlijn).
Verminderen van de kosten van vertaling van documenten bij
het openen van bijkantoren in andere lidstaten doordat het
mogelijk wordt vertalingen die reeds in een lidstaat zijn beedigd
opnieuw te gebruiken wanneer in een andere lidstaat
een bijkantoor wordt geopend (wijziging Elfde richtlijn).
vno-ncw-oordeel
vno-ncw onderschrijft het doel van dit voorstel en kan zich
met de inhoud verenigen.
8.4 Voorstel tot verdere wijziging Derde
en Zesde Richtlijn
De derde en de zesde Richtlijn bevatten een aantal gedetailleerde
verslaggevings-verplichtingen die vennootschappen
die aan een fusie of splitsing deelnemen, in acht moeten nemen
en die kosten voor deze vennootschappen met zich meebrengen.
Voorgesteld wordt om aandeelhouders de mogelijkheid
te bieden om bij unaniem besluit af te zien van (i) het
schriftelijk verslag waarin een toelichting op de fusie/splitsing
wordt gegeven en (ii) de verplichting tot het bekendmaken
van tussentijdse cijfers als de jaarrekening ouder is dan
6 maanden. Tevens wordt de afschaffing voorgesteld van de
67

68
Rondje euRopa: de kRachtpRoef van de kRedietcRisis
verplichting om tussentijdse cijfers bekend te maken wanneer
de vennootschap uit hoofde van de Transparantierichtlijn
een halfjaarlijks financieel verslag heeft opgesteld. Voorts
wordt voorgesteld de verplichte deponering van het fusie- of
splitsingsvoorstel bij het handelsregister te laten vervallen en
te vervangen door de toestemming aan vennootschappen een
internetsite te gebruiken om de te verstrekken informatie
openbaar te maken. Het voorstel bevat tevens de verplichting
voor lidstaten vennootschappen toe te staan een vereenvoudigde
fusie- of splitsingprocedure toe te passen wanneer de
fusie of splitsing plaatsvindt binnen een concern. Tenslotte
wordt voorgesteld vennootschappen de mogelijkheid te bieden
om in het kader van een splitsing ontheffing te verlenen
van de verslaggevingsverplichting uit hoofde van de tweede
richtlijn wanneer een deskundigenverslag wordt opgesteld.
vno-ncw-oordeel
vno-ncw onderschrijft het doel van de wijzigingen en kan
zich met de inhoud verenigen.
8.5 statuut voor een Europese besloten
vennootschap
Als onderdeel van de Small Business Act heeft de Europese
Commissie op 25 juni 2008 haar voorstel voor een statuut
voor een Europese besloten vennootschap gepubliceerd. Dit
volgt op de consultatie die de Commissie in juli 2007 had gelanceerd,
over de belemmeringen die kleine en middelgrote
ondernemingen ondervinden wanneer ze grensoverschrijdend
opereren, alsmede naar de behoefte aan een Europese
besloten vennootschap.
Het statuut betekent dat besloten vennootschappen in alle lidstaten
volgens dezelfde principes kunnen worden opgericht
en geëxploiteerd. Op dit moment zijn kleine ondernemingen
verplicht om in alle lidstaten waar zij actief willen zijn, dochterondernemingen
op te richten met diverse bedrijfsvormen.
Het gaat om een optionele regeling, waarbij er sprake is van
contractuele vrijheid. Op dit moment loopt nog de behandeling
van dit voorstel in Raad en Europees Parlement.
vno-ncw-oordeel
Voor vno-ncw is de spe erg belangrijk, omdat dit statuut bedrijven
zal helpen om hun potentieel volledig te benutten
door een sterke vermindering van administratieve en financiële
lasten.
Tijdens de besprekingen in de juridische commissie van het
Europees Parlement werd een aantal aspecten ter discussie
gesteld. Het ging voornamelijk om:
— De hoogte van het minimumkapitaal van de spe. vno-ncw
vond dat (overeenkomstig het Commissie voorstel) dit minimumkapitaal
vastgesteld moest worden op een bedrag
van s 1,-. Hiermee blijft de spe toegankelijk voor starters
en voor het mkb. Als extra eis heeft het ep hieraan toegevoegd
het tekenen van een ‘solvabiliteitsverklaring’. Als dit
niet getekend kan worden, moet het minimum kapitaal s
8.000,- bedragen.
— De vraag in hoeverre grensoverschrijdendheid een vereiste
moet zijn. vno-ncw vindt het van belang dat grensoverschrijdende
activiteiten geen vereiste mogen zijn voor het
kunnen oprichten van een spe. Op deze wijze kunnen be-
drijven starten als spe en pas na een periode van groei overgaan
tot internationale activiteiten. Het ep kwam overeen
te vereisen dat bedrijven bij oprichting de ‘intentie’ moeten
hebben de grens over te gaan.
— Het derde punt van discussie betrof de werknemersinspraak.
vno-ncw is van mening dat de werknemersinspraak,
informatievoorziening en raadpleging geregeld
moet worden conform de wet in het land van vestiging van
het bedrijf. De juridische commissie van het ep heeft bepaald
dat de wet van het land van vestiging geldt, maar bij
overplaatsing zijn hier vele uitzonderingen bij opgesteld.
Als het land van overplaatsing niet sociale wetgeving van
vergelijkbaar niveau heeft, moet het management nieuwe
voorwaarden overeenkomen met de werknemers. Ook
is de wet van het land van oorsprong van toepassing, als
meer dan een-derde van de werknemers uit dit land van
oorsprong komt. Bij meer dan 500 werknemers is de bestaande
eu wetgeving m.b.t. werknemersparticipatie van
toepassing en niet de nationale wetgeving.
— Tot slot is er gediscussieerd over de registratie van het bedrijf.
Een meerderheid steunde de scheiding van zetels. De
vakbonden voeren echter een sterke lobby tegen dit artikel,
omdat de scheiding van zetels de transparantie zou verkleinen.
Echter een verdere beperking op artikel 7 is niet mogelijk,
omdat hiermee de spe anders behandeld zou worden
dan andere nationale ondernemingsvormen. Het zou bovendien
de discussie over de 14 e richtlijn gecompliceerder
maken.
vno-ncw vindt de compromissen die gevonden zijn voor de
hoogte van het minimumkapitaal en grensoverschrijdendheid
redelijk. Echter de laatste twee punten, waarop de fracties
in de juridische commissie niet erin geslaagd zijn brede
overeenstemming te bereiken, verdienen nog aandacht bij
de verdere behandeling. vno-ncw zal samen met businesseurope
haar visie op deze punten over het voetlicht brengen.
8.6 Jaarrekeningvoorschriften
Vanaf 2005 stellen Europese beursgenoteerde ondernemingen
hun geconsolideerde jaarrekening op volgens International
Financial Reporting Standards (ifrs). Dit is gebaseerd op
de zgn. ias Verordening. Het betreft ongeveer 8000 Europese
beursgenoteerde ondernemingen (waaronder ongeveer 140
aandelen uitgevende en 500 andere effecten uitgevende Nederlandse
ondernemingen).
De ias Verordening bepaalt dat de ifrs in de eu worden toegepast
via een zogenoemde comitologie-procedure. Deze procedure
houdt in dat het Accounting Regulatory Committee - dit
bestaat onder voorzitterschap van de Europese Commissie uit
vertegenwoordigers van de Europese lidstaten - besluit over
verplichte toepassing van ifrs in de eu. Goedkeuring is overigens
pas mogelijk wanneer ook het Europees Parlement geen
bezwaren tegen de goedkeuring van de standaarden heeft. In
de praktijk adviseert de European Financial Reporting Advisory
Group efrag over de toepasbaarheid van de ifrs in Europa.
efrag bestaat in de kern uit een commissie van deskundigen
op het gebied van accounting. Men ondersteunt het werk van
de Accounting Regulatory Committee en de Europese Commissie.
Deze deskundigen zijn afkomstig uit nationale regelge-

vers binnen de eu en uit Europese organisaties van ondernemingen,
accountants, analisten en effectenbeurzen. Toezicht
op het werk van efrag vindt plaats door de Supervisory Board
van efrag.
De rol van efrag is een tweeledige: in de eerste plaats oefent
deze in een zo vroeg mogelijk stadium namens de Europese
private sector met één stem pro-actief invloed uit op de totstandkoming
van de (nieuwe) ifrs (pro-actieve rol). In de
tweede plaats dient efrag in een advies aan de Europese Commissie
te beoordelen of de vastgestelde ifrs aanvaardbaar zijn
in een Europese context (endorsement role). Deze (tweeledige)
rol wordt door de Europese Commissie via aan Memorandum
of Understanding ondersteund. Inmiddels heeft efrag vele adviezen
aan de Europese Commissie gegeven, voert op verzoek
van de Europese Commissie bedrijfseffecten toetsen voor
de invoering van ifrs uit en heeft het de band met iasb versterkt.
Zo heeft efrag inmiddels bij iasb de status van preferred
standard setter. Met het doel om als ‘de stem van Europa’ meer
invloed bij iasb te krijgen, stelt efrag discussiedocumenten
op over actuele ‘accounting issues’.
efrag heeft onlangs haar structuur zodanig aangepast dat
gewaarborgd moet zijn dat alle Europese) stakeholders meer
dan voorheen bij het werk van efrag betrokken kunnen zijn.
Dit heeft ertoe geleid dat de Europese Commissie heeft toegezegd
vanaf 2010 substantieel in de financiering van efrag bij
te willen dragen.
Naar verwachting zal als gevolg hiervan de begin 2007 door de
Europese Commissie ingestelde zgn. Standards Advice Review
Group - deze groep beziet aan de hand van zijn eigen terms of
reference of efrag bij endorsement adviezen zorgvuldig heeft
gehandeld - kunnen worden opgeheven.
Op dit moment is een groot aantal ifrs-standaarden goedgekeurd.
Alhoewel de iasb eerder had aangegeven bepaald
vóór 2009 geen nieuwe standaarden uit te brengen, heeft de
kredietcrisis ertoe geleid dat bestaande standaarden over fairvalue
waardering van bepaalde financiële instrumenten zijn
aangepast.
vno-ncw-oordeel
Bij de verdere harmonisatie van regelgeving op het gebied
van financiële verslaggeving is uitgangspunt van vno-ncw
dat de voordelen daarvan voor beursgenoteerde ondernemingen,
door de toenemende internationalisering, met name op
mondiaal niveau moeten worden verkregen.
Door het grote belang van de Amerikaanse kapitaalmarkten
is het positief dat de Amerikaanse beurstoezichthouder sec
heeft bepaald dat niet-Amerikaanse ifrs toepassende ondernemingen
met een beursnotering in de Verenigde Staten
geen aanpassing meer naar us-gaap behoeven te maken en
dat ifrs over enige tijd ook door Amerikaanse ondernemingen
kan worden toegepast.
vno-ncw is van het begin af aan voorstander van een orgaan
als efrag. Voorwaarde is wel dat businesseurope en ert voldoende
invloed hebben in de groep van technische experts
van efrag, zodat onder meer kan worden gewaarborgd dat
efrag zich niet ontwikkelt tot een Europese standard setting
body. Punt van zorg is het inmiddels grote aantal comités dat
zich met de goedkeuring van ifrs in de eu bezighoudt. Het
voordeel van de snelheid waarmee de zgn. comitologie-procedure
kan worden afgewerkt, valt immers weg naar mate
meer organen bij dit proces zijn betrokken, hetgeen ertoe
kan leiden dat Europese (beursgenoteerde) ondernemingen
in voorkomende gevallen met een niet-gelijk speelveld worden
geconfronteerd. Daarbij zij aangetekend dat op Europees
niveau efrag het enige orgaan is dat een proactieve rol speelt
bij de voorbereiding van nieuwe standaarden. Een sterke Europese
stem in die fase is belangrijk om te voorkomen dat
niet-goedkeuring van ifrs als ultieme sanctie gebruikt moet
worden om standaarden tegen te houden die de belangen van
de Europese economie kunnen schaden. De recente aanpassing
van de structuur van efrag en de ondersteuning daarvan
door de Europese Commissie valt in dit verband positief te
waarderen. Alleen zo kan adequaat tegenwicht geboden worden
aan iasb en ook de Amerikaanse ‘standard setter’ fasb.
Overigens is ook uitgangspunt van vno-ncw dat niet-beursgenoteerde
ondernemingen, waaronder vele familiebedrijven,
niet aan ifrs behoeven te voldoen; voor hen gelden de
desbetreffende bepalingen uit de Nederlandse wet (Burgerlijk
Wetboek) en in aanvulling daarop kunnen zij de richtlijnen
van de Raad voor de Jaarverslaggeving (rj) toepassen. De
Nederlandse wet laat (vrijwillige) toepassing van ifrs toe.
69

70
Rondje euRopa: de kRachtpRoef van de kRedietcRisis

9. Infrastructuur en telecom
Inlichtingen:
August Mesker (070 349 03 33; mesker@vno-ncw.nl), §9.1-9.7
Joke van den Bandt-Stel (070 349 04 15; bandt@vno-ncw.nl), §9.8-9.10
9.1 Algemeen Eu transportbeleid
De Europese Commissie erkent de betekenis van vervoer voor
economische groei en voor de economische integratie van de
nieuwe lidstaten. Er wordt gestreefd naar meer duurzaamheid
en optimale benutting van alle vervoermodaliteiten. Het
wegvervoer is van dominante economische betekenis, maar
vervoer via water vertegenwoordigt een even groot aandeel
in tonkilometers. Luchtvaart is de snelst groeiende sector en
luchttransport heeft internationaal in vervoerde waarde al
een marktaandeel van ca. 25 procent. Actueel op de eu transportagenda
is de zogenaamde internalisering van externe
kosten, dat wil zeggen het verrekenen van maatschappelijke
kosten zoals van luchtverontreiniging in prijzen voor transport;
zie onder transport, klimaat en milieu.
vno-ncw-oordeel
Een efficiënt transportsysteem dat op marktconforme wijze
tegemoet komt aan de groeiende behoefte aan transport en
mobiliteit is een voorwaarde voor economische efficiency en
concurrentiekracht, voor economische integratie van de lidstaten
en dus voor economische groei. Voor duurzaamheid,
het schoner en zuiniger maken van transport, is Europees
beleid onmisbaar en succesvol. De eu heeft ook grote vorderingen
gemaakt met de liberalisering van de vervoermarkt,
maar het doel, één interne markt waarin vervoerders overal
hun diensten kunnen aanbieden, is nog niet bereikt.
9. 2 Liberalisering wegvervoer
Een meerderheid in het Europees Parlement heeft in 2008
voor volledige liberalisering van de transportmarkt gestemd.
Hiermee pleit het Europees Parlement voor het afschaffen
van de beperkingen voor het binnenlands vervoer door een
vervoerder uit een andere lidstaat, de zogenaamde cabotage.
Hiermee gaat het Europees Parlement in tegen de wens van
een aantal ‘oude’ lidstaten die hechten aan handhaving van
protectie. De Transportraad heeft een door de Europese Commissie
voorgesteld compromis aanvaard om beperkingen uit
te faseren, waarbij uiterlijk in 2014 de beperkingen zijn opgeheven.
vno-ncw-oordeel
Beperkingen op de vrijheid om vervoerdiensten in andere
landen aan te bieden zijn in strijd met de principes van de
interne markt en belemmeren de efficiency. Nederlandse ondernemingen
hebben een zeer groot aandeel in het internationale
vervoer en zouden in het bijzonder gebaat zijn bij het
afschaffen van beperkingen op cabotage. Een volledige vrije
markt vanaf 2014 is laat, maar politiek het vroegst haalbare.
9.3 Transport, klimaat en milieu
De eu is actief om de transportsector aan te passen aan eisen
op grond van klimaat en milieu. De sector is zeer relevant
voor het behalen van doelstellingen voor de luchtkwaliteit en
het klimaat. De gezondheidsschade als gevolg van fijn stof,
met name dat afkomstig van verbrandingsprocessen, is niet
te veronachtzamen. Voor de uitstoot van vervuilende stoffen
door wegtransport en scheepvaart zijn in 2008 aangescherpte
normen vastgesteld. Voor de scheepvaart gebeurt dit via afspraken
in het kader van de mondiale maritieme organisatie,
de imo.
Het groeiend aandeel van de sector in het verbruik van fossiele
brandstoffen stelt een uitdaging. Voor het klimaat is door
de eu een veelomvattend en ambitieus beleidskader vastgesteld
dat voorziet in daling van de klimaatrelevante emissies
met 20%. Emissiehandel is een belangrijk instrument; de
luchtvaart wordt hieraan vanaf 2012 onderworpen.
De Commissie heeft met een concept richtlijn kaders voorgesteld
voor het mogen internaliseren (door lidstaten) van
externe kosten bij het wegvervoer (zie prijsbeleid).
vno-ncw-oordeel
eu beleid voor milieu en klimaat is noodzakelijk om doelstellingen
op dat terrein te halen. Bronbeleid – eisen aan
emissies – en emissiehandel zijn in principe efficiënte instrumenten,
beter dan bijv. heffingen of volumebeperkingen.
De luchtvaartsector is bereid tot deelname in emissiehandel,
mits goed gelet wordt op de concurrentiepositie. Dit vergt
zorgvuldige uitwerking. Met name de luchtvaart blijft kwetsbaar
voor cumulatie van lasten uit hoofde van eu- en nationaal
beleid (vliegtaks). De voorstellen van de eu om emissierechten
te veilen zouden echter een extra lastenverzwaring
hebben betekend die bedreigend is voor de concurrentiepo-
71

72
Rondje euRopa: de kRachtpRoef van de kRedietcRisis
sitie van de Europese luchtvaartsector. Deze dreiging is met
de gemaakte afspraken deels weggenomen. Ook voor andere
sectoren is het zaak balans te vinden tussen Europese ambities
en mondiale concurrentieverhoudingen.
9.4 Infrastructuur; Trans-Europese netwerken
De eu heeft een programma opgesteld van Trans-Europese
Netwerken (ten’s) die met voorrang zouden moeten worden
gerealiseerd of verbeterd. De eu draagt daaraan bij met een
aandeel in de investeringen. De prioriteitenlijst bestaat vooral
uit spoorwegprojecten. In de eerst helft van 2009 komt de
Commissie met een Groenboek om de inzet van de eu voor
prioritaire corridors te actualiseren.
vno-ncw-oordeel
vno-ncw staat kritisch tegenover veel bemoeienis van de eu
met investeringen in infrastructuur. De ondersteuning van
de eu moet beperkt zijn en met voorrang gericht op verbeteren
van grensoverschrijdende trajecten van Europese hoofdverbindingen
en uitbreiding van capaciteit van havens. Voor
Nederland is van belang de vernieuwde vaarwegverbinding
Seine-Schelde, als achterlandverbinding met mainport Rotterdam.
vno-ncw verzet zich tegen lastenverhogingen voor het wegvervoer
teneinde daarmee concurrerende infrastructuur te
subsidiëren.
9.5 Prijsbeleid, infrastructuurheffing
De Europese Commissie heeft medio 2008 een voorstel
voor het internaliseren van externe kosten in de transport
geopenbaard. Lidstaten mogen volgens dit voorstel externe
kosten -dat zijn maatschappelijke kosten door verkeer zoals
geluidsoverlast, luchtvervuiling en verkeerscongestie- doorberekenen
aan het wegtransport, op basis van het principe
‘de vervuiler betaalt’. Tot op heden mochten lidstaten slechts
de kosten van aanleg en onderhoud van wegen via tolheffing
doorberekenen via het eurovignet.
Het doel van de Commissie is niet om een heffing verplicht
te stellen, maar wel om een kader te stellen voor lidstaten die
tol heffen. Als lidstaten een heffing opleggen hebben ze zich
te houden aan de gestelde randvoorwaarden. Men beoogt met
dit kader onredelijke heffingen te vermijden en duidelijkheid
te brengen in de geaccepteerde methoden van kostenberekening
en de doelen waarvoor geheven mag worden.
vno-ncw-oordeel
vno-ncw heeft met businesseurope beargumenteerd dat internaliseren
via een toeslag op tol veel nadelen heeft en dat een
congestieheffing op de weg voor uitsluitend goederenvervoer
zinloos en onacceptabel is. Het bedrijfsleven heeft randvoorwaarden
geformuleerd waaronder internaliseren van externe
kosten acceptabel zou zijn; met name handhaving van eerlijke
concurrentieverhoudingen, het vermijden van dubbele
lasten (via accijnzen en andere heffingen) en de garantie dat
opbrengsten beschikbaar zijn voor infrastructuur of voor het
schoner en zuiniger maken van transport. Bovendien zouden
de totale lasten op transport niet hoger mogen zijn dan de redelijkerwijs
aan transport toe te rekenen kosten.
Manco’s in de voorgestelde regeling zijn dat selectief het wegvervoer
kan worden belast waardoor concurrentievervalsing
ontstaat en het ontbreken van een bepaling over de besteding
van opbrengsten. vno-ncw en belanghebbende lidorganisaties
zien liever geen nieuwe regeling dan een slechte. Als het
er toch van komt steunt het bedrijfsleven wel de intentie van
de Commissie om grenzen te stellen aan lasten die lidstaten
op het vervoer mogen leggen.
9.6 Luchtvaart
De Europese Commissie heeft in het noord-west Europese
luchtruim een succes geboekt met het streven naar één gemeenschappelijk
Europees luchtruim (Single European Sky) en
harmonisatie van de luchtverkeersbegeleidingsystemen en
streeft ernaar dit ook verder in Europa te realiseren. Daarmee
kan het vliegverkeer efficiënter worden. Voorts streeft de eu
naar een open en geliberaliseerde luchtvaartmarkt. De Commissie
onderhandelt namens de eu over liberalisering van de
luchtvaart. De Nederlandse overheid ondersteunt het streven
naar liberalisering, maar wil de handen vrij houden voor bilaterale
afspraken als de liberalisering via de eu te traag verloopt.
vno-ncw-oordeel
Het bedrijfsleven onderschrijft de doelstellingen om te komen
tot een Single European Sky en een geharmoniseerd
luchtverkeersbegeleidingsysteem. vno-ncw en businesseurope
steunen de koers van de eu-Commissie naar open en
geliberaliseerde markten en de grotere bevoegdheid voor de
Commissie aangaande luchtvaartovereenkomsten met derde
landen. Het bedrijfsleven meent wel dat liberalisering alleen
moet op basis van reciprociteit; anders ontstaan concurrentienadelen
ten opzichte van beschermde markten. Wat
betreft deelname aan de emissiehandel door de luchtvaart
steunt vno-ncw de sector dat scherp moet worden gelet dat
geen concurrentie nadelen ontstaan voor Europese carriers of
bestemmingen.
9.7 Zeescheepvaart; havens
De Commissie heeft aangekondigd in de eerste helft van 2009
te komen met richtinggevende interpretatie ven soms tegenstrijdige
regels voor het maritieme milieu en de zeevaart. De
Commissie komt ook met voorstellen voor een maritieme
strategie, die moet leiden tot één Europese maritieme ruimte
om het intra-Europese vervoer over zee te faciliteren en komt
met nadere bepalingen over staatssteun voor havens.
vno-ncw-oordeel
vno-ncw en het belanghebbende bedrijfsleven verwelkomen
de initiatieven van de Commissie omdat die de kustvaart efficiënter
kunnen maken. Wat betreft milieu en klimaat benadrukken
wij het belang van mondiale kaders voor eerlijke
concurrentieverhoudingen. vno-ncw en businesseurope
steunen ook het formuleren van richtlijnen voor de publieke
financiering van havens gericht op eerlijke concurrentievoorwaarden.
Minder welkom zijn geluiden die in Brussel worden
gehoord over Europees ruimtelijk beleid dat pretendeert
de werkverdeling tussen havengebieden te kunnen en moe-

ten beïnvloeden. Er is in geen geval behoefte aan sturing van
ladingstromen, door welke overheid dan ook.
9.8 Actieplan i 2010 eEurope
In april 2008 is er mid term review opgeleverd van het actieplan
i2010 eEurope. Het is de bedoeling dat i2010 daarmee een actueel
referentiekader blijft voor Europa’s informatie samenleving
en het media beleid, in een omgeving die snel verandert.
De strategie tot op heden heeft haar vruchten afgeworpen.
Vanaf 2007 beschouwen alle lidstaten de ontwikkeling van
ict als een van de belangrijkste verwezenlijkingen in hun
structurele hervormingsprogramma’s. Tegelijk hebben de eu
instellingen de totstandbrenging van een interne markt voor
on-linediensten aangemoedigd en de middelen voor onderzoek
verhoogd. Een interne markt voor telecommunicatie,
om grensoverschrijdende communicatiediensten te bevorderen,
is echter nog niet voltooid.
De hoofdonderwerpen die besproken worden zijn onder meer:
— beleidsimplicaties van trends die zich aftekenen in informatienetwerken
en het internet (bijvoorbeeld ultra snelle
netwerken, web 2.0);
— het ontwikkelen van een gebruikersperspectief, met name
op consumentenbescherming, vertrouwen in de digitale
omgeving, convergentie en door gebruikers gecreëerde
content. De Commissie zal een gids voor de digitale rechten
en plichten van Europese gebruikers publiceren;
— het verbeteren van randvoorwaarden voor groei door een
interne markt te creëren voor on-line diensten;
— Om de onderzoeksprestaties te bevorderen, gaan de door
de eu gefinancierde gezamenlijke technologie initiatieven
inzake nano-elektronica, e-gezondheidszorg en risicovol
hoogtechnologisch onderzoek van start.
Met deze mid term review doet de Commissie concrete voorstellen
voor de heroriëntering van i2010 om het concurrentievermogen
en het ict-gebruik in Europa verder te bevorderen.
In 2009 zal de Commissie ook de lange termijn agenda
voor informatiemaatschappij- en mediabeleid ontwikkelen,
en een beoordeling van het totale aandeel van ict’s in de economische
prestatie van Europa opstellen.
vno-ncw-oordeel
De doelstellingen van de huidige versie van i2010 richten zich
vooral op de toepassing van ict. De doelen en de plannen zijn
dermate abstract geformuleerd dat ze op zich zelf te steunen
zijn, maar dat de vraag gesteld moet worden wat de waarde in
de praktijk zal zijn.
Deels is die abstracte opzet begrijpelijk. De kern van de vele
ict-activiteiten die in het actieplan benoemd worden, blijft
immers terecht in de lidstaten liggen. Maar daardoor is het
moeilijk om een echte Europese focus te krijgen gezien de
verschillende accenten die lidstaten zelf wensen te leggen.
vno-ncw hoopt dat de mid term review daadwerkelijk een aanzet
zal zijn voor de verdere uitwerking. vno-ncw vindt het
een goede zaak dat er inmiddels een link wordt gelegd tussen
‘better regulation’ en ict-inzet.
Ook krijgt het thema e-government nu meer aandacht. Een
belangrijk instrument om samenhang te houden is concrete
benchmarking.
9.9 Telecommunicatie
Op 13 november 2007 heeft de Europese Commissie een voorstel
gedaan tot herziening van de Telecomregels (zogenaamde
telecom review).
Dit voorstel bevat de volgende hoofdpunten:
— nieuwe consumentenrechten, waaronder de mogelijkheid
om binnen één dag van telecomaanbieder te wisselen;
— verdere bevordering van concurrentie door functionele
splitsing van dominante telecombedrijven door lokale
marktautoriteiten mogelijk te maken;
— een beter beheer van radiofrequenties en een nieuwe indeling
van het radiospectrum;
— deregulering van die markten waar marktopening al tot
concurrentie heeft geleid;
— beter onafhankelijke toezicht.
Het leeuwendeel van de herziening heeft betrekking op de
richtlijn inzake de universele dienst en gebruikersrechten,
met een kleiner aantal wijzigingen in de e-privacy richtlijn
en één kleine verandering in de verordening betreffende samenwerking
met betrekking tot consumentenbescherming.
Daarbij horen nog twee aanverwante herzieningsvoorstellen
die betrekking hebben op veranderingen in de drie andere
richtlijnen betreffende elektronische communicatie (machtiging,
toegang en kader) en het voorstel voor de oprichting van
een Europese Autoriteit voor de elektronische communicatiemarkt.
De Commissie wil met deze wijziging een verbetering
van de consumentenbescherming en gebruikersrechten in de
sector van de elektronische communicatie bewerkstelligen,
door bijvoorbeeld de informatierechten te versterken.
Om deze herziening snel en effectief te implementeren, stelt
de commissie voor om een Europese Telecom marktautoriteit
in te stellen, die voor consistentere regulering van telecomdienstverlening
in de 27 eu lidstaten moet zorgen.
Eind november 2008 werd er in de Telecomraad een politiek
akkoord bereikt over het regelgevend kader voor de telecomsector.
De Raad heeft de plannen van de Commissie voor een
nieuw agentschap niet gesteund, maar het bestaande samenwerkingsverband
van nationale toezichthouders zal wel een
versterking moeten ondergaan om een meer consistente
toepassing van het regelgevend kader te bevorderen. De Raad
steunt de voorstellen van de Commissie voor flexibilisering
van het spectrumbeheer, maar wil geen bevoegdheidsoverdracht
naar de Europese Commissie: de lidstaten blijven zelf
beslissen over de allocatie van het beschikbare spectrum. Het
Europees Parlement zal zich nu in tweede lezing gaan buigen
over het voorstel.
9.10 Privacy
De Commissie heeft voorstellen gedaan om het bestaande
regelgevingskader voor elektronische communicatie, dat in
2002 van kracht werd, te wijzigen. Het betreft de richtlijn
elektronische communicatienetwerken en -diensten, bescherming
van de persoonlijke levenssfeer en consumentenbescherming.
Daarnaast wil de Commissie inzetten op een
versterking van de bescherming van privacy en persoonsgegevens
van natuurlijke personen in de elektronische com-
73

74
Rondje euRopa: de kRachtpRoef van de kRedietcRisis
municatiesector. De voorstellen worden momenteel behandeld
in de Raad en het Europees Parlement. De belangrijkste
discussiepunten betreffen het uitbreiden van de reikwijdte
van de richtlijn tot private netwerken en de plicht om beveiligingsincidenten
met persoonsgegevens te melden bij de
toezichthouder.
vno-ncw-oordeel
vno-ncw staat in beginsel positief tegenover de inzet om een
betere bescherming van persoonsgegevens te garanderen.
vno-ncw maakt zich echter zorgen over de discussie over de
uitbreiding van de reikwijdte van de richtlijn. Dit betekent
namelijk dat het pakket regels niet alleen van toepassing zal
zijn op de telecomsector, maar ook op de rest van het bedrijfsleven.
vno-ncw betreurt het dat er gesproken wordt over
dergelijke maatregelen met vergaande gevolgen voor het bedrijfsleven,
zonder dat hierbij een consultatie met de belanghebbenden
heeft plaatsgevonden.
Tevens maakt vno-ncw zich zorgen over voorstellen die ter
discussie staan zoals de invoering van een toestemmingsvereiste
in geval informatie wordt opgeslagen in de apparatuur
van de gebruiker en de invoering van een toestemmingsvereiste
gecombineerd met een anonimiseringsplicht
in geval van location data anders dan verkeersgegevens. Deze
voorstellen zullen tot een forse administratieve lastenverzwaring
leiden.

10. Consumenten-
en productbeleid
Inlichtingen:
Hubert van Breemen (070 349 03 58; breemen@vno-ncw.nl)
10.1 Eu Consumer Market scoreboard
De Europese Commissie zal in 2009 een eerste vervolg publiceren
op het eerdere Consumer Markets Scoreboard waarin
zgn. consumer outcomes van (deelmarkten van) de interne
markt worden gemonitord aan de hand van enkele indicatoren.
Eerdere indicatoren betroffen: consumentenklachten,
prijsniveaus, consumententevredenheid, switching, en veiligheid.
De Commissie maakt hiermee een evaluatie van de
voortgang van de integratie van de retail interne markt, en
benchmarkt de ‘consumer environment’ van de lidstaten.
vno-ncw-oordeel
vno-ncw blijft van mening dat het goed is dat de eu haar beleid
baseert op goede data. Wel is het daarbij zaak om bij de
analyse van de resultaten steeds de vraag te stellen: wie (overheid
of markt) doet wat met de uitkomsten? Wie is waarvoor
verantwoordelijk?
vno-ncw kan op zich instemmen met het merendeel van de
indicatoren, maar hoopt dat de Commissie in 2009 bij enkele
indicatoren aanvullende argumenten zal betrekken. Bij de indicator
‘aantallen klachten’ hoort bijvoorbeeld een analyse van
de (on)terechtheid ervan en de omvang van de markt waarop
die klachten betrekking hebben. Bij de indicator ‘prijsverschillen
tussen lidstaten’ moet worden bedacht dat deze legitieme
oorzaken kunnen hebben. En bij switching dat consument en
aanbieder wel de contractueel met elkaar afgesproken voorwaarden
moeten respecteren. En kijken naar het budget van
bijvoorbeeld consumentenorganisaties in de eu is één ding,
maar dat beeld wordt vertroebeld door te willen gaan benchmarken
op het aandeel overheidssubsidie daarin.
10.2 Richtlijn inzake consumer contractual rights
(herziening ‘consumer acquis’)
De Europese Commissie heeft eind 2008 het voorstel voor
een richtlijn voor de contractuele rechten van consumenten
bij de Raad en het Europees Parlement ingediend. Dit voorstel
werd voorheen aangeduid als het consumer acquis. Aanvankelijk
waren 8 eu richtlijnen in beeld: oneerlijke bedingen, koop
en garantie van consumentenproducten, verkoop op afstand,
directe verkoop aan huis, timesharing, prijsaanduiding, pakketreizen,
en collectief actierecht. Het recente richtlijnvoor-
stel omvat de eerste 4 richtlijnen. De overige richtlijnen wil
de Europese Commissie vanwege hun andere, deels sectorspecifieke
karakter, apart bezien.
Het richtlijnvoorstel beoogt enerzijds de regelgeving voor het
bedrijfsleven te vereenvoudigen en te verbeteren, om zo de
grensoverschrijdende handel te bevorderen. En anderzijds
beoogt het voorstel de bescherming voor de consument te
verbeteren en waarnodig uit te breiden, om het vertrouwen
van de consument in de interne markt te versterken.
vno-ncw-oordeel
vno-ncw juicht het toe dat de Europese Commissie het richtlijnvoorstel
het karakter heeft gegeven van totale harmonisatie.
Daarmee gaan bepaalde handelsbelemmeringen tot
het verleden behoren die thans nog aan de orde zijn doordat
de huidige 4 richtlijnen het karakter hebben van minimum
harmonisatie. Voor vno-ncw is belangrijk dat hiermee de nationale
kop die Nederland thans nog in het bw heeft gehandhaafd
nadat de eu richtlijn garanties tot stand kwam, komt te
vervallen, en we in Nederland een wettelijk garantieregiem
krijgen dat niet afwijkt van de rest van de eu.
Ook op enkele andere punten (definiëring van begrippen
e.d.) juicht vno-ncw de nagestreefde harmonisatie toe. Het
richtlijnvoorstel bevat evenwel ook een enkele aanscherping
van de tot nu toe geldende eisen (verruiming van de bedenktermijn
bij de verkoop op afstand), waar we kritischer tegen
over staan.
Begin 2009 zal de ser cca zich buigen over de uitgebreide adviesaanvrage
van de Nederlandse overheid. In dat advies zal
uiteraard het standpunt van vno-ncw worden verwerkt.
10.3 Collective redress in het
consumentendomein
Eind 2008 is t.a.v. ‘collective redress’ een tweetal studies gepubliceerd
waartoe de Europese Commissie opdracht had
verleend. De studies betreffen de effectiviteit en efficiency
van de bestaande collective redresss mechanismen in de eu
lidstaten, en de problemen die consumenten ervaren om redress
te kunnen verkrijgen en de economische consequenties
daarvan. Deze studies hebben ten grondslag gelegen aan een
door de Europese Commissie eind 2008 gepubliceerd Groenboek
over consumer collective redress.
75

76
Rondje euRopa: de kRachtpRoef van de kRedietcRisis
vno-ncw-oordeel
Het is goed dat de Commissie deze studies heeft laten verrichten
om de effecten van de diverse systemen in de lidstaten
eens goed op een rij te krijgen. De voor- en nadelen van de
verschillende systemen zijn goed belicht. Wat opvalt is het
grote verschil dat tussen de lidstaten bestaat bij de vormgeving
van hun stelsel. Dat is logisch omdat e.e.a. sterk bepaald
wordt door de (juridische) cultuur en nationale omstandigheden.
vno-ncw acht het uiteraard logisch dat daar waar er tussen
consument(en) en ondernemer fouten worden gemaakt
(in de zin van dat de wet wordt overtreden), er adequate mogelijkheden
voor correctie bestaan. In Nederland kennen we
die al: ons pallet aan mogelijkheden omvat de Wet Collectief
Actierecht, alsmede de Wet Collectieve Afwikkeling Massaschade.
vno-ncw zet zich er primair voor in om deze goede Nederlandse
oplossingen te kunnen behouden en evt. te exporteren.
Het blijft overigens nog zeer de vraag in welke mate het
wel op de weg van de eu ligt om in te grijpen in de nationale
rechtssystemen.
10.4 Risk assessment in het kader van de Richtlijn
algemene productveiligheid
De Europese Commissie is nog immer doende om richtsnoeren
inzake de bepaling van risico’s van onveiligheid van producten
te ontwikkelen, zodat maatregelen van de eu lidstaten
inzake onveilige producten beter worden onderbouwd.
vno-ncw-oordeel
In 2009 zal de Europese Commissie de ontvangen commentaren
evalueren op de in 2008 voor consultatie gepubliceerde
ontwerp richtsnoeren. vno-ncw juicht een verdere harmonisatie
van de onderhevige risk assessment door lidstaten toe.
Het is een logisch complement op het doel van de richtlijn
algemene productveiligheid. Immers: onveilige producten
dienen van de Europese markt te worden geweerd. Wij hebben
de Commissie er wel toe aangespoord om met de richtsnoeren
ook echt rechtszekerheid te bieden: de Commissie
zal o.i. nadere guidance moeten bieden hoe deze richtsnoeren
passen in het inmiddels vrij gecompliceerde geheel van algemene
en sectorspecifieke Europese wetgeving. Daarbij past
ook snelle publicatie door de Europese Commissie van door
Europese normalisatie-instellingen vastgestelde (gemandateerde)
normen.
10.5 Geharmoniseerde methodologie voor het
classificeren van consumentenklachten
Naar verwachting zal de Europese Commissie in 2009 een
vervolg geven aan de consultatie in 2008 over een voorstel om
een geharmoniseerde methodologie te ontwikkelen voor het
classificeren en rapporteren van consumentenklachten. vnoncw
acht het begrijpelijk dat de Commissie bijvoorbeeld voor
overheidstoezichthouders streeft naar een dergelijke uniforme
methodologie. Dat bevordert een beter Europees gebruik
van gegevens van deze instanties. Aangezien wij het consultatiedocument
zodanig lazen dat een dergelijke methodologie
ook wel eens voor ondernemingen zou kunnen gaan worden
voorgeschreven, heeft vno-ncw bij de Europese Commissie
onder de aandacht gebracht dat de wijze waarop ondernemingen
consumentenklachten rubriceren en er intern over publiceren,
ondernemingsspecifiek is en in het kader van door
ondernemingen vormgegeven kwaliteitsbeleid moet kunnen
blijven. De Europese Commissie heeft vno-ncw gelukkig recent
laten weten geen intentie te hebben om ondernemingen
op dit punt aan verplichtingen te willen onderwerpen.
10.6 Technische harmonisatie, normalisatie
en certificatie
Nu de eu wetgeving betreffende wederzijdse erkenning; accreditatie
en markttoezicht, en het in de handel brengen van
producten (goods package) is gepubliceerd verschuift de aandacht
naar de nationale implementatie en de opvattingen van
de Europese Commissie over een evt. eu consumer safety mark
(aanvullend op het ce teken).
vno-ncw-oordeel
vno-ncw juicht de genomen eu besluiten op hoofdlijnen
toe. De wederzijdse erkenning zou er beter door moeten gaat
functioneren, de nationale handhaving van eu-wetgeving zou
er meer door worden gestroomlijnd, waardoor het level playing
field in de eu wordt bevorderd.
De discussie rond het ce teken mag naar de mening van vnoncw
er niet toe leiden dat men de eisen onnodig gaat verzwaren,
bijvoorbeeld door een te grote toevlucht tot derde partij
certificatie. Gelukkig lijkt daarvan bij de herziening van de eu
speelgoedrichtlijn geen sprake te gaan zijn.
Het creëren van een aanvullend safety mark als een soort ce+
teken is wat vno-ncw en businesseurope betreft uit den
boze: dit standpunt is in 2008 uitgedragen in de consultatie
van de Europese Commissie hierover. Recent is gebleken dat
de Europese Commissie zich gelukkig achter ons standpunt
heeft gesteld.
10.7 Duurzame productie en consumptie
De Raad en Europees Parlement maken gestage voortgang met
de behandeling van het eu actieplan ‘duurzame consumptie
en productie’ en de daaraan aanverwante (wetgevings)voorstellen
rond de eco-design van producten, duurzaam inkopen,
de herziening van de eu eco-labelverordening en de eu
verordening ecomanagement systeem (emas).
vno-ncw-oordeel
vno-ncw heeft, net als businesseurope, position papers in de
nationale en eu discussie ingebracht. De Europese Commissie
zou zich naar onze mening vooral moeten richten op het
formuleren van doelstellingen, het ondersteunen van continue
verbeterprocessen binnen bedrijven en het scheppen van
randvoorwaarden en een structuur waarbinnen bedrijven
ontwikkelingen en resultaten kunnen presenteren.
Het zou goed zijn als de eu een kader creëert dat vooral ook
zelfwerkzaamheid bij bedrijven stimuleert boven centraal
opgelegde detailregelgeving. Bedrijven zijn immers bovenal
zelf verantwoordelijk voor de continue verbetering van producten
die zij ontwikkelen, produceren en op de markt brengen.
Het zal lastig blijven als de eu zou willen gaan proberen

te definiëren wat een ‘duurzaam of niet-duurzaam’ product
is: los van de complexiteit daarvan, is voor de consument namelijk
niet alleen het milieuaspect van producten van belang,
maar ook andere aspecten. Vermeden moet worden dat e.e.a.
leidt tot inflexibiliteit en starheid.
77

78
Rondje euRopa: de kRachtpRoef van de kRedietcRisis

EEN DUURZAME
ECONOMIE
79

80
Rondje euRopa: de kRachtpRoef van de kRedietcRisis

11. Energie en
klimaatverandering
Inlichtingen:
Frits de Groot (070 349 03 26; groot@vno-ncw.nl)
Wiel Klerken (070 349 03 25; klerken@vno-ncw.nl)
11.1 klimaatverandering en CO 2-emissiehandel
De noodzaak van mondiale doelstellingen
De ambitie van Nederland en van de eu ten aanzien van het
versterken van het internationale klimaatbeleid is groot. De
eu heeft in maart 2007 een energie- en klimaatpakket gepresenteerd
dat een reductie inhoudt van de uitstoot van broeikasgassen
met tenminste 20% (bij een mondiale aanpak van
klimaatverandering 30%) en een energiebesparing van 20%
in 2020 ten opzichte van 1990 en in 2020 een aandeel van 20%
duurzame energie in de energievoorziening. De Raad heeft
tijdens de voorjaarstop met dit pakket ingestemd.
Het energie- en klimaatpakket bevat reductiedoelstellingen
voor de eu als geheel. Via zogenaamde effortsharing worden
de overalldoelstellingen voor co 2 reductie en de inzet van
duurzame energie of hernieuwbare energie verdeeld over de
lidstaten. De methode van effort sharing zorgt voor een eerlijke
verdeling van de doelstelling en waar mogelijk wordt
rekening gehouden met specifieke omstandigheden in de
lidstaten. Voor de verdeling van de doelstelling voor duurzame/hernieuwbare
energie geldt dat er tussen de lidstaten
enorme verschillen zijn in de ‘natuurlijke’ mogelijkheden
voor het produceren van duurzame of hernieuwbare energie.
Daarom is het noodzakelijk dat bij de uitwerking van het
pakket de mogelijkheid wordt geboden voor het verhandelen
van duurzame/hernieuwbare energie, middels bijvoorbeeld
een systeem van handel in ‘certificates of origin’. Met betrekking
tot verschillende vormen van duurzame energie zoals
biomassa of biobrandstoffen is het noodzakelijk dat deze
ook daadwerkelijk duurzaam zijn. Met name bij 1 e generatie
biomassa/biobrandstoffen blijkt dit niet het geval te zijn. De
totale milieu-impact is groter dan bij fossiele vormen en er
speelt specifiek het bedreigen van de voedselsituatie in ontwikkelingslanden.
Om die reden is vno-ncw voorstander om
de duurzaamheidcriteria voorop te plaatsen en de daardoor
onrealistische doelstellingen voor de inzet van duurzame/
hernieuwbare energie in 2020 los te laten.
In het kader van het Europees economisch herstelplan presenteerde
de Europese Commissie op 28 januari 2009 het
voorstel om 3,5 miljard euro extra ongebruikte kredieten uit
de eu-begroting te investeren in energie-infrastructuur projecten.
De Commissie stelt een selectie voor van concrete pro-
jecten waarvan 3 Nederlandse projecten voor het invangen en
opslaan van koolstofdioxide (Eemshaven en twee in Rotterdam
- beoogde investering 250 miljoen euro) en de ontwikkeling
van offshorewindprojecten in de Noordzee (beoogde
investering 150 miljoen euro. vno-ncw hoopt op een snelle
goedkeuring van deze wetgevingsmaatregelingen door de
Raad en het Europees Parlement zodat deze investeringen zo
spoedig mogelijk gerealiseerd kunnen worden.
Om het klimaatprobleem adequaat aan te kunnen pakken is
het noodzakelijk dat belangrijke economieën zoals de Verenigde
Staten, China en India volwaardig meedoen aan een
mondiale aanpak van klimaatverandering. Het draagvlak bij
het bedrijfsleven voor scherpe reducties van de uitstoot van
broeikasgassen brokkelt sterk af als belangrijke concurrerende
economieën zoals de vs, China en India niet meedoen aan
een dergelijk mondiale aanpak.
Bij de drang van de eu en individuele lidstaten om een scherp
(unilateraal) klimaatbeleid te voeren, ontbreekt vaak de aandacht
voor de economische gevolgen van een solistisch en
geïsoleerd klimaatbeleid en vindt er in de ogen van het bedrijfsleven
niet of nauwelijks een afweging plaats van economische
en sociale effecten. Er is te weinig aandacht voor het
feit dat Europa verantwoordelijk is voor slechts 12,5% van de
mondiale uitstoot van broeikasgassen. Door de groei van de
energievraag, met name in Azië, zal het aandeel van Europa
teruglopen tot onder de 10%. Om klimaatverandering effectief
en efficiënt aan te kunnen pakken, moeten de landen die
verantwoordelijk zijn voor 90% van de uitstoot actief worden
betrokken bij een mondiale afspraak over de reductie van de
uitstoot van broeikasgassen.
De vn klimaatconferenties in Bali in 2007 en Poznan 2008
hebben geresulteerd in onderhandelingen over een nieuw
klimaatverdrag. Deze onderhandelingen moeten eind 2009
resulteren in een nieuw wereldwijd klimaatverdrag dat begin
2013, als het huidige verdrag van Kyoto afloopt, in werking
treedt.
Het is positief dat zowel de Verenigde Staten als China hebben
aangegeven dat zij deel gaan nemen aan een nieuwe klimaatverdrag,
hoewel nog niet bekend in welke mate deze landen
de uitstoot van co 2 zullen gaan beperken.
Deze aanzet tot een versterking van het internationale klimaatbeleid
zal in ieder geval moeten uitmonden in een bin-
81

82
Rondje euRopa: de kRachtpRoef van de kRedietcRisis
dende mondiale afspraak waaraan alle geïndustrialiseerde
landen en ook de ontwikkelingslanden met een relevante industriële
ontwikkeling zich committeren. De nadruk in een
post-Kyoto-beleid moet liggen op het verbeteren van energieefficiency
van industriële productieprocessen en energieconversie-processen
en op het bevorderen van innovatie. Verder
zal transatlantische samenwerking bij technologieontwikkeling,
facilitering van snelle invoering van nieuwe technologie
en technologietransfer naar minder ontwikkelde landen een
dominante rol moeten gaan spelen.
De Europese Commissie heeft op 28 januari jl. een mededeling
gepresenteerd ter voorbereiding van de onderhandelingen
over een internationaal klimaatakkoord. Deze mededeling
gaat in op de uitstootdoelstellingen en de criteria per land
voor het percentage co 2-reductie. De kosten voor de co 2-reductie
voor 2020, zullen 175 miljard per jaar bedragen, waarbij
meer dan de helft voor de adaptatie in ontwikkelingslanden.
Deze landen moeten zich volgens de Commissie verplichten
om tegen 2011 koolstofarme ontwikkelingsstrategieën voor
te stellen en stoppen met ontbossing. Een internationaal
mechanisme zal deze strategieën beoordelen en voorzien in
externe steun. Financiële steun voor de ontwikkelingslanden
moet komen van bronnen zoals overheidsfondsen en
internationale mechanismen voor koolstofkreditering. De
eu moet volgens de Europese Commissie op zoek gaan naar
innovatieve bronnen voor internationale financiering: bv. beginsel
de vervuiler betaalt en de opbrengsten van de veiling
van emissierechten. Emissies van internationale luchtvaart
en scheepvaart, die nu niet onder Kyoto vallen, moeten onder
de algemene reductiedoeleinden van de nieuwe overeenkomst
vallen. Als hierover geen internationale overeenkomst
wordt bereikt, moet de eu eigen acties ondernemen.
Deze mededeling zal tijdens de voorjaarstop in 2009 worden
besproken.
Duurzaamheidsakkoord kabinet-werkgevers
Op 1 november 2007 heeft vno-ncw met het kabinet een
duurzaamheidsakkoord afgesloten 14 . In dit akkoord heeft het
bedrijfsleven met het kabinet afgesproken dat het bedrijfsleven
zich maximaal inzet voor het realiseren van de doelstellingen
voor co 2-reductie, energie-efficiencyverbetering en
de inzet van duurzame energie en heeft het kabinet aangegeven
welke voorwaarden geboden worden om dit mogelijk
te maken. Op deze manier kan een klein land als Nederland
een maximale bijdrage leveren aan het oplossen van het
probleem van klimaatverandering. Nederland kan hierdoor
internationaal een vooraanstaande positie innemen op het
gebied van energie- en klimaatinnovatie. Op basis van het
overkoepelende duurzaamheidsakkoord zijn inmiddels een
9-tal sectorale deelakkoorden en programma’s afgesloten en
in uitvoering gekomen.
CO 2-emissiehandel
Een belangrijk onderdeel van het klimaatbeleid is de mogelijkheid
om emissiereducties te realiseren via zogenaamde
flexibele instrumenten. Voor de industrie is met name de
handel in uitstootrechten voor broeikasgassen relevant. De
14 Dit akkoord is ook in het Engels vertaald en als brochure verschenen
onder de titel: Climate Change – an offer you cannot refuse.
richtlijn emissiehandel is op 1 januari 2005 van start gegaan.
Alle lidstaten hebben in een zogenaamd allocatieplan aangegeven
hoeveel emissierechten aan elk van de deelnemende
bedrijven is toegekend. Voor de tweede handelsperiode
(2008-2012) zijn nieuwe allocatieplannen gemaakt. Het Nederlandse
plan - dat in overleg met vno-ncw is opgesteld - is
in september 2007 ingediend. De definitieve goedkeuring
door de Europese Commissie is overigens pas eind november
2008 gekomen - dat is 9 maanden na de wettelijke termijn
van 1 maart 2008.
Begin 2008 heeft de Commissie voorstellen gedaan voor aanpassing
van de richtlijn emissiehandel voor de periode na
2012. Er komt één Europese allocatie van emissierechten, en
niet meer zoals nu per lidstaat, het aantal toe te wijzen rechten
zal met tenminste 20% worden gereduceerd, en er zou een
grote nadruk op veilen komen als methode om rechten toe te
wijzen. Ook zullen kleine bedrijven buiten het systeem gaan
vallen. Op de Europese top van 12 en 13 december 2008 is echter
besloten om het veilen te beperken tot de e-sector en het
bedrijfsleven daar grotendeels van vrij te stellen. vno-ncw
heeft het afgelopen half jaar samen met businesseurope een
krachtige lobby gevoerd tegen veilen voor de industrie, en is
daarom tevreden over de uitkomst van de Europese top.
Nu er eind december 2008 een akkoord is bereikt tussen Raad
en Europees Parlement over het klimaatakkoord, zijn de Europese
Commissie en de lidstaten aan de slag gegaan met de
verdere uitwerking van dit akkoord. Het gaat in concreto om
vijf zaken:
— het bepalen van de sectoren die op basis van een significant
risico op carbon leakage vrijgesteld worden van veiling.
Onderhandelingen in comitologie en het raadplegen van
belanghebbenden (sectoren en sub-sectoren) gaan momenteel
van start. Een definitief besluit zal ten laatste op 31
december 2009 worden genomen. Naar verluid zal de Commissie
met een document komen, waarover vervolgens in
raadswerkgroepen besloten wordt;
— het uitwerken van de benchmarks;
— de invulling in Nederland van de (voor Nederland) 16% co 2reductie
voor de bedrijven die niet onder ets vallen;
— het uitwerken van het voorstel voor hernieuwbare energie;
— de inzet van Europa voor de onderhandelingen voor een
internationaal klimaatakkoord in Kopenhagen eind 2009
(mededeling is op 28 januari jl. gepresenteerd).
vno-ncw-oordeel
Het bedrijfsleven ziet wereldwijde emissiehandel als een
belangrijk instrument om op marktconforme wijze emissiereductie
te realiseren. De klimaatdoelstellingen kunnen
daardoor voor Nederland op een meer kosteneffectieve manier
worden gerealiseerd. Dit onder de voorwaarde dat emissiehandel
geen oneerlijke verstoring van concurrentie mag
veroorzaken. Op grond van de plannen die voor de eerste allocatieperiode
zijn opgesteld (sinds 2005), valt te constateren
dat er op belangrijke onderdelen grote verschillen bestaan
tussen de plannen. Omdat lidstaten essentiële onderdelen
op verschillende wijze hebben uitgewerkt, is vergelijking van
de allocatieplannen moeilijk. Er lijkt bij de aanvang van het
handelsysteem geen sprake te zijn geweest van het gewenste
level playing field.
vno-ncw is het eens met het besluit dat het ets na 2012 geba-

seerd moet zijn op een Europese allocatie. Deze zal uitgaan
van sectorale prestatienormen, gebaseerd op een benchmark,
zoals wij ook regelmatig hebben bepleit Alleen dan is een geharmoniseerde
toewijzing van emissierechten gewaarborgd.
We zijn het ook eens dat kleine bedrijven buiten het systeem
worden gehouden, daar hebben wij lang op aangedrongen.
In het aanvankelijke voorstel van de Europese Commissie
voor de herziening van eu-ets spreekt de Commissie een sterke
voorkeur uit voor het veilen van co 2-rechten als methode
voor het verdelen van co 2-rechten aan bedrijven. Het Nederlandse
kabinet heeft dit voorstel tot voor kort gesteund. De
Commissie onderkent dat veilen tot hoge additionele kosten
leidt waardoor deze methode niet kan worden toegepast op
internationaal concurrerende sectoren. Immers, als de kosten
te hoog worden zal industriële productie zich naar buiten
Europa verplaatsen wat naast economische en sociale schade
ook carbon leakage tot gevolg heeft. Bij de uitwerking van het
Commissievoorstel en uit diverse onderzoeken 15 bleek echter
dat het onmogelijk is om vooraf objectief en ondubbelzinnig
vast te stellen in welke sectoren na 2012 concurrentieverstoring
en carbon leakage kan optreden. De Europese top heeft
in december 2008 hierover een wijs besluit genomen: het
bedrijfsleven zal - met uitzondering van de e-sector - grotendeel
worden vrijgesteld van veilen. Veiling voor deze sectoren
zal worden vervangen door toekenning van rechten op basis
van prestatienormen (benchmarks). Voor het realiseren van de
klimaatdoelstelling is de keuze van de allocatie van rechten
(veilen of niet) irrelevant, voor de concurrentiepositie van het
Europese bedrijfsleven echter cruciaal.
Het is nu belangrijk dat er een goed internationaal akkoord
tot stand zal komen, met vergelijkbare inspanningen voor
het bedrijfsleven buiten Europa. Tijdens de klimaattop in
Poznan is er een roadmap overeengekomen ter voorbereiding
van de klimaattop in Kopenhagen eind 2009. Als Kopenhagen
leidt tot een internationaal bindend akkoord met vergelijkbare
inspanningen is het verhogen van de Europese doelstelling
van -20% naar 30% in 2020 bespreekbaar. Indien er geen
akkoord met vergelijkbare inspanningen zal komen, moet
Europa vasthouden aan de 20% doelstelling en moet er wellicht
meer ruimte komen voor het gebruik van cdm kredieten
(goedkopere co 2-rechten uit klimaatprojecten in ontwikkelingslanden).
11.2 Liberalisering energiemarkten
Op 19 september 2007 heeft de Europese Commissie het ‘3 e
energiepakket’ gepresenteerd. Dit pakket bevat een aantal
voorstellen ter vervolmaking van de interne energiemarkt in
Europa. De belangrijkste voorstellen hierin zijn ondermeer
de ontvlechting (unbundling) van transmissienetwerken, het
opzetten van Europees toezicht van de interne energiemarkt
en het op Europees niveau coördineren van grensoverschrijdende
samenwerking van transmissie netwerkbeheerders.
Verder heeft de Commissie op 13 november 2008 het ‘eu Energy
and Solidarity Action Plan’ en ‘2nd Strategic review’ gepresenteerd.
15 ce Delft, ‘Impacts on Competitiveness from eu ets An analysis for
Dutch Industry’.
In dit plan presenteert de Commissie een nieuw actieplan ter
aanvulling en ondersteuning van de 20-20-20 doelstelling en
het vergroten van de energievoorzieningszekerheid en solidariteit
onder de lidstaten.
vno-ncw-oordeel
De besluitvorming over de interne marktkwesties van het 3 e
energiepakket heeft geresulteerd in een compromis dat in
de praktijk niet tot een geharmoniseerde regulering voor de
ontvlechting van (transmissie)netwerken leidt. Het is teleurstellend
dat er zich bij de Europese lidstaten een tweedeling
lijkt te vormen waar het gaat om het ontvlechten (unbundling)
van de transmissienetwerken. De keuze voor de wijze waarop
deze ontvlechting vorm krijgt en vervolgens de uitvoering
daarvan is van groot belang voor het goed functioneren van
de interne energiemarkt.
vno-ncw steunt de optie om vanuit Europa aan te sturen op
betere samenwerking van transmissienetwerk- beheerders
op Europees regionale schaal. Hierdoor kunnen vooruitlopend
op de interne Europese markt al goed functionerende
regionale markten ontstaan.
vno-ncw pleit ervoor dat de condities en randvoorwaarden
van liberalisering op een geharmoniseerde wijze moeten
worden doorgevoerd en dat de Commissie nu werk maakt
van lidstaten die het minder nauw nemen met de uitvoering
van de Europese marktregels. Dit geldt overigens niet alleen
voor specifiek de interne markt regels, maar dit geldt ook
voor de milieueisen die worden gesteld aan elektriciteitsopwekking.
Nederlandse elektriciteitscentrales, waaronder veel
warmtekracht installaties waarin relatief schoon en zuinig
elektriciteit en warmte wordt geproduceerd, kunnen bijvoorbeeld
op dit moment, mede vanwege niet-geharmoniseerde
milieueisen, niet concurreren met goedkopere, maar meer
vervuilende kolengestookte centrales in andere landen.
Vanwege het nog steeds bestaande prijsverschil voor elektriciteit
met omringende landen ten nadele van Nederland is verdere
marktintegratie van groot belang. Daarnaast is een betere benutting
en eventueel vergroting van intercon nectiecapaciteit
tussen lidstaten van belang. Ook moet de samenwerking
tussen de beheerders van de landelijke transportnetten
worden verbeterd, waardoor de landelijke transportnetten
op West-Europese schaal kunnen worden geoptimaliseerd.
De internationaal opererende energie-intensieve bedrijven
in Nederland ondervinden een groot concurrentienadeel
van het ongelijke speelveld in Noordwest Europa. Verbetering
van de vrije marktwerking en betere toegang tot goedkopere
energiemarkten in Europa zijn daarom prioriteiten
van vno-ncw.
11.3 Energiebelasting/ Fiscale vergroening
In het najaar van 2003 heeft de Raad de richtlijn voor een Europese
energiebelasting bekrachtigd. Belangrijk element uit
deze richtlijn betreft een harmonisatie van minimumtarieven.
Verder wordt in de richtlijn erkend dat lidstaten belastingvrijstelling
mogen bieden aan bedrijven als er afspraken
gemaakt zijn over energiebesparing en energie-efficiencyverbetering.
Deze vrijstellingsmogelijkheid wordt ook geboden
voor bepaalde energie-omzettingsprocessen in de industrie,
indien er sprake is van elektriciteits- en warmteopwekking
83

84
Rondje euRopa: de kRachtpRoef van de kRedietcRisis
via warmtekrachtkoppeling (wkk). Verder wordt een vrijstellingsmogelijkheid
geboden aan bedrijven die deelnemen aan
emissiehandel.
vno-ncw-oordeel
vno-ncw is voorstander van een coördinatie van belastingen
op energieproducten op Europees niveau. De energiebelasting
in Nederland is één van de hoogste binnen Europa en de
rest van de wereld. Dit heeft een negatieve invloed op de concurrentiepositie
van de internationaal opererende energieintensieve
industrie in Nederland. vno-ncw pleit daarom
voor een verlaging tot het gemiddelde van Europa of daaronder.
Een eventuele verhoging van de energiebelasting is onacceptabel,
vanwege de risico’s voor de internationale concurrentiepositie
van de energie-intensieve industrie.
In het huidige richtlijnvoorstel wordt rekening gehouden
met de deelname van bedrijven aan een convenant of meerjarenafspraak
energie-efficiencyverbetering. Verder wordt
rekening gehouden met bedrijven die energie gebruiken die
is opgewekt door middel van warmtekrachtkoppeling. Voor
vno-ncw is dit een randvoorwaarde, omdat bedrijven die op
een andere manier investeren in energiebesparing en energie-efficiencyverbetering
niet dubbel hoeven te betalen.

12. Milieu
Inlichtingen:
Jan van den Broek (070 349 03 22; broek@vno-ncw.nl), §12.5
Wiel Klerken (070 349 03 21; klerken@vno-ncw.nl), §12.1
Kees Schouten (015 219 13 24; k.schouten@mkb.nl), §12.3
Willem-Henk Streekstra (070 349 03 59; streekstra@vno-ncw.nl), §12.2, 12.4
12.1 Afvalstoffen
Direct gerelateerd aan een strategie voor het producten beleid
is het Europese afval- en hulpbronnenbeleid. De Europese
Commissie wil hiermee een proces op gang brengen om
duurzaamheid te vertalen naar de problematiek van grondstofbeheer
en hergebruik. Daartoe heeft de Commissie twee
Strategieën gepubliceerd, namelijk:
— de nieuwe strategie inzake afvalpreventie en recycling.
Deze richt zich op de vraag hoe preventie verder vorm kan
worden gegeven en welke (markt)mechanismen kunnen
worden gehanteerd om te komen tot meer recycling. Ook
bevat deze Strategie een voorstel voor herziening van de
Europese kaderrichtlijn afvalstoffen;
— de strategie inzake ‘duurzaam gebruik van natuurlijke
hulpbronnen’.
Cruciaal onderdeel van deze strategieën vormt de langverwachte
herziening van de Kaderrichtlijn Afvalstoffen. De
richtlijn bepaalt wat wel of geen afval is, wat recycling inhoudt,
welke eisen er worden gevraagd en bepaalt daarmee
de toekomst van het Europees afvalbeleid. In 2007 heeft het
Europees Parlement de eerste lezing afgerond en de Raad
eveneens haar gemeenschappelijk standpunt ingenomen.
Onder het Sloveense voorzitterschap heeft de tweede lezing
plaatsgevonden. Die heeft geleid tot een redelijk compromis
dat in juni is aanvaard.
vno-ncw-oordeel
Het is gewenst dat op Europees niveau een fundamentele aanpak
komt om materiaalstromen in de kringloop te houden.
Dit vraagt om een verandering in het denken over afval. Afval
zal veel meer moeten worden gezien als basis voor nieuwe
grondstoffen en brandstoffen. Deze andere optiek zou bijdragen
aan duurzame ontwikkeling en innovatie.
Een belangrijke belemmering om bovenstaande te realiseren
vormde de definitie van afval: wat is wel en wat is geen afval?
En wanneer houdt iets op om afval te zijn? Wanneer valt een
stof of product te bestempelen als bijproduct?
Bedrijven zoeken steeds naar mogelijkheden om reststromen
(nevenproducten) te bewerken tot een product voor de
markt. Dit werd tot op heden tegengewerkt door de afvalstoffenregelgeving,
vanwege het feit dat door de bewerking van
een reststroom deze een afvalstof status krijgt en het bedrijf
een afvalverwerkende inrichting wordt. vno-ncw is dan ook
zeer verheugd dat zowel het Europees Parlement als de Raad
voorstellen hebben ingebracht om te komen tot een aparte
definitie van bijproducten.
vno-ncw is ook blij met een meer flexibele benadering van de
zogenaamde afvalhiërarchie (voorkeurvolgorde voor behandeling)
door dit te integreren met het levenscyclusdenken.
De snelle ontwikkelingen in afvalbehandeling in de laatste
decennia leiden ertoe dat in sommige situaties een afwijking
van de hiërarchie een beter of gelijk milieurendement
oplevert.
vno-ncw is echter tegen een eenzijdige introductie van een
extended producer responsibility zoals wordt voorgesteld door
de Raad en het Europees Parlement. De verantwoordelijkheid
wordt volledig bij bedrijven gelegd, terwijl het bedrijfsleven
maar beperkte mogelijkheden heeft om veranderingen te stimuleren.
vno-ncw is van mening dat uitgegaan dient te worden
van shared responsibility: overheid, keten en consument.
Een punt van aandacht voor het Nederlandse bedrijfsleven is
dat eenmaal vastgestelde Europese regelgeving ook op dezelfde
wijze wordt geïmplementeerd in nationale regelgeving. Zo
zijn er grote verschillen waar te nemen in de wijze waarop
de richtlijn storten wordt toegepast. Deze verschillen grijpen
direct in op de concurrentiepositie van het bedrijfsleven.
vno-ncw zal in Brussel dan ook pleiten voor een verbetering
van het level playing field.
12.2 nationale emissieplafonds (nEC)
De presentatie van de nieuwe Nationale emissienorm (nec)doelen
voor de periode 2010-2020 zullen waarschijnlijk in de
tweede helft van 2009 worden gepresenteerd. Het doel van de
nec is om de gezondheid en de milieukwaliteit te verbeteren.
Daarvoor worden per lidstaat vastgelegd hoeveel kton so 2,
no x, nh 3 en fijn stof geëmitteerd mag worden. Een complicatie
is dat er in die periode ook in het kader van het Götenborgprotocol
(un initiatief) afspraken over emissie per land worden
gemaakt. Waarschijnlijk zal Götenborg leidend worden
voor de Europese afspraken.
85

86
Rondje euRopa: de kRachtpRoef van de kRedietcRisis
vno-ncw-oordeel
Nieuwe nec doelen lijken nodig te zijn om elke lidstaat een
evenredige bijdrage te laten leveren aan de verbetering van
de Europese luchtkwaliteit. Wat van belang is dat de voorgestelde
plafonds uitkomsten zijn van rekenmodellen waarin
veel aannames zijn gedaan over de ontwikkelingen in Europa.
vno-ncw vindt het van belang dat aan het einde van de rit
in 2020 rekening gehouden moet worden met de werkelijke
ontwikkeling.
Voor Nederland is vooral het no x emissieplafond belangrijk.
Nederland is verkeersintensief (verantwoordelijk voor ca.
70% van de no x uitstoot) en heeft veel industrie (ongeveer
25% van de no x-uitstoot). Daarnaast zullen er voor fijn stof
voor het eerst plafonds worden voorgesteld.
12.3 Bodem
De Europese Commissie heeft op 25 september 2006 een thematische
Bodemstrategie gepresenteerd. De Strategie bestaat
uit een serie acties gericht op bodembescherming door preventieve
maatregelen en herstel van verontreinigde bodem.
Kern van de Strategie vormt het voorstel om dit aan te pakken
via een richtlijn.
Zowel voor als na publicatie van de richtlijn heeft veel discussie
plaatsgevonden, omdat een groot aantal leden van het
Europees Parlement en een aantal lidstaten bezwaar maakte
tegen het wettelijk karakter van de Strategie. In het Europees
Parlement heeft dit niet geleid tot verwerping, en is de eerste
lezing afgerond. Dankzij de inzet van de Nederlandse epleden
zijn in ieder geval amendementen ingediend gericht op
maximale flexibiliteit voor lidstaten en lokale overheden en
een kosteneffectieve aanpak.
In de Milieuraad van 2007 echter is op de valreep een blokkerende
minderheid gevormd tegen de Bodemrichtlijn. Nederland,
Duitsland, Engeland en Oostenrijk verklaarden zich
tegen en uiteindelijk sloot Frankrijk zich hierbij aan.
Wat betreft de stand van zaken heeft de Europese Commissie
reeds laten weten dat wat hen betreft de plannen niet definitief
van tafel zijn. Onder het Sloveens voorzitterschap is het
onderwerp niet aan de orde gekomen, het Frans voorzitterschap
heeft de bodemrichtlijn wel weer opnieuw op de agenda
gezet en is de tekst gaan wijzigen. Voor sommige lidstaten
gingen de wijzigingen te ver, anderen vonden ze juist niet ver
genoeg gaan en bleven vasthouden aan het afwijzen van de
richtlijn. Tsjechië heeft aangegeven de bodemrichtlijn op de
agenda te houden.
vno-ncw-oordeel
vno-ncw schaart zich achter de kritiek dat wetgeving in de
vorm van een richtlijnvoorstel zich niet verhoudt met de
principes van subsidiariteit en proportionaliteit. Op basis
van deze principiële bezwaren was vno-ncw dus verheugd
met de blokkerende minderheid tegen de richtlijn. Bodem
blijft een lokaal probleem waarvoor bindende Europese regelgeving
niet het geëigende instrument is. Bovendien ontberen
de lidstaten die nog geen bodembeleid kennen en de Europese
interventie zo steunen, de kennis om op waarde te schatten
waartegen ze eventueel ja zouden hebben gezegd.
De beperkte grensoverschrijdende effecten en verstoringen
pleiten ervoor dat als de discussie weer geopend wordt, het
richtlijnvoorstel wordt vervangen door een niet-bindende
strategie gericht op het verspreiden en integreren van bodemregelgeving.
Een aantal van de voornaamste bezwaren
tegen het huidige voorstel betreffen:
— Europese regelgeving kan nooit recht doen aan de complexiteit
en diversiteit van de bodemmaterie. Specifieke regionale
en lokale omstandigheden spelen een cruciale rol
en betekenen dat de bodemproblematiek in Europa enorm
varieert. Verschijnselen als bosbranden of woestijnvorming
treden hier niet op, maar spelen in mediterrane gebieden
een grote rol. Ook de Nederlandse bodem heeft een
aantal zeer specifieke kenmerken, zoals de nauwe samenhang
met het grondwater. Een one size fits all-benadering
past hier niet. De Commissie geeft zelf aan dat er al meer
dan 300 hoofdbodemtypen te onderscheiden zijn. Inhoudelijk
valt er bijzonder veel op te merken aan het voorstel.
— De Commissie noemt het kaderwetgeving doordat ze algemene
doelstellingen introduceren, maar de maatregelen
en ambities overlaten aan de lidstaten. Dat roept vragen
op: enerzijds is er overeenstemming dat het niet mogelijk
is een Europese meetlat of normatief kader vast te stellen,
anderzijds worden wel begrippen geïntroduceerd als ‘aanzienlijke
risico’s’ of ‘bevredigende bodemtoestand voor een
industrieterrein’. Daarmee ontstaat een situatie waarbij via
de rechter duidelijkheid afgedwongen zal moeten worden
over de interpretatie van de richtlijn. Dat kan nooit het doel
zijn van een wetgever.
— Het leidt tot bureaucratie en extra rapportageverplichtingen
voor lidstaten. De Commissie introduceert bijvoorbeeld
risicogebieden. Naast de waterlichamen, beschermde
gebieden, Ecologische hoofdstructuur, Vogel- en habitatrichtlijn
voegt dit weer een begrip aan de lijst toe.
Er kan veel beter en intensiever worden ingezet op kennisoverdracht,
in het bijzonder naar de lidstaten die nog geen
enkel bodembeleid kennen. Er is een reëel risico dat investeringen
uit het verleden daarmee alsnog waardeloos zijn
geworden. Ook roept het voorstel veel vragen op over eigendomsrechten
en financiële aansprakelijkheid.
12.4 Biodiversiteit
In mei 2006 publiceerde de Europese Commissie een Mededeling
inzake het biodiversiteitsbeleid. Dit document onderzoekt
welke maatregelen nodig zijn om de reeds eerder
in Göteborg (2001) vastgestelde doelen te behalen om de verdere
vermindering van biodiversiteit een halt toe te roepen.
Op deze wijze wordt een bijdrage geleverd aan de in Johannesburg
(2003) vastgestelde globale doelen.
vno-ncw-oordeel
vno-ncw volgt de implementatie van de Vogelrichtlijn (1979)
en Habitatrichtlijn (1992) met belangstelling. De aanwijzing
van gebieden nadert haar voltooiing, waarbij rekening dient
te worden gehouden met de mogelijkheden van bedrijven om
te blijven ondernemen en uit te breiden. Hoewel vno-ncw
voorstander is van een gezonde natuur in Nederland en Europa,
worden nieuwe initiatieven op het gebied van biodiversiteit
mede beoordeeld in het licht van het feit dat Nederland

een dichtbevolkt land is waar de aanwijzing van een grote
hoeveelheid verspreid liggende te beschermen natuurgebieden
belangrijke gevolgen kan hebben voor de uitbreidingsmogelijkheden
van bedrijven.
12.5 Richtlijn Industriële Emissies (IPPC)
De Europese Commissie wil met het voorstel van de richtlijn
Industriële Emissies (rie) tot vereenvoudiging komen van
een aantal richtlijnen die de emissie van industrie reguleren.
De belangrijkste richtlijnen die samengevoegd zijn, betreffen
de ippc, de richtlijn Grote Stook Installaties (lcp-richtlijn)
en de richtlijn Organische Stoffen. Naast samenvoeging en
vereenvoudiging is ook het doel om de ippc richtlijn beter te
laten functioneren.
Momenteel vindt de eerste lezing plaats. Het voorzitterschap
streeft er naar om dit half jaar nog tot een politiek akkoord
te komen. Of dat in verband met de verkiezingen lukt, is de
vraag.
Een belangrijk discussiepunt betreft hoe omgaan met emissiegrenswaarden:
zijn die richtinggevend voor bevoegd gezag
en mag men gemakkelijk afwijken of zijn die juist hard en is
afwijken nauwelijks mogelijk. Reden voor deze discussie is
dat lidstaten tot op heden gemakkelijk lijken om te gaan met
het toepassen van de best beschikbare technieken (bbt). Lidstaten
zijn vooral bezorgd over het onderdeel van de lcp in de
nieuwe rie. Met name is het voor hen de vraag of de emissiegrenswaarden
niet te scherp zijn en of wel rekening gehouden
wordt met investeringscycli.
Voor Nederland is het interessant dat de Commissie heeft
besloten een studie te doen naar de mogelijkheid van no x en
so x handel. Dit zou moeten leiden tot een aparte richtlijn no x
en so x handel. Nu is handel niet mogelijk, omdat installaties
altijd moeten voldoen aan bbt.
vno-ncw-oordeel
Het commissievoorstel leidt tot vereenvoudiging van het
huidige stelsel. Er worden echter ook weer elementen toegevoegd
die weer leiden tot hogere administratieve lasten.
Uit een Nederlandse onderzoek blijkt dat ook inderdaad het
geval te zijn. Hiermee wordt het uiteindelijke doel van vereenvoudiging
en minder administratieve lasten niet gehaald.
Dit zal naar mening van vno-ncw de volle aandacht van het
Europese Parlement moeten hebben.
De aanscherping op het terrein van toepassen van bbt en
emissiegrenswaarden zal voor de Nederlandse praktijk weinig
verschil uitmaken, aangezien Nederland al een ‘nationale
kop’ op de ippc heeft gezet (en dus scherper heeft ingevoerd
dan nodig). vno-ncw is voorstander voor het behoud van de
nodige flexibiliteit voor de vergunningverlener en wil daarom
niet dat deze flexibiliteit verdwijnt. Ook vindt vno-ncw
dat Nederland de richtlijn niet met een ‘nationale kop’ moet
invoeren.
vno-ncw is voorstander van het Nederlandse voorstel om
verbrede werking van het instrument Nationaal Emissie Reductie
Plan (nerp) op te nemen in de rie. Dit een wenselijke
aanvulling in de toolbox om de nec doelen tegen zo laag mogelijke
kosten te halen. vno-ncw is ook voorstander van een
richtlijn no x en so x handel, omdat zo’n instrument ook meer
ruimte geeft aan een lidstaat om de milieudoelen te halen.
In Nederland is de milieugebruiksruimte beperkt, waardoor
een economisch instrument als handel een waardevolle aanvulling
kan zijn om de milieudoelen op een kosteneffectieve
manier te bereiken. Als we door de eu aan de grenzen komen
van de beschikbare milieugebruiksruimte, zou het instrument
vergunningverlening namelijk wel eens niet toereikend
meer kunnen zijn en is een economisch instrument (zoals
emissiehandel) nodig om de beperkte ruimte zo efficiënt
en rechtvaardig mogelijk te verdelen.
De milieucommissie van het Europees Parlement hield vast
aan bindende emissiegrenswaarden en aan monitorings- en
rapportageverplichtingen voor bodem en grondwater. Daarnaast
maakt het ep een verbinding tussen de ippc vergunningen
en het halen van denec doelstelling. Dit betekent dat
definitief afstand wordt genomen van het integrale karakter
van de ippc. Een ander belangrijk punt is dat de reikwijdte van
de richtlijn wordt verbreed van 50 mw tot vanaf 20 mw. Dit
betekent dat veel kleine bedrijven nu ook met ippc te maken
krijgen, wat belangrijke verzwaring van verplichtingen voor
deze bedrijven zal gaan betekenen.
De Raad zal zich gaan buigen over de voorstellen van het Parlement,
waarna er getracht zal worden een compromis te bereiken,
dat vervolgens plenair aangenomen wordt. vno-ncw
zal bij de Nederlandse regering het commentaar op de uitslag
van de stemming van de milieucommissie van het ep kenbaar
maken en aandringen op behoud van flexibiliteit en vermindering
van administratieve lasten.
87

88
Rondje euRopa: de kRachtpRoef van de kRedietcRisis

ARBEIDSVERHOUDINGEN
89

90
Rondje euRopa: de kRachtpRoef van de kRedietcRisis

13. Arbeidsrecht en sociale
dialoog
Inlichtingen:
Loes van Embden Andres (070 349 02 23; embdenandres@vno-ncw.nl)
Bob Koning (070 349 02 29; koning@vno-ncw.nl), §13.12
13.1 Belangrijkste ontwikkelingen
In juni 2008 is binnen de Raad van ministers politieke overeenstemming
bereikt over een herziening van de arbeidstijdenrichtlijn
en de totstandkoming van een uitzendrichtlijn. Dit
was goed nieuws omdat het al enkele jaren niet mogelijk bleek
om het eens te worden in de Raad. Er waren steeds blokkerende
minderheden. Mede dankzij het feit dat beide dossiers
in samenhang zijn behandeld, lukte het om een akkoord te
bereiken. Voor beide onderwerpen geldt dat besluitvorming
plaatsvindt op basis van co-decisie met het ep. In oktober
2008 heeft het ep ingestemd met het bereikte akkoord over
uitzendarbeid en daarmee is deze richtlijn na jarenlange discussie
tot stand gekomen. Anders ligt het met de herziening
van de arbeidstijdenrichtlijn. Daarover heeft het ep in december
2008 een standpunt ingenomen dat op de belangrijkste
punten wezenlijk afwijkt van het standpunt van de Raad. In
de komende maanden zal worden nagegaan of er een compromis
kan worden bereikt, hetgeen schier onmogelijk lijkt.
Indien dit binnen een vastgestelde procedure en tijdslijn niet
lukt, dan vervalt daarmee het voorstel tot herziening van de
richtlijn. Zie voor nadere informatie over deze dossiers ook
de volgende paragrafen.
De Europese Commissie heeft in juli 2008 een voorstel tot
wijziging van de richtlijn Europese Ondernemingsraden ingediend.
Dit voorstel van de Commissie maakte onderdeel uit
van een breder pakket aan voorstellen op sociaal terrein (Herziene
sociale agenda). Dankzij een aantal gezamenlijke amendementen
van de Europese sociale partners, is er inmiddels
politieke overeenstemming bereikt tussen de Raad en het ep
over dit voorstel.
Andere wetgevende voorstellen uit de herziene sociale agenda
zijn:
1. Voorstel tot wijziging van de richtlijn gericht op de bescherming
van zwangere werkneemsters (m.n. gericht op
uitbreiding van het verlof).
2. Voorstel voor een richtlijn inzake gelijke behandeling bij
de aanbieding van en toegang tot goederen en diensten,
ongeacht godsdienst, handicap, leeftijd of seksuele geaardheid.
3. Voorstel voor een richtlijn inzake rechten van patiënten bij
grensoverschrijdende gezondheidszorg.
Nadere informatie over deze dossiers treft u aan in de volgende
paragrafen.
Het onderwerp ‘combinatie van arbeid en zorgtaken’ heeft ook
de belangstelling van de Europese sociale partners. De Commissie
heeft bij een consultatie van sociale partners in 2007
aangegeven een wijziging te overwegen van de bestaande regelgeving
over minimum-verlofrechten. Dit was voor de sociale
partners aanleiding een onderzoek te doen naar bestaande
arrangementen voor de combinatie van arbeid en zorg in de
lidstaten. Hieruit bleek dat er vele, maar zeer uiteenlopende
arrangementen bestaan in de lidstaten. In de zomer 2008 hebben
de sociale partners besloten zelf te gaan onderhandelen
over een herziening van de richtlijn ouderschapsverlof (die
destijds ook via onderhandelingen van sociale partners tot
stand is gekomen). Verwacht wordt dat de onderhandelingen
in de eerste maanden van 2009 kunnen worden afgerond.
In 2007 en 2008 heeft het Europese Hof van Justitie een drietal
uitspraken gedaan in zaken die raken aan de verhouding
tussen bescherming van werknemers enerzijds en vrijheid
van diensten en vrijheid van vestiging anderzijds. Het betreft
de zaken Viking, Laval, Rüffert en Commissie vs Luxemburg.
Het Hof is daarin tot zeer afgewogen oordelen gekomen waarbij
bevestigd is dat bescherming van werknemers die in overeenstemming
is met de detacheringsrichtlijn te allen tijde
gerechtvaardigd is. Collectieve actie om rechten af te dwingen
wordt door het Hof erkend als een grondrecht is. Tegelijkertijd
wordt gesteld dat de uitoefening van dit recht beperkingen
kent. Het dwingen van buitenlandse dienstverleners tot
verplichtingen die verdergaan dan de detacheringsrichtlijn
vormt, aldus het Hof, een beperking van het vrij verkeer van
diensten. Een dergelijke beperking is alleen toegestaan als het
algemeen belang, zoals het voorkomen van sociale dumping,
in het geding is. In de onderhavige zaken was daarvan geen
sprake.
Aangezien deze uitspraken tot veel discussie hebben geleid,
heeft de Europese Commissie de sociale partners gevraagd
om gezamenlijk een analyse te maken over de gevolgen van
de uitbreiding van (verschillende vormen van) arbeidsmobiliteit
in de eu. Naar verwachting zal het overleg hierover in
2009 starten.
91

92
Rondje euRopa: de kRachtpRoef van de kRedietcRisis
13.2 Europese sociale dialoog
Het werkprogramma 2005-2008 voor de Europese sociale
dialoog is afgelopen, hoewel niet alle daarin opgenomen
projecten (volledig) zijn afgerond. Inmiddels is een conceptwerkprogramma
2009-2010 opgesteld, waarin nog een aantal
niet afgeronde projecten uit het ‘oude’ werkprogramma zijn
opgenomen. Er is nu een tweejarig, interim-werkprogramma
opgesteld omdat de Europese sociale partners bij hun werkzaamheden
nauw willen aansluiten bij de prioritaire thema’s
die op eu-niveau worden vastgesteld. Aangezien in de komende
jaren besluitvorming zal plaatsvinden over de zogenoemde
post-Lissabon-agenda voor de periode na 2010, zal
in dat jaar ook door de sociale partners een nieuw driejarig
programma worden afgesproken.
Nieuwe onderwerpen in het (concept-)werkprogramma
2009-2010 zijn:
1. Het maken van een gezamenlijke aanbeveling over de vaststelling
van de zogenoemde post-Lissabonagenda. Het gaat
daarbij om de elementen die vanaf 2010 in het sociaal-economisch
beleid van de eu centraal moeten staan.
2. De ontwikkeling van een gezamenlijke aanpak ten aanzien
van de sociale aspecten van klimaatbeleid.
3. Aandacht voor de implementatie in lidstaten van de door
de eu vastgestelde beginselen inzake flexibiliteit en zekerheid
(flexicurity).
4. Aandacht voor arbeidsmobiliteit en economische migratie.
In de eerste maanden van 2009 zal de formele besluitvorming
over dit programma worden afgerond.
Een belangrijk onderdeel van het werkprogramma 2006-
2008 van de Europese sociale partners was de afspraak om
een gezamenlijke arbeidsmarktanalyse te maken. Deze
werkzaamheden zijn in oktober 2007 afgerond. Het rapport,
getiteld ‘Key Challenges facing European Labour Markets: a joint
analysis of European social partners’ bevat naast een analyse, ook
conclusies en aanbevelingen. Dit rapport is met name van
belang omdat beide partijen hierin aangeven dat hervorming
van de Europese arbeidsmarkten noodzakelijk is vanwege de
gevolgen van globalisering, vergrijzing en technologische
vernieuwing. In het rapport worden ook gezamenlijke conclusies
getrokken over de flexicuritybenadering.
Als vervolg op deze arbeidsmarktanalyse is in 2008 begonnen
met onderhandelingen voor een overeenkomst over ‘an inclusive
labour market’. Het gaat er daarbij om dat zoveel mogelijk,
ook kansarme, mensen aan de slag komen en blijven. Het
overleg zal in de loop van 2009 worden afgerond. De bedoeling
is dat de dan gemaakte afspraken door de sociale partners
in de lidstaten worden uitgevoerd.
Naar aanleiding van een consultatie door de Europese Commissie
over het thema ‘combinatie arbeid en zorg’, hebben de
sociale partners een inventarisatie gemaakt van de regelingen
die op dit terrein in lidstaten bestaan. Dit heeft geresulteerd
in een rapport en tussentijds verslag waarin vervolgactiviteiten
worden aangekondigd. In het najaar van 2008 zijn onderhandelingen
gestart over een herziening van de richtlijn ouderschapsverlof
die destijds ook via een overeenkomst tussen
de sociale partners tot stand is gekomen. Naar verwachting
zal het overleg hierover in de eerste maanden van 2009 kunnen
worden afgerond.
Momenteel wordt door de sociale partners ook een project
uitgevoerd gericht op de wijze waarop herstructureringen
plaatsvinden. Per lidstaat wordt een analyse gemaakt van de
economische omgeving en worden de relevante sociale wetgeving
en arbeidsverhoudingen beschreven. Op basis van dit
materiaal wordt een seminar gehouden waarin een aantal
herstructureringscases worden gepresenteerd en de nationale
sociale partners de bevindingen van de onderzoekers
bespreken. In Nederland vond het seminar plaats in 2007 en
is een eindrapport verschenen. Inmiddels is het werk in ruim
20 landen afgerond. Volgens de planning zal in januari 2010
het eindrapport worden gepresenteerd in een slotseminar.
13.3 Detachering van werknemers
Detachering van werknemers, via tijdelijke tewerkstelling
in een andere lidstaat voor het verrichten van diensten, is
geregeld in de Europese detacheringsrichtlijn (in Nederland
geïmplementeerd in de waga). Zowel de discussie over de
totstandkoming van de dienstenrichtlijn als de toetreding in
2004 van tien nieuwe lidstaten, heeft geleid tot toenemende
discussie over de reikwijdte van bepalingen in de detacheringsrichtlijn
in relatie tot het vrij verkeer van diensten. Voor
de Europese Commissie was dit in de afgelopen jaren aanleiding
om hierover ook haar standpunt kenbaar te maken via
de publicatie van Mededelingen. In juni 2006 werden lidstaten
geïnformeerd over de wijze waarop de doelstelling van de
richtlijn op effectieve wijze kan worden bereikt zonder interne
markt regels te schenden. In juni 2007 werd ingegaan op
de ontwikkelingen die er in het afgelopen jaar in de lidstaten
hebben plaatsgevonden. De Commissie is daarin terecht kritisch
over een aantal maatregelen die sommige lidstaten nemen
voor het toezicht op detachering en kondigt aan zonodig
inbreukprocedures tegen bepaalde lidstaten te starten.
In het voorjaar van 2008 heeft de Commissie een nieuwe Mededeling
gepubliceerd waarin concrete voorstellen werden
gedaan voor verbetering van de samenwerking tussen lidstaten,
hetgeen van groot belang is voor de controle op de naleving
van de bepalingen in de detacheringsrichtlijn.
Hiervoor werd reeds melding gemaakt van een aantal belangrijke
uitspraken van het Europese Hof van Justitie, die mede
betrekking hebben op de detacheringsrichtlijn. De discussie
over deze uitspraken was aanleiding voor de Europese Commissie
om de sociale partners te vragen een gezamenlijke
analyse te maken over de gevolgen van de uitbreiding van de
arbeidsmobiliteit in de eu. Naar verwachting zal het overleg
hierover in 2009 starten.
vno-ncw-oordeel
vno-ncw acht het van groot belang dat de Europese Commissie
kritisch blijft op de neiging van lidstaten om onnodige
belemmeringen op te werpen voor het vrij verkeer van personen.
Over de implementatie van de waga heeft de Stichting
van de Arbeid in 2006 een uitgebreide aanbeveling uitgebracht
en met de Nederlandse overheid een handhavingskader
vastgesteld. Dit kader is in juni 2008 door de betrokken
partijen geëvalueerd met als conclusie dat het kader redelijk
goed functioneert.

13.4 Migratie
In 2007 heeft de Europese Commissie een drietal voorstellen
ingediend voor Europese regelgeving over immigratie van
mensen uit landen buiten de eu. Het eerste voorstel beoogt
werkgevers te beboeten die illegalen in dienst hebben (sanctierichtlijn).
Daarna zijn voorstellen verschenen voor een
richtlijn over ‘de voorwaarden voor binnenkomst en verblijf
van derdelanders voor hooggekwalificeerd werk’ (Blue card)
en voor een kaderrichtlijn gericht op de vereenvoudiging van
procedures voor het aanvragen en verkrijgen van één vergunning
voor werk en verblijf voor arbeidsmigranten uit derde
landen (Single permit). Laatstgenoemde richtlijnen bevatten
ook bepalingen over de rechten van deze arbeidsmigranten.
Naar verwachting zal de besluitvorming over deze richtlijnen
in het voorjaar van 2009 worden afgerond. Het ep heeft alleen
een medewetgevende rol bij de sanctierichtlijn.
In aanvulling op de hiervoor genoemde voorstellen, zal de
Commissie in maart 2009 komen met twee nieuwe richtlijnvoorstellen,
namelijk voor het toelaten van seizoensarbeiders
en voor gesalarieerde trainees uit landen buiten de eu en voor
de toelating en het tijdelijk verblijf van werknemers uit derde
landen die binnen een concern worden overgeplaatst.
vno-ncw-oordeel
vno-ncw en businesseurope vinden het van belang dat er
eu-regels komen die het mogelijk maken dat nationale overheden
snel kunnen reageren op behoeften van bedrijven om
werknemers van buiten de eu aan te trekken. De Europese
regelgeving moet gericht zijn op onbureaucratische, snelle
en transparante procedures op nationaal niveau waarbij één
loket wordt gecreëerd voor het verkrijgen van vergunningen
om het land binnen te komen, te verblijven en te werken. Verder
is het van belang dat de grensoverschrijdende mobiliteit
wordt verbeterd van migranten uit derde landen die reeds in
een eu-lidstaat werken en wonen. Tegen deze achtergrond is
vno-ncw teleurgesteld dat de besluitvorming over de Blue
Card (nog) niet leidt tot een echt aantrekkelijke Europese regeling,
aangezien kenniswerkers aan hoge eisen moeten voldoen
en lidstaten teveel ruimte krijgen om kenniswerkers te
weigeren ook als zij reeds in een andere eu-lidstaat werkzaam
waren.
13.5 Herstructurering van bedrijven
In 2005 heeft de Europese Commissie een Mededeling gepubliceerd
over herstructurering en werkgelegenheid. Hierin
erkent de Commissie dat economische groei en welvaart in
belangrijke mate afhangen van de flexibiliteit van bedrijven
en werknemers. Een vergroting van het aanpassingsvermogen
moet resulteren in de ontwikkeling van nieuwe economische
activiteiten, maar zal ook inkrimping of het verdwijnen
van bestaande activiteiten tot gevolg hebben. De Commissie
wil bereiken dat de economische en sociale kosten die met
herstructureringen gepaard gaan, tot een minimum worden
beperkt. Het management van herstructureringen verdient
daarom meer aandacht. Als uitvloeisel van de hiervoor genoemde
Mededeling heeft de Commissie een Herstructureringsforum
opgezet om veranderingen te kunnen volgen en
initiatieven op elkaar af te stemmen. Inmiddels hebben di-
verse forumbijeenkomsten plaatsgevonden, o.a. gericht op de
auto-industrie en het mkb.
Ook wil de Commissie bevorderen dat in de bedrijfstakoverstijgende
en sectorale sociale dialoog meer aandacht wordt
besteed aan het anticiperen op veranderingen. Aan de sociale
partners is gevraagd om door te gaan met hun lopende activiteiten
gericht op het bevorderen van ‘goede praktijken’ bij
herstructurering en ten aanzien van het functioneren van
Europese ondernemingsraden. Dit verzoek verwijst naar de
richtsnoeren die de Europese sociale partners in het najaar
van 2003 hebben vastgesteld gericht op het sociaal verantwoord
doorvoeren van herstructureringen en naar de gezamenlijke
notitie over het goed functioneren van Europese
ondernemingraden uit 2005.
In maart 2006 heeft businesseurope een rapport aangeboden
aan de deelnemers van de Tripartiete Sociale Top (voorafgaand
aan de Europese Voorjaarsraad) waarin een opsomming
wordt gegeven van de vele activiteiten die de sociale partners
in de eu-lidstaten uitvoeren om veranderingsprocessen en
herstructurering goed te laten verlopen.
In de Europese Sociale Dialoog wordt een studie afgerond
naar de praktijk van herstructureringen in alle lidstaten. Naar
verwachting zal het eindrapport in januari 2010 verschijnen.
Ten slotte is in dit kader van belang dat in 2007 het Europees
Globaliseringsfonds bij Verordening is ingesteld. Op aanvraag
van lidstaten kunnen uit dit fonds uitkeringen worden
verstrekt om de negatieve gevolgen te bestrijden van
herstructureringen die het gevolg zijn van globalisering. Dit
fonds beschikt jaarlijks over 500 mln. euro. In juli 2008 heeft
de Europese Commissie een eerste evaluatie gepubliceerd van
de werking van het fonds en aanbevelingen gedaan voor verbetering,
w.o. het vereenvoudigen van procedures. In december
2008 heeft de Commissie een voorstel gepresenteerd tot
wijziging van de Verordening. Eén van de belangrijkste wijzigingen
betreft het tijdelijk openstellen van het fonds voor het
ondersteunen van werknemers die als gevolg van de financiele
en economische crises werkloos worden. Daarnaast is van
belang dat ook de voorwaarden waaronder financiële steun
kan worden verleend, worden versoepeld. Zo wordt o.a. voorgesteld
om de ondergrens van 1000 ontslagen in een bedrijf
of regio te verlagen naar 500.
vno-ncw-oordeel
De benadering die de Commissie kiest ten aanzien van herstructureringen
spreekt vno-ncw aan. Veranderingen en herstructureringen
zijn aan de orde van de dag en moeten zo snel
mogelijk kunnen worden doorgevoerd; dit is van essentieel
belang voor de concurrentiepositie van het Europese bedrijfsleven
en voor behoud en creëren van werkgelegenheid. Nationale
regelgeving moet hier op inspelen. Ook de nadruk die
gelegd wordt op de rol van werkgevers en werknemers bij het
doorvoeren van veranderingen past in de visie van vno-ncw.
Hoewel vno-ncw niet de grootste voorstander was van de
totstandkoming van het Europees globaliseringsfonds, wordt
een tijdelijke uitbreiding van het doel van dit fonds onderschreven.
93

94
Rondje euRopa: de kRachtpRoef van de kRedietcRisis
13.6 Europese Ondernemingsraden
De Europese Commissie kondigde in het begin van 2008 aan
te willen overgaan tot een wijziging van de richtlijn Europese
Ondernemingsraden (eor). Daarom heeft zij de Europese sociale
partners hierover (opnieuw) geconsulteerd. In vervolg
op een dergelijke consultatie kunnen de sociale partners besluiten
om zelf over het betreffende onderwerp te gaan onderhandelen.
De Commissie ziet er dan tijdens dit onderhandelingsproces
van af om met wetgevende voorstellen te komen.
Het zag er lange tijd naar uit dat werkgevers en werknemers
tot onderhandelingen over een herziening van de richtlijn
zouden overgaan. Op het allerlaatste moment besloot echter
het Europees Verbond van Vakverenigingen (evv) hiervan af
te zien. De gezamenlijke werkgeversorganisaties hadden de
Commissie al laten weten bereid te zijn tot onderhandelingen
omdat zij van oordeel zijn dat de sociale partners de beste
partij zijn om wijzigingen aan te brengen waar de praktijk bij
gebaat is.
Vervolgens heeft de Commissie op 2 juli jl. zelf een voorstel tot
wijziging van de richtlijn ingediend bij de Raad van ministers
en het Europees Parlement. Het Franse Voorzitterschap wilde
het overleg over de wijziging van de richtlijn snel afronden en
deed daarom een beroep op businesseurope en het evv om
het samen eens te worden over amendementen op het Commissievoorstel.
Tijdens de zomerperiode heeft hierover overleg
plaats gevonden en op 28 augustus jl. was overeenstemming
bereikt over een achttal gezamenlijke amendementen.
De Raad was bereid dit akkoord van de sociale partners te respecteren.
Helaas meende het Europees Parlement hieraan een
aantal vergaande bepalingen te moeten toevoegen, waardoor
het evenwicht in het bereikte compromis verloren zou gaan.
Via overleg tussen vertegenwoordigers van de Raad, het Europees
Parlement en de Europese Commissie is uiteindelijk
een compromis bereikt en is de politieke besluitvorming nog
in december 2008 afgerond. In formele zin zal de richtlijn in
2009 worden vastgesteld.
De belangrijkste wijzigingen van de richtlijn zijn:
— Een verduidelijking van hetgeen op Europees niveau en op
nationaal niveau met de werknemersvertegenwoordiging
besproken moet worden. Dit is van belang om dubbele trajecten
te voorkomen.
— De introductie van definities voor de begrippen ‘informatie’
en ‘consultatie’. Hiermee is - onder meer - beoogd bedrijven
te verplichten tot tijdige informatieverschaffing
zodat eor’en ook in staat zijn deze gegevens te analyseren
en om desgewenst advies uit te brengen. Van belang is dat
daarbij ook aandacht is voor de eigen verantwoordelijkheid
van het management en het feit dat dit soort procedures het
aanpassingsvermogen van bedrijven niet in gevaar mogen
brengen.
— Een voorwaardelijk recht op scholing voor eor-leden.
Van wezenlijk belang is dat de organen voor informatie en
consultatie die reeds bestonden voor de implementatiedatum
van de oorspronkelijke richtlijn (22 september 1996; zogenoemde
artikel 13 overeenkomsten) niet wezenlijk geraakt
worden door de wijziging van de richtlijn. Bedrijven met een
dergelijke maatwerk-overeenkomst kunnen die behouden.
vno-ncw-oordeel
Hoewel vno-ncw van oordeel is dat voor het beter functi-
oneren van eor’en niet perse een wijziging van de richtlijn
noodzakelijk is, kunnen wij - alles afwegende - leven met het
bereikte akkoord.
13.7 uitzendarbeid
De Europese Commissie heeft in maart 2002 een voorstel
voor een richtlijn inzake uitzendarbeid bij het Europees Parlement
en de Raad van Ministers ingediend. De ontwerprichtlijn
beoogt de flexibiliteit in arbeidsvormen te vergroten via
het stimuleren van uitzendarbeid en de kwaliteit van deze
arbeid te verbeteren. Daartoe zijn bepalingen opgenomen die
bestaande belemmeringen ten aanzien van uitzendarbeid in
lidstaten moeten wegnemen en die aan werknemers rechten
verschaffen met betrekking tot arbeidsvoorwaarden, medezeggenschap
en scholing.
Het Europees Parlement heeft, in eerste lezing, zijn oordeel
gegeven over de ontwerprichtlijn. De Europese Commissie
heeft op basis hiervan een herzien richtlijnvoorstel ingediend.
Over dit voorstel kon lange tijd geen overeenstemming
worden bereikt in de Raad. In juni 2008, onder het Sloveense
Voorzitterschap, is het toch gelukt een politiek akkoord te
sluiten. Dit werd o.a. mogelijk doordat in het Verenigd Koninkrijk
een overeenkomst is gesloten tussen overheid,
werkgevers en werknemers over de arbeidsvoorwaarden van
uitzendkrachten, waardoor ze met een compromisvoorstel
van het Voorzitterschap konden instemmen.
Uitgangspunt van de overeengekomen tekst is dat de basisarbeidsvoorwaarden
van uitzendkrachten dezelfde zijn als die
van toepassing zouden zijn als zij direct door de inlener zouden
zijn gerekruteerd voor dezelfde baan. Daarop zijn drie
uitzonderingen gemaakt waarvan lidstaten gebruik kunnen
maken, namelijk:
— ingeval uitzendkrachten een contract hebben voor onbepaalde
tijd en ook tussen uitzendingen worden doorbetaald;
— ingeval sociale partners collectieve overeenkomsten sluiten
of handhaven over de arbeidsvoorwaarden van uitzendkrachten
en
— voor lidstaten waarin geen systeem bestaat om cao’s algemeen
verbindend te verklaren (of een vergelijkbaar systeem
met hetzelfde effect) bestaat de mogelijkheid dat sociale
partners op nationaal niveau een overeenkomst sluiten
over de basisarbeidsvoorwaarden van uitzendkrachten. Het
wordt daarbij aan de lidstaten overgelaten om te bepalen of
aanvullende sociale zekerheidregelingen, zoals pensioen,
ziekengeld en regelingen voor financiële participaties onderdeel
uitmaken van de basisarbeidsvoorwaarden.
Voorts zijn bepalingen in de richtlijn opgenomen over het
opheffen van belemmeringen voor uitzendarbeid en over
toegang tot een vaste baan in het inlenende bedrijf, tot collectieve
voorzieningen van de inlener, de toegang tot training
en over vertegenwoordiging van uitzendkrachten.
Het Europees Parlement heeft op 19 november 2008, in tweede
lezing, ingestemd met dit compromis van de Raad. Daarmee
is de richtlijn vastgesteld.
Lidstaten hebben 3 jaar de tijd om de richtlijn te implementeren.

vno-ncw-oordeel
vno-ncw kan instemmen met het bereikte akkoord. Voor de
verdere ontwikkeling van de uitzendbranche in de eu is de
totstandkoming van een eu richtlijn een goede zaak. Het is nu
van belang dat bestaande belemmeringen voor uitzendarbeid
in de lidstaten daadwerkelijk worden weggenomen.
13.8 Arbeidstijdenrichtlijn
Na een consultatie van de Europese sociale partners heeft
de Europese Commissie in september 2004 een voorstel tot
wijziging van de arbeidstijdenrichtlijn bij het Europees Parlement
en de Raad ingediend. Een directe aanleiding daartoe
was het arrest Kiel/Jager van het Europese Hof van Justitie
waardoor zogenoemde aanwezigheidsdiensten moeten worden
aangemerkt als werktijd.
Belangrijkste elementen uit dit herzieningsvoorstel van de
Commissie zijn:
— de referentieperiode voor het berekenen van de maximale
werkweek van 48 uur;
— de voorwaarden voor toepassing van de zogenoemde optout
van de 48-uurs regel;
— reparatie van de gevolgen van de uitspraak van het Europese
Hof van Justitie inzake aanwezigheidsdiensten.
In juni 2008, onder het Sloveense Voorzitterschap, is de Raad
van ministers het eens geworden over de volgende wijzigingen
van de richtlijn:
— ten aanzien van aanwezigheidsdiensten is de mogelijkheid
geïntroduceerd om onderscheid te maken tussen uren
waarin wel en waarin niet gewerkt is tijdens deze diensten.
Wel gewerkte uren moeten dan meegeteld worden als arbeidstijd
en niet gewerkte uren hoeven niet in aanmerking
te worden genomen bij het berekenen van de maximale arbeidstijd
per week (gemiddeld 48 uur). Niet gewerkte uren
van aanwezigheidsdiensten mogen niet als rusttijd worden
aangemerkt, tenzij bij wet of cao anders is bepaald.
— Introductie van de mogelijkheid om bij cao of wetgeving
een langere referentieperiode (maximaal één jaar) vast te
stellen voor het berekenen van een gemiddelde arbeidstijd
per week.
— Strengere regels voor de zogenoemde opt-out waardoor lidstaten
kunnen toestaan dat individuele werknemers, mits
zij daarvoor toestemming geven, langer dan gemiddeld 48
uur per week werken. In dat geval zijn maxima gesteld van
maximaal 60 uur als gemiddelde over drie maanden. In
heel specifieke gevallen geldt een grens van 65 uur. Deze
grenzen gelden niet bij een arbeidscontract dat niet langer
duurt dan 10 weken.
In december 2008 heeft het Europees Parlement, in tweede
lezing, zijn standpunt bepaald. Ten aanzien van de belangrijkste
onderwerpen uit het compromis van de Raad, namelijk
aanwezigheidsdiensten en de opt-out, heeft het ep een wezenlijk
ander standpunt ingenomen dan de Raad. Zo zou ook de
inactieve tijd van aanwezigheidsdiensten moeten worden
aangemerkt als arbeidstijd, tenzij daarvan bij cao wordt afgeweken.
De opt-out mogelijkheid zou in drie jaar moeten worden
afgebouwd. Op korte termijn zal een poging worden gedaan
om een compromis te bereiken tussen Raad en ep. Lukt
dit niet, dan zal het voorstel van de Commissie tot wijziging
van de richtlijn komen te vervallen.
vno-ncw-oordeel
Het is te betreuren dat het ep een standpunt heeft ingenomen
dat zo diametraal staat tegenover de positie van de Raad.
Dit maakt het zeer moeilijk, zo niet onmogelijk, om overeenstemming
te bereiken.
De problematiek van de aanwezigheidsdiensten, die is ontstaan
door voornoemde uitspraken van het ehvJ, verdient
een bevredigende oplossing.
13.9 Transnationale collectieve onderhandelingen
In de Sociale Agenda 2005-2010 heeft de Europese Commissie
aangegeven een optioneel kader te willen ontwikkelen
voor grensoverschrijdende collectieve onderhandelingen op
ondernemings- of sectoraal niveau. Hiermee kunnen de aard
en de resultaten van dit overleg in juridische zin worden geformaliseerd.
Ter voorbereiding van haar standpunt heeft de Commissie in
mei en november 2006 een seminar georganiseerd over dit
thema voor vertegenwoordigers van werkgevers, werknemers
en overheden. Uit deze bijeenkomsten kon geenszins
de conclusie worden getrokken dat een Europese richtlijn tegemoet
komt aan een behoefte van transnationaal opererende
bedrijven. De Europese Commissie is in juli 2008 met een
Mededeling gekomen waarin de verzamelde gegevens zijn
samen gebracht die voor dit dossier van belang zijn, maar die
geen regelgevende voorstellen bevat.
vno-ncw-oordeel
vno-ncw en businesseurope hopen dat de Europese Commissie
op dit terrein niet met wetgevende voorstellen komt.
Het signaal zou volstrekt verkeerd zijn: collectieve onderhandelingen
worden in de praktijk steeds verder gedecentraliseerd
om meer maatwerk mogelijk te maken. Voor zover
overleg een grensoverschrijdend Europees karakter heeft,
wordt niet beoogd een juridisch afdwingbaar kader te creëren.
Uitvoering van afspraken moeten immers altijd passen
binnen de arbeidsverhoudingen en de wetgeving van een
lidstaat.
13.10 Coördinatie sociale zekerheid
Enige tijd geleden heeft de Raad de werkingssfeer van Verordening
1408/71 over de coördinatie van nationale sociale
zekerheidsregelingen uitgebreid. De verordening was van
toepassing op werknemers, hun gezinnen, zelfstandigen,
ambtenaren en studenten die zich binnen de Gemeenschap
verplaatsen. Met de nieuwe Verordening 859/2003 worden
de rechten uitgebreid tot de onderdanen van derde landen
die enkel door hun nationaliteit nog niet onder deze bepalingen
vallen.
De Europese instellingen werken daarnaast aan een modernisering
van Verordening 1408/71 en Verordening 574/72
over de coördinatie van de nationale sociale zekerheidsregelingen.
Ter vervanging van Verordening 1408/71 is inmiddels
Verordening 883/04 vastgesteld, maar deze wordt pas
95

96
Rondje euRopa: de kRachtpRoef van de kRedietcRisis
toepasbaar als ook de toepassingsverordening (nu 574/72) is
gewijzigd. Het overleg hierover is nog gaande. De verwachting
is dat de nieuwe Verordeningen op 1 januari 2010 toepasbaar
zullen worden. Bij het voorstel voor een nieuwe toepassingsverordening
worden vier basisprincipes nagestreefd:
een effectievere en betere samenwerking tussen de sociale zekerheidsinstellingen,
vereenvoudiging van procedures, meer
transparantie met betrekking tot de (financiële) procedures
tussen de sociale zekerheidsinstellingen en meer ruimte voor
lidstaten om onderling afwijkende procedures overeen te komen
die beter aansluiten bij de uitvoeringspraktijk.
vno-ncw-oordeel
vno-ncw is voorstander van de beoogde modernisering en
vereenvoudiging van procedures.
13.11 Gelijke behandeling/Combinatie
van arbeid en zorg
Combinatie van arbeid en zorg
De Europese Commissie heeft op 3 maart 2006 de ‘Roadmap
for equality between women and men 2006-2010’ gepresenteerd.
Daarin worden de volgende zes prioriteiten aangegeven:
1. Vergroting economische zelfstandigheid voor vrouwen en
mannen.
2. Verbetering combinatie van werk met privé- en gezinsleven.
3. Bevordering gelijke deelname van mannen en vrouwen in
de besluitvorming.
4. Uitroeien van vrouwenhandel en geweld tegen vrouwen.
5. Wegwerken van op sekse gebaseerde stereotypen.
6. Bevordering van gelijke behandeling mannen en vrouwen
buiten de eu.
Tegen deze achtergrond heeft de Commissie in oktober 2006
en mei 2007 de Europese sociale partners geconsulteerd over
de combinatie van werk, privé en zorg. De Commissie vroeg
hun opinie over de volgende punten:
— de betaalbaarheid, toegankelijkheid en kwaliteit van kinderopvang
en persoonlijke dienstverlening aan ouderen
en gehandicapten;
— de verspreiding van good practices en activiteiten van sociale
partners ter uitvoering van het framework of actions on
gender equality uit maart 2005;
— het stimuleren van mannen om gebruik te maken van
voorzieningen gericht op arbeid en zorg;
— stimuleren van innovatieve en flexibele werktijden en regelingen.
Aan de Europese sociale partners is verder gevraagd of zij in
de sociale dialoog verder willen spreken over nieuwe vormen
van verlof rond ouderschap, verbetering van de moederschapsbescherming
en herziening van de richtlijn over
ouderschapsverlof.
In reactie hierop hebben de sociale partners eerst een gezamenlijke
inventarisatie uitgevoerd naar de bestaande arrangementen
in lidstaten voor de combinatie van arbeid en zorg.
Hieruit bleek dat er een grote variëteit aan arrangementen
bestaat en dat die ook per lidstaat nogal uiteenlopen. Voor de
Europese Voorjaarsraad 2008 is er een voortgangsnotitie opgesteld
waarin sociale partners hebben aangekondigd nader
overleg te zullen plegen in de Europese sociale dialoog over
dit thema.
In september 2008 zijn onderhandelingen tussen de Europese
sociale partners van start gegaan over een herziening van de
richtlijn ouderschapsverlof. Dit is een richtlijn die destijds ook
tot stand is gekomen op basis van een overeenkomst van de
sociale partners. De onderhandelingen zullen naar verwachting
in de eerste maanden van 2009 worden afgerond.
Op 3 oktober 2008 heeft de Europese Commissie een voorstel
ingediend tot wijziging van de richtlijn inzake de bescherming
van zwangere werkneemsters. De belangrijkste elementen uit
dit voorstel zijn:
— een uitbreiding van het minimale zwangerschaps- en bevallingsverlof
van 14 naar 18 weken (thans in Nederland: 16
weken);
— een verhoging van de betaling van dit verlof tot in beginsel
100% van het loon;
— een uitbreiding van de ontslagbescherming om redenen
van zwangerschap of moederschap.
vno-ncw-oordeel
vno-ncw beoordeelt positief dat de plannen van de Commissie
in het kader staan de verhoging van de arbeidsparticipatie
van vrouwen en mannen en de verbetering van de concurrentiepositie
van het Europese bedrijfsleven. Goede mogelijkheden
voor de combinatie van arbeid, zorg en privé zijn
belangrijk om de arbeidsparticipatie van vrouwen verder te
bevorderen, zeker in de context van de vergrijzing.
De Commissie lijkt te veronderstellen dat dit het beste kan
worden bewerkstelligd via uitbreiding van de verlofrechten
in de Europese regelgeving. vno-ncw deelt deze mening niet.
vno-ncw is geen voorstander van een generieke uitbreiding
van verlofrechten. De gemiddelde arbeidsduur in Nederland
is immers al de laagste in Europa.
In het voorstel tot uitbreiding van het zwangerschaps- en bevallingsverlof
wordt geenszins aangetoond dat de veiligheid
en gezondheid van zwangere en pas bevallen werkneemsters
in gevaar is.
Ook wil vno-ncw erop wijzen dat Europese sociale partners
in maart 2005 een Actieprogramma Gelijke behandeling mannen
en vrouwen vastgesteld hebben. Hierin zijn vier speerpunten
vastgesteld: het doorbreken van seksespecifieke rolpatronen,
het vergroten van het aantal vrouwen in de besluitvorming,
het verbeteren van de balans tussen werk en privé en het aanpakken
van de loonkloof tussen mannen en vrouwen. Sociale
partners op nationaal niveau zijn bezig om uitvoering te geven
aan dit actieprogramma.
Gelijke behandeling op grond van ras of etnische
afstamming, godsdienst of overtuiging, handicap,
leeftijd of seksuele geaardheid (Art. 13)
In de eu gelden twee richtlijnen (2000/43/eg en 2000/78/
eg), die directe en indirecte discriminatie op grond van ras of
etnische afstamming, godsdienst of overtuiging, handicap,
leeftijd of seksuele geaardheid verbieden. Discriminatie op
grond van ras (richtlijn 2000/43/eg) is verboden op het gebied
van werkgelegenheid, beroepsopleiding, onderwijs, sociale
bescherming, sociale voordelen en toegang tot goederen
en diensten. De geboden bescherming tegen discriminatie op
grond van godsdienst of overtuiging, leeftijd, handicap en seksuele

geaardheid (richtlijn 2000/78/eg) geldt voor werkgelegenheid,
beroep en beroepsopleiding. In beide richtlijnen worden definities
van directe en indirecte discriminatie en intimidatie
gegeven. In een beperkt aantal gevallen mag van het beginsel
van gelijke behandeling worden afgeweken.
Op 2 juli 2008 heeft de Commissie een voorstel voor een richtlijn
ingediend, gericht op gelijke behandeling van personen
bij de toegang tot en de aanbieding van goederen en diensten.
Het gaat daarbij om de volgende gronden: godsdienst, handicap,
leeftijd of seksuele geaardheid. Vergelijkbare Europese
wetgeving voor de gronden ‘geslacht’ en ‘ras’ bestaat al.
vno-ncw-oordeel
Hoewel vno-ncw uiteraard voorstander is van gelijke kansen
en (zo mogelijk) gelijke behandeling van personen, ongeacht
godsdienst, handicap enz., stuit het voorstel van de
Commissie op grote bezwaren. De bezwaren spitsen zich
toe op de bepalingen die gericht zijn op gelijke toegang voor
gehandicapten en gelijke behandeling op grond van leeftijd.
De verplichtingen voor bedrijven en de daaruit voortvloeiende
financiële consequenties, met name waar het gaat om
aanpassingen voor gehandicapten, brengen onaanvaardbaar
grote onzekerheden met zich mee. Het verbod op ongelijke
behandeling naar leeftijd gaat zo ver dat allerlei in de samenleving
geaccepteerde vormen van leeftijdsonderscheid er ook
onder (dreigen te) vallen.
13.12 Arbeidsomstandigheden
strategie gezondheid en veiligheid op de arbeidsplaats
2007-2012
De Europese Strategie voor veiligheid en gezondheid op het
werk 2007-2012 is gericht op een vermindering van het aantal
beroepsgerelateerde ongevallen en beroepsziekten met
25%. Daarbij moet rekening worden gehouden met grote verschillen
tussen lidstaten, sectoren, bedrijven en categorieën
werknemers. Ongevallen en beroepsziekten komen vooral
voor in kleine en middelgrote ondernemingen. De bouw, de
agrarische sector, transport en de gezondheidssector vertonen
bovengemiddelde arbeidsrisicoís. Jonge en oudere werknemers,
migranten en flexwerkers lopen volgens de Europese
Commissie de hoogste risicoís.
De Commissie wil de bestaande regelgeving vereenvoudigen
en de implementatie bevorderen via de uitwisseling van goede
praktijken, het bevorderen van risicobewustzijn en scholing
en training. Daarnaast wil zij dat de lidstaten nationale
doelstellingen formuleren, gericht op de meest risicovolle
sectoren. Ook wil zij arbobeleid integreren in andere beleidsterreinen
als onderwijs, volksgezondheid en onderzoek. Tot
slot wil zij nieuwe risicoís tijdig signaleren en beoordelen.
Richtlijnen en richtsnoeren in voorbereiding
— Een meerderheid van het Raadgevend Comité voor veiligheid
en gezondheid op het werk heeft ingestemd met een
derde lijst van indicatieve grenswaarden voor gevaarlijke
stoffen op de werkplek. Deze lijst is met de andere directoraten-generaal
van de Commissie afgestemd. De afdeling
Safety, Hygiene and Healthprotection at the workplace van
dg Employment bereidt thans een antwoord voor op de
reacties die van andere directoraten-generaal zijn ontvan-
gen. Deze derde lijst wordt ter bespreking voorgelegd aan
deskundigen van de nationale overheden en daarna aan het
Europese Parlement.
— Omdat de grenswaarden voor blootstelling aan Elektromagnetische
velden (emv) in het laagfrequente gebied in
de praktijk niet haalbaar blijken en er bovendien aanwijzingen
waren dat deze grenswaarden te laag waren vastgesteld,
is de implementatiedatum van de richtlijn emv
met vier jaar uitgesteld tot 30 april 2012. In de periode tot
2012 zal een nieuw gezondheidskundig advies betreffende
de grenswaarden worden ingewonnen, zal een impact
assessment study worden uitgevoerd en zal de Commissie
een nieuw voorstel tot wijziging van de bestaande richtlijn
indienen.
— Nu de Europese Sociale Partners in de zorgsector hebben
besloten tot een Sociale Dialoog over naaldincidenten, zal
de Commissie voorlopig geen voorstel tot wijziging van de
richtlijn Biologische agentia indienen.
Verder zijn bij de Europese Commissie in voorbereiding:
— een methodologie voor de evaluatie van de bestaande richtlijnen
op het gebied van veiligheid en gezondheid op het
werk;
— een aanpassing van de richtlijnen voor beeldschermwerk,
voor handmatig tillen en voor kankerverwekkende stoffen;
— voorbeelden van goede praktijken bij de bescherming van
werknemers in de zorgsector tegen de risico’s van beroepsmatige
blootstelling aan fysieke belasting, chemische en
biologische agentia, psychosociale risico’s;
— voorbeelden van goede praktijken bij de bescherming van
werknemers tegen de risico’s van beroepsmatige blootstelling
aan emv (deze gids voor goede praktijken zal waarschijnlijk
pas worden gepubliceerd nadat de eventueel gewijzigde
richtlijn is vastgesteld);
— voorbeelden van goede praktijken bij de bescherming van
werknemers tegen de risico’s van beroepsmatige blootstelling
aan kunstmatige optische straling;
— voorbeelden van goede praktijken bij de incorporatie van
veiligheid en gezondheid in onderwijs, opleidings- en trainingsactiviteiten;
— voorbeelden van goede praktijken op arbogebied in de
agrarische sector en de bosbouw;
— voorbeelden van goede praktijken op arbogebied op vissersschepen
met een lengte tot 15 meter.
Tenslotte zijn in het Raadgevend Comité voor de veiligheid,
de hygiëne en de gezondheidsbescherming op de arbeidsplaats
discussies gaande over activiteiten, programma’s en
richtlijnen betreffende onder andere:
— de structuur van de rapporten van de lidstaten over de implementatie
van Europese richtlijnen in de nationale wetgeving
en in de praktijk;
— grenswaarden voor blootstelling aan chemische stoffen;
— de al dan niet wenselijkheid van een Europese wettelijke
grenswaarde voor chrystalline silica;
— de wetenschappelijke en beleidsmatige mogelijkheden tot
vaststelling van grenswaarden voor beroepsmatige blootstelling
aan kankerverwekkende stoffen.
Het Tsjechische voorzitterschap streeft naar voortvarendheid
in de Sociale Dialoog over het voorkomen van naaldincidenten
in de zorgsector.
97

98
Rondje euRopa: de kRachtpRoef van de kRedietcRisis
Onder het Tsjechische voorzitterschap werkt de Commissie
voort aan het emv-dossier door het vragen om aanvullend
wetenschappelijk advies over de grenswaarden voor emv in
het laagfrequente gebied en het uitvoeren van studies naar de
technische haalbaarheid en economische effecten van dergelijke
grenswaarden.
Tevens wil het Tsjechische voorzitterschap de eerder in gang
gezette informatie-uitwisseling over de nationale actieplannen
tot uitvoering van de Europese Arbo-strategie 2007-2012
voortzetten. Daartoe organiseert het samen met de Europese
Commissie in de eerste helft van 2009 een workshop.
Het Tsjechische voorzitterschap organiseert conferenties
onder meer over arbeidsomstandigheden in de 21 ste eeuw en
over betere regelgeving en goede praktijken.
vno-ncw-oordeel
vno-ncw is voorstander van een Europees level playing field,
zowel op het gebied van de arbowetgeving als op het gebied
van de handhaving.
vno-ncw onderschrijft het streven naar harmonisatie bij de
uitvoering en handhaving van de reeds in de Unie aanvaarde
normen. In dit verband bepleit vno-ncw samen met de Nederlandse
overheid in Europa dat de bestaande richtlijnen
worden geëvalueerd op hun effectiviteit en efficiëntie en dat
zij waar nodig en mogelijk worden vereenvoudigd. Daarom
schaart vno-ncw zich actief achter het initiatief van de Commissie
om een methodologie voor de evaluatie van de bestaande
arbo-richtlijnen te ontwikkelen.
De nieuwe lidstaten dienen aan de geldende Europese richtlijnen
te voldoen en de kandidaat-lidstaten moeten zich erop
voorbereiden om hieraan te voldoen.

14. Pensioenen
Inlichtingen:
Gerard Verheij (070 349 01 97; verheij@vno-ncw.nl)
Ap Fraterman (070 349 02 24; fraterman@vno-ncw.nl)
14.1 Vergrijzingsproblematiek
De Europese Commissie heeft in het voorjaar van 2005 een
Groenboek uitgebracht over demografische veranderingen in
de eu. Daarin worden thema’s geïdentificeerd die van wezenlijke
invloed zijn op Europa’s toekomstige welvaart. Het gaat
daarbij om de invloed van een stijgende levensverwachting,
dalende vruchtbaarheidscijfers, een vergrijzende beroepsbevolking
en - als gevolg daarvan - de druk op de solidariteit
tussen generaties. De Commissie bepleit maatregelen op verschillende
terreinen om de gevolgen van deze demografische
ontwikkelingen het hoofd te bieden. Het gaat daarbij onder
meer om de aanpassing van pensioenregelingen zodat dat zij
ook op langere termijn kunnen standhouden.
De aard van de pensioenstelsels en de financiering daarvan
spelen in dat kader een belangrijke rol. Op dit terrein bestaan
tussen de eu-landen grote verschillen. Er zijn landen met een
hoog staatspensioen met omslagfinanciering (Italië, Portugal),
terwijl de zogeheten arbeidspensioenen in de tweede
pijler vrijwel ontbreken. Daarnaast zijn er landen met een
bescheiden, maar harde wettelijke regeling in omslag gefinancierd
(in Nederland de aow als de wettelijke minimumvoorziening)
en tegelijkertijd juist een zeer ruim traject van
arbeidspensioenen hebben in de tweede pijler, gefinancierd
in kapitaaldekking (Nederland en Engeland). Het is van groot
belang dat men zich binnen de verschillende Europese fora
goed realiseert, dat de oplossingen die nodig zijn in veel vooral
zuidelijke lidstaten niet ten koste mogen gaan van de wijze
waarop sommige andere landen waaronder Nederland hun
pensioenzaken hebben geregeld.
vno-ncw-oordeel
Als lidstaten de financiering van de gevolgen van de vergrijzing
niet op orde krijgen en als men in het eigen land die
problemen poogt af te wentelen op de eigen rijksbegroting,
dan is de dreiging van een inflatoire ontwikkeling groot. En
een hogere inflatie in die lidstaten kan in de Eurozone al snel
negatieve gevolgen hebben voor de waardevastheid van de
omvangrijke pensioenvermogens bij de Nederlandse pensioenfondsen
en verzekeraars. Weliswaar is het Nederlandse
pensioensysteem met kapitaaldekking relatief goed bestand
tegen de druk van de vergrijzing, maar het Nederlandse stelsel
is daarentegen wel kwetsbaar voor inflatie, zeker als die
gedurende een te lange periode op een te hoog niveau ligt.
Het is met het oog op deze risico’s van het allergrootste belang,
dat de komende jaren stevig voortgang wordt gemaakt
met de uitvoering van hervormingen in de pensioenstelsels
van lidstaten. Daarnaast blijft het in meer algemene zin van
groot belang dat de normen zoals die in het Verdrag van Amsterdam
zijn vastgelegd ten aanzien van het financierings- en
begrotingstekort en de staatsschuld worden nageleefd.
14.2 Open coördinatiemethode
Sinds enige jaren wordt op Europees niveau een discussie gevoerd
over de houdbaarheid van de pensioenstelsels op lange
termijn. In deze discussie wordt de houdbaarheid van het
pensioenstelsel vooral geplaatst in het licht van de gevolgen
van de sterke vergrijzing van de bevolking in de meeste eulanden.
Deze operatie vindt plaats via de ‘open methode van
coördinatie’ (omc). Op het terrein van de pensioenen worden
drie doelstellingen nagestreefd, die niet los van elkaar kunnen
worden gezien. De doelstellingen gericht op de lidstaten
zijn:
— het bereiken van een toereikend pensioeninkomen voor
iedereen;
— financiële houdbaarheid van de pensioenvoorzieningen;
— transparante pensioenstelsels die beantwoorden aan de behoeften
van moderne samenlevingen.
Kijkend naar de toekomst is de Europese Commissie van oordeel,
dat binnen de eu de volgende aspecten de komende jaren
bijzondere aandacht verdienen:
— het vergroten van prikkels om langer door te werken;
— versterking van de relatie tussen bijdragen en uitkering en
aandacht voor de stijgende levensverwachting;
— modernisering van pensioensystemen zodanig dat deze
beter aanpasbaar zijn aan structurele veranderingen;
— het garanderen van een minimum (wettelijk) pensioeninkomen
en solidariteit;
— de zorg voor betrouwbare private pensioenregelingen die
‘staatspensioenen’ kunnen aanvullen of vervangen;
— versterking van het beheer van pensioensystemen en het
toezicht daarop.
Nederland heeft aan de meeste van deze onderwerpen de afgelopen
jaren veel aandacht besteed en er zijn maatregelen
99

100
Rondje euRopa: de kRachtpRoef van de kRedietcRisis
getroffen waarvoor een breed draagvlak kon worden gevonden.
Wat het minimum-pensioeninkomen betreft is dat in
Nederland geregeld via de Algemene Ouderdomswet (aow),
een in de wet verankerde en in omslag gefinancierde onvoorwaardelijke
(basis)voorziening die mensen vanaf hun 65 ste
levensjaar recht geeft op een uitkering op het niveau van het
in Nederland geldende sociaal minimum. De hoogte van de
aow-uitkering is in Nederland niet afhankelijk van inkomen,
arbeidsverleden of van betaalde premie.
Er is thans discussie gaande over het op eigen verzoek uitstellen
van het moment waarop de aow-uitkering in gaat.
Burgers kunnen daarvoor zelf een moment kiezen tussen 65
en 70 jaar. Het uitstellen leidt uiteraard tot een hogere aowuitkering
voor de periode daarna.
vno-ncw-oordeel
vno-ncw onderschrijft de hoofddoelstellingen van de Lissabonagenda
en de op grond daarvan gestelde prioriteiten op
pensioenterrein. Tegelijkertijd verzet vno-ncw zich tegen
soms opkomende ideeën om via Europese regelgeving (minimum)
normen te gaan formuleren. De verantwoordelijkheid
daarvoor ligt bij de lidstaten: bij de wetgever voor wat betreft
de eerste pijler en bij de sociale partners voor wat betreft de
tweede pijler. De wijze waarop in Nederland de verschillende
partijen hun verantwoordelijkheid hebben ingevuld heeft
een pensioenstelsel opgeleverd dat de internationale toets der
kritiek kan doorstaan en dat - wat betreft de pensioendoelstellingen
- ruimschoots voldoet aan de Lissabonagenda.
14.3 Grensoverschrijdende mobiliteit en
aanvullend pensioen
Het bevorderen van mobiliteit op de arbeidsmarkt is een
hoofdpunt van beleid. Naarmate de grensoverschrijdende
mobiliteit toeneemt, wordt de behoefte om bestaande knelpunten
weg te nemen groter. Voor overheidspensioenen (1 ste
pijler) geldt de Verordening die de sociale zekerheid in de eu
coördineert (1408/71). De knelpunten voor aanvullende pensioenen
(2 de pijler) liggen voor een deel in de pensioensfeer,
doordat de pensioenstelsels en financieringswijze - omslag of
kapitaaldekking - per land nogal verschillen.
Oplossingen in de sfeer van het aanvullende pensioen zijn
echter pas echt mogelijk als eerst de fiscale knelpunten zijn
opgeruimd en als de soms lange wachttijden voorafgaand aan
pensioendeelname zijn verkort. Reeds in 2001 heeft de Europese
Commissie aangegeven dat de fiscale barrières die de
grensoverschrijdende arbeid belemmeren, moeten worden
opgeruimd. Het meest voorkomende systeem binnen de eu
is het systeem waarbij de pensioenpremies en de beleggingswinst
aftrekbaar zijn of in elk geval niet worden belast en de
pensioenuitkeringen wel worden belast. Een aantal lidstaten
met een afwijkend stelsel is dringend verzocht maatregelen
te nemen om dit stelsel ook in te voeren. Teneinde dit proces
te bespoedigen heeft de Europese Commissie tegen enkele
landen een gerechtelijke procedure aangespannen, omdat die
landen naar het oordeel van de Commissie te weinig voortgang
maken bij de herinrichting van hun fiscaal stelsel.
Na een consultatie van de Europese sociale partners heeft de
Commissie in 2005 een richtlijnvoorstel ingediend om de
‘overdraagbaarheid van aanvullende pensioenen’ op Europees
niveau te regelen. De belangrijkste elementen uit dit voorstel
waren: 1) minimumvoorwaarden voor verwerving van een
aanvullend pensioen; 2) behoud van slapersrechten; 3) recht
op overdraagbaarheid van pensioenrechten en 4) recht op informatie
over pensioenrechten.
Al snel bleek dat de bepalingen over het recht op overdraagbaarheid
op grote technische en politieke bezwaren stuitte in
zowel de Raad van ministers als het Europees Parlement (ep).
In Nederland bestonden ook bij de sociale partners en de pensioenuitvoerders
grote bezwaren tegen de ontwerprichtlijn.
Tijdens het Duitse voorzitterschap van de eu, gedurende het
eerste half jaar van 2007, is intensief gepoogd tot consensus
te komen tussen de lidstaten over deze ontwerprichtlijn. Men
werd het eens over het schrappen van het recht op overdraagbaarheid
en over een nadere precisering van het behoud van
slapersrechten. Maar er werden ook veel uitzonderingen op
de reikwijdte van de richtlijn toegestaan en hier heeft Nederland
zich zeer tegen verzet. Door alle uitzonderingen zou de
richtlijn feitelijk nog op een beperkt aantal eu-landen van
toepassing zijn, waaronder Nederland. Daarnaast zag de Nederlandse
regering een risico in de mogelijke verplichtingen
die uit de richtlijn zouden voortvloeien op het punt van het
aanpassen van z.g. slapersrechten. Met name om deze redenen
(de beperkte werkingssfeer en het financieel risico) heeft
de Nederlandse minister van Sociale Zaken in de Sociale Raad
op 30 mei 2007 namens de Nederlandse regering gedreigd
gebruik te zullen maken van zijn vetorecht. De minister verklaarde
heel duidelijk niet tegen een Europese richtlijn over
dit onderwerp als zondanig te zijn, maar stelde dat de daaraan
voor Nederland verbonden risico’s te groot zijn. Gelet op
het standpunt van de Nederlandse regering heeft het Duits
voorzitterschap geconcludeerd dat er op dat moment geen
overeenstemming over de tekst van de richtlijn bereikt kon
worden. Het voorstel is niet in stemming gebracht.
In juni 2007 gaf het ep, met als rapporteur Ria Oomen, zijn
oordeel over het Commissievoorstel en stelde amendementen
voor. Eén amendement had betrekking op het schrappen
van het recht op overdraagbaarheid. Een ander belangrijk
amendement betrof het artikel dat ging over het behoud van
slapersrechten. Beoogd werd o.a. om zeker te stellen dat het
Nederlandse systeem van voorwaardelijke indexatie in overeenstemming
zou zijn met de voorgestelde Europese verplichtingen.
In het najaar van 2007 kwam de Europese Commissie
met een gewijzigd richtlijnvoorstel, waarbij rekening
werd gehouden met de opvattingen die in de Raad en het ep
leefden. De bepaling inzake overdraagbaarheid werd uit het
voorstel geschrapt en het artikel over behoud van slapersrechten
werd nader gepreciseerd. Dit gewijzigde Commissievoorstel
is voor Nederland op hoofdlijnen aanvaardbaar, al
blijft het bezwaar tegen de beperkte werkingssfeer bestaan.
Ook het feit dat de Commissie via het formuleren van minimumnormen
probeert invloed uit te oefenen op de inhoud
van pensioenregelingen ligt in Nederland gevoelig, omdat
dat tot de verantwoordelijkheid van de sociale partners op decentraal
niveau behoort.
Noch tijdens het Portugees, noch tijdens het Sloveense Voorzitterschap
kon overeenstemming bereikt worden over dit
dossier. Onder het Franse voorzitterschap is het gedurende
de tweede helft van 2008 niet gelukt de discussie over dit on-

derwerp opnieuw in beweging te zetten. Het ligt ook niet in
de rede dat dit onderwerp in de eerste helft van 2009 op de
agenda zal worden geplaatst.
Het belangrijkste obstakel betreft de bepalingen over de duur
van de wachtperiode (‘vesting period’), die met name voorkomen
in Duitsland, Oostenrijk en Luxemburg. Aanvaarding
van deze richtlijn vereist unanimiteit in de Raad en overeenstemming
met het ep.
vno-ncw-oordeel
Gezien de grote verschillen in gebruik en ontwikkeling van
aanvullende pensioenen in de eu geven vno-ncw en businesseurope
de voorkeur aan de totstandkoming van een vrijwillig
instrument, zoals een aanbeveling, om convergentie tussen
aanvullende pensioenregelingen en daarmee mobiliteit
te bevorderen. Bovendien lost een eg-richtlijn het belangrijkste
knelpunt voor grensoverschrijdende mobiliteit niet op,
namelijk de verschillende fiscale behandeling in de lidstaten
van aanvullende pensioenen.
14.4 International Accounting standards (IAs)
De invoering van nieuwe internationale accounting standards
per 1 januari 2005 kan grote gevolgen hebben voor Nederlandse
pensioenregelingen. Ongewijzigde invoering van
ias-19 in de Nederlandse situatie kan tot gevolg hebben dat
de juridische en economische scheiding tussen de onderneming
en het pensioenfonds - zoals die in Nederland op grond
van wettelijke verplichtingen bestaat - ter discussie wordt
gesteld. Dit kan er toe leiden dat tekorten en overschotten
alsook de harde verplichtingen van pensioenfondsen (constructive
obligations), meer dan in het verleden het geval is
geweest, op de balans van de onderneming moeten worden
vermeld. Dit kan tot grote schommelingen in balansposities
van ondernemingen leiden. In Engeland, waar inmiddels de
accounting standard frs-17 in werking is getreden, heeft dit
geleid tot een grote vlucht in defined contribution-regelingen.
Het voordeel daarvan is dat de kosten voor de onderneming
bekend en stabiel zijn. Het nadeel daarvan is echter dat het
risico van inflatie en beleggen geheel komt te liggen bij de
deelnemers in de pensioenregeling. Zonder in dit kader een
oordeel uit te spreken over de voor- en nadelen van dergelijke
regelingen verzet vno-ncw zich ertegen dat de sociale
partners op grond van gewijzigde accountingvoorschriften
zouden worden gedwongen de inhoud van hun pensioenregeling
aan te passen.
vno-ncw heeft zich samen met andere organisaties enkele
jaren geleden ingespannen om in goed overleg met de Nederlandse
Raad voor de Jaarverslaglegging en tot de European
Financial Reporting Advisory Group (efrag) om tot voor Nederland
goed werkbare oplossingen te komen. Dit heeft gestalte
gekregen in de wijze waarop de standaard ias-19 is vertaald
in de Nederlandse richtlijn rj-271 (gepubliceerd in augustus-2003)
en die van toepassing is op alle niet beursgenoteerde
Nederlandse ondernemingen, met uitzondering van
kleine ondernemingen waarvoor een beperkt ias-19/rj-271regime
geldt. Ook voor ondernemingen die vallen onder een
bedrijfstakpensioenregeling gelden afwijkende regels, omdat
de financiële verplichting van die werkgevers zich per definitie
beperkt tot de verschuldigde premie.
Op dit moment gaat de discussie over de nieuwe regels in het
bijzonder over de toepassing daarvan in de praktijk. Daarbij
gaat het vooral om het transparant maken van de verplichtingen
van de werkgever jegens het pensioenfonds of de verzekeraar.
Als in het pensioenreglement, de uitvoeringsovereenkomst
of het verzekeringscontract de verplichtingen helder
zijn verwoord en aan een maximumpremie zijn gebonden,
dan kan de bestaande pensioenregeling - ook al heeft die voor
de werknemers een defined benefit-karakter (middelloon of
eindloon) - in het kader van de verslaggeving van de onderneming
worden gekwalificeerd als een defined contribution-regeling
(beschikbare premieregeling). In dat geval zijn - voor wat
betreft de pensioenverplichtingen - de gevolgen van de nieuwe
verslaggevingsregels voor de onderneming beperkt. Van
belang daarbij is wel dat de communicatie over pensioenen
transparant is en dat het feitelijke gedrag van de werkgever of
van de pensioenuitvoerder in lijn is met het reglement.
Voor het overige kan wat betreft dit dossier nog het volgende
worden gemeld:
— Thans bekijkt in Londen een brede internationale werkgroep
de revisie van ias-19. Nederland is zowel in de
hoofdwerkgroep als in de ondersteuningsgroep vertegenwoordigd.
Minister Donner heeft eind 2008 namens het
Kabinet en met brede steun van o.a. de sociale partners
en de koepels van pensioenuitvoerders een brief gestuurd
naar de iasb, met het dringende verzoek om bij de revisie
van ias-19 nadrukkelijk rekening te houden met de specifieke
pensioensituatie in Nederland, omdat de voorgestelde
wijzigingen (o.a. het afschaffen van de corridor) zeer
vergaande gevolgen hebben voor vooral het Nederlandse
pensioenstelsel.
— In Nederland is de Raad voor de Jaarverslaggeving in 2008
druk bezig geweest met de evaluatie van rj-271 en met het
verwerken van de conclusies daarvan. Uit de reacties van
Nederlandse ondernemingen is gebleken dat er zeker behoefte
is om rj-271 aan te passen. Op 22 december 2008
heeft de rj de aanpassingen van rj-271.3 ‘Personeelsbeloningen
- Pensioenen’ gepubliceerd. Deze aanpassingen
moeten volgens de rj worden gezien als een tussenstap
op weg naar een eventuele toekomstige andere verslaggevingsstandaard
over pensioenen. Vermoedelijk wordt
begin 2009 een geheel vernieuwde ontwerprichtlijn uitgebracht.
In die nieuwe ontwerprichtlijn zal worden gekozen
voor een benadering waarbij primair wordt gekeken naar
de wijze waarop het Nederlandse pensioenstelsel is ingericht
en in de praktijk functioneert. De rj streeft ernaar de
nieuwe ontwerprichtlijn, na verwerking van het ontvangen
commentaar, als een definitieve Richtlijn te publiceren
in de eerste helft van 2009. Deze definitieve Richtlijn zal
dan van toepassing zijn op boekjaren die aanvangen op of
na 1 januari 2010.
vno-ncw-oordeel
vno-ncw is uiteraard voorstander van transparante verslaggeving.
Maar dan wel op basis van spelregels die passen bij de
stelsels waarop ze moeten worden toegepast. Op pensioenterrein
kent Nederland een stelsel dat afwijkt van de stelsels
in de meeste andere landen. Daarop de accountingregels vanuit
de Angelsaksische wereld onverkort loslaten geeft grote
problemen. Derhalve pleiten wij er voor dat de regelgeving in
ias-19 (en in het verlengde daarvan van rj-271) zodanig wordt
101

102
Rondje euRopa: de kRachtpRoef van de kRedietcRisis
geformuleerd dat ook de Nederlandse pensioenregelingen
met een hoog db-gehalte, met een voorwaardelijke toeslagregeling
en met een van de onderneming afgescheiden vermogen
daarin passen. En derhalve verzet vno-ncw zich ertegen
dat er een sfeer gaat ontstaan waarbinnen onder druk van
accountingregels de inhoud van pensioenregelingen wordt
aangepast.
14.5 solvency ii
Op dit moment wordt in Brussel gewerkt aan de totstandkoming
van een nieuw financieel toezichtkader voor verzekeraars
(Solvency ii) dat het sterk verouderde Solvency I moet
gaan vervangen. De Europese Commissie heeft overwogen
om Solvency ii ook van toepassing te verklaren op pensioenfondsen.
Na protest vanuit de pensioenwereld heeft de
Commissie een beslissing hierover uitgesteld en partijen
geraadpleegd over de wenselijkheid van harmonisatie van
solvabiliteitsregels die van toepassing zijn op fondsen voor
aanvullend pensioen. Vanuit Nederland is er een gezamenlijke
reactie opgesteld door alle betrokken partijen, te weten:
de regering, de Stichting van de Arbeid, de Vereniging van
Bedrijfspensioenfondsen (vb), Stichting Ondernemingspensioenfondsen
(Opf) en de Nederlandse Bank. Hierin wordt
aangegeven dat de verplichtingen uit Solvency ii niet zonder
meer op pensioenfondsen van toepassing moeten worden.
De verschillen tussen pensioenfondsen en verzekeraars zijn
daarvoor te groot, zeker op het punt van de omvang en aard
van de risico’s. Pensioenfondsen hebben een langere termijn
perspectief en hebben meer mechanismen om eventuele tekorten
aan te vullen. De collectieve pensioenregelingen in
Nederland niet zijn te vergelijken met de meer individuele
(pensioen)producten van banken en verzekeraars. Wat de zekerheidsstelling
betreft geldt er bijvoorbeeld in Nederland
voor pensioenfondsen een zekerheidstelling van 97,5% en
voor verzekeraars van 99,5%.
Tegen deze achtergrond wijzen alle betrokken Nederlandse
partijen harmonisatie van solvabiliteitsregels voor pensioenfondsen
af. Bepleit wordt een degelijke analyse te maken
van voor- en nadelen van het stellen van Europese regels die
dan ook van toepassing moeten zijn op andere pensioenregelingen,
zoals omslagstelsels of zogenoemde ‘book reserves’.
Ook businesseurope heeft zijn afwijzende standpunt aan de
Commissie kenbaar gemaakt.
vno-ncw-oordeel
vno-ncw is van mening dat de regels op grond van Solvency
ii niet onverkort kunnen worden toegepast op pensioenfondsen.
Samen met de andere hiervoor vermelde partijen heeft
vno-ncw de Commissie in overweging gegeven om eerste
een degelijke analyse uit te voeren naar voor- en nadelen
(incl. kosten) van Europese regelgeving ten aanzien van solvabiliteit
alvorens met voorstellen te komen tot wijziging van
de Pensioenfondsenrichtlijn (iorp).
14.6 nieuwe VnO-nCw-pensioennota
Samen met mkb-Nederland, lto-Nederland en de awvn heeft
vno-ncw begin 2008 een nieuwe pensioennota uitgebracht
onder de titel ‘Naar een modern en betaalbaar pensioen’. De
centrale vraag in deze nota is: Hoe kunnen we het Nederlandse
pensioenstelsel weerbaar en wendbaar houden c.q. maken?
Het centrale antwoord op die vraag is: dat kan alleen als het
lukt om de pensioenkosten te reduceren en de pensioenrisico’s
te beheersen.
Dat laatste is - mede in het licht van de ifrs-regels - mogelijk
als de risico’s worden overgeheveld naar de collectiviteit van
alle deelnemers. Een andere oplossing is de overstap van dbregelingen
naar dc-regelingen. Maar die oplossing wordt
afgewezen omdat die niet past binnen de Nederlandse (pensioen)traditie
en ook niet bij de wijze waarop in Nederland
vorm en inhoud wordt gegeven aan de tussen werkgevers
en werknemers bestaande arbeidsverhoudingen. Derhalve
wordt er in de nota gekozen voor een pensioenstelsel dat in
de kern en ook in de toekomst nog steeds zal zijn gebaseerd
op: collectiviteit, solidariteit en verplichte deelname. Voorts
wordt er in de nota voor gepleit om veel van de huidige kaders
overeind te houden. Hierbij kan worden gedacht aan:
— de gespreide verdeling van verantwoordelijkheden (eerste,
tweede en derde pijler);
— de gedifferentieerde financiering (omslag, kapitaaldekking,
individuele premie);
— een stelsel met voorwaardelijke indexatie;
— het fiscale kader;
— de gedifferentieerde uitvoering;
— een streng maar transparant en effectief toezicht.
In de nota worden voorstellen gedaan die er toe moeten leiden
de pensioenkosten kunnen worden beperkt. De kosten
van de meeste pensioenregelingen in Nederland bedragen
15% tot 20% van de loonsom. Veel ondernemingen vinden dat
daarmee de grens is bereikt zoniet al is overschreden. In totaal
zijn de premies die de werkgevers gezamenlijk aan pensioenfondsen
en verzekeraars afdragen de laatste jaren gestegen
van s 11 miljard in 2000 tot s 25 miljard in 2007. Enkele
voorstellen om de kosten terug te dringen zijn:
— het aanpassen van de pensioendoelstelling en van de pensioenambitie;
— het verlagen van de jaarlijkse opbouw tot een niveau dat
past bij een 70%-doelstelling;
— het verhogen van de franchise;
— op een andere wijze de voorwaardelijke indexering regelen
(in de cao in plaats van in het reglement);
— meer aandacht voor flexibiliteit, deeltijdpensioen, demotie,
maatwerk en eigen keuzes;
— verhoging van de feitelijke pensioenleeftijd;
— het vooraf definiëren van een kostenplafond;
— een andere verdeling van de lusten en de lasten tussen de
generaties;
— een 50/50-verdeling van de kosten tussen de werkgever en
de werknemer.
De uiteindelijke keuzes wat betreft het pakket maatregelen
zullen uiteraard moeten worden gemaakt op het decentrale
niveau in het kader van het cao-overleg in de bedrijven en de
bedrijfstakken.

De integrale tekst van de nota (78 pagina’s) staat ook op de
website van vno-ncw (www.vno-ncw.nl; pensioendossier).
14.7 De financiële crisis en de gevolgen daarvan
voor pensioenen
De financiële crisis raakt ook de financiering van de Nederlandse
pensioenfondsen. Lag de gemiddelde dekkingsgraad
van de pensioenfondsen begin 2008 nog boven de 140, inmiddels
is die gedaald tot gemiddeld onder de 100.
Wat betreft de oorzaken van de huidige problemen bij de
financiering van de Nederlandse pensioenen moet onderscheid
worden gemaakt tussen:
a. de dalende aandelenkoersen
Hierdoor daalt de waarde van de bezittingen, hetgeen een negatief
effect heeft op de hoogte van de dekkingsgraad;
b. de dalende marktrente
De Nederlandse pensioenfondsen zijn verplicht bij het bepalen
van hun gekapitaliseerde verplichtingen de marktrente
te hanteren. Een verlaging van de rente leidt direct tot een
verhoging van de verplichtingen, hetgeen de hoogte van de
dekkingsgraad eveneens negatief beïnvloedt.
Het is duidelijk dat in de huidige situatie deze twee effecten
cumuleren. Daarbij komt nog dat het bijzondere van de huidige
situatie is de snelheid waarmee de daling van de aandelenkoersen
en van de rente zich de afgelopen maanden heeft
gemanifesteerd.
De afgelopen maanden heeft intensief overleg plaatsgevonden
tussen de Stichting van de Arbeid, het Kabinet, de pensioenkoepels
en dnb. Dit heeft o.a. geleid tot:
— een pensioenafspraak in het Najaarsakkoord tussen de
werkgeversorganisaties, de werknemersorganisaties en de
regering van 7 november 2008, gevolgd door een aanbeveling
van de Stichting van de Arbeid aan sociale partners en
bestuurders van pensioenfondsen gericht op evenwichtige
besluitvorming en het voorkomen van overhaaste besluitvorming;
— een verklaring van dnb waarin wordt gesteld dat het Nederlandse
pensioenstelsel robuust is en waarin de oproep
aan de bestuurders van pensioenfondsen wordt gedaan om
geen overhaaste beslissingen te nemen, uitmondend in
een advies van dnb om beslissingen t.a.v. het indexatie- en
premiebeleid voor 2009 uit te stellen;
— een besluit van dnb om pensioenfondsen meer tijd te gunnen
voor het indienen van de korte en lange termijn herstelplannen;
de pensioenfondsen die volgens het ftk hun
herstelplannen hadden moeten indienen voor 1 januari
2009, krijgen daarvoor de tijd tot 1 april 2009.
vno-ncw heeft recent voorgesteld een pakket maatregelen te
treffen, waarmee kan worden voorkomen dat:
— de premies voor de werkgever en de werknemer fors moeten
worden verhoogd;
— op de pensioenrechten van de deelnemers moet worden
afgestempeld.
Het pakket maatregelen bevat voorstellen die o.a. gericht zijn
op:
— een verlenging van de uitsteltermijn voor het indienen van
herstelplannen;
— een andere benadering van de thans geldende hersteltermijnen;
— een andere wijze van waardering van het aandelenbezit;
— meer beleggingsruimte voor pensioenfondsen;
— aanpassing van de inhoud van de pensioenregelingen;
— loonmatiging;
— een versnelde evaluatie van het thans geldende Financieel
Toetsingskader.
14.8 Overige ontwikkelingen
Voor het overige kan hier nog het volgende worden gemeld:
— Minister Donner heeft namens het kabinet een nota gepresenteerd
onder de titel ‘Men is zo oud als men zich voelt’,
waarin voorstellen worden gedaan om het langer doorwerken
te stimuleren, ook voorbij de leeftijd van 65 jaar. Voorgesteld
wordt dat het wetgever maatregelen treft die moeten
leiden tot een flexibilisering van de aow. Aan sociale
partners wordt gevraagd maatregelen te treffen tot meer
flexibiliteit in de aanvullende pensioenregelingen, zodat
doorwerken tot na 65 jaar voor werknemer en werkgevers
ook aantrekkelijk wordt. Vastgesteld wordt dat er in de wetgeving
geen belemmeringen liggen voor het doorwerken
na 65 jaar. Wel kunnen er belemmeringen zijn opgenomen
in cao’s of in pensioenreglementen.
Samengevat komen de voorstellen van het kabinet in de
kern neer op een beleid dat is gericht op:
- meer flexibiliteit met name wat betreft de pensioeningangsdatum;
- meer ruimte voor deeltijdpensioen;
- voortzetting van de pensioenopbouw bij doorwerken na
65 jaar.
— Er zijn in Nederland inmiddels verschillende nieuwe pensioenregelingen
van kracht geworden, die naar verwachting
zullen voldoen aan de nieuwe boekhoudregels. Deze
nieuwe regelingen worden aangeduid met de term: ‘collectieve
dc-regeling’. Voor de werkgever hebben deze regelingen
- in het kader van de jaarverslaglegging van de onderneming
- een dc-karakter (beschikbare premieregeling) en
voor de werknemer behoudt de regeling het db-karakter
(middelloon of eindloon). De pensioenrisico’s (het inflatie-,
beleggings- en lang-leven-risico) zijn in deze regelingen
verschoven van de onderneming naar het collectief van
de deelnemers. Daar staat tegenover dat de werkgever zich
verplicht om jaarlijks de actuarieel vastgestelde kostendekkende
premie aan het fonds of de verzekeraar te betalen.
Verwacht wordt dat deze pensioenvorm steeds breder in
ondernemingen en bedrijfstakken zal worden toegepast.
— Ook de oeso houdt zich steeds vaker nadrukkelijk bezig
met het pensioendossier. In een document is een aantal
pension principals vastgelegd, onder meer over de funding en
indexation. Hoewel de naleving daarvan door de aangesloten
landen niet verplicht is, gaat er wel een zekere werking
van uit. De verschillende onderwerpen worden voorbesproken
in de biac, de werkgeverslobbyorganisatie bij de
oeso. vno-ncw heeft inmiddels besloten naar dat overleg
een vaste vno-ncw-pensioendeskundige te sturen.
— In Nederland is vanaf 1 januari 2007 een nieuwe Pensioenwet
van kracht geworden. Deze nieuwe Pensioenwet vervangt
de oude Pensioen- en Spaarfondsenwet van 1952. De
Pensioenwet is gefaseerd ingevoerd. Het belangrijkste on-
103

104
Rondje euRopa: de kRachtpRoef van de kRedietcRisis
derdeel dat per 1 januari 2007 van kracht is geworden is het
zogenaamde Financiële Toetsingskader (ftk). De meeste
onderdelen van de wet waaraan uitvoeringsaspecten kleven
voor pensioenfondsen en verzekeraars zijn in werking
getreden per 1 januari 2008.

BIjlAGEN
105

Rondje euRopa: de kRachtpRoef van de kRedietcRisis
106

I De EU: lidmaatschap en
toetredingsbeleid
Lidstaten
De eerste voorloper van de eeg was de in 1948 door de drie
Beneluxlanden opgerichte douane-unie. In 1960 trad het
Benelux-Unieverdrag in werking, lopend tot 2010 (inmiddels
verlengd).
Een tweede voorloper was de op 10 augustus 1952 in werking
getreden Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal (egks),
waarbij soevereiniteit over de kolen- en staalindustrieën door
de Beneluxlanden, Frankrijk, West-Duitsland en Italië werd
overgedragen aan een supranationale instelling. Het betreffende
verdrag is in 2002 geëxpireerd.
In maart 1957 werd de eeg opgericht door de 6 egks-landen.
De eu bestaat inmiddels uit 27 landen:
1973 Verenigd Koninkrijk, Ierland, Denemarken
1981 Griekenland
1986 Spanje, Portugal
(1990 vereniging West- en Oost-Duitsland)
1995 Oostenrijk, Zweden, Finland
2004 Estland, Letland, Litouwen, Polen, Hongarije,
Tsjechië, Slowakije, Slovenië, Cyprus, Malta
2007 Roemenië, Bulgarije
eva en eer
Inlichtingen:
Jan-Willem van den Braak (0032 2 510; braak@vno-ncw.nl)
Mechteld Oomen (070 349 04 29; oomen@vno-ncw.nl)
Noorwegen, ijsland, Zwitserland en Liechtenstein behoren tot
de in 1960 opgerichte Europese Vrijhandelsassociatie (eva).
ijsland overweegt naar aanleiding van de ernstige gevolgen
van de kredietcrisis voor ijsland, om in de loop van 2009 of
2010 het eu-lidmaatschap aan te vragen.
De eu en de eva (exclusief Zwitserland) vormen sinds 1992 de
Europese Economische Ruimte (eer) met een vrij verkeer van
goederen, diensten, kapitaal en personen.
Toetredingsbeleid
De eu heeft een en andermaal bevestigd het toetredingsproces
met de kandidaat-lidstaten te willen voortzetten. Daarbij
zullen echter de lessen van de grote uitbreidingsronde van 1
mei 2004 in aanmerking genomen worden. De absorptiecapaciteit
van de Unie om nieuwe lidstaten op te nemen zal een
belangrijke factor zijn bij het verdere proces.
Om voor het lidmaatschap van de eu in aanmerking te komen,
moeten de huidige kandidaat-lidstaten en ‘aspirantkandidaat-lidstaten’
op de eerste plaats voldoen aan de voorwaarden
die de Europese Raad in juni 1993 in Kopenhagen
heeft vastgesteld. Deze zogenaamde Kopenhagen-criteria vallen
uiteen in drie hoofdgroepen:
— politieke criteria: het betrokken land moet beschikken over
stabiele instellingen die de democratie, de rechtsorde, de
mensenrechten en het respect voor en de bescherming van
minderheden waarborgen;
— economische criteria: de toekomstige lidstaat kent een
functionerende vrije markteconomie en kan het hoofd bieden
aan de concurrentiekracht van de Unie;
— het ‘acquis communautaire’: het overnemen van de bestaande
wet- en regelgeving en de implementatie daarvan.
Aanvullend op deze Kopenhagen-criteria is voor de toekomstige
eu-lidstaten in 2004 een onderhandelingsraamwerk
opgesteld, dat in een aantal opzichten strenger is. Deze voorwaarden
zijn niet in het laatst met het oog op Turkije opgesteld.
Het betreft met name de volgende punten:
— de onderhandelingen zullen worden opgesplitst in een
aantal hoofdstukken. De Raad zal bij unanimiteit een aantal
ijkpunten voor het afsluiten van de onderhandelingen over
een hoofdstuk, respectievelijk over het openen daarvan,
vaststellen; deze ijkpunten kunnen betrekking hebben op
de invoering van wetgeving en over de implementatie van
het acquis;
— lange overgangsperiodes, uitzonderingsregels, specifieke
maatregelen of een permanente mogelijkheid om vrijwaringsmaatregelen
te nemen zijn mogelijk, bijvoorbeeld op
de terreinen van het vrij verkeer van personen, structuurfondsen
of landbouwbeleid;
— voor kandidaat-lidstaten waarmee de onderhandelingen
nog geopend moeten worden en waarvan toetreding substantiële
financiële gevolgen voor de eu kan hebben (in
2004 aldus geformuleerd met name met het oog op Turkije),
kunnen de onderhandelingen pas worden afgesloten
nadat het financiële raamwerk voor de periode 2014-2020
vastgesteld is;
— het gemeenschappelijke doel van de onderhandelingen is
toetreding; maar de onderhandelingen zijn een open-end
proces, waarvan de uitkomst niet op voorhand is gegaran-
107

108
Rondje euRopa: de kRachtpRoef van de kRedietcRisis
deerd. Indien een kandidaat-lidstaat bij nader inzien niet
de volledige lidmaatschapsverplichtingen op zich kan nemen,
moet dit land op aangepaste wijze worden verankerd
in de Europese samenwerkingsstructuren;
— indien een lidstaat een serieuze en voortdurende inbreuk
maakt op de principes van vrijheid, democratie, respect
voor de mensenrechten en de rechtsstaat, kunnen de onderhandelingen
worden opgeschort.
Op de Top van december 2006 heeft de Europese Raad nog de
volgende elementen aan de toetredingsstrategie toegevoegd:
— moeilijke onderwerpen, zoals administratieve en rechtspraakhervorming
en corruptie, zullen in een vroeg stadium
aan de orde worden gesteld;
— resultaten van de politieke en economische dialoog zullen
worden meegenomen in de toetredingsonderhandelingen;
— het tempo van de toetredingsonderhandelingen wordt
mede bepaald door de hervormingen van het kandidaatland,
waarbij ieder land op zijn eigen merites beoordeeld
zal worden;
— toetredingsdata zullen pas worden genoemd als de onderhandelingen
bijna zijn afgerond;
— de capaciteit van de eu om nieuwe lidstaten te integreren
en een breed en stabiel draagvlak voor uitbreiding zullen
in aanmerking worden genomen.
In het gewijzigde eu-verdrag is een verwijzing naar de toetredingscriteria
opgenomen.
vno-ncw-oordeel
De uitbreiding van de eu in 2004 is in vele opzichten een groot
succes geweest. In betrekkelijk korte tijd is een groot deel van
ex-communistisch Oost-Europa politiek, economisch en moreel
gestabiliseerd. De door de Commissie daartoe opgezette
strategie heeft goed gewerkt. Maar naast de overheden in de
eu-lidstaten heeft ook de brede betrokkenheid van civil society
en het bedrijfsleven, een belangrijke rol gespeeld om de transitie
mogelijk te maken.
De uitbreiding heeft geleid tot een sterk toegenomen economische
integratie tussen de eu en de nieuwe lidstaten.
Handel en investeringen stegen explosief. Het belangrijkste
economische effect is echter de economische structuurverbetering,
zowel in de oude eu als in de nieuwe lidstaten.
De hierboven beschreven criteria bieden een goede basis voor
een zorgvuldig toetredingsproces. Het voldoen aan de politieke
en economische criteria moet een harde voorwaarde
blijven voor het openen van toetredingsonderhandelingen.
Toetredingsdata moeten niet te vroeg worden genoemd.
Voor het bedrijfsleven zijn wat betreft de politieke criteria in
het bijzonder van belang de hervorming van het openbaar bestuur
en van de rechterlijke macht, alsmede de bestrijding van
corruptie. Wat betreft de economische criteria zijn de afschaffing
van staatssteun, de hervorming van de financiële sector,
privatisering, mededingingsrecht, vennootschapsrecht, bescherming
van het intellectuele eigendom, voedselveiligheid,
standaardisering en certificering, technische handelsbarrières
en milieuwetgeving van bijzonder belang.
Kandidaat-lidstaten (Turkije, Kroatië, Macedonië)
Turkije
De Europese Raad heeft op achtereenvolgende topconferenties
unaniem besloten dat Turkije kandidaat-lidstaat van de
eu is en op dezelfde wijze beoordeeld zal worden als andere
kandidaat-lidstaten.
Turkije is een groot land en op termijn het volkrijkste land
van de eu (thans 65 mln. inwoners), het is een land met een
groot imperiaal verleden, met aanzienlijke politieke en culturele
verschillen met de huidige eu en met een gedurende
lange tijd in hoge mate door de staat geleide economie. Objectief
gezien zullen daarom op een aantal terreinen in Turkije
grotere aanpassingen nodig zijn dan in andere kandidaat-lidstaten
om aan de vereisten van het eu-lidmaatschap te kunnen
voldoen. Dat zal onvermijdelijk gevolgen moeten hebben
voor de intensiteit en de lengte van het pre-accessieproces.
Een toetredingsdatum is nog niet bepaald, maar zal in ieder
geval na 2014 (mogelijk rond 2018) komen te liggen, omdat
de onderhandelingen op zijn vroegst pas kunnen worden afgerond
nadat het financieel kader 2014-2020 is vastgesteld, en
daarna nog ratificatie moet plaatsvinden.
De toetreding van Turkije tot de eu kan op twee manieren
economisch effect sorteren.
— Een eerste en potentieel positief effect is te verwachten,
doordat Turkije onderdeel wordt van de interne markt
voor goederen, diensten en kapitaal. Voorwaarde voor de
realisatie van dit positieve effect is een functionerende
markteconomie, hetgeen betekent dat het acquis communautaire
volledig moet worden overgenomen én dat een
gezond macro-economisch beleid moet worden gevoerd.
Turkije heeft een grote en grotendeels onontgonnen markt
met interessante groeiperspectieven. Bovendien vervult
Turkije de functie van bruggenhoofd naar een regio met
nog eens 68 mln. consumenten.
— Een tweede effect kan veroorzaakt worden door het vrij
verkeer van personen. De omvang van mogelijke migratiestromen,
als gevolg van het vrij verkeer van werknemers
bij eu-toetreding van Turkije, is nu nog niet te voorspellen.
Dit aspect van de toetreding zal grondig geanalyseerd moet
worden, zodat vroegtijdig een duidelijk beleid kan worden
ingezet, eventueel met overgangsperiodes in het toetredingsverdrag.
De toetreding van Turkije tot de eu zal ook nopen tot ingrijpende
aanpassingen van het gemeenschappelijk landbouwbeleid
en de structuurfondsen. Een helder beeld van de financiële
implicaties van de uitbreiding met Turkije is vereist om
de opzet en de lengte van het onderhandelingsproces te kunnen
bepalen.
kroatië en Macedonië
Ten aanzien van Kroatië is in oktober 2005 besloten dat de
toetredingsonderhandelingen kunnen beginnen. Dit is thans
nog gaande, toetreding zal niet eerder dan 2011 plaatsvinden.
In december 2005 heeft de Europese Raad aan Macedonië
formeel de status van kandidaat-lidstaat toegekend. De Raad
heeft echter besloten de opening van onderhandelingen af te
laten hangen van de verdere politieke voortgang in het land.

vno-ncw-oordeel
Toetreding van Turkije tot de eu is van groot strategisch en
economisch belang. Het toetredingsproces zal langdurig en
op onderdelen zeker moeizaam zijn, maar moet niet bij de
eerste serieuze hobbel geheel worden stilgelegd.
Ook toetreding van Kroatië en Macedonië dient plaats te vinden,
zodra aan alle voorwaarden voldaan is.
westelijke Balkan (Albanië, Bosnië-Hercegovina,
Montenegro, servië, kosovo)
Op de Top van december 2006 is wat betreft de landen van
de Westelijke Balkan (Albanië, Bosnië-Herzegovina, Montenegro,
Servië) expliciet vastgesteld dat ‘hun toekomst in de
Europese Unie ligt’.
Een aantal politieke problemen op de Westelijke Balkan is
nog niet opgelost (staatkundige structuur Bosnië-Hercegovina,
samenwerking van m.n. Servië met het Joegoslaviëtribunaal).
De relatie met Servië wordt ook gecompliceerd door de op 17
februari 2008 uitgeroepen onafhankelijkheid van Kosovo, die
door sommige eu-landen is erkend (waaronder Nederland)
en door andere niet.
Bovendien moeten er aanzienlijke economische problemen
worden aangepakt.
Dit alles is niet alleen belangrijk voor de regio zelf; elke nieuwe
instabiliteit op de westelijke Balkan zal ook haar weerslag
op de rest van Europa hebben. Om deze redenen is de betrokkenheid
van de eu bij de Westelijke Balkan noodzakelijk. Het
is tenslotte een gebied met 25 mln. inwoners met in het algemeen
hoog opgeleide arbeidskrachten.
De eu is voorts voornemens om de regionale vrijhandel in de
regio een impuls te geven en om een financiële faciliteit voor
de Westelijke Balkan op te zetten.
Met Albanië, Montenegro, Bosnië-Hercegovina en Servië zijn
inmiddels Stabilisatie- en Associatie Akkoorden gesloten, als
voorportaal tot eventuele toetreding in de toekomst.
De inwerkingtreding van het akkoord met Servië is vooralsnog
opgeschort.
Montenegro heeft medio december 2008 een aanvraag ingediend
voor het eu-lidmaatschap.
vno-ncw-oordeel
vno-ncw steunt de inzet om Stabilisatie- en Associatie-
Akkoorden met al deze landen te sluiten en uit te voeren als
voorportaal tot toetreding in de toekomst. Dit eu-perspectief
voor de regio zou voortdurend helder naar buiten moeten
worden gebracht, veel ondernemers zijn er onvoldoende van
op de hoogte.
samenwerking met oostelijk Europa resp. landen
rond Middellandse Zee
Tijdens de vergadering van de Europese ministers van buitenlandse
zaken van 27 mei 2008 is, op voorstel van Polen en
Zweden, besloten om intensiever te gaan samenwerken met
Oekraïne, Moldavië, Azerbeidzjan, Armenië en Wit-Rusland.
Polen en Zweden wilden deze landen voordelen verlenen op
het gebied van vrijhandel met de eu en visa-vrij reizen naar
eu-landen.
Een mogelijk toekomstig eu-lidmaatschap is hierbij niet aan
de orde.
Op 13 juli 2008 is op initiatief van Frankrijk een Unie van
Middellandse Zeelanden gestart (‘Proces van Barcelona: Unie
voor het Middellandse Zeegebied’).
Dit mede als geopolitiek tegenwicht tegen de grotere aandacht
voor oostelijk Europa. Duidelijk is echter nu al dat deze
inhoudelijk slechts beperkte betekenis zal hebben.
Euro- en schengenzone
Eurozone
De euro is per 1 januari 2002 doorgevoerd in de 15 ‘oude’ lidstaten,
behalve het Verenigd Koninkrijk, Denemarken en
Zweden.
Slovenië is per 1 januari 2007 toegetreden tot de eurozone,
per 1 januari 2008 zijn Cyprus en Malta gevolgd, per 1 januari
2009 Slowakije. In vele andere Oost-Europese landen is echter
nog steeds sprake van te forse afwijkingen ten opzichte
van de Maastricht-criteria waaraan bij invoering van de euro
voldaan moet zijn (inflatie, begrotingstekort, staatsschuld).
De euro is ook het officiële betaalmiddel in Montenegro, Kosovo,
Monaco, San Marino, Vaticaanstad en Andorra.
In verband met de financiële crisis nemen de geluiden in m.n.
Denemarken (en ijsland) toe om de euro in te voeren.
schengenzone
Volgens het Schengenakkoord (1985) bestaat er thans een
zone van ‘oude’ eu-landen (minus Engeland en Ierland) alsmede
ijsland en Noorwegen waarbinnen geen grenscontroles
plaatsvinden.
Per 21 december 2007 vallen ook de tien in 2004 toegetreden
‘nieuwe’ eu-landen onder de werking van het akkoord, behalve
Cyprus.
Zwitserland doet mee vanaf 12 december 2008 wat betreft het
personenverkeer, Liechtenstein zal waarschijnlijk in de loop
van 2009 volgen.
109

110
Rondje euRopa: de kRachtpRoef van de kRedietcRisis

II De EU: werking van de instituties
Algemeen
Inlichtingen:
Mechteld Oomen (070 349 04 29; oomen@vno-ncw.nl)
Linda van Beek (+32 2 5100872; beek@vno-ncw.nl)
Esmeralde van Vliet (+32 2 5100874; vliet@vno-ncw.nl)
Zie hiervoor ook meer uitgebreid Europese Almanak 2009 (Sdu uitgevers, 2008).
De Europese Unie (eu) is het belangrijkste samenwerkingsverband
in Europa. Sinds 1 januari 2007 kent de eu 27 lidstaten.
De eu is geen federatie zoals de Verenigde Staten en
evenmin een louter intergouvernementele samenwerking
zoals de Verenigde Naties: op sommige terreinen hebben
de lidstaten onderling afgesproken soevereiniteit aan gemeenschappelijke
instellingen over te dragen (‘eerste pijler’),
terwijl op andere terreinen juist de nationale soevereiniteit
voorop staat (‘tweede resp. derde pijler’ inzake buitenlands
beleid, veiligheid, justitie en binnenlandse zaken).
Dat heeft zijn weerslag op de besluitvormingsprocedures:
voor verschillende onderwerpen bestaan verschillende regels
voor besluitvorming. Op het terrein van buitenlands beleid
heeft iedere lidstaat zijn vetorecht; op milieuonderwerpen
kan weer wel met meerderheid van stemmen beslist worden.
De drie belangrijkste instellingen van de Europese Unie zijn
de Europese Commissie, de Raad van de Europese Unie en het
Europees Parlement. Daarnaast is een belangrijke rol weggelegd
voor het Europees Hof van Justitie en voor het Europees
Economisch en Sociaal Comité.
Hieronder worden de belangrijkste instellingen, verdragen
en wetgevingsprocedures toegelicht.
Meer informatie over de Europese Unie vindt u op:
www.europa.eu.
Europese instellingen
Europese Commissie - uitvoerende macht
De Europese Commissie is het dagelijks bestuur van de eu en
doet voorstellen voor wetgeving. De Commissie is een college
van 27 Commissarissen, uit iedere lidstaat één. De president
van de Europese Commissie wordt gekozen door de regeringen
van de lidstaten, maar de keuze moet wel door het Europees
Parlement bevestigd worden. Europees beleid wordt
voorbereid in de directoraten en diensten van de Europese
Commissie. In totaal werken er ongeveer 25.000 ambtenaren
voor de Europese Commissie, in vergelijking met de 120.000
rijksambtenaren in Nederland niettemin een betrekkelijk
aantal.
De Europese Commissie heeft het initiatiefrecht en dient
voorstellen voor nieuwe wetgeving in bij Parlement en Raad.
Daarnaast is de Commissie belast met het beheer en de uitvoering
van het beleid en de begroting van de eu. Ten slotte
is de Commissie de ‘hoedster van de verdragen’, wat betekent
dat zij samen met het Hof van Justitie zorgt voor correcte toepassing
van het Europees recht.
De Europese Commissie is als volgt samengesteld:
— José Manuel Barroso, Voorzitter (Portugal)
— Margot Wallström, Institutionele betrekkingen en communicatiestrategie
(Zweden)
— Günter Verheugen, Ondernemingen en industrie (Duitsland)
— Jacques Barrot, Justitie, vrijheid en veiligheid (Frankrijk)
— Siim Kallas, Administratieve zaken, audit en fraudebestrijding
(Estland)
— Antonio Tajani, Vervoer (Italië)
— Viviane Reding, Informatiemaatschappij en media (Luxemburg)
— Stavros Dimas, Milieu (Griekenland)
— Joaquin Almunia, Economische en monetaire zaken (Spanje)
— Danuta Hübner, Regionaal beleid (Polen)
— Joe Borg, Visserij en maritieme zaken (Malta)
— Dalia Grybauskaite, Financiële programmering en begroting
(Litouwen)
— Janez Ptocnik, Wetenschap en onderzoek (Slovenië)
— Ján Figel, Onderwijs, Opleiding, cultuur en jeugdzaken
(Slowakije)
— Olli Rehn, Uitbreiding (Finland)
— Louis Michel, Ontwikkeling en humanitaire hulp (België)
— László Kovács, Belasting en douane-unie (Hongarije)
— Neelie Kroes, Mededinging (Nederland)
— Mariann Fischer Boel, Landbouw en plattelandsontwikkeling
(Denemarken)
— Benita Ferrero-Waldner, Buitenlandse betrekkingen en Europees
nabuurschapsbeleid (Oostenrijk)
— Charlie McCreevy, Interne markt en diensten (Ierland)
— Vladimír Spidla, Werkgelegenheid, sociale zaken en gelijke
kansen (Tsjechië)
— Catherine Ashton, Handel (Verenigd Koninkrijk)
— Andris Piebalgs, Energie (Letland)
— Meglena Kuneva, Consumentenbescherming (Bulgarije)
111

112
Rondje euRopa: de kRachtpRoef van de kRedietcRisis
— Leonard Orban, Meertaligheid (Roemenië)
— Androulla Vassiliou, Gezondheid (Cyprus)
De Commissie heeft in iedere lidstaat een vertegenwoordiging.
Die in Nederland is gevestigd aan de Korte Vijverberg 5
in Den Haag (postbus 30465, 2500 gl Den Haag).
Meer informatie vindt u op:
ec.europa.eu (website Europese Commissie)
ec.europa.eu/nederland/ (website vertegenwoordiging van
de Commissie in nl).
Europees Parlement - wetgevende macht
Het Europees Parlement is het democratische orgaan van de
Europese Unie. Sinds 1979 worden de leden van dit parlement
elke vijf jaar rechtstreeks gekozen. Het huidige parlement
heeft 783 leden uit 27 landen. 4 juni zullen in Nederland de
verkiezingen voor het Europees Parlement voor de periode
2009-2014 plaatsvinden. De Europarlementariërs vormen
geen nationale fracties, maar zijn dwars door de nationale
scheidslijnen ingedeeld in politieke fracties:
Fractie van de Europese Volkspartij (Christendemocraten)
en Europese Democraten (EVP-ED) 288 (CDA 7)
Sociaal-democratische Fractie in het Europees
Parlement (pse) 215 (PvdA 7)
Alliantie van liberalen en Democraten voor
Europa fractie (AlDE) 100 (VVD/D66 5)
Fractie Unie voor een Europa van Nationale
Staten (UEN) 44
Fractie De groenen/Vrije Europese Alliantie (Verts) 43 (gl 2, Et 2)
Confederale Fractie Europees Unitair links/
Noords groen links (gue/ngl) 41 (SP 2)
Fractie Onafhankelijkheid/Democratie (ind/dem) 22 (CU/SgP 2)
Niet-ingeschrevenen 30
totaal 783 zetels
Het thans geldende eu-verdrag Nice bepaalt dat het aantal leden
van het Europees Parlement vanaf de verkiezingen van
2009 moet dalen tot 736. Nederland krijgt dan 25 zetels (2
minder dan momenteel). Het totaal aantal zetels onder het
Verdrag van Lissabon is 751. Nederland krijgt dan 26 zetels
(als dit Verdrag na de verkiezingen in werking treedt, zal het
aantal ep-zetels tussentijds worden verhoogd).
Een telkens terugkerende kwestie is die van de vergaderlocaties
van het parlement: de meeste vergaderingen van het Europees
Parlement vinden plaats in Brussel, maar de plenaire
vergaderingen hebben plaats in Straatsburg. Dat betekent dat
alle parlementariërs elke maand voor een week op en neer
naar Straatsburg reizen.
Voor een aanpassing hiervan is wijziging van het Verdrag nodig
en dus instemming van alle lidstaten.
Het Europees Parlement neemt wetten aan op die terreinen
waarop zij medewetgevende bevoegdheid met de Raad van de
Europese Unie heeft. Zij debatteert op basis van de voorstellen
van de Europese Commissie en kan wijzigingen voorstellen,
waarna in het geval van de medebeslissingsprocedure het
Parlement en de Raad samen een beslissing nemen. Daarnaast
oefent het parlement democratische controle uit over de andere
Europese instellingen. Zo kan het bijvoorbeeld de Europese
Commissie naar huis sturen. Ten slotte kan het Europees
Parlement de hele eu-begroting goedkeuren of verwerpen.
Meer informatie vindt u op:
www.europarl.europa.eu (website Europees Parlement)
europeesparlement.nl (website bureau Europees Parlement
in Nederland)
Raad van de Europese unie - wetgevende
en uitvoerende macht
In De Raad van de Europese Unie worden alle lidstaten van de
Europese Unie vertegenwoordigd. De Raad vergadert in verschillende
samenstellingen: bijvoorbeeld met alle 27 ministers
van Buitenlandse Zaken of alle 27 ministers van Milieu.
Elk half jaar voert een andere lidstaat het voorzitterschap van
de Raad. Op dit moment is Tsjechië voorzitter van de Europese
Unie. Twee keer per jaar komen alle regeringsleiders bijeen
in de Europese Raad. Op deze topontmoetingen wordt de algemene
politieke koers van de Europese Unie uitgestippeld.
De Raad neemt alle Europese wetten aan, al dan niet samen
met het Europees Parlement. Verder coördineert de Raad het
algemeen economisch en sociaal beleid van de Europese Unie;
sluit internationale overeenkomsten; keurt de Europese begroting
goed; coördineert gemeenschappelijk buitenlands beleid
en samenwerking op het gebied van politie en justitie. In
formele raadsbijeenkomsten besluiten de lidstaten met eenparigheid
(unanimiteit) of met gekwalificeerde meerderheid,
afhankelijk van het onderwerp waarover wordt besloten. In
het Coreper (Comité van Permanente Vertegenwoordigers)
onderhandelen de permanente vertegenwoordigers (ambassadeurs)
met de Europese Commissie over nieuwe regelgeving
en worden de vergaderingen van de Raden voorbereid.
Binnen de Raad heeft elk land een bepaald aantal stemmen,
gebaseerd op het aantal inwoners en gecorrigeerd in het voordeel
van de landen met minder inwoners. Nederland heeft 13
van de 345 stemmen.
Een besluit wordt met gekwalificeerde meerderheid aangenomen
bij minstens 255 van de 345 stemmen. In het Verdrag
van Lissabon is een nieuwe procedure voorzien, met ingang
van 2014. Hierbij is sprake van een meerderheid als tenminste
55% van de lidstaten die minstens 65% van de totale bevolking
van de eu vertegenwoordigen, voor stemmen.
Meer informatie vindt u op:
www.consilium.europa.eu (website Raad)
www.eu2009.cz/en/ (website Tsjechisch voorzitterschap).
Hof van Justitie
Het Hof van Justitie van de Europese Gemeenschappen, gevestigd
in Luxemburg, zorgt ervoor dat alle Europese lidstaten
het Europees recht op dezelfde wijze toepassen en dat
nationale rechters het Europees recht niet op verschillende
wijze uitleggen.
Meer informatie vindt u op:
curia.europa.eu/nl/index.htm.

Europese Rekenkamer
Deze eveneens in Luxemburg gevestigde instelling heeft tot
taak om de eu uitgaven te controleren op rechtmatigheid en
regelmatigheid en na te gaan in hoeverre sprake is van vereisten
van goed beheer. Daarop baseert het Europees Parlement
ook zijn jaarlijkse kwijtingsbeslissing.
Overige Eu-organen
Europese Investeringsbank en Europees Investeringsfonds
De eib (1958) en eif (1994) zijn gevestigd in Brussel resp.
Luxemburg.
De eib is onafhankelijk, haar aandeelhouders zijn de lidstaten
die gezamenlijk op het eib-kapitaal, zijnde bijna 200 mrd.
euro, hebben ingeschreven. Haar taak is (langlopende) kredieten
te verstrekken voor projecten die een evenwichtige
ontwikkeling van de eu bevorderen.
Het eif is een samenwerkingsverband van de eib met de Commissie
en financiële instellingen uit de lidstaten (publiek-private
samenwerking), gericht op het delen en overdragen van
financiële risico’s. Het voert o.a. ook de mkb-garantiefaciliteit
uit.
Europese Centrale Bank
De ecb werd opgericht in 1998 in verband met de introductie
van de euro (derde fase van de doorvoering sinds 1990 van de
emu). Hij is gevestigd in Frankfurt am Main en heeft als primaire
taak het handhaven van de prijsstabiliteit. De ecb is ook
verantwoordelijk voor de formulering en de uitvoering van
het monetair beleid voor de eurozone.
Het vormt samen met de nationale centrale banken uit de 27
eu-landen het Europees systeem van Centrale banken (escb),
belast met het gemeenschappelijk monetair beleid. Slechts 16
van deze landen hebben echter tot dusver de euro aangenomen.
Deze landen vormen samen de ‘eurozone’, terwijl hun
centrale banken en de Europese Centrale Bank samen het ‘eurosysteem’
vormen.
De ecb geniet volledige onafhankelijkheid. De ecb werkt
nauw samen met de nationale centrale banken.
Europese Ombudsman
Zie hiervoor pagina 9 van deze brochure.
Europees Toezichthouder voor gegevensbescherming
(edps)
De edps, gevestigd in Brussel, ziet sinds 2001 toe op de verwerking
van persoonsgegevens bij de instellingen en overige
organen van de eu.
Europees Economisch sociaal Comité (EEsC)
Het eesc kan gezien worden als de ‘Europese ser’. Het bestaat
uit drie groepen: een werkgeversgroep (I), een werknemersgroep
(ii) en een groep die onder andere ngo’s en consumenten
vertegenwoordigt (iii).
Bij wetgevingsvoorstellen wint de Europese Commissie het
oordeel van het eesc in. Het kan ook ongevraagd adviseren
aan Commissie, Raad en Europees Parlement.
Ieder jaar worden er zo, voorbereid door vele studiegroepen,
tientallen adviezen uitgebracht (zie ook bijlage iii).
vno-ncw vaardigt 4 vertegenwoordigers af in het eesc. Voor
de zittingsperiode 2006-2010 zijn dat: Jan-Willem van den
Braak, Joost van Iersel, Frank van Oorschot en Jan Simons.
Meer informatie vindt u op:
www.eesc.eu
Agentschappen
Agentschappen zijn geen eu-instellingen, maar zijn opgericht
om een specifieke taak te verrichten, die in verband staat met
een van de pijlers van de eu. Er zijn thans 23 agentschappen
van de eerste pijler en 6 van de tweede en derde pijler (buitenlands-
en veiligheidsbeleid resp. samenwerking in strafzaken:
daaronder Europol in Den Haag). In enkele agentschappen
van de eerste pijler hebben sociale partners zitting in het bestuur
daarvan, naast overheden en de Europese Commissie:
— Europese Stichting voor de verbetering van de leef- en
werkomstandigheden (Dublin, 1975)
— Europees Centrum voor de ontwikkeling van de beroepsopleiding
(Thessaloniki, 1975)
— Europees Agentschap voor veiligheid en gezondheid op het
werk (Bilbao, 1994) 16
Financiële ondersteuning (waaronder structuuren
cohesiefondsen)
Er bestaan subsidies en financiële ondersteuningsprogramma’s
op m.n. het terrein van regionaal beleid, sociaal beleid,
onderzoek en technologie, onderwijs en beroepsopleiding,
milieu en gezondheidszorg.
Een van de eu-doelstellingen is aandacht voor economische
en sociale samenhang, d.w.z. solidariteit met minder ontwikkelde
regio’s.
Voor de periode 2007-2013 zal voor ruim 300 miljard euro
worden toegekend via cohesie-instrumenten. Het regionaal
beleid wordt daarbij meer gekoppeld aan ontwikkelingen
op het gebied van onderzoek, innovatie, milieu en transport.
Doelstellingen zijn:
— convergentie (250 mld. euro ten behoeve van de 100 armste
regio’s);
— versterking regionaal concurrentievermogen en werkgelegenheid
(50 mld. euro ten behoeve van de overige 168 regio’s);
— territoriale samenwerking (8 mld. euro).
Er zijn de volgende fondsen:
— Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling (efro);
— Europees Sociaal Fonds (esf);
— Cohesiefonds (projecten op het gebied van milieu en transportnetwerken;
van toepassing op 12 nieuwe lidstaten,
Griekenland en Portugal).
Zie voor meer informatie: www.ec.europa.eu/inforegio.
16 Zie www.eurofound.europa.eu resp. www.cedefop.europa.eu resp.
www.osha.europa.eu.
113

114
Verdragen
1957 Verdrag tot oprichting Europese Economische Gemeenschap,
ook wel het ‘Verdrag van Rome’ (eeg) en
het Verdrag tot oprichting van de Europese Gemeenschap
voor Atoomenergie (Euratom): economische
samenwerking tussen de zes oprichters van de egks
wordt uitgebreid, besloten wordt één gemeenschappelijke
markt te creëren. Samen spannen de Europese
lidstaten zich in voor vreedzaam gebruik van kernenergie.
1992 Verdrag betreffende de Europese Unie, ook wel het
‘Verdrag van Maastricht’ (eu): een tijdpad voor de totstandkoming
van de Europese Monetaire Unie (emu)
wordt afgesproken. Er worden afspraken gemaakt over
betere samenwerking op andere terreinen dan economie:
buitenlands beleid, politie en justitie.
Tussentijdse verdragsaanpassingen
1986 Europese Akte (ea): maakt de weg klaar voor de voltooiing
van de interne markt, geeft het Europees Parlement
invloed op meer terreinen en introduceert het
principe van meerderheidsbesluitvorming in de Raad.
1997 Verdrag van Amsterdam: de weg wordt vrijgemaakt
voor verdere uitbreiding van de Europese Unie en het
Parlement wordt - op veel beleidsterreinen - volwaardig
medewetgever. Milieu en werkgelegenheid erkend
als doelstellingen.
2001 Verdrag van Nice: het aantal Eurocommissarissen
wordt teruggebracht naar één per lidstaat en meerderheidsbesluitvorming
in de Raad gaat op meer beleidsterreinen
gelden.
2007 Verdrag van Lissabon: groot aantal bepalingen ter
stroomlijning van de besluitvormingsprocedures, inzake
een betere bevoegdheidsverdeling met de lidstaten,
een verwijzing naar het Handvest met grondrechten
voor de burgers etc.
Het Verdrag was eind 2008 geratificeerd door alle eulidstaten,
behalve door Ierland, Tsjechië en Polen. In
Tsjechië is de parlementaire behandeling voorzien
voor februari 2009. In Ierland zal in de loop van 2009
een tweede referendum plaatsvinden.
Besluitvormingsprocedures (incl. comitologie)
Medebeslissingsprocedure
De medebeslissingsprocedure (of ‘codecisieprocedure’) is de
meest democratische, en bovendien de meest gebruikte besluitvormingsprocedure
in de eu (zie schema hieronder). Bij
deze procedure wordt de wetgevende macht gedeeld door de
Raad van de Europese Unie en het Europees Parlement. De
Europese Commissie stuurt een voorstel naar de Raad en naar
het Parlement. In eerste lezing stelt de Raad, na advies van het
Europees Parlement, met gekwalificeerde meerderheid een
gemeenschappelijk standpunt vast. Daarna heeft het Europees
Parlement drie maanden de tijd om de positie van de Raad te
beoordelen. Het Parlement kan het standpunt goedkeuren of
zich er niet over uitlaten: dan neemt de Raad vervolgens een
besluit in lijn met het eerder bereikte gemeenschappelijke
standpunt. Het Parlement kan het voorstel ook verwerpen.
Het parlement kan het Raadsstandpunt ten slotte amende-
ren: in dat geval wordt het aangepaste voorstel opnieuw naar
de Raad van de Europese Unie gestuurd. Die kan het op zijn
beurt met gekwalificeerde meerderheid goedkeuren. Als de
Raad de aanpassingen van het Parlement niet kan goedkeuren,
wordt een bemiddelingscomité (of conciliatiecomité)
bij elkaar geroepen die een termijn van zes weken heeft om
overeenstemming te bereiken. Deze bemiddeling lukt als het
Parlement het resultaat met absolute meerderheid en de Raad
met gekwalificeerde meerderheid kan goedkeuren.
De volgende beleidsterreinen vallen onder meer onder de medebeslissingsprocedure:
vrij verkeer van werknemers; sociale
zekerheid voor migrerende werknemers; recht van vestiging;
vervoer; interne markt; werkgelegenheid; douanesamenwerking;
gelijke kansen en gelijke behandeling; uitvoeringsbesluiten
betreffende het Europees Sociaal Fonds; onderwijs;
beroepsopleiding; cultuur; gezondheid; consumentenbescherming;
Transeuropese netwerken; uitvoeringsbesluiten
betreffende het Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling;
onderzoek; milieu; transparantie; fraudebestrijding;
statistieken; oprichting van een raadgevend orgaan inzake
gegevensbescherming.
Raadplegingsprocedure
In de raadplegingsprocedure heeft het Europees Parlement
het recht om de Raad van advies te voorzien over een wetsvoorstel
van de Commissie. De Raad is echter niet gebonden
aan dit advies. De volgende terreinen vallen onder de raadplegingsprocedure:
politiële en justitiële samenwerking in strafzaken;
herziening van verdragen; discriminatie op grond van
geslacht, ras, godsdienst leeftijd of geaardheid; landbouw;
visa, asiel en immigratiezaken.
Instemmingsprocedure
De instemmingsprocedure houdt in dat de Raad bepaalde
besluiten alleen maar kan nemen met de instemming van
het Europees Parlement. Het Parlement heeft niet het recht
om een voorstel te amenderen, maar kan het wel als geheel
verwerpen. De volgende terreinen vallen onder de instemmingsprocedure:
specifieke taken van de Europese Centrale
Bank; wijziging van de statuten van het Europese Stelsel van
Centrale Banken; Structuur- en Cohesiefondsen.
samenwerkingsprocedure
De samenwerkingsprocedure was ontworpen als verdieping
van de raadplegingsprocedure, maar is sinds het bestaan van
de medebeslissingsprocedure min of meer in onbruik geraakt.
Comitologie
Europese wetgeving vraagt vaak om gedetailleerde invulling
en bijzondere uitvoeringsbesluiten. De Raad heeft daarom de
Europese Commissie de bevoegdheden gegeven om de precieze
regels uit te voeren door gespecialiseerde commissies.
Dit systeem wordt het Comitologiesysteem genoemd. Sinds
1962 heeft de Europese Commissie ongeveer 280 commissies
in het leven geroepen die jaarlijks ca. 3000 uitvoeringsbesluiten
nemen.
In 2006 heeft het Europees Parlement aanzienlijk meer invloed
gekregen over het Comitologiesysteem. Aan de regelgevingprocedure
is nu een procedure toegevoegd, de zogeheten

egelgevingprocedure met toetsing. Het Europees Parlement
heeft nu de mogelijkheid tot veto gekregen voor de regels die
via deze procedure vastgelegd worden, maar dit kan alleen
als de basis van de wetgeving onder de reeds genoemde medebeslissingsprocedure
valt. Als gevolg van de wijziging van
het Comitologiesysteem zullen de komende jaren richtlijnen
eventueel aangepast worden om de procedure te veranderen.
Als regelgeving onder de Comitologie valt, dan staat dit altijd
aangegeven in de huidige wetteksten.
Jaarlijks publiceert de Europese Commissie in december een
lijst van alle Comitologie commissies. Niet alle commissies
zijn persé actief, maar deze lijst geeft een goed overzicht van
alle beleidsonderwerpen die in de Comitologie behandeld
worden. De Europese Commissie heeft ook een online Comitologie-register,
waar men informatie kan opvragen over
MEDEBESLISSInGSPRocEDURE
de agenda’s van de commissies, ontwerpen van uitvoeringsmaatregelen
en de verslagen van vergaderingen. Dit register
is te vinden op de Europa website, onder de link:
ec.europa.eu/transparency/regcomitology/registre.
cfm?cl=en.
Lamfalussyprocedure
De lamfalussy procedure is een bijzondere besluitvormingsprocedure
voor richtlijnen op het gebied van financiële regelgeving.
De besluitvorming is opgesplitst in vier niveaus,
om zo de procedure te vergemakkelijken en te versnellen en
om de raadpleging van direct betrokkenen te verbeteren. De
procedure is ontstaan in 2001, op advies van een expertgroep
onder voorzitterschap van Alexandre Lamfalussy, voormalig
president van het Europees Monetair Instituut (voorloper
van het ecb). De kaders worden bepaald op het eerste niveau,
COMMISSIe
euROPeeS PARLeMeNT
cvdR eSC
(eerste lezing)
RAAD
Advies
Geen amendement door eP of overneming van alle amendementen
door Raad Aanneming van het besluit
anders
Gemeenschappelijk standpunt
euROPeeS PARLeMeNT
(tweede lezing)
Goedkeuring/geen uitspraak Amendement met volstrekte meerderheid
verwerping met volstrekte meerderheid
Aanneming van het
gemeenschappelijke
standpunt met gekwalificeerde meederheid
RAAD
COMMISSIe
BeËINDIGING VAN HeT
WeTGeVINGSPROCeS
overneming amendement van het eP niet-overneming amendement van het eP
Aanneming met
gekwalificeerde meerderheid
Akkoord
BeVeSTING VAN HeT ReSuLTAAT DOOR
RAAD eN eP (derde lezing)
voorstellen
RAAD
verwerping van de
amendementen
BeMIDDeLINGSCOMITé
RAAD/eP
Aanneming alleen met
eenparigheid van stemmen
Geen
akkoord
BeSLuIT GeLDT ALS NIeT AANGeNOMeN
BeËINDIGING VAN HeT WeTGeVINGSPROCeS
115

116
Rondje euRopa: de kRachtpRoef van de kRedietcRisis
via de medebeslissingsprocedure. Op het tweede niveau doet
de Europese Commissie voorstellen voor uitvoeringsmaatregelen
binnen de grenzen van de kaderrichtlijn. Hierover
wordt besloten in comitologie-comités. Op het derde niveau
brengen comités advies uit aan de Commissie over voorstellen
tot uitvoeringsmaatregelen. In deze comités nemen vertegenwoordigers
van de nationale toezichtorganen op de diverse
aspecten van de financiële sector zitting. Op het vierde
niveau controleert de Europese Commissie of het goedgekeurde
voorstel binnen de gestelde termijn en onder de goede
voorwaarden is uitgevoerd en wordt nageleefd.
Overige Europese organen
Raad van Europa (straatsburg, 1949)
Alle Europese landen, inclusief Rusland, zijn lid van dit instituut
dat werkzaam is op cultureel, sociaal en juridisch terrein
(mensenrechten, minderheden etc.). Het Europees Verdrag
voor de rechten van de mens is afdwingbaar via het in Straatsburg
gevestigde Europees Hof voor de Rechten van de Mens.
Ook het Europees Sociaal Handvest is verbonden aan de Raad
van Europa.
west- Europese unie (Brussel/Parijs, 1954)
De leden zijn de oorspronkelijke 6 eu-landen, Griekenland,
Portugal, Spanje en het vk.
De Unie is van belang voor de veiligheidsdimensie van Europa,
inclusief defensie.
Organisatie voor vrijheid en samenwerking in Europa
(wenen, 1975)
Van de osve zijn alle Europese landen, inclusief Rusland,
de usa en Canada aangesloten. Hij verplicht de lidstaten tot
de ontwikkeling van een democratisch stelsel en een vrije
markteconomie.

III Relevante publicaties van
vno-ncw, BUSInESSEURoPE,
SER en EESc
1. VnO-nCw
— 2-jaarlijkse Rondje Europa (alle actuele ontwikkelingen per
eu-voorzitterschap)
— Discussienota Ondernemen in het Europa van morgen (ten behoeve
van Bilderbergconferentie 2007) (2006)
— Brochure The European Union: back in business? (2007)
— Discussienota Duurzame globalisering (ten behoeve van Bilderbergconferentie
2008) (2007)
— Brochure The European Union: back in business! (2008)
— Discussienota Duurzaam succes; ondernemen in de wereldeconomie
van de 21e eeuw (ten behoeve van de Bilderbergconferentie
2009) (2008)
— Brochure The European Union in globalisation (2008)
samen met MkB-nederland
— Een Europa dat werkt!; visie bij het 50-jarig bestaan van de
Europese Unie (2007) (ook in Engelse vertaling)
— An offer you cannot refuse; The Netherlands and climate
change (rco 2007)
— Wanneer wordt het echt 1992?; concrete voorstellen om de interne
markt te voltooien (2008)
— Europa kán winnen; 55 adviezen van ondernemend Nederland
voor 2009-2014 (2009) (ook in Engelse vertaling)
2. BusInEssEuROPE
— Declaration on the 50st anniversary of the European Union
(2006)
— Energy efficiency; reconciling economic growth and climate
protection (2007)
— Enforcement in the internal market: challenges and proposals
for improvement (2007)
— Successful companies for a successful Europe (priorities
2008-2009) (2008)
— Public-private partnerships - adding value to Europe’s public
sector (2008)
— Combating climate change; four key principles for a
success ful international agreement (2008)
— Ready, steady, service!; report on transposition of the Services
Directive (2008)
samen met CEEP/ uAPME/ETuC
— Orientations for reference in managing change and its social
consequences (2003)
— (met andere groepen): European Multistakeholder Forum
on csr; final results&recommendations (2004)
— Key challenges facing European labour markets: a joint
analysis (2007)
3. sER-adviezen
Brede adviezen
− Convergentie en overlegeconomie (1992)
− Europa na Maastricht ( csed-rapport) (1993)
− Met Europa meer groei ( csed-rapport) 2004)
− Welvaartsgroei door en voor iedereen (mlt-advies) (2006)
− Verklaring bij 50-jarig bestaan Verdrag van Rome (2007)
− Duurzame globalisering: een wereld te winnen (2008)
specifieke adviezen inzake de Eu
— Sociaal-economische beleidscoördinatie in de eu (2000)
— Sociaal-economische grondrechten in de eu (2000)
— Arbeidsmobiliteit in de eu (2001)
— eu en de vergrijzing (2002)
— Naar een doeltreffender, op duurzaamheid gericht eu-landbouwbeleid
(2003)
— De komende uitbreiding van de eu; in het bijzonder de toetreding
van Turkije (2004)
— Evaluatie van de Lissabon-strategie (2004)
— Dienstenrichtlijn (2005)
— Cofinanciering van het eu-landbouwbeleid (2006)
— Nederland en eu-milieurichtlijnen (2006)
— Groenboek Herziening consumentenacquis (2007)
4. EEsC-adviezen
— De sociale dimensie van globalisering- hoe de eu ertoe bijdraagt
dat iedereen er voordeel van heeft (2005)
— Bevordering van waardig werk voor iedereen (2007)
— Waarde- en aanbodketens in Europa en de wereld (2007)
— Globalisering: uitdagingen en kansen (2007)
— Integratie van de wereldhandel en outsourcing: hoe het
hoofd te bieden aan de nieuwe uitdagingen? (2007)
117

118
Rondje euRopa: de kRachtpRoef van de kRedietcRisis
— Uitvoering van de Lissabonstrategie: stand van zaken en
perspectieven (2007)
— De toekomst van de interne markt in het licht van de globalisering
(2008). 58 Concrete maatregelen om het succes
van de Lissabonstrategie te verzekeren (2008)
— Naar gemeenschappelijke beginselen inzake flexizekerheid
(2008)

119

120
Rondje euRopa: de kRachtpRoef van de kRedietcRisis
IV. Vergelijking van (ontwerp-)
verkiezingsprogramma’s
Thema VNO-NCW CDA PvdA VVD
Europese instituties
Economische
crisis
Versterken relaties eulidstaten.
Inwerkingtreding
Verdrag van Lissabon.
Naleving sgp, uitbreiding
eurozone, coördinatie grensoverschrijdend
financieel
verkeer, sterkere rol imf
en Europees toezicht op de
financiële markt. Fair value
accounting in mondiaal
perspectief.
Wereldhandel Afronden Doha-ronde met
als doel tariefvrije wereld
met regels voor investering,
mededinging en transparantie.
Hervorming wto.
Intensivering nabuurschapsbeleid.
Geen border tax adjustments.
Ontwikkelingssamenwerking
VeRGeLIjKING 1 CONCePT-VeRKIeZINGSPROGRAMMA’S 2009 2 eN VISIe VNO-NCW 3
Kwaliteits- en resultaatsverbetering
met sterkere rol
private sector.
Verdrag van Lissabon zo snel
mogelijk in werking. Meer
aandacht voor regionaal en
lokaal niveau, o.a. middels
grenseffectrapportages.
Brussel als enige vergaderplek
voor het Europees
Parlement.
Strikte naleving sgp. Europees
college van nationale
toezichthouders. Europees
stelsel depositogarantiestelling
met een gezamenlijke
limiet.
Verantwoorde liberalisering
wereldhandel. Afronden
Doha. Verbod op invoer van
producten, waarbij mensenrechten
zijn geschonden,
of waar er ernstige milieuschade
is opgetreden.
Regionale samenwerking
stimuleren. Versterken van
de positie van ontwikkelingslanden
in wereldhandelsstelsel.
Debat moet na afsluiting
Verdrag van Lissabon minder
over instituties gaan.
Meer aandacht EU door
nationale parlementen. Alle
lobbyisten, lobbycontacten
en –voorstellen registreren.
Versterkt Europees toezicht
op banken en financiële
instellingen.
Het handelsbeleid van
de EU bevordert zowel
Europese belangen als de
ontwikkelingskansen van
arme landen. Verruiming
markttoegang arme landen.
Verkapt protectionisme
wordt afgewezen. Eerlijkere
economische verhoudingen.
Armoedebestrijding prioriteit.
Gericht op onderwerpen
die grootschalige actie
vereisen. Voedselzekerheid
bevorderen. Steun bij klimaatadaptatie.
EU houdt zich bij kerntaken.
Geen federaal Europa. Meer
nationale betrokkenheid. Eén
zetel Europees Parlement.
SGP strikt naleven. Financieel
toezicht waar nodig verbeteren.
Succesvolle afronding Doharonde,
protectionisme bestrijden;
vrijhandel voorop.
Ontwikkelingshulp inzetten
om goed bestuur en beleid te
stimuleren. Indien geld niet
goed besteed dan financiële en
diplomatieke consequenties.

D66 GroenLinks SP ChristenUnie/SGP
Bouwen aan de EU van onder
af. Verdrag van Lissabon
eerste stap, voortaan referendum.
Veto afschaffen. Transparantere
Raad. Nationale
parlementen laten sturen,
niet blokkeren. Afschaffen ep
zetel Straatsburg.
Eén Europese toezichthouder
financiële instellingen. Hogere
eisen (risicotoets) aan
transparantie en kwaliteit informatie.
Strikt SGP naleven.
Overheidsingrijpen mag niet
leiden tot protectionisme.
Krachtige EU in WTO;
minder handelsbarrières en
exportsubsidies en meer aandacht
duurzaamheid. Handel
is middel voor stimulans
welvaart en democratie.
Lidstaten aansporen om
streefpercentage ontwikkelingssamenwerking
behalen.
Meerderheidsbesluiten bij
buitenlands beleid. eupresident
en uitbreiding
zeggenschap ep. Europawijde
correctieve referenda. Actieve
rol nationale parlementen.
Uitgebreider raadplegen
maatschappelijk middenveld.
Zetel ep in Brussel en Engels
als werktaal in ep.
Europese toezichthouder
financiële instellingen. Risicotoets
nieuwe producten,
onafhankelijkheid beoordelaars
garanderen. Sterker hervormd
imf. Invoer Tobin-tax.
Naleving sgp met sancties.
Milieu-, natuur- en consumentenbescherming
in
wto-regels. Democratisering
van wto.
Klimaatfonds in Kopenhagen.
Alleen ongebonden
hulp. Voordeel voor landen
met goed bestuur. Duurzame
coherentietoets op eu- beleid.
Voorkeursbehandeling in
wto voor ontwikkelingslanden.
Opnieuw onderhandelen
tot kleiner Verdrag.
Referenda bij belangrijke
stappen. Overzicht van
niet-eu-terreinen. Minder
vetorechten schrappen.
Nationaal parlement moet
eu-besluit kunnen stoppen.
Openheid documenten.
Meer politieke controle
op ecb. Hervorming sgp
met meer ruimte lidstaten.
Strenger financieel toezicht
en belangenverstrengeling
voorkomen. Europese
aanpak hedgefondsen en
private equity. Europese
Tobin-tax.
Strenge duurzaamheidregels:
sociale- en milieubelangen
centraal. Eerlijke
handel in plaats van vrijhandel.
Lessen uit mislukken
Doha trekken.
Alleen eu-interventie bij
meerwaarde. Wederzijds
voordeel uitgangspunt.
epa’s terugdraaien. Ontwikkelingslanden
moeten hun
markt kunnen beschermen.
Verdrag van Lissabon lichte
verbetering, maar evenwicht
tussen instellingen
handhaven. Brussel als
enige vergaderplek voor
het ep.
Europees toezicht op
ranking institutions.
Pensioendekking als factor
sgp. Structuurfondsen
om effecten crisis op reële
economie af te keren. ecb
onafhankelijk.
Handel en mensenrechten
nooit los zien. Sterke wto
die kan optreden tegen misstanden
in productiewijzen.
Afschaffen handelsverstorende
subsidies. Alleen
associatie met Midden-Oosten
na erkenning Israël.
Hulp bieden bij klimaatadaptatie.
Belangrijkste
eu-rol: coördinatie.
1 Vergelijking gebaseerd
op een selectie
van de programma’s,
wij adviseren u de
verkiezingsprogramma’s
van de desbetreffende
partijen
erop na te slaan.
2 Vergelijking afgesloten
op 29 januari.
vvd-programma was
toen al definitief.
Vaststelling overige
programma’s: ChristenUnie
31 januari,
sp 21 februari, D66
en Groen Links 7
maart, PvdA 14-15
maart, cda 21 maart.
3 Vastgelegd in de
nota ‘Europa kán
winnen – 55 adviezen
van ondernemend
Nederland voor
2009-2014’ (januari
2009).
121

122
Rondje euRopa: de kRachtpRoef van de kRedietcRisis
Thema VNO-NCW CDA PvdA VVD
Interne markt
en consumentenbescherming
Voltooiing interne markt
en implementatie dienstenrichtlijn.
Geen kaderrichtlijn
diensten algemeen belang.
Geen class action die niet
past bij nationaal procesrecht
en Amerikaanse claimcultuur
stimuleert.
Regelgeving Nauwgezette naleving van
eenduidige eu-regels (better
enforcement). Forse reductie
administratieve lasten en nalevingskosten.
Meer impact
assessments.
Belastingen Harmonisatie alleen waar
nodig voor interne markt.
Lage btw voor arbeidsintensieve
lokale diensten op vaste
basis. Terughoudendheid
milieu-belastingen.
Optioneel Europese grondslag
vennootschapsbelasting.
Innovatie en
onderzoek
Energie en
klimaat
Versterking Europese
Onderzoeksruimte waarbij
excellentie en relevantie
centraal staan en met meer
ruimte voor mkb. Verbetering
octrooisysteem.
Uitvoering duurzaamheidsakkoord.
Doorvoering
20-20-20-doelstellingen.
Ultieme inspanning akkoord
Kopenhagen; sectorale benchmarking
i.p.v. veilen. Europese
grondstroffenstrategie;
kernenergie is noodzakelijk.
Liberalisering energiemarkt.
Bindende afspraken over
kwaliteit, duurzaamheid
en diervriendelijkheid
producten. Gelijk speelveld
als voorwaarde markt. Zelf
publieke diensten organiseren,
geen nieuwe Europese
kaderwet. Vereenvoudiging
aanbestedingen.
Prioriteit bij minder
regeldruk en de naleving.
Onafhankelijke effectbeoordeling
zo spoedig mogelijk.
Nederland moet geen extra
regels toevoegen.
Talenkennis in onderwijs
door uitwisselingen
stimuleren. Samenwerking
bedrijfsleven-kennisinstellingen
verbeteren. Innovatie
voorwaarde voor welvaart.
Uitvoering Lissabonagenda
vereist hier ambitie.
Ambitieus akkoord Kopenhagen.
Vasthouden aan
20-20-20 en bij mondiaal akkoord
30% emissiereductie.
Kernenergie noodzakelijk.
Interne markt elektriciteit.
Nederland als gasrotonde eu,
daarom investeren in lng.
Voor energiezekerheid investeren
in winning fossiele
brandstoffen.
Belang duurzame energie, 2e
generatie biobrandstoffen.
Toezichthouders om
overname van bedrijven te
blokkeren indien sprake van
een groot maatschappelijk
belang/ zwaarwegende
vermindering van de kwaliteit
van dienstverlening.
Aandacht werknemersbelangen.
Aanpassen consumptiepatroon.
Doorlichting van Europese
regelgeving en toetsing
daarvan om de administratieve
lasten van bedrijven te
verminderen en op die manier
de economische groei te
bevorderen.
Belastingontduiking en
–fraude tegengaan. Aanpak
belastingparadijzen. Minimumtariefvennootschapsbelasting.
De Unie bevordert innovatie
en helpt bij de toepassing
van nieuwe technieken en
ideeën. De huidige innovatiegelden
komen voornamelijk
ten goede aan de grote
bedrijven op de Europese
markt. Een bepaald percentage
van de innovatiegelden
dient te worden geoormerkt
ten behoeve van het midden-
en kleinbedrijf.
Schone energie realiseren
middels energiebesparing.
Veiling van emissierechten
en ook lucht- en scheepvaart
in ETS. Importheffing bij
landen zonder klimaatbeleid.
Milieu- en veiligheidseisen
op Europees niveau.
Europese markt belangrijk
voor Nederlandse ondernemers.
Volledig vrije dienstenmarkt,
inclusief gezondheid,
transport en post. Eventueel
via kopgroepen van markt
profiteren.
Geen nationale toevoegingen
bij EU-beleid. Administratieve
lastenverlichting voor burgers
en bedrijven.
Drastische vereenvoudiging
BTW-systeem.
Invoering betaalbaar gemeenschapsoctrooi.
Onderzoek en
ontwikkeling op energiegebied.
Steun nieuw klimaat-verdrag;
broeikasgas-reductie 30% in
2020. Bindende wetgeving
energiebesparing, investering
energienetwerk. Opbrengst
ETS deels klimaatbeleid, deels
innovatie. Afhankelijkheid
verminderen. Kernenergie
mogelijk.

D66 GroenLinks SP ChristenUnie/SGP
Wegnemen van handelsbarrières,
met name voor diensten.
Vrij verkeer diensten
en werknemers. Duidelijke
etikettering. EC regisseert
voedselveiligheid.
Heldere regelgeving waarbij
nationale toevoegingen
vermeld zijn (afschaffing
goldplating). Strikte controle
naleving door EC. Europese
toetsing administratieve
lasten; impact assessment en
horizonbepaling.
Belasting voor burgers
nationaal. Steun Europese
grondslag winstbelasting.
3% BNP investeren in kennisontwikkeling
in elke
lidstaat. Bedrijven wijzen op
tekortschietende bijdrage.
Vrij verkeer van kennis.
Bescherming intellectueel
eigendom; invoer gemeenschapsoctrooi.Samenwerking
universiteiten stimuleren.
Eén Europese ruimte
voor onderzoek.
Eén energiemarkt, duurzaam
energiebeleid. Splitsing handel
en transport. Netwerken
uitbreiden. Gezamenlijk
onderzoek naar duurzame
energie; middels normen
en subsidies investering
stimuleren; geen subsidie op
vervuilende energie. Europees
verdrag hernieuwbare
energie naar EURATOM.
Gas als transitiebrandstof
en kernenergie laatste optie.
Uitbreiding ETS.
Betere energielabels consumentenapparatuur.
Geen liberalisering afdwingen.
Aanscherpen aanbestedingsregels,
drempel verhogen.
Collectiefrecht schadevergoeding
voor consumenten.
Lidstaten mogen strengere
regels dan eu-norm invoeren
indien gunstig effect op milieu
of gezondheid. Minder
gedetailleerde milieu-wetgeving
met betere naleving.
Geen btw op zuinigste
producten en fair tradeproducten.
Einde aan btw- en
accijnsvrijstelling luchtvaart.
Aanpak belastingparadijzen.
Belastingcoördinatie in kopgroep.
Europese belastingheffing
winstbelasting en
milieuheffingen.
Verhoging budget. Resultaten
gesubsidieerd onderzoek
gratis via internet beschikbaar.
Gemeenschapsoctrooi.
Ruimte in sgp voor innovatie-
en duurzaamheidsinvesteringen.
Kopenhagen moet opwarming
tot 2°C beperken,
mondiale emissiereductie
in 2050 met 50%. eu in 2020
30% reductie. In 2050 90%
reductie voor eu. Importheffing
bij landen zonder
klimaatbeleid. 0,25% bep naar
klimaatfonds. 25% hernieuwbare
energie in 2020.
Klimaatneutrale gebouwen
in 2015. eu beheert stroomnetten.
Veiling emissierechten,
geen kernenergie. Sterk
Europees energiebeleid.
Einde aan liberalisering,
lidstaten beslissen zelf
wat publieke dienst is.
Hoogste bescherming voor
consument. Consumentenrecht
volgens plaats van
herkomst consument.
Garanties voor veilig en
gezond voedsel.
Opheffen aanbestedingsverplichting
voor publieke
sector.
Aanpak belastingparadijzen.Belastingconcurrentie
tegengaan, Europees
minimum vennootschapsbelasting.
CO 2-uitstoot met 30% verminderen.
Sterke sectoren
niet steunen met gratis
emissierechten. Eigen verplichtingen
niet afwentelen
op buitenwereld. Biobrandstoffen
geen goed alternatief.
Koppeling energienetwerken,
geen liberalisering.
Duurzame energie buiten
Europa opwekken. Geen
kernenergie.
Subsidieregelingen voor
publiek belang maar zonder
concurrentieverstoring.
Klonen verbieden. Goede
etikettering producten.
eu mag geen eigen belasting
heffen.
Internationalisering in
onderwijs. Ethische begrenzing
onderzoek.
Betere aansluiting energienetwerken.
kernenergie
logisch omdat nederland
al importeert. Afbouw
fossiele brandstoffen. Deel
opbrengsten emissiehandel
naar klimaatbeleid,
deel naar bedrijfsleven.
Bindende wetgeving m.b.t.
energiebesparing.
123

124
Rondje euRopa: de kRachtpRoef van de kRedietcRisis
Thema VNO-NCW CDA PvdA VVD
Vervoer Liberalisering vervoersdiensten,
eerlijke concurrentievoorwaarden.
Ontwikkeling
transportinfrastructuur.
Milieu Maatregelen alleen bij grensoverschrijdendeproblematiek;
gericht op prestatienormen
en specifiek bronbeleid.
Sociaal beleid Hervorming van nationale
verzorgingsstaten. Opvoering
participatiegraad naar
80%, hogere uittredingsleeftijd.
Sociale Dialoog op
Europees niveau. Doorvoering
herziene arbeidstijdenrichtlijn
volgens akkoord uit
2008. Handhaving herziene
detacheringsrichtlijn.
Migratie Royaal toelatingsbeleid kennismigranten.
‘Single permit’
voor niet-Europese arbeiders
en vrij verkeer Roemenen en
Bulgaren.
Strengere normen voor
motoren en brandstoffen.
Luchtvaart onder internationaalemissiehandelssysteem
(geen overlap met
vliegbelasting). Investeren
in verbindingen Transportcriminaliteit
tegengaan.
Nederland toegangspoort eu,
dus achterlandverbindingen.
Harmonisatie tolsystemen.
Vereenvoudiging rij- en rusttijdenregels.
Consistente milieunormen
die niet tegenstrijdig zijn.
Genetisch gemanipuleerde
gewassen indien veilig.
aow en pensioenen nationaal
houden, evenals
overdraagbaarheid.
Beschermingsmogelijkheden
van werknemers
mogen de concurrentieverhoudingen
tussen
lidstaten niet nadelig
beïnvloeden. Dit als leidraad
bij de arbeidstijdenrichtlijn.
Ontwikkeling van scholingsfaciliteiten
bevorderen.
Europees asielstelsel, gericht
op opvang in regio. Lidstaten
mogen niet eenzijdig een
grootschalig generaal pardon
invoeren. Kennismigranten
noodzakelijk. Europees
terugkeerbeleid illegalen.
Vergunning Bulgarije en
Roemenië nog nodig.
eu voortouw in aanleg
infrastructuur, vooral spoor-
en waternetwerken en
oplaadstations elektrische
voertuigen. Schoner verkeer
middels regels.
Tegengaan verstoring biodiversiteit.
Hoge eisen voor
milieubehoud. Ecologische
hoofdstructuur op euniveau.
Buffer tegen negatieve
gevolgen globalisering, ook
voor grensoverschrijdende
arbeid. Soms Europees
beleid naast nationaal beleid
nodig. Pensioenrechten
meenemen binnen eu, afstemming
sociale zekerheid
bij arbeidsmobiliteit. Afspraken
zorg voor grensregio’s.
Lidstaten beslissen zelf over
aantallen kennismigranten,
eu stimuleert voordelen.
Landen moeten beperkingen
aan de instroom van
werknemers kunnen opleggen,
om misstanden zoals
uitbuiting en oneigenlijke
verdringing tegen te gaan.
Bescherming vluchtelingen
middels eg Opvangrichtlijn.
Emissiereductie auto’s;
zeescheepvaart in ets. Internalisering
externe kosten
wegvervoer, opbrengst ter vermindering
milieu-aantasting.
Geluidsoverlast tegengaan.
Fonds voor binnenvaart. Herziening
rij- en rusttijdenwet.
Verplaatsing industriële productie
voorkomen. Strengere
uitstootnormen gevaarlijke
stoffen. Biodiversiteit beschermen.
Afvalpreventie;
sloopfonds voor schepen.
Milieubelang op alle terreinen
meewegen.
Harmonisatie van ondergrens
minimumloon. Geen harmonisatie
sociale wetgeving.
eu-werknemers zijn gebonden
aan cao gastland. Zorg is
nationale verantwoordelijkheid.
Eerlijke verdeling kosten en
opvang asielzoekers. Opvang
in eigen regio. Immigratie
beperken. Introductie Blue
Card met puntensysteem.

D66 GroenLinks SP ChristenUnie/SGP
Minder vervoer door
regionalisering. Terugdringen
wegvervoer, spoor
en hsl stimuleren. Europese
vliegtax.
Milieukosten onderdeel van
prijsvorming. Biotechnologie
als kans. Meer aandacht
dierenwelzijn. Groene Revolutie:
een Europese economie
die minder afhankelijk is
van fossiele brandstoffen en
minder grondstoffen nodig
heeft voor dezelfde hoeveelheid
product.
Nationale overheid moet
rekening houden met grensarbeiders.
Afspraken over
meenemen opgebouwde
rechten. Geen landsgrenzen
voor zorg.
Europees asielstelsel. Invoer
Blue Card met minder beperkingen
om kwantiteit en
kwaliteit instroom te reguleren.
Mobiliteit werknemers
stimuleren. Onmiddellijk
openstellen van arbeidsmarkt
voor werknemers uit
nieuwe lidstaten. Samenwerking
consulaire zaken.
Zuinig rijden bevorderen;
50% minder uitstoot/km in
2020. Stimuleren grensoverschrijdend
ov, één Europees
luchtruim. Meer inzicht in
prestaties luchtvaart. Staatssteun
luchthavens verboden.
btw- en accijnsvrijstelling
voor luchtvaart verbieden.
Bescherming van bossen.
Strategie efficiënter gebruik
natuurlijke hulpbronnen.
Meer verantwoordelijkheid
bij producent voor afvalpreventie
en –recycling.
Verwijderingsbijdrage schepen.
Normen luchtkwaliteit
aanscherpen. Uitfasering
gevaarlijke bestrijdingsmiddelen.
Regels nanotechnologie.
Grensoverschrijdend meenemen
van uitkeringsrechten
en pensioenen. Werkpact
voor optimale arbeidsparticipatie.
Verlening zwangerschapsverlof.inkomensgemiddelde
per lidstaat.
Versterking eor. Werknemers-vertegenwoordiging
in
bestuur. eu beleid tegen topinkomens.
Minimumrechten
patiënten vastleggen.
Aanscherping detacheringsrichtlijn.
Soepeler visumverlening
in nabuurschapsbeleid. Vrij
verkeer álle eu-onderdanen.
Blue Card kennismigranten
aantrekkelijker maken.
Illegalen krijgen toegang tot
basisvoorzieningen. Geen
wettelijk verbod op generaal
pardon. Betere eu-normen
asielprocedures, Europese
grenstoezichthouder.
Geen verplichte aanbesteding
openbaar vervoer. eu
draagt bij aan grensoverschrijdend
ov, met name
trein. Minder luchtvaart.
Meer dierenwelzijn en
beter natuurbeleid. Nationaal
beter milieubeleid
moet mogelijk zijn. Elk
land verwerkt zijn eigen
afval. Auto-energielabel
aanpassen. Samenwerken
in waterbeheer.
Geen marktwerking in
zorg. eu mag zich niet
bemoeien met nationale
zorgstelsels. Inspraak
werknemers – aandeelhouders:
‘1 mens, 1 stem’.
Geen eu-plannen minder
arbeidsbescherming. Opleiden
van eigen mensen,
vooral werklozen. Sociale
vooruitgangsclausule en
arbeidsvoorwaarden van
eu-gastland. Pensioen
nationaal.
Einde aan stimuleren
arbeidsmigratie en aantrekken
kennismigranten.
Tegen Blue Card. Europese
normen voor vluchtelingenopvang,
verdelen over
lidstaten.
Zeescheepvaart onder
emissiehandel laten vallen.
Striktere wetgeving op het
gebied van emissiereductie
van auto’s. In kilometerheffing
ook luchtverontreiniging
meenemen. eu richtlijn
voor milieu-inspecties.
Op zondag geen vrachtverkeer.
Opheffen cabotageverbod.
Duurzaam milieubeleid
dat zuinigheid stimuleert.
Geen eenzijdige maatregelen.
Aandacht voor effect
op concurrentiepositie
industrie.
Diepgaand onderzoek
risico’s nanotechnologie.
Harmonisering sociale wetgeving
niet wenselijk. Via
open coördinatie methode
werken aan het wegwerken
van concurrentieverstorende
verschillen in sociaal
beleid.
Werknemers uit de eu die
werken in een ander land
zijn begonnen aan de cao
van het gastland.
Immigratie beperken en
integratie bevorderen.
Verdeling van kosten en
opvang asielzoekers over
lidstaten. Invoering Kennismigranten
na periode weer
weg uit eu om braindrain
te voorkomen. Nationale
zeggenschap over toelaten
arbeidsmigranten.
125

126
Rondje euRopa: de kRachtpRoef van de kRedietcRisis
Thema VNO-NCW CDA PvdA VVD
Begroting Meer gericht op concurrentievermogen
dan op traditionele
posten.
Uitbreiding Toetreding westelijke Balkanlanden
en Turkije zodra aan
alle voorwaarden is voldaan.
eva-landen welkom.
Ondernemerschap
/ rol
midden- en
kleinbedrijf
Bevorderen van ondernemerschap
met aandacht
voor mkb, vooral wat betreft
administratieve lasten en
procedures.
Landbouw in zelfde grootte
als nu behouden, maar meer
gericht op innovatief ondernemerschap.
Doelgericht
en reëel begroten. Lidstaten
moeten verantwoording
afleggen over besteding
eu-geld.
Strikte toepassing Kopenhagencriteria.
Turkije
toont weinig verbetering.
Onderhandelingen Europees
Nabuurschap beleid
intensiveren voor buurladen.
Partenariaat.
Mkb als drijvende kracht van
de economie.
Meer mkb-vriendelijke
wetgeving.
Herverdeling middelen voor
energiebeleid. Geen directe
productiesteun landbouw.
Structuurfondsen alleen
voor arme lidstaten.
Turkije lid mits erkenning
Cyprus en rechten Koerden
naast Kopenhagen; Balkanlanden
moeten meewerken
aan Joegoslavië-tribunaal.
Voorkeursbeleid bij aanbestedingen
voor mkb. Een
bepaald percentage van de
innovatiegelden dient te
worden geoormerkt ten
behoeve van het mkb
Lidstaten moeten verklaren
eu-geld verantwoord te
besteden. Subsidieverstrekking
geen kerntaak. Binnen
financieel kader blijven.
Europees landbouw beleid
decentraliseren. Geen Europees
regionaal beleid voor de
rijkere lidstaten.
Geen toetreding Turkije in
de komende 10 jaar; Tot 2014
geen nieuwe lidstaten, op
eventueel Kroatië na. Landen
binnen continent perspectief
bieden.
Vereenvoudiging btwsysteem,
invoering gezamenlijk
patent, gemeenschappelijke
grondslag
vennootschapsbelasting.

D66 GroenLinks SP ChristenUnie/SGP
Eerlijke kostenverdeling,
efficiënter besteden. Verlaging
landbouwbudget.
Verplichte lidstaatverklaring
eu-geld. Europese Structuur-
en cohesiebeleid
moeten vanaf 2013 grondig
herzien worden. Projecten
in álle lidstaten moeten in
aanmerking komen voor
eu-fondsen.
Uitbreiding biedt eu veel
voordeel.
Juist voor onze (mkb)
diensteneconomie is het van
belang dat er zo snel en volledig
mogelijk een goede
dienstenrichtlijn wordt
ingevoerd.
Afschaffing exportsubsidies
en inkomenssteun boeren,
belonen voor landschapsonderhoud.
Herziening contributieregeling
eu: geleidelijk
vervangen door belasting.
Nationale verklaring verantwoorde
besteding eu-geld.
Turkije en Westelijke Balkan
mits voldaan aan voorwaarden.
Ook Noorwegen, Zwitserland
en IJsland welkom.
Mkb makkelijker meedingen
naar onderzoeksgeld. Via eib
meer kredietverlening aan
mkb.
Boeren betalen voor landschapsbeheer.
eu-begroting
niet boven 1% bnp. Transparantie
van eu en lidstaten
over besteding eu-geld.
Geld uit eu-fondsen alleen
naar landen in achterstandspositie.
Alleen Kroatië in komende
vijf jaar. Bij uitbreiding
altijd referendum.
Forse hervorming landbouwbeleid
door decentralisatie;
regionaal beleid op
basis van solidariteit rijke
landen. Minder afdracht
Nederland. Flat rate: vast
bedrag per hectare. Lidstaten
moeten verantwoordelijkheid
EU-geld nemen.
Geen eu belastingen.
Terugvorderen in geval van
fraude.
Na 2005-2007 pas op de
plaats: tot 2014 uitsluitend
Kroatië. Strikte voorwaarden
hanteren, Turkije
mag niet lid worden van
de eu. Prioriteit geven aan
nabuurschapsbeleid.
Bij nieuwe wetgeving moet
de eu het mkb er actief bij
betrekken.
127

Postbus 93002, 2509 aa Den Haag
Bezuidenhoutseweg 12, 2594 av Den Haag
Telefoon 070 349 03 49
Fax 070 349 03 00
Ledennummer 070 349 03 66
(telefonische vraagbaak voor leden)
E-mail informatie@vno-ncw.nl
Internet www.vno-ncw.nl
vno-ncw Brussel:
Archimedesstraat 5, bus 4, B-1000 Brussel
Telefoon 00 32 (0)2 510 08 80
Fax 00 32 (0)2 510 08 85
E-mail brussel@vno-ncw.nl