Die Brüderliche Vereinigung - Jac de Groot
Die Brüderliche Vereinigung - Jac de Groot
Die Brüderliche Vereinigung - Jac de Groot
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
De Doperse spiritualiteit in:<br />
<strong>Die</strong> <strong>Brü<strong>de</strong>rliche</strong> <strong>Vereinigung</strong><br />
Stu<strong>de</strong>nt: <strong>Jac</strong> <strong>de</strong> <strong>Groot</strong><br />
Vak: Reformatie en Spiritualiteit<br />
Co<strong>de</strong>: GG-DK301709-4<br />
Docent: dr. H. van <strong>de</strong>n Belt<br />
Datum: 26 juli 2010
Inhoudsopgave<br />
1. Inleiding<br />
2. Ontstaan van <strong>de</strong> Radicale Reformatie tot 1527<br />
3. Visies binnen <strong>de</strong> Radicale Reformatie tot 1527<br />
4. De <strong>Brü<strong>de</strong>rliche</strong> <strong>Vereinigung</strong> kort samengevat<br />
5. Welke spiritualiteit spreekt uit <strong>de</strong> <strong>Brü<strong>de</strong>rliche</strong> <strong>Vereinigung</strong>?<br />
6. Conclusie
Inleiding<br />
Voorafgaand aan <strong>de</strong>ze paper kan er een tweetal vragen gesteld wor<strong>de</strong>n over het waarom van <strong>de</strong>ze<br />
paper.<br />
De eerste vraag luidt: “waarom <strong>de</strong> spiritualiteit van <strong>de</strong> Doperse (of Radicale) Reformatie<br />
on<strong>de</strong>rzoeken?”<br />
De twee<strong>de</strong> vraag luidt: “waarom wordt voor dit on<strong>de</strong>rzoek het boekje getiteld “<strong>Die</strong> <strong>Brü<strong>de</strong>rliche</strong><br />
<strong>Vereinigung</strong>” (in het Engels genoemd: The Schleitheim Confession) gebruikt?<br />
Het antwoord op <strong>de</strong> eerste vraag is, dat er al vanaf het begin van <strong>de</strong> Reformatie een radicale<br />
stroming aanwezig is, die niet alleen als doel heeft <strong>de</strong> kerk te reformeren, maar ook <strong>de</strong> harten van <strong>de</strong><br />
mensen, waarbij <strong>de</strong> mensen zich als ware moeten losmaken van het instituut, dat <strong>de</strong> Kerk heet. Deze<br />
radicale reformatie richt zich op het hart en het geweten van <strong>de</strong> gelovigen.<br />
Het antwoord op <strong>de</strong> twee<strong>de</strong> vraag is, dat hoewel <strong>de</strong> radicale reformatie, hierna aangeduid als<br />
Anabaptistische Reformatie wars is van confessionalisering en geloof vraagt vanuit het hart en niet<br />
vanuit op papier gestel<strong>de</strong> belij<strong>de</strong>nissen. Het lijkt daarom tegenstrijdig om juist <strong>de</strong> kernpunten van <strong>de</strong><br />
Anabaptistische Reformatie op schrift te stellen.<br />
In <strong>de</strong>ze paper zal ik steevast <strong>de</strong> Duitstalige term “<strong>Brü<strong>de</strong>rliche</strong> <strong>Vereinigung</strong>” gebruiken, hoewel <strong>de</strong><br />
Engelstalige term beken<strong>de</strong>r zal zijn. De Engelse term luidt: The Schleitheim Confession. De re<strong>de</strong>nen<br />
hiervoor zijn:<br />
1. Het document is in Zwitserland in het Duits opgesteld.<br />
2. Het lijkt tegenstrijdig om te spreken over een Confessie, bij een groep christenen, die geen<br />
belij<strong>de</strong>nisgeschriften hanteren.
Ontstaan van <strong>de</strong> Radicale Reformatie tot 1527<br />
Lutherse radicalen<br />
Vanaf april 1521 tot begin maart 1522 bevond Maarten Luther zich op <strong>de</strong> Wartburg bij Eisenach, om<br />
aan vervolging te ontkomen. In <strong>de</strong>ze tijd bleek dat een aantal volgelingen in Wittenberg <strong>de</strong><br />
reformatie ver<strong>de</strong>r(lees: extremer) en vlugger wil<strong>de</strong> doorvoeren. De bedoeling was dat <strong>de</strong> kloosters<br />
gesloten, het celibaat afschaft en <strong>de</strong> biechtverplichting opgeheven werd. Ook zou <strong>de</strong><br />
avondmaalsliturgie versoberd moeten wor<strong>de</strong>n. Dit was niet in strijd met <strong>de</strong> gedachten van Luther en<br />
Melanchton, maar <strong>de</strong>ze twee wil<strong>de</strong>n dit niet in een zeer snel tempo doorvoeren.<br />
Vlak na het kerstfeest van het jaar 1521 kwamen enkele lekenpredikers uit het weversstadje Zwickau<br />
bij Melanchton, die hem vertel<strong>de</strong>n over <strong>de</strong> openbaringen die zij rechtstreeks had<strong>de</strong>n ontvangen,<br />
over <strong>de</strong> noodzaak om <strong>de</strong> kin<strong>de</strong>rdoop af te schaffen, over grote veran<strong>de</strong>ringen in <strong>de</strong> samenleving die<br />
op komst waren, en die over <strong>de</strong> leiding van <strong>de</strong> Geest. 1 Zij wer<strong>de</strong>n <strong>de</strong> zogenaam<strong>de</strong> Zwickauer profeten<br />
genoemd. Andreas Karlstadt sloot zich bij <strong>de</strong>ze groep aan. Door Luther werd hij teruggefloten en hij<br />
schikte zich naar diens wil. Wel ging Karlstadt, om <strong>de</strong> eenswillendheid met God te beschrijven, zich<br />
meer richten op <strong>de</strong> mystiek.<br />
Een tegenpool van hem was Thomas Müntzer (1490-1525), die meer maatschappelijk gericht was.<br />
Müntzer was er van overtuigd dat <strong>de</strong> samenleving zou veran<strong>de</strong>ren als gelovigen zou<strong>de</strong>n<br />
samenkomen, zoals <strong>de</strong> eerste christenen had<strong>de</strong>n gedaan.<br />
Müntzer had een aan<strong>de</strong>el in <strong>de</strong> Boerenopstand in <strong>de</strong> zomer van 1524, waarin boeren in verzet<br />
kwamen tegen <strong>de</strong> eisen in geld en diensten, die van hen gevraagd wer<strong>de</strong>n.. Hij riep <strong>de</strong> Saksische<br />
vorsten op tot een grootscheepse aanval op kerk en staat. Müntzer was er namelijk van overtuigd<br />
dat dit een wisseling van aardse machten was, waar hij in Daniël 7 over had gelezen.<br />
Zwingliaanse radicalen<br />
In Zwitserland had ie<strong>de</strong>re grote stad min of meer een eigen reformator. Eén van <strong>de</strong> belangrijkste is<br />
Huldrych Zwingli (1484 – 1531) geweest. Hij was <strong>de</strong> reformator van <strong>de</strong> stad Zürich. Meer nog dan<br />
Luther zocht hij eigen vormen voor <strong>de</strong> verkondiging van <strong>de</strong> ‘nieuwe leer’. Hij kwam hier op<br />
Bijbellezing, gebed en prediking. Deze vorm<strong>de</strong>n <strong>de</strong> kern van <strong>de</strong> dienst. De sacramenten wezen twee<br />
kanten op: een terugwijzing naar <strong>de</strong> da<strong>de</strong>n van God en een plichtpleging aan <strong>de</strong> kant van <strong>de</strong> mens.<br />
In Zürich bevond zich een groep (meren<strong>de</strong>els jonge) volgelingen, die Zwingli met veel enthousiasme<br />
in zijn reformatie had<strong>de</strong>n gesteund en zij waren zich in <strong>de</strong> Bijbel gaan verdiepen. Met Zwingli waren<br />
zij het eens dat <strong>de</strong> sacramenten ook als ‘Pflichtzeichen’ gezien moest wor<strong>de</strong>n. Echter, ze von<strong>de</strong>n wel<br />
dat Zwingli teveel rekening hield met het stadsbestuur, waarover zij in <strong>de</strong> Bijbel niets kon<strong>de</strong>n vin<strong>de</strong>n,<br />
evenals over <strong>de</strong> kin<strong>de</strong>rdoop. Dit verschil teken<strong>de</strong> zich begin 1524 af.<br />
Zij hoopten bij Müntzer meer begrip te vin<strong>de</strong>n. Deze groep zag <strong>de</strong> doop als een teken van bekering.<br />
Op grond hiervan had<strong>de</strong>n zij ou<strong>de</strong>rs al ontra<strong>de</strong>n hun kin<strong>de</strong>ren te laten dopen. 2<br />
Ver<strong>de</strong>re geschie<strong>de</strong>nis<br />
Na <strong>de</strong> brief aan Müntzer werd er gezocht naar meer contact, maar dat is er niet van gekomen. Dus er<br />
restte niets an<strong>de</strong>rs dan zelf een weg te vin<strong>de</strong>n. Deze werd gezocht door gezamenlijk uitsluitend <strong>de</strong><br />
Bijbel te lezen. Er was geen theologische lei<strong>de</strong>r en er werd ook geen steun gezocht bij ou<strong>de</strong>re<br />
schrijvers. 3 Mijns inziens wor<strong>de</strong>n er met <strong>de</strong>ze ou<strong>de</strong>re schrijvers <strong>de</strong> kerkva<strong>de</strong>rs bedoeld, aangezien <strong>de</strong><br />
1 O. <strong>de</strong> Jong, Geschie<strong>de</strong>nis <strong>de</strong>r Kerk, Callenbach Nijkerk 1992, p. 163<br />
2 De Jong, p. 179<br />
3 De Jong, p. 179
kerkva<strong>de</strong>rs bij <strong>de</strong> an<strong>de</strong>re reformatoren wel een zeker gezag had<strong>de</strong>n. De radicalen waren er zeker van<br />
dat in <strong>de</strong> Bijbel voldoen<strong>de</strong> aanwijzingen te vin<strong>de</strong>n waren voor geloof en leven.<br />
In tegenstelling tot Zwingli wil<strong>de</strong>n zij niet wachten op een reactie van het stadsbestuur over <strong>de</strong><br />
reformatie, want zij lazen in Han<strong>de</strong>lingen dat <strong>de</strong> christelijke gemeente uit bewuste belij<strong>de</strong>rs bestond,<br />
die <strong>de</strong>snoods met <strong>de</strong> samenleving braken om gehoorzaam te blijven aan Christus’ opdracht. De doop<br />
werd toebediend aan <strong>de</strong>ze belij<strong>de</strong>n<strong>de</strong>n. 4<br />
Enkele namen in <strong>de</strong>ze groep van <strong>de</strong> radicale reformatie zijn: Conrad Grebel (die <strong>de</strong> brief aan Müntzer<br />
schreef), Felix Mantz (taalgeleer<strong>de</strong>, die nadacht over <strong>de</strong> taak van overheid) en Jörg Blaurock (een<br />
priester).<br />
Nadat op 17 januari 1525 door <strong>de</strong> stadsraad van Zürich besloten was dat Zwingli <strong>de</strong> rechte leer<br />
verkondig<strong>de</strong>, moesten alle kin<strong>de</strong>ren binnen een week na <strong>de</strong> geboorte gedoopt wor<strong>de</strong>n. Een verbod<br />
op alle samenkomsten van <strong>de</strong> radicalen volg<strong>de</strong> op 21 januari van hetzelf<strong>de</strong> jaar. Velen wer<strong>de</strong>n<br />
gevangengenomen en herriepen hun mening. An<strong>de</strong>ren bleven vrij en verkondig<strong>de</strong>n hun leer el<strong>de</strong>rs in<br />
het land.<br />
On<strong>de</strong>r <strong>de</strong> nieuwe bekeerlingen was ook Balthasar Hubmaier (1485-1528), <strong>de</strong> pastoor van Waldshut.<br />
Na zijn bekering begon hij als geschoold theoloog meteen aan een ver<strong>de</strong>digend geschrift, dat in <strong>de</strong><br />
zomer van 1523 verscheen in Straatsburg.<br />
Hubmaier beschreef <strong>de</strong> doop als een daad van belij<strong>de</strong>nis, als erkenning van schuldbesef, als belofte<br />
om voortaan Christus’ bevel te gehoorzamen en als openlijk toetre<strong>de</strong>n tot <strong>de</strong> geloven<strong>de</strong> gemeente. 5<br />
Ook erken<strong>de</strong> hij <strong>de</strong> bevoegdheid van <strong>de</strong> overheid aangaan<strong>de</strong> wereldse zaken.<br />
Zwingli antwoord<strong>de</strong> op dit geschrift en stel<strong>de</strong> op grond van het verbond dat <strong>de</strong> besnij<strong>de</strong>nis in het<br />
Ou<strong>de</strong> Testament gelijkstond met <strong>de</strong> doop in het Nieuwe Testament. Het kerkelijk antwoord luid<strong>de</strong>,<br />
dat Gods gena<strong>de</strong> voorafgaat aan het menselijk geloof., en dat bij <strong>de</strong> doop na <strong>de</strong> belij<strong>de</strong>nis, <strong>de</strong><br />
menselijke geloofsdaad teveel nadruk krijgt.<br />
De grootste pijn zat niet in <strong>de</strong> theologie, want ook <strong>de</strong> Dopersen zullen benadrukken dat Gods gena<strong>de</strong><br />
voorafgaat aan het menselijk geloof, want an<strong>de</strong>rs valt er geen belij<strong>de</strong>nis uit te spreken, maar <strong>de</strong><br />
grootste pijn zat voornamelijk in <strong>de</strong> praktijk van het herdopen.<br />
Vanaf het antwoord van Zwingli op het geschrift van Hubmaier wordt pas gesproken over<br />
Anabaptisten. Wij schrijven dan het jaar 1523.<br />
Na zijn antwoord probeer<strong>de</strong> Zwingli niet meer <strong>de</strong> Anabaptisten te overtuigen. Volgens hem vorm<strong>de</strong>n<br />
zij een groter gevaar voor <strong>de</strong> staat, dan voor <strong>de</strong> kerk, want <strong>de</strong> Anabaptisten ontken<strong>de</strong>n immers <strong>de</strong><br />
noodzaak van een overheid voor gelovigen. Bucer in Straatsburg bleef proberen <strong>de</strong> Anabaptisten te<br />
overre<strong>de</strong>n. In Straatsburg mochten <strong>de</strong> Anabaptisten ook verblijven, mits zij niet predikten.<br />
De Zürcher overheid trad veel strenger op dan die in Straatsburg. In Zürich wer<strong>de</strong>n Mantz en<br />
Blaurock gevangen genomen (Grebel was inmid<strong>de</strong>ls gestorven aan <strong>de</strong> pest). Mantz werd door<br />
verdrinking ter dood gebracht, omdat hij zijn belofte om niet meer te dopen niet was nagekomen.<br />
Blaurock werd gegeseld en verbannen.<br />
In Straatsburg wer<strong>de</strong>n gesprekken gevoerd met <strong>de</strong> reformatoren, maar toen teken<strong>de</strong>n zich al snel<br />
on<strong>de</strong>rlinge verschillen af bij <strong>de</strong> Anabaptisten, wat als een teken van zwakte werd uitgelegd.<br />
Martin Bucer, <strong>de</strong> reformator van Straatsburg, wees <strong>de</strong> spiritualistische (ervaring door <strong>de</strong> Geest)<br />
<strong>de</strong>nkwijze van Hans Denck (1500 – 1527) af. Eén van <strong>de</strong> aanwezige an<strong>de</strong>re Anabaptisten vond dat<br />
Denck niet representatief was voor alle dopersen. Deze man was Michael Sattler, <strong>de</strong> latere auteur<br />
van ‘<strong>Die</strong> brü<strong>de</strong>rliche <strong>Vereinigung</strong>.’<br />
4 De Jong, p. 179<br />
5 De Jong, p. 181
Visies binnen <strong>de</strong> Radicale Reformatie tot 1527<br />
In het vorige hoofdstuk lazen we al van verschillen<strong>de</strong> radicale reformaties, die wel van elkaar<br />
verschil<strong>de</strong>n, maar ook gezamenlijke standpunten had<strong>de</strong>n. Over het gezag van <strong>de</strong> Bijbel (alleen <strong>de</strong>ze<br />
was gezaghebbend) en <strong>de</strong> Doop beston<strong>de</strong>n weinig tot geen verschilpunten.<br />
Op het gebied van schriftuitleg beston<strong>de</strong>n meer<strong>de</strong>re visies.<br />
Vanuit <strong>de</strong> Zwingliaanse radicale beweging lijkt een over<strong>de</strong>nking van <strong>de</strong> Schrift en het leven vanuit <strong>de</strong><br />
Schrift (zon<strong>de</strong>r dit door <strong>de</strong> Geest ingegeven te noemen) een vooraanstaan<strong>de</strong> positie te hebben.<br />
Karlstadt stond een meer mystieke manier van leven vanuit <strong>de</strong> Schrift voor. Ook Hans Denck paste in<br />
<strong>de</strong>ze stroming. Hij stond een meer spiritualistisch schriftverstaan voor. Hierin wordt het persoonlijk<br />
ervaren van <strong>de</strong> Geest bedoeld. 6<br />
Ook op het gebied van het overheidsgezag lijken verschillen te zijn geweest. Hubmaier gaf aan het<br />
gezag van <strong>de</strong> overheid op wereldse zaken te accepteren. Hier lijkt dus sprake te zijn van een<br />
overheid, mits die geen bemoeienis heeft met <strong>de</strong> kerk (een soort scheiding van kerk en staat).<br />
An<strong>de</strong>ren, zoals Müntzer geloof<strong>de</strong>n in een volledige ommekeer van <strong>de</strong> wereldse macht: alles zal<br />
an<strong>de</strong>rs wor<strong>de</strong>n. Hier speel<strong>de</strong> <strong>de</strong> eschatologie ook een grote rol: <strong>de</strong> verwachting van Christus’<br />
spoedige we<strong>de</strong>rkomst en het duizendjarig vre<strong>de</strong>rijk.<br />
Zo ston<strong>de</strong>n <strong>de</strong> Anabaptisten ervoor in 1527. Op bepaal<strong>de</strong> gebie<strong>de</strong>n eensgezind, op bepaal<strong>de</strong><br />
gebie<strong>de</strong>n on<strong>de</strong>rling ver<strong>de</strong>eld. “Geen goed getuigenis voor <strong>de</strong> ware christelijke kerk,” zal Michael<br />
Sattler gedacht hebben. Want in 1527 liet hij een aantal Anabaptisten vanuit verschillen<strong>de</strong> plaatsen<br />
bijeen te brengen in Schlaten am Ran<strong>de</strong>n (het huidige Schleitheim in het kanton Schaffhausen in<br />
Zwitserland). 7<br />
6 De Jong, p. 181<br />
7 De Jong, p. 182
<strong>Die</strong> brü<strong>de</strong>rliche <strong>Vereinigung</strong> 8 kort samengevat<br />
‘<strong>Die</strong> brü<strong>de</strong>rliche <strong>Vereinigung</strong>’ start met een korte inlei<strong>de</strong>n<strong>de</strong> brief aan <strong>de</strong> gelovigen in Christus. In<br />
<strong>de</strong>ze brief wordt <strong>de</strong> gelovigen troost aangezegd en dat <strong>de</strong> broe<strong>de</strong>rs, die in Schleitheim<br />
samengekomen zijn in eenheid bij elkaar zijn om standvastig te blijven in <strong>de</strong> Here als gehoorzame<br />
kin<strong>de</strong>ren van God, zonen en dochters, die van <strong>de</strong> wereld zijn afgeschei<strong>de</strong>n. 9<br />
Na <strong>de</strong> brief volgt het hoofd<strong>de</strong>el van het geschrift (dat in <strong>de</strong> vertaling inclusief noten) 29 pagina’s telt.<br />
Het hoofd<strong>de</strong>el zijn <strong>de</strong> zogenaam<strong>de</strong> 7 artikelen. Deze artikelen gaan over zeven kenmerken<strong>de</strong> punten<br />
van <strong>de</strong> Radicale Reformatie. De volgor<strong>de</strong> waarin <strong>de</strong>ze artikelen behan<strong>de</strong>ld wor<strong>de</strong>n zijn:<br />
1) Doop<br />
2) Ban<br />
3) Avondmaal<br />
4) Wereldmijding<br />
5) Ambten<br />
6) Het zwaard / <strong>de</strong> overheid<br />
7) Zweren / afleggen van <strong>de</strong> eed<br />
De doop is bestemd voor hen die verlossing geleerd is en die geloven dat hun zon<strong>de</strong>n zijn<br />
weggenomen door Christus en die verlangen in Zijn opstanding te lopen en begraven te wor<strong>de</strong>n in<br />
Zijn dood.<br />
De ban is bedoeld voor diegenen, die zich in leer en leven christen noemen, dus <strong>de</strong> gedoopten.<br />
Indien iemand zich misgaat in leer of leven, zal hij door broe<strong>de</strong>rs en zusters tweemaal in stilte<br />
wor<strong>de</strong>n gewaarschuwd en <strong>de</strong> <strong>de</strong>r<strong>de</strong> keer zal het gebeuren ten aanzien van <strong>de</strong> hele gemeente,<br />
voorafgaand aan <strong>de</strong> viering van het Avondmaal.<br />
Voor een ie<strong>de</strong>r die <strong>de</strong>el wil nemen aan het Avondmaal geldt dat hij/zij één moet zijn met het lichaam<br />
van Christus, dat is <strong>de</strong> Gemeente. Dit eenwor<strong>de</strong>n met het lichaam geschiedt door <strong>de</strong> doop. Het<br />
Avondmaal is een herinnering aan het gebroken lichaam van Christus.<br />
Aangaan<strong>de</strong> <strong>de</strong> wereldmijding wordt er gesteld dat er geen gemeenschap is met <strong>de</strong> wereld en dat wij<br />
ons daarom van hen dienen af te schei<strong>de</strong>n. De wereld is kwaad. De afzon<strong>de</strong>ring maakt ons dat wij<br />
kin<strong>de</strong>ren van God zijn.<br />
In <strong>de</strong> gemeente is een her<strong>de</strong>r aanwezig. Hij wordt gekozen door <strong>de</strong> gemeente voor <strong>de</strong> bediening van<br />
het Evangelie. Als hij <strong>de</strong> gemeente dreigt te laten verdwalen is het <strong>de</strong> taak van <strong>de</strong> gemeente hem<br />
terecht te wijzen. De gehele taak van <strong>de</strong> her<strong>de</strong>r bestaat uit het lezen uit en uitleggen van <strong>de</strong> Schrift.<br />
Ook moet hij <strong>de</strong> gemeente waarschuwen, berispen en <strong>de</strong> ban toezeggen indien nodig. Tenslotte<br />
8 Voor <strong>de</strong>ze paper maak ik gebruik van ‘The Schleitheim Confession,’ vertaald door John Howard Yo<strong>de</strong>r in 1973.<br />
Gedrukt bij Herald Press, Scottdale (Pennsylvania) en Waterloo (Ontario)<br />
9 J.H. Yo<strong>de</strong>r, The Schleitheim Confession, Herald Press Scottdale / Waterloo, p. 8
dient hij voor te gaan in gebed en <strong>de</strong> breking van het brood. Als <strong>de</strong> her<strong>de</strong>r wegvalt, dient er direct<br />
een nieuwe her<strong>de</strong>r gekozen tewor<strong>de</strong>n, zodat <strong>de</strong> kud<strong>de</strong> niet gaat dwalen.<br />
Het zwaard is een or<strong>de</strong>ning van God buiten <strong>de</strong> perfectheid van Christus. 10 Het straft en doodt <strong>de</strong><br />
slechte mensen. Binnen <strong>de</strong> perfectheid van Christus is er alleen ruimte voor <strong>de</strong> ban voor <strong>de</strong>gene die<br />
gezondigd heeft. Wij moeten doen zoals Christus <strong>de</strong>ed: “Ga en zondig niet meer.”<br />
Aangezien Christus geen oor<strong>de</strong>el vel<strong>de</strong> inzake wereldse aangelegenhe<strong>de</strong>n (Luc. 12:13), zo hoeven wij<br />
dat ook niet te doen.<br />
Een christen kan geen politicus zijn, zelfs niet als hij daarvoor gekozen wordt, want Christus zelf<br />
maakte ook geen gebruik van zijn Koninklijke rechten op aar<strong>de</strong>.<br />
Ten slotte levert het geen gewin op om als christen een bestuur<strong>de</strong>r te zijn, aangezien <strong>de</strong> overheid<br />
een instelling van God is voor het vlees.<br />
Het is verbo<strong>de</strong>n om een eed af te leggen, omdat in <strong>de</strong> Bergre<strong>de</strong> Christus zelf het zijn volgelingen<br />
heeft verbo<strong>de</strong>n. De re<strong>de</strong>n is, dat wij namelijk niet kunnen nakomen wat wij zweren zullen.<br />
Na <strong>de</strong> 7 artikelen volgt nog een kleine brief ter afsluiting waarin opgeroepen wordt om Gods wil te<br />
vervullen en daarin standvastig te blijven. Tevens bevat <strong>de</strong>ze afsluiting een waarschuwing om op te<br />
passen voor allen die niet eenvoudig wan<strong>de</strong>len op <strong>de</strong> weg van Gods waarheid, die door ‘ons’ in <strong>de</strong>ze<br />
brief op <strong>de</strong> verga<strong>de</strong>ring is gesteld.<br />
10 Yo<strong>de</strong>r, p. 14
Welke spiritualiteit spreekt uit <strong>de</strong> <strong>Brü<strong>de</strong>rliche</strong> <strong>Vereinigung</strong>?<br />
Wat onmid<strong>de</strong>llijk opvalt bij het lezen van <strong>de</strong> <strong>Brü<strong>de</strong>rliche</strong> <strong>Vereinigung</strong> is het woordgebruik, dat vooral<br />
gericht is op <strong>de</strong> Dopersen zelf. Er wordt veel gebruikgemaakt van woor<strong>de</strong>n als wij en ons. Het<br />
geschrift is dus specifiek geschreven voor mensen binnen <strong>de</strong> eigen kring. Het is kort en <strong>de</strong> brieven bij<br />
het geschrift zijn bemoedigend voor gelovigen in een benar<strong>de</strong> situatie.<br />
Hoewel <strong>de</strong> Engelse vertaling spreekt van een ‘Confession’ een geloofsbelij<strong>de</strong>nis, is het eigenlijk geen<br />
geloofsbelij<strong>de</strong>nis, zoals <strong>de</strong> Twaalf Artikelen 11 en het Nicaeum. 12 Het komt meer in <strong>de</strong> buurt van<br />
belij<strong>de</strong>nisgeschrift: een uitleg van <strong>de</strong> leer.<br />
In bei<strong>de</strong> gevallen blijft het behelpen met het woordgebruik, omdat <strong>de</strong> Dopersen alleen <strong>de</strong> Schrift als<br />
gezaghebben<strong>de</strong> bron accepteren. Een verklaring zoals <strong>de</strong> <strong>Brü<strong>de</strong>rliche</strong> <strong>Vereinigung</strong> kan eenvoudigweg<br />
geen bin<strong>de</strong>n<strong>de</strong> leer zijn.<br />
Zoals ik al stel<strong>de</strong>, zijn <strong>de</strong> woor<strong>de</strong>n zeer bemoedigend. Het boekje biedt dan ook handreikingen voor<br />
het goe<strong>de</strong> christelijke leven. Het laat zien hoe <strong>de</strong> gelovige zijn leven moet inrichten naar <strong>de</strong> wil van<br />
God en het laat daarmee zien wat <strong>de</strong> ware christenen aan elkaar bindt.<br />
Leven naar Gods wil<br />
Leven naar Gods wil doe je allereerst door <strong>de</strong> woor<strong>de</strong>n van het Evangelie te horen, te aanvaar<strong>de</strong>n en<br />
je te laten dopen als volwassene, die zelf <strong>de</strong>ze keuze heeft kunnen maken. Geloof is een eigen keuze,<br />
niet een gegeven dat van ou<strong>de</strong>r op kind overgedragen wordt.<br />
Met <strong>de</strong>ze keuze aanvaard je ook <strong>de</strong> consequenties die er zijn, mocht je in leer of leven iets misgaan.<br />
De uiterste consequentie is <strong>de</strong> ban, maar eerst is het <strong>de</strong> bedoeling je te laten vermanen door je<br />
broe<strong>de</strong>rs en zusters in het geloof. Hieruit spreekt een weg tot bekering.<br />
Aan <strong>de</strong> an<strong>de</strong>re kant betekent het ook dat jij <strong>de</strong> verantwoor<strong>de</strong>lijkheid hebt een broe<strong>de</strong>r of zuster te<br />
vermanen die zelf een misstap maakt. De gelovige waakt over <strong>de</strong> ziel van <strong>de</strong> an<strong>de</strong>re gelovige. Je bent<br />
je broe<strong>de</strong>rs hoe<strong>de</strong>r. Niet alleen een oudste of diaken waakt over <strong>de</strong> zielen van <strong>de</strong> gelovigen, <strong>de</strong><br />
gelovigen zelf ook: het ambt voor alle gelovigen.<br />
Als je als gelovige je bekeert van je zon<strong>de</strong>n, dan kan je vrijuit met je broe<strong>de</strong>rs en zusters het<br />
gedachtenismaal aan het lij<strong>de</strong>n en sterven van Christus vieren. Mocht een an<strong>de</strong>r iets op zijn hart<br />
hebben over jou, of jij over een an<strong>de</strong>r, dan kan er nog geen maaltijd gevierd wor<strong>de</strong>n. Daarom<br />
geschiedt <strong>de</strong> on<strong>de</strong>rlinge vermaning ook in <strong>de</strong> gemeenschap. Wellicht dat <strong>de</strong> samenkomsten om <strong>de</strong>ze<br />
re<strong>de</strong>n ‘<strong>de</strong> vermaning’ wor<strong>de</strong>n genoemd.<br />
Alleen bekeer<strong>de</strong>n kunnen <strong>de</strong>elnamen aan <strong>de</strong> Tafel <strong>de</strong>s Heren. Zij die <strong>de</strong>elhebben aan <strong>de</strong> werken van<br />
<strong>de</strong> duisternis, dienen geweigerd te wor<strong>de</strong>n.<br />
Zij die <strong>de</strong>elhebben aan <strong>de</strong> werken van <strong>de</strong> duisternis, zij horen bij <strong>de</strong> wereld. De christen hoort hier<br />
niet bij. Er is een dui<strong>de</strong>lijke vorm van wij/zij <strong>de</strong>nken. De scheiding tussen gelovigen en ongelovigen is<br />
zeer dui<strong>de</strong>lijk: je hoort erbij, of je hoort er niet bij. Wel of niet. Licht of duister.<br />
Wanneer wij wel meedoen in <strong>de</strong> wereld, zal Christus ons haten, omdat wij het vlees dien<strong>de</strong>n en niet<br />
Hem.<br />
De gelovigen zijn een eigen gemeenschap, met een eigen Lei<strong>de</strong>r: Christus. Christus is in <strong>de</strong> hemel, <strong>de</strong><br />
Gemeente is op aar<strong>de</strong>. Daarom is er ook een aardse leiding in <strong>de</strong> gemeente nodig. Degene die <strong>de</strong><br />
11 De Apostolische geloofsbelij<strong>de</strong>nis<br />
12 De geloofsbelij<strong>de</strong>nis van Nicaea.
gemeente leidt, wordt door <strong>de</strong> gemeente zelf gekozen. Ook <strong>de</strong> her<strong>de</strong>r berispt <strong>de</strong> gemeente waar het<br />
nodig is.<br />
Er kan echter alleen gestraft wor<strong>de</strong>n met <strong>de</strong> ban: het uit <strong>de</strong> gemeenschap verstoten. Het do<strong>de</strong>n is<br />
niet toegestaan. Het zwaard is door God aan <strong>de</strong> wereldse overheid gegeven en met <strong>de</strong> wereld heeft<br />
<strong>de</strong> gemeente geen band meer. De ban is het terugzetten van een ongehoorzame gelovige in <strong>de</strong><br />
wereld.<br />
Ten slotte is er <strong>de</strong> eed. Dit is ook een wereldse zaak. Het ja van een gelovige is ja en zijn nee is een<br />
nee. Een eed is om te bewijzen dat je <strong>de</strong> waarheid spreekt. Een gelovige hoeft het niet te bewijzen,<br />
want <strong>de</strong> gelovige spreekt al <strong>de</strong> waarheid, want Christus is <strong>de</strong> Waarheid.
Conclusie<br />
Voor een groep gelovigen, die zwaar vervolgd wer<strong>de</strong>n, bood dit geschrift een prachtig houvast naast<br />
<strong>de</strong> Bijbel. Het laat snel zien hoe je als gelovige dient te leven en mocht je in een discussie raken met<br />
een an<strong>de</strong>r, dan kan je gauw aantonen waarom je bepaal<strong>de</strong> zaken wel doet (bijvoorbeeld het dopen<br />
van gelovigen) of waarom je bepaal<strong>de</strong> zaken niet doet (het zweren van een eed). Het geschrift is<br />
makkelijk mee te nemen en goed te verbergen als je gearresteerd zou wor<strong>de</strong>n.<br />
Hoe biedt <strong>de</strong> <strong>Brü<strong>de</strong>rliche</strong> <strong>Vereinigung</strong> houvast aan <strong>de</strong> gelovigen? Door hen te blijven vertellen dat<br />
juist zij het ware volk van God zijn. Zij han<strong>de</strong>len immers niet zoals <strong>de</strong> magistraten en <strong>de</strong> an<strong>de</strong>re<br />
gelovigen, die <strong>de</strong> overheid erkennen als Gods instrument? Immers, als <strong>de</strong> overheid Gods instrument<br />
was, zou het <strong>de</strong> Gemeente niet vervolgen.<br />
Er wordt opgeroepen vast te hou<strong>de</strong>n aan het geloof, ondanks alles. Daardoor wordt <strong>de</strong> gelovige een<br />
martelaar voor Gods troon. Hoewel <strong>de</strong> kerkva<strong>de</strong>rs niet gelezen wer<strong>de</strong>n, kunnen <strong>de</strong> kerkva<strong>de</strong>rs wel<br />
bekend veron<strong>de</strong>rsteld wor<strong>de</strong>n bij <strong>de</strong> gelovigen vanuit hun Katholieke of Protestantse achtergrond.<br />
Veel kerkva<strong>de</strong>rs zijn gestorven voor het ware geloof als martelaar.<br />
Ook lijkt <strong>de</strong> <strong>Brü<strong>de</strong>rliche</strong> <strong>Vereinigung</strong> een on<strong>de</strong>rwijzend karakter te hebben voor <strong>de</strong> beginnen<strong>de</strong><br />
gelovigen. Een ‘Anabaptisme voor dummies’ om het oneerbiedig te noemen. In een notendop<br />
wor<strong>de</strong>n alle belangrijke thema’s genoemd.<br />
Toch kan ik het niet laten om <strong>de</strong> <strong>Brü<strong>de</strong>rliche</strong> <strong>Vereinigung</strong> te bestempelen als eerste protestantse<br />
belij<strong>de</strong>nisgeschrift. Immers, hoewel het geschrift bedoeld was voor <strong>de</strong> gelovigen binnen <strong>de</strong> eigen<br />
kring, zal het geschrift ook bij <strong>de</strong> an<strong>de</strong>re protestanten na verloop van tijd wel bekend gewor<strong>de</strong>n zijn,<br />
waarmee <strong>de</strong> <strong>Brü<strong>de</strong>rliche</strong> <strong>Vereinigung</strong> ook kon fungeren als geloofsver<strong>de</strong>diging.<br />
Wellicht dat Calvijn het geschrift ook gekend of in bezit gehad heeft. Dit is niet geheel on<strong>de</strong>nkbaar,<br />
aangezien hij een vrouw getrouwd heeft, die voorheen Dopers was. Ook op plaatsen waar hij <strong>de</strong><br />
thema’s van <strong>de</strong> We<strong>de</strong>rdopers behan<strong>de</strong>lt in zijn Institutie zie je dat hij punten volgt, die in <strong>de</strong><br />
<strong>Brü<strong>de</strong>rliche</strong> <strong>Vereinigung</strong> ook staan. Zoals <strong>de</strong> kerk, <strong>de</strong> (kin<strong>de</strong>r)doop, <strong>de</strong> eed, <strong>de</strong> overheid. 13<br />
Ten slotte een opvallend gegeven in <strong>de</strong> 7 artikelen in <strong>de</strong> <strong>Brü<strong>de</strong>rliche</strong> <strong>Vereinigung</strong>: het eerste artikel<br />
(over <strong>de</strong> Doop) is relatief kort en het laatste artikel (over <strong>de</strong> eed) is relatief lang. Het lijkt erop dat in<br />
<strong>de</strong> <strong>Brü<strong>de</strong>rliche</strong> <strong>Vereinigung</strong> <strong>de</strong> volgor<strong>de</strong> is aangehou<strong>de</strong>n: het kleinste verschilpunt als eerste<br />
behan<strong>de</strong>len en het grootste verschilpunt als laatste. Blijkbaar beston<strong>de</strong>n er grote verschillen tussen<br />
<strong>de</strong> Dopersen in <strong>de</strong> visie op <strong>de</strong> overheid en <strong>de</strong> eed.<br />
Hoewel ik ook verschilpunten in schriftuitleg heb genoemd op pagina 5, komen <strong>de</strong>ze niet terug in <strong>de</strong><br />
<strong>Brü<strong>de</strong>rliche</strong> <strong>Vereinigung</strong>.<br />
13 Deze passages in <strong>de</strong> Institutie van J. Calvijn han<strong>de</strong>len over <strong>de</strong> genoem<strong>de</strong> on<strong>de</strong>rwerpen: Boek IV.1.13, Boek<br />
IV.16.1, Boek II.8.26, Boek IV.20.2