Skåder glasenom på bordenom i Krogenom ... - Muriel Norde

Lättja-FEM is vroom-Ø and schrander-MASC.SG.NOM
‘Lättja is vroom en schrander’
b. Rank hon är som ungan lind Agne 13
rank zij is als jong-MASC.SG.ACC linde-COMM(FEM)
‘Zij is rank als een jonge linde’
c. Om våra knep någon gång komme för ljusan dager? FörfOsk 16
als onze truukjes een keer kwamen-SUBJ voor licht-MASC.SG.ACC dag-MASC.SG.NOM
‘Stel dat ons bedrog op een dag aan het licht zou komen?’
Naamvalsuitgangen, ook als deze foutief gebruikt werden, maakten een enigszins plechtige indruk.
Waarom was dat? Waarschijnlijk hebben zij deze hoge status te danken aan de reformatorische
Bijbelvertalingen, met name die uit 1541 (Gustav Vasas Bibel) die, net als overig “onze”
Statenbijbel, gekenschetst wordt door archaïserend taalgebruik (Ståhle 1970:31ff.). In onderstaand
fragment is een dergelijk staaltje van verbuiging te zien, dat vooral door de opsomming een statige
en deftige indruk maakt:
(4) Wij wete wel at Laghen är godh, tå man henne retteligha brukar, wetandes, at them
retferdigha är ingen Lagh satt. Vthan oretferdighom och olydighom, ogudhachtighom och
syndarom, ohelighom och oandelighom, fadhermördarom och modhermördarom,
mandråperom, bolarom, drengiaskendarom, menniskiotiuffuom, liugharom, meenedharom,
[…] (1Tim 1:8-10)
‘Doch wij weten, dat de wet goed is, zo iemand die wettelijk gebruikt; En hij dit weet, dat
den rechtvaardigen de wet niet is gezet, maar den onrechtvaardigen en den halsstarrigen, den
goddelozen en den zondaren, den onheiligen en den ongoddelijken, den vadermoorders en
den moedermoorders, den doodslagers, Den hoereerders, dien, die bij mannen liggen, den
mensendieven, den leugenaars, den meinedigen […]’
Deze kenmerkende stijl werd geparodieerd door Carl Michael Bellman (Larsson & Hellquist
1967:18, 92), bijvoorbeeld in de proloog van Fredmans Epistel 1:
(5) drick käre Bröder; Skåder glasenom på bordenom i Krogenom; betraktom Stopenom på
hyllomen inom Skåpdörrenom
‘Drink, geliefde broeders! Aanschouw de glazen op de tafels in de kroeg; kijk naar de
kannen op de planken achter de deuren van het buffet […]’
Hier zien wij een opsomming van de datiefuitgangen –enom (oorspronkelijk
MASC/NEUT.SG.DAT.DEF) en –omen (oorspronkelijk PL.DAT.DEF). Bellman maakt er een potje van,
want glasenom en Stopenom zouden in de accusatief moeten staan omdat het directe objecten zijn,
en omdat Bellman meerdere glazen en kannen bedoelt zou de vorm bovendien een meervoudsvorm
moeten zijn. Bordenom en Skåpdörrenom staan wel in een positie (na een voorzetsel) waar de datief
vereist is, maar ook dit zijn meervouden, en hebben dus de verkeerde uitgang. Alleen Krogenom en
hyllomen zijn (toevallig?) historisch correct. Dat Bellman de Oudzweedse naamvallen niet meer
actief beheerste blijkt overigens ook uit zijn brieven: daar treft men dergelijke vormen nooit aan
(zie BellmSkr XVIII).
3. Samenvatting
In het hierbovenstaande heb ik laten zien dat naamvalsuitgangen op verschillende manieren als
stijlmiddel konden worden gebruikt. In Oudzweedse poëzie vormden verbogen vormen een handig
alternatief om aan de regels voor rijm en metrum te kunnen voldoen (voorbeelden in (2). Deze