Skåder glasenom på bordenom i Krogenom ... - Muriel Norde

gehecht kan worden als in en artist som jag inte tycker oms platta (informeel, zie Norde 1997,
2006). De nominatiefuitgangen meervoud overleefden in de meeste gevallen als
meervoudsuitgangen, en er kwam zelfs een nieuwe uitgang bij: de –n voor onzijdige woorden die
eindigen op een klinker (äpple – äpplen, zie Wessén 1968:200ff.). In dit artikel wil ik echter nog
een andere mogelijkheid bespreken, namelijk het (tijdelijke) behoud van naamvalsuitgangen als
stijlmiddel.
2. Naamval als stijlmiddel
Dat verbogen en onverbogen vormen lange tijd naast elkaar bleven bestaan, bood een
Middeleeuwse dichter veel voordeel: om aan de regels van rijm en metrum te voldoen, kon deze
immers vaak uit twee vormen kiezen. Dit wordt geïllustreerd door de volgende versregels uit de
Eufemiavisa Ivan Lejonriddaren, een Oudzweedse bewerking uit ca. 1300 (oudste volledige
handschrift ca. 1400) van Chrétien de Troyes’ Yvain ou le chevalier au lion. In voorbeeld (2)a heeft
de dichter een woord nodig dat rijmt op är, en kiest daarom de vorm kär, ook al zou dit adjectief
eigenlijk de accusatiefuitgang –an moeten dragen. In voorbeeld (2)b zien we deze vorm wel, omdat
deze regels vrouwelijk rijm hebben en käran in ieder geval nog gedeeltelijk rijmt met ärä (over het
algemeen overstijgt het niveau van Ivan niet dat van het gemiddelde Sinterklaasgedicht). Het woord
ärä op zijn beurt is eigenlijk ook “fout”, omdat het de accusatiefvorm äro zou moeten hebben, zoals
in voorbeeld (2)c.
(2) a. aff alth thet folk ij landith är,
van al het volk in land-DEF is
the hafua honum alle saman kär Iv 113
zij hebben hem alle samen lief-Ø
‘[Ivan krijgt lof en waardering] van alle mensen in het land, zij hebben hem allen lief’
b. the halde honom werdogh oc haffue han käran, Iv172
zij houden hem waardig-Ø en hebben hem lief-ACC
thäs fanga the badhä priis och ärä,
dat-GEN krijgen zij zowel lof als eer-NOM
‘zij waarderen hem zeer en hebben hem lief, daarvan zullen zij nog profijt hebben’
(c. thäs hafuin ij badhe äro ok priis Iv 43
dat-GEN hebben-2PL jullie zowel eer-ACC als lof
‘daarvoor zullen jullie zowel lof als eer ontvangen’
Krijgt men bij deze auteur in ieder geval nog de indruk dat deze nog wel bekend is met de
verbuigingsregels van het klassieke Oudzweeds, enkele eeuwen later is dit zeer zeker niet langer het
geval. Schrijvers en dichters uit de zeventiende, achttiende en negentiende eeuw wilden ook nog
wel eens uitgangen gebruiken, maar uit de vele fouten die zij daarbij maken blijkt duidelijk dat de
naamvallen van hun eigen taalsysteem geen deel meer uitmaakten. Bij veel van onderstaande zinnen
zal een Middeleeuwse Zweed daarom ongetwijfeld in schaterlachen zijn uitgebarsten: in zin (3)a
wordt een mannelijke vorm van het adjectief gebruikt om naar een vrouwelijke persoon te
verwijzen; in (3)b wordt ook een mannelijke vorm van het adjectief gebruikt voor een vrouwelijk
persoon, en staat het adjectief ook nog eens in de verkeerde naamval (het zou een nominatiefvorm
moeten zijn); en de auteur van (3)c maakt het helemaal bont door een accusatiefvorm van het
adjectief naast een nominatiefvorm van het substantief te gebruiken.
(3) a. LÄTTJA […] är from, och spaker Herc 107