Klik hier om een pdf-versie te downloaden - Present Caritas ...

“In gesprek met
vrijwilligersverantwoordelijken
”
Verslag van diepte-interviews met vrijwilligersverantwoordelijken
in ouderenzorg

In het kader van het project Anders ouder worden
Met de steun van
© 2011
Verantwoordelijke uitgever
Liliane Krokaert
De kwaliteit van het vrijwilligerswerk in de residentiële ouderenzorg
verbeteren door degelijke vorming en ondersteuning van de
vrijwilligersverantwoordelijken
Publicatie van Present Caritas Vrijwilligerswerk
Liefdadigheidstraat 39
1210 Brussel
Voorwoord
In 2013 zal het 50 jaar geleden zijn dat onze organisatie, Present Caritas vrijwilligerswerk,
startte met de uitbouw en de ondersteuning van vrijwilligerswerk in zorgvoorzieningen. Wij
zijn actief in algemene en psychiatrische ziekenhuizen, in palliatieve eenheden, in centra voor
personen met een beperking en in woonzorgcentra.
De jongste jaren hebben wij in onze werking gezocht naar mogelijkheden om het
vrijwilligerswerk in de ouderenzorg, in ons geval dus in de woonzorgcentra, beter te
ondersteunen. De kans die ons geboden werd door het project ‘Anders ouder worden’ van Cera
en Lucas kwam op het juiste moment en wij hebben ze dan ook aangegrepen.
We zijn er immers van overtuigd dat de inzet van vrijwilligers een meerwaarde betekent voor alle
bewoners van woonzorgcentra, maar zeker voor deze die minder kunnen rekenen op steun van
familie en vrienden.
En we zijn er eveneens van overtuigd dat een goede vrijwilligerswerking in een zorgvoorziening
maar tot stand kan komen wanneer er een goede “vrijwilligersverantwoordelijke” is die tijd,
ruimte, middelen, ondersteuning en vorming krijgt om deze werking te begeleiden.
Het project ‘Anders ouder worden’ geeft ons de mogelijkheid om dit aan te tonen, en tegelijk om
dit reeds in praktijk om te zetten.
In deze uitgave kan u lezen hoe verantwoordelijken hun opdracht aanpakken, wat hun kansen
zijn, maar ook welke noden en verwachtingen ze hebben. Wij vinden de resultaten van de
bevraging zo boeiend dat we beslisten om deze in een brochure te zetten die u kan inspireren.
Graag bedanken wij Cera en Lucas voor de financiële en inhoudelijke ondersteuning van dit
project, Caritas Vlaanderen voor de onontbeerlijke personeelsbijdrage en Lieve Coorevits,
projectmedewerker, die zorgde voor de uitvoering ervan.
Albert Cluckers, voorzitter Present
2 3

Inhoudstafel
Deel 1 – Situering van het onderzoek 5
Deel 2 – De vrijwilligerswerking in de woonzorgcentra 7
2.1 De vrijwilligers 7
2.2 De vrijwilligerswerking 14
2.3 Taken die vrijwilligers uitvoeren 23
2.4 Meerwaarde van vrijwilligers 29
Deel 3 – De vrijwilligersverantwoordelijke 31
3.1 Wie is vrijwilligersverantwoordelijke? 31
3.2 Functiebeschrijving van vrijwilligersverantwoordelijke 32
3.3 Tijdsbesteding 34
3.4 Vorming voor vrijwilligersverantwoordelijken 35
3.5 Succesfactoren 36
3.6 Knelpunten 38
Deel 4 – Werken met vrijwilligers in praktijk 40
4.1 Rekrutering 40
4.2 Kennismaking en onthaal 42
4.3 Omkaderen van de vrijwilligers 47
Deel 5 – Tot slot 53
Extra informatie: het aanbod van Present 54
Deel 1 – Situering van het onderzoek
CERA nam in 2009 het initiatief voor het
project ‘Anders ouder worden’. Via dit
project wil CERA innoverende projecten voor
kwetsbare ouderen ondersteunen die werken
vanuit zorg op maat en tegemoetkomen
aan de tendens van een verschuiving
van residentiële zorg naar kleinschaliger
voorzieningen en zorg in de samenleving.
8 projecten kregen de kans om als pionier
een inspiratie te zijn voor anderen: na drie
jaar moet een draaiboek opgemaakt zijn,
bruikbaar voor potentiële initiatiefnemers.
Present werd geselecteerd met het volgende
project: Werken aan de kwaliteit van het
vrijwilligerswerk in de residentiële ouderenzorg
door degelijke vorming en ondersteuning
van de lokale vrijwilligersverantwoordelijken.
De stap naar residientiële zorg zal immers
voor veel mensen noodzakelijk blijven.
Daarom wil Present graag ook deze zorg
‘vermenselijken’ door in te zetten op een
goede vrijwilligerswerking.
Vrijwilligers kunnen een enorme meerwaarde
betekenen voor ouderen opgenomen in
een voorziening. Naast de nodige zorg die
door het personeel gegeven wordt, kunnen
vrijwilligers nog iets meer aandacht en
tijd geven aan de individuele persoon. Op
dit ogenblik zijn er op heel veel plaatsen
vrijwilligers ingeschakeld in de ouderenzorg.
Door een tekort aan visie en beleid inzake
vrijwilligerswerk, varieert de meerwaarde
echter nogal. Daarom schreef Present Caritas
vrijwilligerswerk vzw dit project uit.
In 2010 namen we diepte-interviews af
van vrijwilligersverantwoordelijken. Uit
deze informatie haalden we de noden en
knelpunten. In het algemeen blijkt de nood
aan omkadering en ondersteuning van de
verantwoordelijken.
situering
• Enerzijds werkt Present daarvoor
een aantal trainingen uit over visie,
communicatie, selectie, evaluatie,….
waarin veel plaats gegeven wordt aan
het bespreken van praktijkvoorbeelden
aangebracht door de deelnemers. De
sterkte van de training is de specialisatie
aangezien deze volledig is toegespitst op
de sector van de ouderenzorg (en niet op
vrijwilligerswerk in het algemeen). Voca
Training&Consult helpt bij het uitwerken
en geven van de trainingen.
• Maar er is ook nood aan het
sensibiliseren van directies en besturen
van zorginstellingen zodat ze middelen
en tijd vrijmaken voor de taak van
vrijwilligersverantwoordelijke.
Diepte-interview
Als eerste stap in het project, werd de realiteit
bevraagd aan de hand van diepte-interviews
met vrijwilligersverantwoordelijken. Door de
diepgaande manier van interviewen kunnen
onderliggende verklaringen gevonden worden
die met grootschalig maar oppervlakkig
onderzoek verborgen blijven. Het spreekt
voor zich dat hier naar kwalitatieve data wordt
gezocht.
Door het afnemen van 23 diepte-interviews
verzamelden we heel wat verhalen. Daaruit
haalden we de thema’s voor de trainingen.
We kregen ook meer voeling met het terrein
wat onze sensibiliseringscampagne vorm
gaf. Maar we wilden de hoeveelheid aan
informatie ook beschikbaar maken voor
geïnteresseerden en beslisten daarom deze
publicatie te maken.
4 5

situering vrijwilligerswerking
Het is niet de bedoeling van deze brochure
om als wetenschappelijke informatie gezien
te worden. We hopen enkel dat deze
getuigenissen een inspiratiebron kunnen zijn
voor anderen.
Selectie woonzorgcentra
Samen met Zorgnet Vlaanderen werd een
selectie gemaakt van woonzorgcentra,
ongeveer vijf per provincie. Via Zorgnet
Vlaanderen werd de vraag om medewerking
aan ons project aan alle woonzorgcentra
verspreid. De woonzorgcentra die hierop
positief reageerden, werden zoveel mogelijk
in de selectie opgenomen.
Bovendien hielden we rekening met het al
dan niet aangesloten zijn bij Present. We
selecteerden ongeveer twee aangesloten
voorzieningen per provincie.
Grafiek 1 toont dat de bezochte
woonzorgcentra grotendeels behoren tot de
categorie woonzorgcentum met 50 tot minder
dan 100 bedden (12 woonzorgcentra). Acht
woonzorgcentra behoren tot de categorie
100 tot minder dan 150 bedden. De meeste
woonzorgcentra werden de laatste jaren
uitgebreid met een nieuwbouw, of deze is
gepland.
Naast de grootte van het woonzorgcentrum is
ook het aantal RVT bedden van belang (grafiek
2). Veel vrijwilligersverantwoordelijken merken
immers de toename van zorgbehoevende
bewoners, wat de taken die vrijwilligers
kunnen uitvoeren, beïnvloedt.
In 13 woonzorgcentra lag het aandeel RVT
bedden in het totaal aantal bedden tussen de
50 en 75%. Voor 5 woonzorgcentra ligt dit
aandeel nog tussen 25 tot 50%.
In deze publicatie is alleen informatie uit de
interviews opgenomen. Alle citaten zijn van
vrijwilligersverantwoordelijken.
Grafiek 1: Aantal kamers per woonzorgcentrum Grafiek 2: Aantal RVT-bedden op het totaal
aantal kamers per woonzorgcentrum
Deel 2 – De vrijwilligerswerking in
woonzorgcentra
Elke vrijwilligerswerking, net als elk woonzorgcentrum, heeft zijn eigenheid. We
bespreken in dit deel de kenmerken van de vrijwilligers, het reilen en zeilen van de
werking en de taken die vrijwilligers uitvoeren. We benadrukken op het einde van dit
hoofdstuk de meerwaarde die vrijwilligers betekenen voor een woonzorgcentrum.
2.1 De vrijwilligers
Grootte van de vrijwilligersgroep
De bezochte woonzorgcentra hebben, zoals
verwacht, heel diverse vrijwilligerswerkingen.
De grootte van de groep hangt
van diverse factoren af. Sommige
vrijwilligersverantwoordelijken hebben genoeg
aan een kerngroepje van vijf vrijwilligers die
ze heel persoonlijk kennen, efficiënt kunnen
inzetten en waarover ze de ‘controle’ kunnen
behouden. Andere verantwoordelijken willen
zo veel mogelijk vrijwilligers.
Grafiek 3: Absoluut aantal vrijwilligers per
woonzorgcentrum
Grafiek 3 toont alle woonzorgcentra
waar een interview werd afgenomen,
ingedeeld in categorieën volgens
absoluut aantal vrijwilligers. Het valt op
dat vrijwilligerswerkingen in de categorie
tussen 25 en 50 vrijwilligers het meest
vertegenwoordigd zijn. Uit de gesprekken
blijkt dat een vrijwilligersgroep van een 30-tal
vrijwilligers het vaakst voorkomt.
Grafiek 4: Aantal vrijwilligers t.o.v. het aantal
bewoners per woonzorgcentrum
6 7

vrijwilligerswerking vrijwilligerswerking
Het is belangrijk deze absolute aantallen
te bekijken ten opzichte van het aantal
bewoners van het woonzorgcentrum. Hoe
meer bewoners, hoe meer personeel, … hoe
meer kanalen om vrijwilligers aan te trekken
maar ook hoe meer hulp er nodig is voor
activiteiten en uitstappen.
Grafiek 4 toont duidelijk dat de grootste groep
woonzorgcentra (13) één tot twee vrijwilligers
heeft per vier bewoners.
De vrijwilligerswerkingen die ongeveer 30
personen tellen, zijn woonzorgcentra met
60 tot 120 bewoners, en dit is ook de
grootste groep in deze steekproef (zie vorig
hoofdstuk).
Groepen met 50 of meer vrijwilligers bevatten
vaak vrijwilligers die heel sporadisch komen
of die door hoge leeftijd eigenlijk niet meer
actief zijn maar niet van de lijst geschrapt
worden. Veel verantwoordelijken kunnen het
niet over hun hart krijgen een vrijwilliger te
bedanken voor bewezen diensten. Sommige
werkingen tellen heel veel vrijwilligers omdat
ze een groep van het Rode Kruis hebben,
een Vriendenkring (zie verder) van het
woonzorgcentrum of een groep die zich inzet
via een vereniging zoals Okra.
Algemeen zien de vrijwilligersverantwoordelijken
nog geen grote problemen
inzake de grootte van de groep vrijwilligers;
in sommige woonzorgcentra stijgt het aantal
vrijwilligers zelfs. Vooral woonzorgcentra
die investeerden in de uitbouw van hun
vrijwilligerswerking door het aanduiden van
een verantwoordelijke zagen het aantal
vrijwilligers stijgen. Vrijwilligers die zich goed
voelen binnen de organisatie doordat een
verantwoordelijke organiseert, coördineert,
motiveert en problemen aanpakt, zullen meer
reclame maken in hun netwerk. En mond
tot mond reclame is het meest efficiënt om
nieuwe vrijwilligers aan te trekken.
Een andere reden voor de stijging de laatste
jaren is het openen van een cafetaria. Veel
vrijwilligers hebben graag iets om handen
waardoor dit een aantrekkelijke taak is.
Maar velen kijken in de toekomst en zien
een vergrijzing van hun vrijwilligers wat een
sterke afname zal betekenen binnen 5 jaar.
De meesten hebben niet de indruk dat er
evenveel instroom als uitstroom zal zijn.
Rekrutering van vrijwilligers staat dus hoog op
de agenda voor de komende jaren.
Profiel van de vrijwilligers
Link tussen de vrijwilligers en het
woonzorgcentrum
De belangrijkste groep vrijwilligers zijn
familieleden van bewoners of overleden
bewoners. Het voordeel van familieleden
is dat hun engagement groeit: ze beginnen
met het helpen van hun familielid maar
steken af en toe een handje toe bij
andere bewoners. Op die manier kan de
vrijwilligersverantwoordelijke de mogelijke
vrijwilliger reeds inschatten qua karakter,
omgaan met bewoners,…. Dat dit spontaan
groeit, betekent meestal dat de persoon er
talent voor heeft. Een ander voordeel is dat
de persoon vertrouwd is met de werking van
het woonzorgcentrum.
Veel verantwoordelijken spreken deze
mensen persoonlijk aan om hen te vragen
officieel vrijwilliger te worden. Een formulier
en handtekening schrikt sommige potentiële
kandidaten af, maar als men uitlegt dat het
vooral voor de verzekering belangrijk is,
ziet de kandidaat het belang ervan wel in.
Door het tekenen van het formulier zien de
verantwoordelijken de vrijwilliger vaak meer
taken op zich nemen, ook al wordt hem of
haar duidelijk gezegd dat een overeenkomst
tekenen niet betekent dat meer engagement
van hem/haar verwacht wordt.
In vele woonzorgcentra wordt een persoon die
enkel zijn of haar familielid komt helpen niet
als een vrijwilliger beschouwd. Van zodra deze
mensen zich inzetten voor niet-familieleden
kunnen ze wel officieel vrijwilliger worden.
Enkele vrijwilligersverantwoordelijken hebben
hier toch problemen mee. De familieleden die
heel vaak komen, worden ook als vrijwilliger
gezien. Ze vinden het moeilijk iemand die
iedere dag zijn vader komt eten geven niet uit
te nodigen op de feestjes, terwijl een andere
vrijwilliger die net hetzelfde doet bij een
persoon die geen familie is, wel uitgenodigd
wordt. De grens hiertussen is dun.
“De laatste jaren zijn de nieuwe
”
vrijwilligers vooral familie van bewoners.
We maken duidelijk onderscheid tussen
iemand die alleen zijn familielid helpt en
personen die ook nog andere dingen
doen voor andere mensen; zij worden dan
wel vrijwilliger.”
Bij een overlijden van de bewoner reageren
vrijwilligersverantwoordelijken heel
verschillend.
Sommigen laten bewust een periode tussen
omdat ze merken dat het familielid er niet
klaar voor is. Maar het is wel goed om een
familielid dat actief was, terug op te bellen.
Anderen laten geen tussenperiode om twee
redenen:
• Voor sommige familieleden is het
een deel van het rouwproces. Als het
woonzorgcentrum een stuk kan bijdragen
aan de verwerking, waarom zou dat niet
kunnen?
• Als er een tussenperiode is, wordt
de stap te groot om terug naar het
woonzorgcentrum te komen:
“Soms is het wel zo dat ze het in het
”
begin moeilijk hebben om opnieuw in het
rusthuis te komen. Eigenlijk is het best
dat het kan doorgaan. Want ik had nu
iemand waarvan ik dacht dat ze wel zou
terugkomen na een periode, maar ik krijg
ze niet meer binnen, toch wel moeilijk om
die stap terug te zetten. Als ze blijven
komen, ja. Maar als er zo een tijd over
gaat, vervreemdt dat.”
8 9

vrijwilligerswerking vrijwilligerswerking
Een tweede groep zijn familieleden van
personeel of familie van permanente
vrijwilligers. Deze groep wordt vooral voor
occasionele activiteiten ingeschakeld.
Groepen waaruit minder vrijwilligers komen
maar die toch af en toe werden vernoemd
tijdens de gesprekken zijn vroegere
personeelsleden.
Een nieuwe trend zijn de bewoners van
de serviceflats die een goede gezondheid
hebben en een handje komen toesteken.
Hierover zijn de meningen verdeeld. Sommige
vrijwilligersverantwoordelijken zijn heel
dankbaar voor de hulp die deze personen
bieden. Ze kunnen vaak komen want ze
wonen vlakbij. Ze worden ingeschakeld
in het tuinonderhoud, allerhande klusjes
of het verzorgen van de dieren,… al
naar gelang hun eigen interesse. Andere
vrijwilligersverantwoordelijken vinden het
moeilijk. De afstand is te klein, waardoor deze
vrijwilligers soms te vaak komen of zich te
sterk bemoeien met de werking.
In sommige woonzorgcentra, ontstaan uit
een congregatie, hielpen de voorbije jaren
ook de zusters en paters die nog in goede
gezondheid waren. Deze groep neemt echter
snel af.
Andere woonzorgcentra hebben een club
‘Vrienden van …’ of een meterschap
gedragen door een groep mensen, vaak
familieleden van vroegere bewoners die zich
spontaan verenigden. Uit deze groep komen
enkele vrijwilligers maar dat is zeker niet het
grote aantal.
Vriendenkringen zijn niet altijd (officiële)
vrijwilligers maar organiseren wel (grote)
activiteiten zoals de jaarlijkse barbecue,
het paasontbijt, de week van de bejaarden,
moederdagreceptie of het vrijwilligersfeestje.
Doordat zij dingen organiseren, valt de
taak voor de vrijwilligersverantwoordelijke
lichter uit en moeten er minder vrijwilligers
ingeschakeld worden. De samenwerking
verloopt meestal goed. Het blijkt wel
moeilijker en moeilijker om kandidaten voor
dergelijke Vriendengroepen te vinden.
Leeftijd
Wat betreft de leeftijd van de vrijwilligers in
de ouderenzorg, behoort de grootste groep
tot de gepensioneerden: van begin zestig
tot de hoge leeftijd van 85 jaar met een
gemiddelde leeftijd die zich situeert tussen
65 en 70 jaar.
Enkelen hiervan zijn vroegere huisvrouwen
die zich ook als jonge huismoeder reeds
als vrijwilliger engageerden. Het aantal
huismoeders is in de huidige generatie zeer
sterk geslonken, zodat deze groep van
potentiële vrijwilligers bijna niet meer bestaat.
Er zijn wel veertigers of vijftigers die
vrijwilligerswerk doen in de ouderenzorg. Vaak
hebben deze mensen om één of andere reden
geen toegang tot de arbeidsmarkt en willen
ze toch een nuttige bezigheid. Of ze bieden
wat van hun vrije tijd aan voor heel specifieke
taken, vaak hun hobby: tweewekelijks
bloemschikken, koken, aromatherapie,… Op
die manier is het ook combineerbaar met hun
(deeltijdse) job of hun gezin.
Er zijn ook atypische vrijwilligers: bijvoorbeeld
een persoon met een zelfstandige zaak die
Jong versus oud
eenmaal per drie maanden de cafetaria komt
openhouden.
Wat jongeren betreft: er zijn algemeen
weinig jongeren actief als vrijwilliger in een
woonzorgcentrum. Toch gaat één jongere
wekelijks op bezoek in het woonzorgcentrum
omdat ze graag met ouderen omgaat, of er
zijn jongeren die intensief komen gedurende
een korte periode: voor of tijdens de
studies, terwijl men werk zoekt of tijdens een
sabbatjaar.
Nochtans zijn jonge krachten belangrijk voor
uitstappen met de rolstoelen. Daarom wordt
vaak een beroep gedaan op sporadische
vrijwilligers. Vooral mannen worden
gemotiveerd voor occasionele hulp waarbij
spierkracht nodig is.
De vrijwilligersverantwoordelijken merken algemeen geen mentaliteitsverschil tussen
jongere en oudere vrijwilligers. We noteren hier wel enkele interessante bedenkingen:
• Voor oudere vrijwilligers is het gemakkelijker zich in te leven gezien het geringere
leeftijdsverschil.
• Vrijwilligers van veertig of vijftig jaar nemen specifiekere taken op zich en komen
minder vaak. Gezien hun drukke agenda ligt de afspraak lang op voorhand vast
en is deze vaak ook op regelmatige basis. Oudere vrijwilligers komen vaker, soms
dagelijks.
• Sommige vrijwilligerswerkingen zijn spontaan en lang geleden ontstaan. Soms zijn
die groepen zeer gesloten naar nieuwe vrijwilligers toe.
• Een animatieve grondhouding of nieuwe zorgtrends zijn soms moeilijk uit te
leggen: de ‘oudere’ vrijwilligers voelen het aan als kritiek op de manier waarop ze
al jarenlang hun vrijwilligerswerk doen.
• Vroeger kwamen kandidaat-vrijwilligers vaak in groep. De huidige kandidaatvrijwilligers
kiezen bewuster, zijn vaak hoger opgeleid en zijn eveneens
geïnteresseerd in de werking en de achterliggende visie.
10 11

vrijwilligerswerking vrijwilligerswerking
Werksituatie
De meeste vrijwilligers zijn op pensioen of
op brugpensioen. Maar ook deze groep
heeft het op de dag van vandaag druk
(‘sandwichgeneratie’).
Andere vrijwilligers zijn nog actief op de
arbeidsmarkt. Ze werken in ploegverband
en kunnen daardoor een voormiddag of
namiddag langs komen of ze komen enkel in
het weekend naar het woonzorgcentrum.
Meer en meer worden kandidaat-vrijwilligers
doorgestuurd vanuit de psychiatrie of vanuit
de RVA (Alternatieve tewerkstelling via het
Vlaams fonds, Vlaamse inschakelingspremie,
CAO 26, mensen met invaliditeit …). De
vrijwilligersverantwoordelijken zitten hier
duidelijk met een dilemma.
“
“Vaak is er een aanbod van mensen die
uit begeleid wonen komen, psychiatrie,
gehandicapten,.... Maar dat is moeilijk. Ik
wil wel iedereen de kans geven maar we
zijn geen therapeuten. De balans moet
altijd hellen naar de meerwaarde voor
de bewoners. Je moet er meer uithalen
dan dat je er in steekt. Dus ik wil zeker
energie steken in begeleiden maar ze
mogen hun problemen niet meebrengen
naar de mensen.”
De vrijwilligersverantwoordelijken die goede
ervaringen hebben, werken altijd samen met
(traject)begeleiders (bv. van begeleid wonen
of uit de psychiatrisch centra).
Ook moeten deze mensen uit vrije wil komen
en gemotiveerd zijn, niet om minder uren
therapie te moeten volgen. Het moet een
positieve keuze zijn.
“Als je de motivatie niet hebt, dan komt
het niet in orde.”
Uit alle getuigenissen blijkt dat deze
vrijwilligers niet behandeld kunnen worden
als gewone vrijwilligers: er is extra aandacht
en begeleiding nodig. Dit vereist dat de
vrijwilligersverantwoordelijke voldoende tijd
vrijgesteld is voor de vrijwilligerswerking. Elk
woonzorgcentrum moet uitmaken welke keuze
wordt gemaakt. Vanuit deze groep stromen
vrijwilligers in voor meer praktische jobs.
Woonplaats
Globaal gezien komen de meeste vrijwilligers
uit het dorp of omstreken. Soms willen
personen vrijwilligerswerk doen in een
bepaald woonzorgcentrum omdat ze de
bewoners kennen via het verenigingsleven of
de parochie.
Sommige verantwoordelijken zien een
concurrentiestrijd tussen het OCMW, de
verenigingen en de woonzorgcentra om de
vrijwilligers voor zich te winnen.
Daarom speelt de zichtbaarheid van een
woonzorgcentrum een grote rol: een
opendeurdag naar aanleiding van het in
gebruik nemen van een nieuwbouw is de
ideale manier om de omwonenden bij
het woonzorgcentrum te betrekken. Ook
het ingebed zijn in de gemeenschap is
van belang. Zo proberen woonzorgcentra
te evolueren naar ‘open huizen’, via een
laagdrempelige cafetaria, het samenwerken
met de lagere school, het aanbieden van
warme maaltijden voor senioren uit de
buurt. Dit heeft niet de bedoeling om extra
vrijwilligers te vinden, maar het maakt het
woonzorgcentrum en zijn werking wel bekend
in de buurt.
Woonzorgcentra die in een buitenwijk van een
stad, bijvoorbeeld langs een steenweg, of
”
in een kansarme buurt gelegen zijn, hebben
moeilijkheden om vrijwilligers aan te trekken.
Palliatieve vrijwilligers leggen grotere
afstanden af, gezien de specificiteit van hun
taak.
Motivering
Vrijwilligers zijn niet alleen mensen die in de
zorgsector hebben gewerkt. Verschillende
opleidingen zijn vertegenwoordigd:
ambulancier, leerkracht, maatschappelijk
werkster, bedrijfseigenaar, secretaresse,
winkeleigenaar,…
Vaak zijn het sociaalgeëngageerde mensen
die ook in ander verenigingen actief zijn: Okra,
Ziekenzorg,… wat hun agenda vaak overvol
maakt.
Hun motivering is, volgens de vrijwilligersverantwoordelijken,
enerzijds altruïstisch:
• dienstbaarheid
• engagement (bv. vroegere
bedrijfseigenaar die zich nu wil inzetten
voor mensen)
en anderzijds gericht op zichzelf:
• sociaal contact: contact met ouderen en
met andere vrijwilligers
• een zinvolle tijdsbesteding
“
“Ze doen het in de eerste plaats voor de
bewoners maar ook om elkaar te zien.”
Vrijwilligersverantwoordelijken moeten er over
waken dat de vrijwilligers een meerwaarde
bieden en geen foute motivatie hebben. Het
drankje op het terras tijdens een wandeling
mag niet belangrijker zijn dan de babbel met
de bewoner.
Daarom is het belangrijk om tijdens het
gesprek met een nieuwe vrijwilliger te polsen
naar zijn of haar motivatie en duidelijk
uit te leggen wat er van een vrijwilliger
verwacht wordt en wat de visie is van het
woonzorgcentrum inzake zorg, animatie en
vrijwilligerswerk.
“Er zijn een aantal vrijwilligers die wel
”
het hart op de juiste plaats hebben,
maar de visie van animatie en verzorging
niet volgen, bv. respecteren van dieet,
mensen zoveel mogelijk nog zelf laten
doen,…”.
Elke vrijwilliger moet bereid zijn de visie en
het beleid te volgen. Communicatie naar de
ganse groep vrijwilligers over (nieuwigheden
in) visie en beleid zijn noodzakelijk als je hen
wil meenemen in de werking.
12 13

vrijwilligerswerking vrijwilligerswerking
“
2.2 De vrijwilligerswerking
Vrijwilligerscultuur
Sommige vrijwilligersverantwoordelijken erven
een bestaande vrijwilligerswerking wat niet
altijd een gemakkelijke situatie is. Het is vaak
moeilijk de manier van werken om te buigen
en kritische vrijwilligers mee te krijgen in een
nieuw verhaal.
“We willen de mentaliteit omgooien.
We willen een groep van nieuwe
vrijwilligers opbouwen met de
vrijwilligersverantwoordelijke die
ondersteunt en begeleidt en de groep
‘oudere’ vrijwilligers die eigenlijk te
autonoom zijn, afbouwen. De nieuwe
vrijwilligers geraken niet geïntegreerd
in de groep en daarenboven spreekt
de stijl van de oudere groep de nieuwe
vrijwilligers niet aan. We wachten eigenlijk
op de opening van een nieuwbouw omdat
we hopen dat het dan gemakkelijker
wordt om een nieuwe vrijwilligerswerking
Elke verandering in organisatie of visie moet
goed onderbouwd worden. Geduld, veel en
aangepast communiceren zijn heel belangrijk.
Er zijn voorbeelden waar de werking
sterk groeide na het herstructureren
en het aanduiden van een
vrijwilligersverantwoordelijke. De vrijwilligers
voelen zich na de aanpassingsperiode beter.
“Op zich is er niet veel veranderd,
integendeel, nu zijn ze meer betrokken,
met het personeels- en nieuwjaarsfeest,
een vrijwilligersvergadering elke twee
maand,…”
”
Elke vrijwilligerswerking heeft zijn eigenheid
op te starten.” In de meest positieve verhalen beschrijven
de vrijwilligersverantwoordelijken een hechte
groep die zeer betrokken is bij de bewoners.
Ze worden uitgenodigd voor vormingen en
feesten zodat ze zich deel van het geheel
zouden voelen. De vrijwilligersvergaderingen
of –feesten zijn heel gezellig en ook na
de activiteiten wordt er (soms letterlijk)
nagekaart.
“
“De vrouwen uit onze vrijwilligersgroep
organiseren af en toe uitstapjes, ook
de nieuwe vrijwilligers worden hierin
opgenomen. Niet alle vrouwelijke
vrijwilligers gaan hier op in, er is een
kerngroepje dat organiseert, anderen
gaan af en toe mee en sommigen nooit.”
“De vrijwilligers vroegen onlangs of ze
een eigen prikbord mochten hebben
zodat ze zich kunnen voorstellen
en profileren als een groep. Er is
dus wel een groepsgevoel onder de
vrijwilligers.”
“Vroeger hadden de vrijwilligers een
eigen kamertje, maar dat kon niet
gesloten worden, wat de vrijwilligers
niet goed vonden. Daarna heb ik hen
een eigen postbakje gegeven maar dat
werd niet geleegd.”
“Er is een hoekje in de cafetaria met
een kast voor de vrijwilligers. Ze
hebben daar hun badge, de planning
ligt daar en andere informatie. Er hangt
ook een kader met enkele tekstjes
van vrijwilligers die wilden opschrijven
waarom ze vrijwilliger zijn.”
Toch zijn er werkingen waar de vrijwilligers
niet alle andere vrijwilligers kennen: tijdens
de week komen ze op andere momenten en
er is geen vergadering of feestje waar ze
elkaar kunnen ontmoeten. Het is belangrijk
te beseffen dat vrijwilligers die een deel van
hun voldoening uit het contact met andere
vrijwilligers halen, in een dergelijke werking
zullen afhaken.
Het nadeel van een te hechte
groep is dat nieuwe vrijwilligers niet
gemakkelijk opgenomen worden. Enkele
verantwoordelijken werden geconfronteerd
met een dergelijke situatie.
14 15

vrijwilligerswerking vrijwilligerswerking
Visie en beleid
Het op papier zetten van een gedragen visie
over zorg en vrijwilligerswerk is van groot
belang voor een goede werking. De visie
dient als een soort meetlat indien er zich
problemen stellen. Elk woonzorgcentrum en
elke vrijwilligerswerking kent zijn tradities en
zijn manier van werken.
“
“Hoe omgaan met mensen, pijlers van de
organisatie, de kans om zich emotioneel
te uiten, dat problemen besproken
kunnen worden, privacy van bewoners.
Dat staat allemaal in onze visie”
“Het is wel belangrijk dat de
medewerkers weten dat mensen met
beperkingen ook aanvaard worden als
vrijwilliger en gewaardeerd moeten
worden. Als ze daar niet mee omkunnen,
stelt dat snel problemen.”
Meer en meer wordt binnen woonzorgcentra
werk gemaakt van een visie op papier, een
draaiboek van de vrijwilligerswerking, een
kennismakingsgesprek, selectieprocedure,
een informatiebrochure voor de vrijwilliger,
taakbeschrijving van de vrijwilligers,
vergaderingen met verslagen. Soms komt
de vraag vanuit de directie, soms vanuit
de vrijwilligersverantwoordelijke. Een van
de woonzorgcentra was ook een aantal
procedures aan het uitschrijven op het gebied
van het begeleiden en het evalueren van
vrijwilligers.
Voorbeeld van verschillende visie en beleid op het
organiseren van de cafetaria
Er zijn woonzorgcentra die principieel kiezen voor personeel om de cafetaria
open te houden.
Woonzorgcentra die wel op vrijwilligers rekenen om de cafetaria open te houden,
verantwoorden dit door het verschil in werking: een vrijwilliger kan meer tijd
nemen om met de bewoners en familieleden een babbeltje te slaan en de
cafetaria zou minder open zijn indien betaalde krachten zouden ingezet worden.
En met de opbrengst kunnen er meer uitstappen gedaan worden.
“De cafetaria is al 7 jaar open en er heeft nog nooit iemand van het personeel in
gewerkt.”
In sommige woonzorgcentra is er altijd minstens één personeelslid (iemand
die hiervoor aangenomen is of een beurtrol van het personeel) aanwezig in de
cafetaria, samen met enkele vrijwilligers. Maar ook combinaties zijn mogelijk:
tijdens de week vrijwilligers en in het weekend personeel of jobstudenten.
Voorbeeld van visie en beleid op het inzetten van
vrijwilligers
Soms zijn vrijwilligers toegewezen aan een afdeling, zoals voor
maaltijdbegeleiding of ze werken afdelingsoverschrijdend volgens activiteit
en beschikbaarheid. Er zijn ook woonzorgcentra waar geen vrijwilligers op de
diensten komen, enkel in de cafetaria en voor gezamenlijke animatieactiviteiten.
Dit heeft te maken met de privacy van de bewoners en het vermijden van
conflicten met het personeel.
Sommige vrijwilligersverantwoordelijken kunnen rekenen op een kern van
vrijwilligers die ze zeer goed kennen en die al jaren dienst doet. Ze laten hen
soms activiteiten alleen doen, zodat ze tijd hebben voor andere bewoners op
individuele basis. Andere vrijwilligersverantwoordelijken laten vrijwilligers nooit
alleen. Op die manier zien ze ook hoe ze met de bewoners omgaan en kunnen ze
problemen inschatten.
Tijdsinvestering
De inzet van de vrijwilligers varieert sterk.
Sommigen komen dagelijks, anderen komen
slechts één keer om de drie maanden maar
wel regelmatig, anderen komen enkel voor
specifieke activiteiten zoals wandelingen.
Vrijwilligersverantwoordelijken vinden het
interessant om een harde kern vrijwilligers te
hebben die vaste taken hebben en waarop
ze kunnen rekenen (een groepje tussen 5
en 10 vrijwilligers lijkt de meesten genoeg).
Daarnaast is het ideaal een groep vrijwilligers
te hebben die ze kunnen opbellen in nood,
voor speciale activiteiten of voor activiteiten
waar veel vrijwilligers voor nodig zijn, zoals
een wandeling.
Het is heel afhankelijk van situatie tot situatie
of er zo’n vaste kern vrijwilligers is, of er
een reservelijst met sporadische vrijwilligers
(ook wel randvrijwilligers genoemd in
bepaalde vormingen) bestaat. Sommige
verantwoordelijken hebben vrijwilligers te kort
voor de animatie-activiteiten, anderen hebben
te weinig mensen voor de wandelingen.
16 17

vrijwilligerswerking vrijwilligerswerking
In enkele woonzorgcentra wordt een
minimumengagement gevraagd.
“
“Het is ook duidelijk vastgelegd wie hier
een vrijwilliger is. Ze moeten bij ons
minstens 5 activiteiten per jaar meedoen,
dan zijn ze vrijwilliger en krijgen ze een
verzekering,... iemand die één of twee
keer per jaar komt is voor ons geen
vrijwilliger”
Meestal is geen minimumengagement vereist
maar wordt wel in het contract vastgelegd
wanneer de vrijwilliger kan komen. Het kan
natuurlijk ook dat vrijwilligers zomaar langs
komen voor een babbel.
Planning
Er zijn vaak twee groepen vrijwilligers (die
elkaar soms overlappen): cafetaria- en
animatievrijwilligers. De begeleiding van de
cafetariavrijwilligers vraagt in de meeste
gevallen meer administratie, zeker in
woonzorgcentra waar de cafetaria dagelijks
open is.
Meestal komen de cafetariavrijwilligers op
een vaste dag en moeten dan enkel de lege
dagen of vervangingen geregeld worden. Dit
kan op verschillende manier gebeuren:
• De verantwoordelijke voor de
cafetariavrijwilligers belt mensen op
indien nodig.
• In sommige woonzorgcentra wordt
ook voor de cafetariavrijwilligers een
vergadering georganiseerd. De planning
wordt dan voorgelegd en alle lege
plekken ingevuld. Deze vergadering
biedt de kans om problemen of vragen
te bespreken, bv. bewoners bestellen
dingen die ze niet mogen drinken of eten
(alcohol, suiker).
• De dienst administratie houdt de planning
van de cafetariavrijwilligers bij.
Wat betreft de animatievrijwilligers loopt
de planning iets minder regelmatig. Sommige
vrijwilligers hebben vaste dagen maar vaak
is het eerder afhankelijk van de planning
van de ontspanningsactiviteiten. Bij de
intake wordt nagegaan welke activiteiten de
kandidaat-vrijwilliger zou willen doen. Er zijn
verschillende manieren om de animatie te
organiseren:
• De activiteiten worden gepland op basis
van de beschikbaarheid van de vrijwilliger
die hieraan wil meewerken.
• De activiteiten worden gepland en de
animatoren stellen zelf een vrijwilliger
voor.
“Ik kies samen met de ergo’s welke
vrijwilliger gevraagd wordt, op basis van
een systeem zodat iedereen aan bod
komt en zijn voorkeuractiviteiten kan
doen”. (Dit werkt niet altijd goed, omdat
de vrijwilliger niet altijd beschikbaar is)
• De activiteiten worden gepland en in
de wandelgangen of in een vergadering
schrijven de vrijwilligers zich in voor de
activiteit die hen interesseert.
• In hele kleine vrijwilligerswerkingen
gebeurt dit soms nog informeler. De
animator spreekt gewoon af met de
vrijwilliger wanneer hij of zij nog eens kan
langskomen.
”
Opvolging
De opvolging van de vrijwilligerswerking is
van woonzorgcentrum tot woonzorgcentrum
heel verschillend. Vaak wordt er een map
bijgehouden waarin de lijst van de vrijwilligers
en hun overeenkomst zit. Soms bevat deze
map nog andere informatie over de werking:
• Doel
• Functiebeschrijving van de
verantwoordelijke
• Basishouding van de vrijwilliger
• Rekrutering
• Profiel vrijwilliger: omschrijving van elke
taak
• Informatie met betrekking tot
sociale zekerheid, verzekering voor
vrijwilligers,...
• Wat te doen bij problemen of spanningen
Deze informatie is vooral belangrijk op
het moment dat de vrijwilligerswerking
overgedragen moet worden aan een nieuwe
vrijwilligersverantwoordelijke.
Daarnaast sturen sommige
vrijwilligersverantwoordelijken de verslagen
van de vrijwilligersvergadering systematisch
door naar alle diensthoofden. Indien
de vrijwilligersverantwoordelijke tot het
animatieteam behoort, zijn ook deze collega’s
vaak nauw betrokken: ze werken samen met
de vrijwilligers en krijgen de nodige informatie
rechtstreeks van hun collega. In nood zouden
zij de werking wel kunnen overnemen.
Communicatie:
overleg, inspraak, informatie
Meer en meer vrijwilligersverantwoordelijken
organiseren overlegmomenten met de
vrijwilligers. De frequentie varieert nogal:
om de zes weken, tweemaandelijks,
driemaandelijks, twee keer per jaar,… Ook
het tijdstip van deze vrijwilligersvergaderingen
is belangrijk: sommige groepen verkiezen
de namiddag, andere vergaderen liever ‘s
avonds.
“De vergadering voor de
”
cafetariavrijwilligers wordt ’s avonds
gehouden omdat de meesten dan kunnen
komen.”
Sommige verantwoordelijken besteden
daarenboven aandacht aan een aangenaam
kader voor deze vergaderingen: ze zorgen
voor een kop koffie, een broodje of een stuk
taart. Voor sommige vrijwilligersgroepen is dit
echt belangrijk.
Inspiratie voor agendapunten van
een vrijwilligersvergadering
• Planning
• Activiteitenaanbod overlopen en
voorbereiden
• Evaluatie van vorige activiteiten en
wederzijdse feedback
• Problemen: bijvoorbeeld over alcohol, of
bewoners die beperkt zijn qua financiële
middelen: hoe ga je daarmee om als
vrijwilliger in de cafetaria?
• Nieuwtjes van het personeel, bewoners
of vrijwilligers van het woonzorgcentrum
• Uitleg of vorming over veranderingen in
visie of beleid van het woonzorgcentrum
• Ruimte voor voorstellen voor de
jaarwerking
• Tevredenheid vrijwilligers
• Aandachtspunten
18 19

vrijwilligerswerking vrijwilligerswerking
Concreet voorbeeld van een zeer uitgebreide
vrijwilligersvergadering
• De vrijwilligersverantwoordelijke verwelkomt elke vrijwilliger persoonlijk met
een handdruk
• Gebed
• Nieuwtjes over bewoners (overlijden, verhuis, nieuwe bewoners,
verjaardagen)
• Nieuwtjes van andere vrijwilligers, collega’ en vanuit de gemeente (kaartjes
voor zieke vrijwilligers worden doorgegeven tijdens de vergadering)
• Nieuwe diensthoofden komen zich voorstellen
• Feedback over de weekendactiviteiten want dan is de
vrijwilligersverantwoordelijke niet aanwezig
• Invulling van de planning
• De directeur komt even langs
• Gebakje
• Napraten
De vrijwilligersverantwoordelijken die een
vergadering organiseren, zijn hierover heel
positief. Sommigen zijn tevreden omdat zo
de planning snel en efficiënt ingevuld geraakt,
anderen vinden dat het belangrijk is voor
de groepsgeest, nog anderen vinden het
noodzakelijk dat vrijwilligers op die manier hun
mening kunnen geven over bepaalde zaken.
Een vergadering is ook het ideale moment om
te informeren.
“
“De vrijwilligerswerking zou niet zo goed
draaien zonder de overlegmomenten.”
“Kritiek komt vaak uit onwetendheid”
De vrijwilligers zelf waarderen het dat
ze gehoord worden, wat hun motivatie
alleen maar ten goede komt. In één
woonzorgcentrum had het personeel wat tijd
nodig om deze vergaderingen te waarderen.
“Vroeger waren die vergaderingen er
niet. Toen we de vergaderingen hebben
ingevoerd, was het personeel jaloers:
voor hen was het niet meer dan een
koffieklets en gratis broodjes voor de
vrijwilligers. Dat is ondertussen wel
veranderd.”
Er zijn ook een aantal woonzorgcentra waar
geen vergadering onder vrijwilligers wordt
gehouden. Hiervoor worden verschillende
redenen aangehaald:
• In een bepaald woonzorgcentrum heerst
geen cultuur van samenkomen, ook
niet voor het personeel. Het is dan
moeilijk om voor de vrijwilligers wel een
vergadering of feestje te organiseren.
• Het tijdsgebrek om ook die organisatie er
bij te nemen.
• De verantwoordelijke ziet het niet zitten
om een groep van 30 personen te
modereren.
• Er is geen behoefte vanuit de vrijwilligers:
ze komen niet uit een vergadercultuur
”
en hebben schrik van zoiets formeel.
De nodige gesprekken en besprekingen
gebeuren in de wandelgangen. Door de
juiste woordkeuze wordt dit probleem
door enkele vrijwilligersverantwoordelijken
omzeild:
“
“Het wordt geen vergadering genoemd
want dat hebben we eens gedaan en de
vrijwilligers zagen er enorm tegen op.
Het is te formeel. Indien er wat jongere
vrijwilligers zouden bijkomen zouden we
dat misschien wel doen.”
Enkele vrijwilligersverantwoordelijken leggen
sterk de nadruk op communicatie met de
vrijwilligers, via overlegmomenten of op
andere manieren. Het is bijvoorbeeld heel
belangrijk aan de vrijwilligers uit te leggen
waarom bepaalde mensen een dieet moeten
volgen, wat de bedoeling is van animatie,…
“Ik brief de vrijwilligers over een activiteit
wat de bedoeling is van de activiteit.”
“De directeur en de
vrijwilligersverantwoordelijke hebben
samen eens aan een groep vrijwilligers
moeten uitleggen wat er van hen
verwacht wordt bij een eetfestijn, namelijk
dat ze achteraf mogen aanschuiven maar
eerst moeten helpen om het de bewoners
comfortabel te maken.”
Afspraken
Aangezien de vrijwilligers zich inzetten voor
mensen, zijn er duidelijke afspraken nodig.
“Ik vraag wel duidelijke afspraken om
te vermijden dat een bewoner denkt
mee te kunnen met de wandeling en de
vrijwilliger komt niet opdagen. Er kan
altijd iets gebeuren maar dit kan niet
zomaar. De meesten snappen dat maar
er zijn er enkelen die het daar moeilijk
mee hebben.”
“Ik vind regelmaat en informatie heel
belangrijk: anders zitten bewoners te
wachten en zijn ze ontgoocheld. Als
een vrijwilliger niet komt, moet dat
geïnformeerd worden.“
Sommige verantwoordelijken zijn in het begin
soepeler maar beseffen na een tijd dat dit niet
zorgt voor meer vrijwilligers of meer tevreden
vrijwilligers. Het is integendeel belangrijk
de vrijwilligers een kader aan te bieden: ze
zullen zich beter voelen en appreciëren de
duidelijkheid. Enkel vrijwilligers waarop men
kan rekenen, betekenen een meerwaarde
voor de bewoners.
20 21
”
”

vrijwilligerswerking vrijwilligerswerking
Originele afspraken
• Het begroeten van de vrijwilligers: “De gewoonte is dat ik altijd een hand geef
aan de vrijwilligers als ze aan hun taak beginnen en ook als ze weggaan, ik
weet dus altijd als een vrijwilliger in huis is.”
• Een badge voor de vrijwilligers: “Alle vrijwilligers dragen een badge met hun
naam wanneer ze als vrijwilliger actief zijn in het woonzorgcentrum. Nieuwe
bewoners kennen immers niet alle vrijwilligers. Door de badge weten de
bewoners dat de persoon officieel vrijwilliger is in het woonzorgcentrum.”
Budget
Weinig vrijwilligersverantwoordelijken zijn
op de hoogte van een budget voor de
vrijwilligerswerking. Soms zit dit vervat in de
animatiewerking waar wel een budget voor
gekend is. De grootste kost zijn de werkuren
van de verantwoordelijke, maar dit is
onmogelijk apart voor de vrijwilligerswerking
te berekenen. Daarnaast denken de meeste
verantwoordelijken dat de vrijwilligerswerking
niet veel kost, behalve misschien het
vrijwilligersfeest. De onkosten van de
vrijwilligers, aankoop materiaal, consumpties
bij uitstappen,… blijven zeer beperkt. Deze
onkosten gaan via de administratie zodat
vrijwilligersverantwoordelijken daar geen zicht
op hebben. Een vrijwilligersverantwoordelijke
kon toch concrete cijfers geven:
“
“Ik heb bij de administratie navraag
gedaan rond het budget voor
vrijwilligerswerking: dat ligt tussen
de 1500 en 2000 euro op jaarbasis.
Wat het aantal uren input van de
verantwoordelijken betreft: maandelijks
wordt in totaal een 15-tal (geplande) uren
geïnvesteerd; ad hoc momenten niet
meegerekend.”
Geen enkele verantwoordelijke had ooit
omwille van de kostprijs een activiteit of
bedanking niet kunnen laten doorgaan.
2.3 Taken die vrijwilligers uitvoeren
Vrijwilligers doen allerlei taken binnen
een woonzorgcentrum. De grootste
groepen zijn de cafetariavrijwilligers en de
animatievrijwilligers.
In het algemeen melden vrijwilligersverantwoordelijken
dat het moeilijk is om
vrijwilligers te vinden die voor een babbel
naar het woonzorgcentrum komen. Hoewel
dit eigenlijk zeer waardevol is, voelen de
vrijwilligers zich nutteloos als ze gewoon
naast iemand zitten. Ze hebben graag iets
om handen. Vandaar dat de cafetaria veel
succes kent bij de vrijwilligers. Ze kunnen iets
concreet doen en hebben toch contact met
veel bewoners en hun familie.
Op zich is het geen enkel probleem dat een
vrijwilliger verkiest iets te doen en zo het
sociaal contact met de bewoner aangaat,
maar vrijwilligersverantwoordelijken merken
dat ze hun vrijwilligers moeten motiveren
om tussen de bewoners te gaan zitten en
bijvoorbeeld op uitstap niet met de vrijwilligers
samen aan een tafeltje te gaan zitten. Het
vrijwilligerswerk mag niet enkel de fysieke
activiteit zijn.
Sommige vrijwilligers binden zich iets meer
aan bepaalde bewoners waarmee ze dan
ook vaak een babbeltje slaan. Het gaat
immers ook over menselijke contacten en
met bepaalde personen klikt het beter dan
met anderen. Sommige woonzorgcentra
versterken dat door te werken met
aandachtspersonen: deze personen hebben
één of enkele bewoners onder hun hoede
waarmee ze eens iets extra kunnen doen: een
wandeling naar het dorp, foto’s herschikken,
een bloemetje kopen,….
Weetje
• Slechts één van de 23
bezochte woonzorgcentra heeft
geen cafetaria en dus ook geen
cafetariavrijwilligers.
• Slechts één van de 23
bezochte woonzorgcentra heeft
geen animatievrijwilligers. Dit
woonzorgcentrum verkiest
geen vrijwilligers toe te laten tot
de afdelingen.
22 23

vrijwilligerswerking vrijwilligerswerking
Cafetaria
Sommige woonzorgcentra hebben al een
tiental jaar een cafetaria, anderen vierden de
opening recentelijk. De meeste cafetaria’s zijn
bedoeld om een open huis cultuur te creëren:
familie is welkom maar ook andere mensen
van de omliggende gemeenten. De cafetaria
biedt zo tal van ontmoetingsmogelijkheden:
de bewoners onderling, familie en bewoners,
vrijwilligers met bewoners, familie en
vrijwilligers, …
“
“Vrijwilligers zijn vaak familieleden van
(vroegere) bewoners. Ze begrijpen
daarom soms beter hoe de familie van
een bewoner zich voelt. Ze zijn echt een
luisterend oor voor hen”.
Op zondag - of in een bepaald
woonzorgcentrum op vrijdagnamiddag - kan
het er gezellig druk zijn.
Weetje
In de helft van de woonzorgcentra
is de cafetaria dagelijks open.
Sommigen sluiten 1 of 2 dagen in
de week, omdat de cafetaria dan
gebruikt wordt voor een grotere
animatieactiviteit of omdat het
anders te moeilijk is de cafetaria
altijd te bemannen. Uitzonderlijk is
de cafetaria slechts drie of twee
dagen open, bijvoorbeeld enkel het
weekend.
De cafetaria heeft dus voordelen en biedt
een meerwaarde aan de levenskwaliteit
van de bewoners. Toch is het niet zeker
dat de cafetaria zou openblijven indien er
geen vrijwilligers meer zouden zijn. Het is
niet noodzakelijk voor de werking van een
woonzorgcentrum.
Animatie
De animatie wordt in elk woonzorgcentrum
anders georganiseerd: in sommige
woonzorgcentra vindt de animatie altijd plaats
in de cafetaria (vrijwilligers komen nooit op de
afdelingen), in andere woonzorgcentra eerder
in kleine groepjes op de afdeling. Ofwel doen
bepaalde vrijwilligers altijd dezelfde activiteit,
ofwel werken de vrijwilligers altijd op dezelfde
afdeling en begeleiden alle animatie.
Wat valt onder
animatie?
• Gezelschapsspelen, kienen,
kegelen, bingo, rummikub,
tuinspelen, lotto, kaarten
• Knutselen
• Verjaardagsfeestje, ontbijtbuffet,
smulnamiddag
• Optreden, muziek, zang en
dansactiviteit, modeshow van
een kledingmerk, ...
• Fitometer, groepsgymnastiek
(met ondersteuning van
kinesitherapie)
• Bakactiviteiten
• Film of foto’s van activiteiten
• Verwennamiddag voor vrouwen
en mannen (bijvoorbeeld
brillen schoonmaken, kapsels
opmaken)
• Kranten voorlezen
• Gezellig samenzijn
Vrijwilligers worden ook ingeschakeld voor
de grotere activiteiten zoals eetfestijnen of
familiedagen, jubilarissenfeest of Kerstfeest.
Uitstap
Hoewel in sommige woonzorgcentra de
uitstappen minder en minder gebeuren omdat
de bewoners daar geen behoefte aan hebben
en te immobiel zijn, zijn deze activiteiten in
andere woonzorgcentra een groot succes.
Welke uitstap?
• Wandelen en marktbezoek (in de
zomerperiode)
• Bedevaart
• OKRA - en culturele activiteiten
Pastoraal werk
Vaak wordt de pastorale zorg nog opgenomen
door zusters of paters van de vroegere
congregatie of een inwonend aalmoezenier.
Vrijwilligers helpen dan bij het klaarzetten
van de zaal, het aanbrengen van bloemen,
de mensen halen op de kamer, de communie
uitdelen en voorlezen.
In andere woonzorgcentra bereiden de
vrijwilligers ook de inhoud voor en werken ze
de vieringen uit rond de speciale kerkelijke
feesten.
Een vijftal woonzorgcentra heeft een eigen
koor: soms ontstaan uit de Vriendenkring, of
een groep bestaand uit bewoners, vrijwilligers
en/of personeelsleden.
Kamerbezoek
Vrijwilligers vinden voor bewonersbezoek blijkt
heel moeilijk. Het is ook geen gemakkelijke
taak: de vrijwilliger moet goed kunnen
luisteren en moet kunnen omgaan met de
privacy van een bewoner. ‘Zomaar binnen
gaan bij iemand’ zien de vrijwilligers niet
zitten, ze hebben liever iets te doen. Nochtans
vinden alle vrijwilligersverantwoordelijken dat
dit een echte meerwaarde zou betekenen,
zeker naar eenzame bewoners toe, op
voorwaarde dat het op een goede manier
gebeurt.
Waarop moeten
babbelvrijwilligers
letten?
• Luisteren en niet zelf praten
• De problemen en ongemakken
van de bewoner niet
minimaliseren
• Privacy respecteren: kloppen op
de deur van de kamer, sommige
bewoners vinden het zowieso
niet leuk dat iemand op hun
kamer komt.
• Discretieplicht respecteren:
ook als vrijwilliger geldt
de discretieplicht voor alle
informatie die je te weten komt
over een bewoner of die een
bewoner je in alle vertrouwen
vertelt (medische informatie,
gezinsleven, gevoelens,
financiële situatie,…)
Een vorming hierover zou mogelijke
vrijwilligers over de streep kunnen trekken en
de kans op meerwaarde vergroten.
24 25

vrijwilligerswerking vrijwilligerswerking
Maaltijdbegeleiding
Maaltijdbegeleiding als taak voor de
vrijwilligers heeft voor- en tegenstanders:
• In een aantal woonzorgcentra begeleiden
vijf à zes vrijwilligers de bewoners bij
de maaltijd: deze vrijwilligers komen
zeer vaak en op vaste tijdstippen. Dit
is immers een taak die ingepland moet
worden anders is de hulp niet nuttig. De
vrijwilligers appreciëren de persoonlijke
band die ze zo opbouwen met bepaalde
bewoners.
• Veel woonzorgcentra kiezen echter
bewust voor het niet inzetten van
vrijwilligers voor maaltijdbegeleiding om
verschillende redenen:
- Te grote verantwoordelijkheid omwille
van slikproblemen
- Inbreng van de vrijwilliger op de dienst
ligt gevoelig
- De vrijwilligers zijn zelf geen vragende
partij
Bibliotheek en voorlezen
Vrijwilligers brengen in sommige
woonzorgcentra boeken rond. Ze doen
dit wekelijks of maandelijks. Ook het
inventariseren en ordenen van de bibliotheek
kan een taak zijn voor een vrijwilliger.
Aangezien voor veel bewoners van
woonzorgcentra het lezen van een boek fysiek
niet meer mogelijk is, kunnen vrijwilligers hier
een meerwaarde zijn door voor te lezen uit
een boek of de krant, in groep of op de kamer
van een geïnteresseerde bewoner.
Weetje
In een bepaald woonzorgcentrum
werd hiervoor een vrijwilliger
aangenomen via vzw LINC. Nu die
persoon niet meer komt willen de
animatoren dit wel overnemen maar
de bewoners vinden het toch niet
hetzelfde. Ze zoeken nu dus weer
een ‘professionele’ voorlezer.
Individueel werken
In enkele woonzorgcentra wordt meer
en meer de piste van individueel werken
bewandeld. Enkele voorbeelden hiervan:
• Individuele uitstappen: een vrijwilliger
kan een bepaalde bewoner meenemen
om een nieuwe jas te kopen
• Hartewens-actie: elke bewoner mag één
wens uitspreken die uitgevoerd wordt.
Deze wensen waren: op restaurant gaan,
gaan dansen, naar zee,…. De vrijwilligers
organiseerden een kaartnamiddag om dit
project te kunnen betalen.
Concrete voorbeelden
• Aandachtspersonen: een persoon
heeft één of twee bewoners waar hij of
zij extra zorg aan besteedt: bijvoorbeeld
eens extra langs gaan, een halfuurtje
iets samen doen in de namiddag, samen
met de bewoner de foto’s in de kamer
verwisselen, een wandeling naar het
dorp, de persoon meenemen als er
gestemd moet worden, enz.
• In één woonzorgcentrum werkt men met aandachtspersonen. De uurschema’s
van de personeelsleden werden hieraan aangepast. Het vraagt wel enige
aanpassing: de personeelsleden moeten wennen aan het nemen van tijd om
te ‘zitten’. Natuurlijk kan dit niet op drukke momenten, maar dat voelt iedereen
wel aan. De verantwoordelijke wil in de toekomst ook vrijwilligers hiervoor
inschakelen maar wil nog even wachten tot het goed draait met het personeel.
• Een bewoner heeft een gehandicapte zoon die, om tot contact te komen bij het
bezoek aan zijn vader, best begeleid wordt. Een vrijwilliger die hiermee ervaring
heeft, meldde zich voor deze taak. Zoiets kan je niet zomaar aan iedereen
vragen.
26 27

vrijwilligerswerking vrijwilligerswerking
Om meer individueel te werken, laten
sommige vrijwilligersverantwoordelijken of
animatoren hun vrijwilligers zelfstandig een
animatie-activiteit uitvoeren. Op die manier
hebben de animatoren en ergotherapeuten
meer tijd voor de individuele bewoner. Zeker
door de stijgende hulpbehoevendheid van
de bewoners, die daardoor niet meer kunnen
deelnemen aan de animatie-activiteiten, is dit
belangrijk.
Al heeft dit ook nadelen:
“
“Ik heb al ooit gedacht: er zijn activiteiten
die vrijwilligers alleen zouden kunnen
doen zonder ons, en dat wij onze tijd in
iets anders kunnen steken. Maar hoe
ga je dat aan de man brengen? Want
sommige vrijwilligers vinden het ook wel
fijn om contact te hebben met ons. En als
je zou zeggen: zie je het zitten om deze
activiteit alleen te doen, valt dat contact
weg en ben ik bang dat ze niet meer zo
gemotiveerd zijn. Dus ik heb al gedacht
hoe we daar een oplossing voor zouden
kunnen vinden. Ik weet dat het kan. Maar
gaan we dan de band met de vrijwilliger
niet verliezen? Komen ze ook niet een
stuk voor ons?”
Een greep uit nog meer
taken die vrijwilligers
kunnen doen
• Onthaal
• Kamerbedeling: drank- en
koekjeskar, fruitkar, ‘ijsjes
aan huis’, koffiebedeling, was
ronddragen, huiskrant. De
vrijwilligers nemen hierbij tijd voor
een babbel
• Sommige vrijwilligers hebben een
specifieke vorming of hobby die
ze graag aan de ouderen in een
woonzorgcentrum aanbieden:
naaien en breien, kledij herstellen,
reiki, voetreflexologie, juwelen
maken, decoratie, tekenen of
schilderen
• Bak- en kookactiviteiten:
bijvoorbeeld soepkrans waarbij
de bewoners groenten snijden. In
een bepaald woonzorgcentrum
is er een vrijwilliger bezig om
een mobiele keuken te maken
zodat ze die per dienst kunnen
gebruiken voor de animatie
• Logistiek werk: vogels, geitjes of
andere huisdieren verzorgen of
klusjes in de tuin
• Intern vervoer naar de kapper, de
kinesist, naar het restaurant of de
eucharistie
• Thuiswacht: vrijwilligers die
in de leefgroep blijven als het
personeel vergadering heeft (het
betreft een woonzorgcentrum met
dementerende bewoners maar
zonder gesloten afdeling)
• Palliatieve begeleiding en waken
bij stervenden
“
2.4 Meerwaarde van vrijwilligers
Nu we een zicht hebben op de
vrijwilligerswerking, de tijd en energie die
dit vraagt, de nood aan planning, kunnen
we ons de vraag stellen waarom een
woonzorgcentrum al die moeite doet. Het
antwoord moet hier dik in de verf gezet
worden. De vrijwilligers betekenen een grote
meerwaarde in het zorgverhaal.
Het is niet de bedoeling dat vrijwilligers de
menselijke kant van de zorg op zich nemen
en dat het zorgpersoneel enkel de technische
zorg toedient. Integendeel, doordat
vrijwilligers hier en daar een handje toesteken,
krijgt het zorgpersoneel iets meer tijd om
individueel met een bewoner te werken of iets
meer tijd te besteden aan zijn of haar echte
taak.
“Het idee is dat de vrijwilligers taken
op zich nemen zodat het personeel
meer met de bewoners kan bezig zijn.
Bijvoorbeeld bij een pannenkoekenbak
bakken de vrijwilligers de pannenkoeken
zodat de animatrices of ergo’s met de
mensen kunnen bezig zijn.”
“Vrijwilligers worden alleen ingeschakeld
binnen de dienst animatie want ze
moeten een meerwaarde bieden en niet
de taken van het personeel overnemen.”
Een vrijwilliger zal altijd net iets anders
omgaan met tijd dan het personeel in een
voorziening.
“De meerwaarde van de vrijwilligers is
”
niet de zorg ontlasten van het personeel,
je moet zorgen dat er genoeg personeel
is om de nodige zorg te geven. Maar
vrijwilligers moeten meerwaarde kunnen
geven die niet mogelijk is door personeel:
iemand heeft nood aan een babbel, …”
De taken die vrijwilligers doen zijn niet van
levensbelang, ze vervangen niet de zorg die
door het personeel geboden wordt. Maar
indien ze zouden wegvallen, zouden er een
aantal waardevolle zaken verdwijnen.
“Een vrijwilliger brengt de bewoners
naar de kinesist en brengt hen terug
naar hun kamer zodat de kinesist iets
meer tijd heeft per persoon of personen
regelmatiger kan zien.”
28 29
”

vrijwilligerswerking vrijwilligersverantwoordelijke
Meer vrijwilligers
We vroegen de vrijwilligersverantwoordelijken even te dromen. Wat zouden ze de
vrijwilligers meer laten doen of welke taken zouden ze extra aanbieden indien er meer
vrijwilligers zouden zijn. Deze vraag overviel de verantwoordelijken duidelijk. Dit is niet
echt de situatie waar ze zich op voorbereiden. De kwaliteit blijft ook altijd belangrijker
dan de kwantiteit. Maar indien er toch meer vrijwilligers zouden zijn:
• Zou het takenpakket van de huidige vrijwilligers kunnen verlichten. Soms durven
vrijwilligers niet stoppen of minder komen omdat het werk dan op anderen hun
schouders valt.
• Zouden de activiteiten rustiger kunnen verlopen.
• Zouden er meer bewoners mee kunnen op wandeling. Nu zijn er meestal meer
kandidaat-bewoners dan kandidaat-vrijwilligers. Er zijn wel veel familieleden die
helpen maar zij helpen enkel hun familielid, dus het zijn altijd dezelfde bewoners
die uit de boot vallen.
• Zouden er meer animatie-activiteiten kunnen gegeven worden: sommige
verantwoordelijken hebben het moeilijk om genoeg vrijwilligers te vinden als ze
meerdere activiteiten per week doen, zoals een bingo, Vlaamse kermis,…
• Zou er meer maaltijdbegeleiding georganiseerd kunnen worden. Nu wordt deze
taak vaak door verzorgend en logistiek personeel opgenomen. Door de stijging
van de hulpbehoevendheid van de mensen die in een woonzorgcentrum worden
opgenomen, zal daar in de toekomst meer nood aan zijn.
• Zou kamerbezoek mogelijk zijn op voorwaarde dat geschikte kandidaten zich
aanbieden want dit vraagt toch enige sociale vaardigheid. Een vorming kan wel
helpen maar een basishouding moet toch al aanwezig zijn.
• Zou er individuele begeleiding mogelijk zijn: een vrijwilliger die een bepaalde
bewoner iets extra aanbiedt.
• Zou een vrijwilliger op de kamers kunnen langsgaan met een fruitkar. Mensen
eten te weinig fruit en daarbij zou het extra bezoek en contact mooi meegenomen
zijn. Andere zaken die rondgedeeld zouden kunnen worden zijn koffie en de post.
Nu doet een personeelslid dit misschien, maar een vrijwilliger zou iets meer tijd
kunnen nemen.
• Zou een verantwoordelijke een rusthuishond op bezoek laten gaan bij de
bewoners. Voor dergelijke taken heb je wel een vrijwilliger nodig die dat echt ziet
zitten, want de hond moet verzorgd worden.
• Zou een vrijwilliger kunnen voorlezen of het aanbod van voorgelezen boeken
voorstellen aan de bewoners. In een bepaald woonzorgcentrum zou men het
systeem van luisterboeken proberen op te starten.
Deel 3 – De vrijwilligersverantwoordelijke
Tijdens de interviews werd niet alleen gevraagd aan de vrijwilligersverantwoordelijken
hoe de vrijwilligerswerking georganiseerd wordt. We waren ook benieuwd naar de taak
van de vrijwilligersverantwoordelijke zelf, hoe ze die invullen, wat de succesfactoren
en knelpunten zijn. Op die manier ontdekten we waar de nood aan vorming is en
kregen we informatie die directies en bestuur kan helpen bij het organiseren van
vrijwilligerswerk in de eigen voorziening.
3.1 Wie is vrijwilligersverantwoordelijke?
Dé vrijwilligersverantwoordelijke bestaat niet.
Het is onmogelijk het enige echte profiel van
een verantwoordelijke op te stellen.
Wel kunnen we opmerken dat bijna de
helft van de bevraagde verantwoordelijken
een opleiding ergotherapie of verpleging
achter de rug heeft. De overige
vrijwilligersverantwoordelijken hebben
een opleiding maatschappelijk werker,
logopedist(e), verzorgster, etc.
Andere ideeën
Als we naar de functie peilen die de
vrijwilligersverantwoordelijke binnen de
voorziening bekleedt, dan valt op dat een
vrijwilligersverantwoordelijke meestal ook aan
de slag is binnen het woonzorgcentrum als
ergotherapeut, animatieverantwoordelijke of
animator.
• Enkele woonzorgcentra kozen er bewust voor iemand van het kaderpersoneel
als vrijwilligersverantwoordelijke aan te duiden. Voordelen die in de interviews
ter sprake kwamen waren:
- het verschil in ‘autoriteit’ naar de vrijwilligers toe wat het soms
gemakkelijker maakt hen te overtuigen en mee te nemen
- het kaderlid staat dichter bij het visie- en beleidswerk en kan dit
gemakkelijker overbrengen naar de vrijwilligers
- kaderleden hebben meestal meer ervaring met het leiden van
vergaderingen en voeren van moeilijker gesprekken, wat taken van de
vrijwilligersverantwoordelijke zijn.
• Een personeelslid werkt fulltime als vrijwilligersverantwoordelijke maar voor
twee woonzorgcentra (uit dezelfde koepel).
• Enkele woonzorgcentra hebben twee personen enkele uren vrijgesteld als
vrijwilligersverantwoordelijken. Het voordeel is dat ze met elkaar kunnen
overleggen en indien één van beide personen een tijd lang afwezig is,
veroorzaakt dit geen probleem voor de werking.
30 31

vrijwilligersverantwoordelijke
“
3.2 Functiebeschrijving van vrijwilligersverantwoordelijke
Veel vrijwilligerswerkingen zijn de jongste
jaren spontaan gegroeid. De taak van
vrijwilligersverantwoordelijke werd meestal
om een toevallige reden door een bepaald
personeelslid opgenomen (vaak bij
gezondheidsproblemen). Er werd niets op
papier gezet, de situatie berust op wederzijds
vertrouwen.
“Alles is gebaseerd op historiek en
vertrouwen. (…) Het wordt allemaal
tussendoor een beetje geregeld.”
Sommige woonzorgcentra
leggen wel op papier vast wie de
vrijwilligersverantwoordelijke is, bijvoorbeeld
in de brochure voor de vrijwilligers. Meer dan
een titel op papier is het vaak niet. Er wordt
zelden beschreven wat dit precies moet
inhouden en hoeveel tijd hieraan besteed kan
worden, behalve in enkele woonzorgcentra
waar het takenpakket wel werd ingevuld.
“Er is een functiebeschrijving van de
vrijwilligersverantwoordelijke: deze is
uitgeschreven wat betreft de taken die
verwacht worden, maar de tijdsbesteding
staat niet vast op papier.”
“Op papier staat 4 uur per maand aan
vrijwilligerswerk, maar het is veel meer”.
Zolang de activiteiten die gebeuren goed
lopen, geeft de directie geen commentaar.
Sommige vrijwilligersverantwoordelijken
stellen wel voor zichzelf een
functieomschrijving op, onder andere omdat
ze zich afvragen hoe het zou verlopen indien
één van beide partijen die de mondelinge
afspraak hebben gemaakt, zou wegvallen. Dit
is zeker ook een hulp naar de opvolger toe.
“Als er een nieuwe verantwoordelijke zou
komen, zou die zich toch vragen stellen
wat van hem of haar verwacht wordt.”
”
”
vrijwilligersverantwoordelijke
Gezocht: vrijwilligersverantwoordelijke
Vrijwilligersverantwoordelijken voeren tal van taken uit:
• Vrijwilligerswerking uitbouwen: visie, rekrutering, taken bepalen, vergaderingen,
bedankingsmomenten,…
• Werving: jaarlijkse campagnes op websites , krantje,…
• Intakegesprek met kandidaat-vrijwilligers
• Start van nieuwe vrijwilliger opvolgen
• Vrijwilligers persoonlijk leren kennen: babbel met aanwezige vrijwilligers, persoonlijk tijd
geven aan iedere individuele vrijwilliger
• Visie proberen overbrengen (animatieve grondhouding, vrijwilligers zijn er voor de
bewoners,…door zelf het goede voorbeeld te geven en door het organiseren van
informatiemomenten)
• Organiseren van de feestjes en andere activiteiten voor vrijwilligers, planning opmaken,
lijsten van aantal vrijwilligers en hun bijdrage opmaken
• Personeel bewust maken van het werk en de meerwaarde van vrijwilligers, dit betekent
ook spanningen wegwerken, informatiemomenten organiseren, collega’s aanspreken,…
• Zorgen dat de vrijwilligerswerking kan doorgegeven worden: alle gegevens centraliseren,
duidelijke administratie bijhouden
… en moeten beschikken over een aantal vaardigheden
• Communiceren: met vrijwilligers, bewoners, familie, personeel en directie
• Samenwerken: een teamspeler zijn en overleggen
• Coachen: luisterend oor zijn, klaagmuur, empathie, visie overbrengen, kunnen bezielen en
motiveren
• Bemiddelen: negatieve energie ombuigen (kritiek, roddels, spanningen,…) naar positieve
energie, kunnen omgaan met veel karakters, spanningen tussen vrijwilligers opvangen,
compromissen zoeken
• Consequent zijn en grenzen kunnen trekken
• Analyseren: alle informatie kunnen bijhouden en verwerken zodat problemen
gedetecteerd en aangepakt kunnen worden en zodat de juiste vrijwilliger de voor hem of
haar meest geschikte taak krijgt
• Delegeren: bv. verjaardagskaartjes schrijven en bezorgen, telefoneren naar vrijwilligers
die nog niet ingeschreven zijn,… kan gerust door een vrijwilliger gebeuren
• Organiseren: de planning voor de vrijwilligers opmaken, bedankingsmomenten en
vrijwilligersvergaderingen organiseren
32 33

vrijwilligersverantwoordelijke
“
“
Sommige vrijwilligersverantwoordelijken
leggen een aantal uren per week vast voor
de vrijwilligerswerking. Ze werken dan aan
de organisatie van activiteiten, administratie,
opbellen van vrijwilligers die lange tijd niets
lieten horen of die ziek gevallen zijn.
Daarnaast valt de vrijwilligerswerking
moeilijk te plannen, omdat vrijwilligers op
alle mogelijke momenten kunnen bellen of
langskomen voor een gesprek. Aangezien
de goede sfeer binnen de groep onder
andere afhankelijk is van de relatie met de
vrijwilligersverantwoordelijke, nemen deze
de tijd om een luisterend oor te zijn, ook al
hadden ze iets anders gepland.
“Je kan eenmaal zeggen dat je geen tijd
hebt, maar geen twee keer.”
De vrijwilligerswerking vraagt ook veel
energie van de vrijwilligersverantwoordelijke
voor het onderhouden van de relatie
vrijwilligersverantwoordelijke – individuele
vrijwilliger, vrijwilligers onderling en
personeel – vrijwilligers.
“Ik weet niet of de directie er bij stil staat
hoeveel energie dat vraagt, een goede
vrijwilligerswerking opbouwen. Het gaat
soms om futiliteiten die toch enorm
belangrijk zijn: luisteren naar verhalen,
ruzies oplossen, kleine probleempjes
oplossen…”
De meesten doen het werk voor de
vrijwilligers ergens tussendoor. Velen
hebben een zwaar takenpakket en moeten
zich beperken tot het noodzakelijke.
Vrijwilligersverantwoordelijken die iets
meer tijd hebben, organiseren sneller een
vergadering voor de vrijwilligers en gaan
actiever op zoek naar nieuwe vrijwilligers.
Enkelen lieten al weten aan hun directie dat
het takenpakket eigenlijk te zwaar is, maar
voor de directie is het vaak onmogelijk
om nog extra personen aan te nemen.
Sommige vrijwilligersverantwoordelijken
worden bijna nooit bevraagd door de
directie over de vrijwilligerswerking. Bij
anderen komt de vrijwilligerswerking
systematisch aan bod in de wekelijkse
briefing. Als er tijd wordt gemaakt voor een
functioneringsgesprek wordt ook hun taak
als vrijwilligersverantwoordelijke bekeken. De
vrijwilligersverantwoordelijken stellen zich hier
weinig vragen bij.
vrijwilligersverantwoordelijke
3.3 Tijdsbesteding 3.4 Vorming voor vrijwilligersverantwoordelijken
Veel verantwoordelijke getuigen van
een zeer grote behoefte aan vorming,
informatie, verruiming,… Dit kan zowel
via formeel of informeel overleg tussen
vrijwilligersverantwoordelijken uit de
ouderenzorg als door vorming over
specifiekere thema’s.
Overleg tussen vrijwilligersverantwoordelijken
uit de
ouderenzorg
De vrijwilligersverantwoordelijken tonen
interesse om samen te zitten met andere
vrijwilligersverantwoordelijken uit de
ouderenzorg. Het is volgens hen zeer
interessant om concrete situaties samen te
bespreken, oplossingen uit te wisselen, de
situatie in andere woonzorgcentra te leren
kennen, zien dat je niet alleen bent met
bepaalde problemen of spanningsvelden.
Daaruit leer je het meest.
Enkele vrijwilligersverantwoordelijken die
tegelijkertijd in de animatie werken, zitten in
een systeem van intervisie voor animatie: ze
komen samen met andere animatoren, telkens
in een ander woonzorgcentrum waar ze ook
een rondleiding krijgen. Eén iemand van de
groep brengt een thema of problematiek
aan. Alle getuigenissen hierover waren zeer
positief.
Communicatie
Hoe kan ik een moeilijk onderwerp bespreken
zonder mensen te kwetsen of zonder
bedreigend over te komen? Kleine tips voor
individuele communicatie zoals een duidelijke
stelling innemen, de persoon aanspreken met
‘u’, … lijkt de vrijwilligersverantwoordelijke
zeer nuttig.
Maar ook over communicatie met een groep
willen ze graag bijleren. Voorbeelden van
thema’s zijn conflicten tussen vrijwilligers
aanpakken of de collega’s informeren en
overtuigen van het belang van de vrijwilligers.
Enkele vrijwilligersverantwoordelijken zouden
graag de vrijwilligers meer samen brengen
om activiteiten te bedenken, problemen te
bespreken, te evalueren en de uitwisseling
tussen de vrijwilligers aan te moedigen,….
Maar bij velen is de twijfel aanwezig of ze dat
wel kunnen, hoe ze mensen samen krijgen,
hoe ze een bijeenkomst met vrijwilligers
vorm kunnen geven, hoe de werking te
optimaliseren. Ze zouden graag wat vorming
krijgen over de structuur van een vergadering,
welke soorten vergaderingen bestaan er, hoe
organiseer ik inspraak voor vrijwilligers,…
Andere voorstellen voor
vorming
• Rekrutering: welke pistes bestaan er?
• Aanwerving en selectie
• Beroepsgeheim
• Privacy
• Welke vorming aanbieden aan
vrijwilligers, wie biedt vormingen aan?
• Administratie, wetgeving, RVApapieren,
• Kennis van ziektebeelden en omgaan
met psychiatrische problemen (zodat
ze de mogelijkheden van de kandidaatvrijwilligers
kunnen inschatten)
34 35

vrijwilligersverantwoordelijke
“
3.5 Succesfactoren
Vast aanspreekpunt
Een tweetal woonzorgcentra hebben
enkele jaren geleden een vaste
vrijwilligersverantwoordelijke aangeduid.
In beide gevallen leidde dit tot het groter
worden van de groep vrijwilligers en een
meer efficiënte inzet van de vrijwilligers in
de werking. Dit onderbouwt de stelling van
Present dat een vrijwilligersverantwoordelijke
noodzakelijk is voor een goede
vrijwilligerswerking.
Ondersteuning door directie en
collega’s
Vrijwilligersverantwoordelijken kunnen meestal
op de steun van directie en collega’s rekenen.
De directie kan ondersteuning geven
door onder andere te informeren naar de
vrijwilligerswerking en tijd te maken voor
een bespreking indien nodig. Daarnaast kan
ze af en toe aanwezig zijn op activiteiten en
openstaan voor een babbel.
“Ik heb in het begin veel steun gezocht
bij de directie. Ik kon mijn hart luchten,
vragen of iemand anders het wou
doen,… maar de directeur steunde me
en zei dat ik goed bezig was. Zonder die
ondersteuning van bovenaf zou ik het niet
volgehouden hebben.”
Verantwoordelijken kunnen ook rekenen op
ondersteuning van collega’s. Bij hen kunnen
ze hun hart eens luchten. Ook vinden ze het
fijn als collega’s begrip kunnen opbrengen
voor de kleine kantjes van de vrijwilligers.
Hiermee wordt bedoeld dat personeelsleden
die samenwerken met vrijwilligers ook bereid
Voordelen van een vast
aanspreekpunt
• Alle informatie (zowel deze die
komt vanuit de vrijwilligers, als
vanuit het personeel, als vanuit de
bewoners en hun familie) komt bij
één persoon terecht.
• Doordat de verantwoordelijke de
vrijwilligers persoonlijk kent, kan
men ze ook beter oriënteren naar
taken die hen liggen.
• Aangezien één persoon
verantwoordelijk is voor deze taak,
wordt meer energie gestoken
in de sfeer binnen de groep. De
vrijwilligersverantwoordelijke
neemt de tijd om te luisteren naar
problemen van vrijwilligers (ook
problemen uit hun privé-leven), lost
spanningen op, denkt vaker aan
het bedanken van de vrijwilligers,
organiseert vergaderingen die
de band tussen de vrijwilligers
versterkt en kan beslissingen
of gedragingen van directie en
personeel kaderen zodat de
vrijwilligers deze ook begrijpen.
moeten zijn om er energie in te steken. Als
zij geen aangename sfeer scheppen voor
de vrijwilligers, dan zal de vrijwilliger zijn
motivatie verliezen.
Inspraak voor de vrijwilligers
Veel verantwoordelijken vinden dat het
organiseren van een vergadering een band
schept tussen vrijwilligers onderling maar
ook met de verantwoordelijke. Er worden
problemen besproken en spanningen worden
opgevangen. Deze vergaderingen zorgen
er ook voor dat de vrijwilligers elkaar goed
kennen.
“
vrijwilligersverantwoordelijke
“De vrijwilligerswerking zou niet zo goed
draaien zonder de overlegmomenten.”
“Veel communicatie! Veel communicatie
en uitleggen waarom wat gebeurt, op alle
niveaus.”
Sfeer binnen de werking
De vrijwilligersverantwoordelijke zorgt voor
de sfeer binnen de groep. Zoals eerder
vermeld, moet de verantwoordelijke het beste
uit de vrijwilligers naar boven halen, door
hen te oriënteren op basis van hun talenten
en interesses, door zelf de visie van het
woonzorgcentrum uit te dragen (respect voor
de bewoners, samenwerken,…)
“
“De sfeer in huis moet goed zijn. Dan
gaan ze er iets uithalen voor zichzelf.”
“Je moet iets aanbieden.”
“Hij of zij moet de sfeer van het huis
uitdragen, moet het goede voorbeeld zijn
naar bewoners toe, naar collega’s toe.”
Het is belangrijk dat de
vrijwilligersverantwoordelijke door de
vrijwilligers erkend wordt. Dit vraagt natuurlijk
tijd maar heeft uiteindelijk het voordeel dat hij
de vrijwilligerwerking kan sturen. Bijvoorbeeld
als een vrijwilligersverantwoordelijke een
nieuwe vrijwilliger voorstelt en uitlegt
dat de persoon moeilijke kanten heeft
maar hij hem of haar toch een kans wil
geven, zullen ze hem volgen. Als er een
meningsverschil is, zal de mening van de
vrijwilligersverantwoordelijke doorwegen.
”
“Zonder dat ik het zelf wil, heb ik een
zekere autoriteit, de vrijwilligers ‘luisteren’
naar me als ik vraag om iets te doen of
iets anders te doen.” ”
36 37

vrijwilligersverantwoordelijke
3.6 Knelpunten
Te weinig tijd voor de werking
Veel vrijwilligersverantwoordelijken vinden
dat ze te weinig tijd hebben om de
vrijwilligerswerking te verbeteren. Vooral het
organiseren van een vergadering valt weg.
“
“Ik zou graag de gesprekvrijwilligers
samenbrengen omdat ze graag ook
met elkaar eens een babbeltje slaan en
kunnen uitwisselen over hun ervaringen,
maar ik heb daar geen tijd voor.”
Enkele verantwoordelijken zouden meer
tijd willen spenderen aan het zoeken van
vrijwilligers. Hoewel ze ook veel vragen
hebben bij de verschillende pistes die
mogelijk zijn en er veel geduld nodig is,
zouden ze actiever rondvragen, opbellen,
websites bekijken,… indien ze daar meer tijd
voor hadden.
“
“Ik vind zelf dat ik te weinig tijd besteed
aan het vrijwilligerswerk. Maar er komen
zo weinig nieuwe vrijwilligers. Na twee
telefoontjes ben ik de moed kwijt.”
Schuldgevoelens tegenover
collega’s of bewoners
Sommige verantwoordelijken vertellen dat ze
eerst niet durfden naar een vorming specifiek
over vrijwilligerswerk te gaan. Er is zoveel
werk en als zij er een dag niet zijn, moet
iemand anders het werk doen. Ze stellen het
niet als een prioriteit. Eenmaal ze geweest
zijn, merken ze wel dat het nuttig is voor de
algemene werking.
“Vroeger vond ik het lastig me in te
”
schrijven voor een vorming. Nu probeer
ik er meer uit te halen en er van te
genieten. Dat is toch een stap die je moet
zetten.”
Sommige vrijwilligersverantwoordelijken
getuigden van een leerrijke vorming die ze
ooit volgden. Vaak komen ze dan enthousiast
terug, maar door tijdsgebrek of moeilijkheden
om het in praktijk te brengen, verwatert dit
enthousiasme.
Medewerking van het personeel
Vrijwilligersverantwoordelijken staan tussen
de vrijwilligers en hun collega’s. Velen vinden
het een dagelijkse opdracht de vrijwilligers
te verdedigen tegenover het personeel.
Nochtans is het personeel zich wel bewust
van de meerwaarde van de vrijwilligers. Maar
jammer genoeg komt dat besef er pas als
een vrijwilliger eens een periode niet kan
komen helpen.
Om dit spanningsveld aan te pakken,
organiseren enkele woonzorgcentra
informatiemomenten voor het personeel
over wat men met de vrijwilligerswerking
wil bereiken, wat aan een vrijwilliger kan
gevraagd worden en wat niet, en hoe men
op een assertieve manier, maar zonder te
kwetsen, vrijwilligers kan aanspreken over hun
gedrag.
vrijwilligersverantwoordelijke
“Alle personeelsleden zouden een
vorming moeten volgen over assertiviteit.
Hoe een moeilijke boodschap
overbrengen…. Ik verwijt hen niets
maar als de vrijwilligerswerking nog zou
groeien, moeten we zeker werken aan de
medewerking en het informeren van het
personeel.”
Grenzen stellen
Aangezien vrijwilligersverantwoordelijken
werken met mensen die zich vrijwillig
engageren, is het soms moeilijk grenzen te
stellen.
Enkele vrijwilligersverantwoordelijken doen
inderdaad meer dan verwacht wordt en buiten
hun werkuren: ze vinden dit niet erg en zien
het als hun stukje vrijwilligerswerk. Anderen
hebben het er moeilijk mee dat vrijwilligers
te veel van hen verwachten en hen op alle
momenten bellen (ook ’s avonds en in het
weekend). Zeker ook de tijd die nodig is om
te luisteren naar persoonlijke verhalen van de
vrijwilligers zet een druk op de middagpauze
of de tijd voor de andere taken die ze hebben.
Moeilijke gesprekken
Kritiek geven op mensen is geen gemakkelijke
opgave. Als het daarenboven mensen betreft
die belangeloos tijd maken voor anderen,
wordt dit bijzonder delicaat.
Voor sommige vrijwilligersverantwoordelijken
die ook personeelsverantwoordelijke zijn of
in hun opleiding hierover training gekregen
hebben, stelt dit geen probleem, al vinden ze
dit weliswaar niet prettig.
Andere verantwoordelijken zouden hierover
graag tips krijgen of eens horen hoe collega’s
dit aanpakken.
De meesten verkiezen de directe aanpak: het
aanspreken van de vrijwilliger in de situatie,
liefst met een kwinkslag. Het is immers
veel gemakkelijker om direct in te spelen
op een situatie dan om een opmerking te
geven in een gesprek achteraf. Maar soms
melden collega’s een probleem en dan moet
de vrijwilligersverantwoordelijke het anders
aanpakken. Het is van groot belang zich eerst
te informeren. Betreft het een uitzonderlijke
situatie? Heeft de vrijwilliger het zo bedoeld?
Is er geen misverstand? Soms kan de
vrijwilligersverantwoordelijke de situatie
kaderen en beter plaatsen aangezien hij/zij de
vrijwilliger goed kent.
“Je moet heel voorzichtig zijn in het
inschatten van een probleemsituatie: wat
is de waarheid? Het is soms relatief.”
Alle vrijwilligersverantwoordelijken beseffen
wel dat probleemsituaties aangepakt moeten
worden. Indien de sfeer verziekt, zullen
immers de beste vrijwilligers het eerst
vertrekken en dat willen ze zeker vermijden.
“Dat is dikwijls het moeilijke. Je zou
sommige dingen moeten kunnen zeggen,
zonder de mensen te raken. Sommige
dingen moeten ooit wel eens ophouden.
Het is verschrikkelijk moeilijk. Aan een
vrijwilliger zeggen: dit mag je niet meer
doen, zonder die persoon te kwetsen.
Maar die dingen wegen op de groep, dus
daar moeten we voor oppassen.”
38 39
“
”
”

werken met vrijwilligers
Deel 4 – Werken met vrijwilligers in praktijk
De vrijwilligersverantwoordelijke zorgt voor een goed draaiende vrijwilligerswerking.
Daar komt heel wat bij kijken: op zoek gaan naar nieuwe vrijwilligers, de vrijwilliger op
basis van zijn talenten op een goede plaats inzetten, hem opvolgen en herörienteren
indien nodig. Maar als vrijwilligersverantwoordelijke moet je ook permanent werken aan
de motivatie van de vrijwilligers: vorming aanbieden, een luisterend oor zijn, oprecht
‘dank je wel’ zeggen na een activiteit of een vrijwilligersfeestje organiseren.
4.1 Rekrutering
Context
Het is moeilijk om nieuwe vrijwilligers aan te
trekken. Hiervoor zijn verschillende redenen.
Algemeen
De leeftijdsgroep waar de grootste groep
vrijwilligers van nu toe behoren, wordt de
sandwichgeneratie genoemd: ze worden
gesandwiched tussen de zorg voor eigen
ouders en de zorg voor kleinkinderen.
Daarenboven gaan mensen langer werken en
zijn er meer en meer tweeverdieners.
Tal van verenigingen rekenen op de vrije
tijd van mogelijke vrijwilligers. In sommige
dorpen is zelfs sprake van concurrentie.
De link tussen het woonzorgcentrum en zijn
omgeving is daarom van groot belang. Deze
is afhankelijk van de ligging (dorp, stadsrand,
stadscentrum), de mentaliteit, de band van
de bewoners van het woonzorgcentrum
met de mensen uit de buurt,…. Eén
vrijwilligersverantwoordelijke is daarom in
de wijkwerking gegaan in naam van het
woonzorgcentrum.
Specifiek voor de ouderenzorg
De ouderenzorg heeft een imagoprobleem.
Vele mensen zitten nog altijd met een
voorbijgestreefd beeld en zien een rusthuis
als een sterfhuis. De ouderenzorg is niet
‘hip’. Daarenboven worden mensen hier
geconfronteerd met wat eventueel hun
toekomst wordt. Niet iedereen vindt dit even
gemakkelijk.
Mogelijke pistes
Hieronder worden de verschillende pistes
besproken die tijdens de interviews met
de vrijwilligersverantwoordelijken aan bod
kwamen. Soms heeft een piste in een bepaald
woonzorgcentrum succes, terwijl dat in een
ander niet zo is. Een garantie op succes
bestaat helaas niet.
De vrijwilligersverantwoordelijken benadrukken
dat het jaren kost om een groepje goede
vrijwilligers uit te bouwen. Er komen zich nooit
tien goede vrijwilligers ineens aanbieden.
Vooral de mond-tot-mondreclame en het
aanspreken van mensen is zeer individueel en
vraagt geduld.
Persoonlijk aanspreken
Het meest kans op succes geeft het
aanspreken van mensen waarin de
vrijwilligersverantwoordelijke goede
kandidaat-vrijwilligers zien. Dat is meestal
familie van bewoners of mensen die ze
werken met vrijwilligers
Welke oplossingen zien
vrijwilligersverantwoordelijken
voor de toekomst?
• Er zou vanaf heel jonge leeftijd een
link gelegd moeten worden naar
woonzorgcentra. Kinderen zijn heel
open en hebben een bredere kijk,…
Daarom nodigen veel woonzorgcentra
de lagere school uit voor Halloween,
de generale repetitie van het
schoolfeest,… Natuurlijk is dit ook
omdat de bewoners genieten van de
aanwezigheid van jonge kinderen.
Ook voor jongeren bestaan enkele
pistes: Joka (www.jokaweb.be),
schoolstages, European Volunteer
Service (ec.europa.eu/youth/youth-inaction-programme/european-voluntaryservice_en.htm),…
• Om jongeren - en ouderen - aan te
trekken, moet nagedacht worden over
nieuwe en moderne manieren om
kandidaat-vrijwilligers aan te spreken.
Met de opmars van de nieuwe
(internet, i-phone,…) en sociale media
(weblogs, fora, sociale netwerken,
Twitter,...) zal waarschijnlijk meer en
meer via deze wegen gewerkt worden.
via hun netwerk kennen. Vaak stelt de
vrijwilligersverantwoordelijke een concrete
taak aan deze mensen voor waarvan ze
weten of vermoeden dat deze hen zou liggen.
Bijna altijd zijn deze mensen geïnteresseerd
en groeien ze uit tot betrouwbare en zeer
waardevolle vrijwilligers.
Verschillende studies over vrijwilligerswerk
vragen naar de reden waarom mensen geen
vrijwilligerswerk doen. Mensen geven als een
van de belangrijkste redenen dat het hen nog
nooit gevraagd werd.
Verschillende vrijwilligersverantwoordelijken
wijzen op het belang van een netwerk om
potentiële vrijwilligers aan te spreken. Ze
worden lid van het buurtcomité, gaan ’s
avonds iets drinken met de vrijwilligers of
schakelen een collega in die van het dorp is
om hun netwerk uit te bouwen.
Mond-tot-mondreclame
Een andere belangrijke piste is de mond-totmondreclame
via de vrijwilligers. Dit heb je als
vrijwilligersverantwoordelijke niet in de hand.
Maar hoe beter een vrijwilliger zich voelt
binnen de werking en het woonzorgcentrum,
hoe meer hij of zij anderen zal aanspreken en
uitnodigen om ook vrijwilligerswerk te komen
doen. Tevreden vrijwilligers zijn de beste
ambassadeurs van een vrijwilligerswerking en
van het woonzorgcentrum.
Op deze manier krijg je wel vaak nieuwe
vrijwilligers van dezelfde leeftijdscategorie als
de huidige vrijwilligers.
Publiciteit
Mensen zijn zich niet altijd bewust van het
aanbod aan vrijwilligerswerk. Het is dus zeker
belangrijk om publiciteit te maken. Misschien
rekruteer je op deze manier niet massaal veel
vrijwilligers, maar het kan een eerste stap
zijn.
Een grote opendeurdag, openingsreceptie
voor de nieuwbouw, een familiedag of
tuinfeest zijn ideale gelegenheden hiervoor.
Door het wegnemen van de onbekendheid
en de (fysieke) drempel, zetten de kandidaatvrijwilligers
vlugger de stap. Er kunnen
folders en affiches opgehangen worden.
Sommige vrijwilligersverantwoordelijken
zetten zelfs een standje op over de
vrijwilligerswerking (folders, affiches, foto’s,
inschrijvingsformulier,….)
40 41

werken met vrijwilligers
Andere pistes voor het zoeken van vrijwilligers
Folders en affiches verspreiden aan de inkom, aan het onthaal, op de afdelingen, in de
serviceflats, in de cafetaria, via de vrijwilligers van het woonzorgcentrum maar ook daarbuiten:
in de wachtkamer van de huisarts, via de leveranciers, bij het boekje van verenigingen zoals
KVLV, OKRA, in de kerk of op openbare plaatsen zoals de bibliotheek of het zwembad.
Een advertentie plaatsen op de website van het woonzorgcentrum, het krantje van het
woonzorgcentrum, in het parochieblad, de Streekkrant of in de gemeentekrant.
Een brievencampagne naar sociaal-culturele verenigingen.
De vrijwilligerswerking een gezicht geven. Een artikel schrijven over een vrijwilliger en
publiceren in het krantje van het woonzorgcentrum of ophangen op plaatsen waar de bezoekers
van het woonzorgcentrum het kunnen lezen of de vrijwilligerswerking voorstellen op een
bijeenkomst van een vereniging (bv. OKRA,…). Een vrijwilliger meenemen die getuigt maakt het
nog concreter.
Vragen aan huisartsen die over de vloer komen om mensen met het lege-nest-syndroom,
jonggepensioneerden, mensen die een partner verloren hebben,… aan te spreken over
vrijwilligerswerk. Er wordt dan een brief en een folder gegeven aan de huisartsen die willen
meewerken, zodat ze die kunnen overhandigen aan potentiële vrijwilligers.
Concrete vacatures zetten op vrijwilligersjob.be.
4.2 Kennismaking en onthaal
In de meeste woonzorgcentra doorloopt
een kandidaat-vrijwilliger enkele stappen
eer hij of zij kan starten. Deze stappen
zorgen voor een spontane selectie: de
vrijwilliger kan aanvoelen of de omgeving
en de toekomstige taak hem of haar ligt.
De vrijwilligersverantwoordelijke krijgt een
idee of de kandidaat-vrijwilliger een gezonde
motivatie heeft en past binnen de cultuur van
het woonzorgcentrum.
Sommige vrijwilligersverantwoordelijken geven
iedereen een kans. De kandidaat-vrijwilliger
haakt toch af als het hem of haar niet ligt.
“De meeste mensen die zich aanbieden
”
om vrijwilligerswerk te doen, krijgen een
kans. De eerste keer worden ze wel goed
opgevolgd. Bij sommige aanvragen heb
ik op voorhand twijfels, ik laat die mensen
wat aandringen. Als ze blijven aandringen,
zoek ik iets geschikt voor hen.”
werken met vrijwilligers
Anderen zijn strenger en stellen eisen:
“
“Mensen moeten zelfstandig kunnen
werken.”
“Vrijwilligerswerk is geen therapie.“
“ We hebben al eens iemand geweigerd
want die persoon was niet flexibel en
volgde onze visie niet. Maar dit is nog
maar één keer gebeurd.”
“Eén iemand meldde zich aan als
vrijwilliger omdat hij verplicht was. Het
was heel duidelijk tijdens het eerste
gesprek dat het niets zou worden, hij is
niet begonnen.”
“Ik zou meer selecteren als er nieuwe
vrijwilligers zouden komen. De nieuwe
nu zijn meestal ok en ik zet ze in volgens
capaciteiten terwijl daar vroeger minder
rekening mee gehouden werd.”
Informeren
In alle woonzorgcentra waar een
vrijwilligersverantwoordelijke is, worden
kandidaat-vrijwilligers naar deze persoon
doorgestuurd. In sommige woonzorgcentra
krijgt de kandidaat-vrijwilliger eerst een
informatiebrochure en eventueel andere info
mee die hij of zij thuis kan bekijken.
Algemeen kan men zien dat de
verantwoordelijken meer en meer werk maken
van onthaal- of informatiebrochures. Soms
is de informatiebrochure een uitgebreide
versie van de overeenkomst (zie verder),
aangevuld met de visie, informatie over de
verschillende taken,… Soms is het een extra
document dat de nieuwe vrijwilliger krijgt
bovenop de overeenkomst. De verschillende
woonzorgcentra gebruiken hiervoor
verschillende namen: onthaalbrochure,
brochure vrijwilligerswerking of infobrochure
voor vrijwilligers.
Elementen van een
informatiebrochure
• Inleiding: voorstelling van de voorziening
• Wat verwacht de voorziening:
- Visie op vrijwilligerswerk
- Visie op ouderenzorg
- Enkele afspraken: geheimhoudingsplicht,
animatieve grondhouding,…
• Wat kunnen vrijwilligers verwachten
- Begeleiding door professionelen
- Vormingsaanbod
- Keuze uit verschillende taken
- Informatie over vergoeding: meestal wordt
hier duidelijk gesteld dat er geen
vergoeding is
- Verzekering
- Informatie over sociale uitkeringen en
vrijwilligerswerk
- Contactgegevens
vrijwilligersverantwoordelijke
Opbellen of laten opbellen voor
een afspraak
Na een eerste kennismaking lassen sommige
vrijwilligersverantwoordelijken een pauze in.
Ze nemen dan enkele weken later contact op
om te horen of de kandidaat-vrijwilliger nog
interesse heeft. Een andere manier is vragen
aan de kandidaat-vrijwilliger om zelf terug
te bellen. Kandidaten die echt gemotiveerd
zijn, zullen dit zeker doen. Voor minder
gemotiveerde kandidaten zal dit de drempel
iets verhogen. Op die manier wordt op een
spontane en eenvoudige manier vermeden
dat vrijwilligers worden aangenomen die na
enkele weken afhaken of die omwille van een
verkeerde motivatie in het woonzorgcentrum
vrijwilligerswerk willen doen.
42 43

werken met vrijwilligers
Gesprek en rondleiding
De vrijwilligersverantwoordelijke maakt een
afspraak met de kandidaat-vrijwilliger zodat er
tijd is voor een gesprek en een rondleiding.
Eventueel gaat de vrijwilliger daarna nog
langs bij een collega (ergotherapeut, animator
of zorgverantwoordelijke) en vaak ook bij de
directeur. Op die manier kent de directeur
ook alle vrijwilligers. Indien de vrijwilliger
zelf niet langs gaat bij een tweede persoon,
gaat de vrijwilligersverantwoordelijke met de
informatie naar een collega of de directeur.
De vrijwilligersverantwoordelijken nemen
zelden alleen de beslissing of een kandidaatvrijwilliger
wordt aangenomen.
Een mogelijke
leidraad voor het
kennismakingsgesprek
• Wat zijn uw wensen en
verwachtingen?
• Waarom wil u vrijwilligerswerk
doen?
• Wat zijn uw interesses?
• Wat zijn uw talenten?
• Wat zou u graag doen in ons
woonzorgcentrum?
• Verkiest u een individuele taak of
een taak in groep?
• Wanneer bent u beschikbaar?
• Wat is uw huidige werksituatie?
• Hebt u feeling met ouderenzorg?
Ervaring?
• Bent u afkomstig uit de omgeving
van het woonzorgcentrum?
• Kent u sommige bewoners?
• Kent u andere vrijwilligers?
Een vrijwilligersverantwoordelijke, die
”
geen opleiding heeft in de medische
sector, vond het moeilijk om juist in te
schatten welke taak voor een kandidaatvrijwilliger
geschikt zou zijn. Het betreft
mensen die niet op de arbeidsmarkt
terecht kunnen door een ziekte of
aandoening. Aangezien dit gevoelige
materie is en ze niemand wil kwetsen,
durft ze soms niet tot in detail vragen wat
er wel en niet mogelijk is.
Naast het stellen van pertinente vragen, is
het ook belangrijk mondeling wat extra uitleg
te geven over de mogelijke taken en vooral
over de visie van het woonzorgcentrum op
vrijwilligerswerk en de zorgcultuur in huis.
“We kunnen niet zomaar iedereen bij onze
”
mensen laten komen. Ze moeten op de
hoogte zijn van hoe de werking hier is en
wij moeten weten wat we aan de persoon
hebben. Dat vind ik heel belangrijk.”
“De visie die overal ophangt in het huis
moet de vrijwilliger uitdragen zoals het
personeel die ook uitdraagt: ten dienste
van de bewoners. Het mag een winwinsituatie
zijn maar de bewoners moeten
er alleszins baat bij hebben. “
In één woonzorgcentrum krijgt een kandidaatvrijwilliger
de kans te ‘proeven’ van de
verschillende taken:
“Ik vind het onnuttig een gesprek te
”
hebben met een kandidaat-vrijwilliger
zonder dat deze persoon de mogelijke
taken kent en ervaren heeft. Daarom
geef ik eerst een rondleiding en laat de
kandidaat-vrijwilliger met enkele taken
meedoen. Na een drietal keer meehelpen,
zie ik zelf ook al meer wie de persoon is.”
werken met vrijwilligers
Wat zegt de wet over de vrijwilligersovereenkomst?
Het Vlaams Decreet betreffende het georganiseerd vrijwilligerswerk in het beleidsdomein
Welzijn, Volksgezondheid en Gezin van 3 april 2009 en de uitvoeringsbesluiten bepalen wat
er minstens in de afsprakennota met de vrijwilliger moet vermeld staan.
Volgens het decreet is dit:
• De gegevens, vermeld in artikel 4 van de Wet van 3 juli 2005 betreffende de rechten
van de vrijwilligers
- Informatie over doelstelling en statuut
- Informatie over het verzekeringscontract
- Informatie over mogelijke aanvullende polissen
- Informatie over kostenvergoedingen
- Informatie over de geheimhoudingsplicht
• De aard, de duur en de frequentie van het vrijwilligerswerk;
• De werking van de organisatie en de plaats van de vrijwilliger en van het vrijwilligerswerk
binnen de organisatie;
• De contactpersoon voor de vrijwilliger binnen de organisatie;
• De door de vrijwilliger te volgen vormingsactiviteiten.
De uitvoeringsbesluiten voegen er het volgende aan toe:
• Het onderschrijven door de vrijwilliger van de doelstelling van de organisatie;
• De verbintenis van de vrijwilliger om de filosofische, politieke en religieuze overtuiging
van de hulpvrager te eerbiedigen;
• De wijze waarop de organisatie de samenwerking met de vrijwilliger kan beëindigen als
de afspraken niet worden nageleefd;
• De taken, de functie en de bereikbaarheid van de contactpersoon hierboven vermeld;
• De wijze waarop de vrijwilliger inspraak heeft in de organisatie
• Informatie over het statuut van de organisatie of over de wijze waarop de vrijwilliger zich
daarover kan informeren;
• De voorwaarden van de samenwerking tussen vrijwilliger en beroepskrachten en tussen
vrijwilligers onderling.
Afsprakennota of
vrijwilligersovereenkomst
In de meeste woonzorgcentra ondertekenen
de vrijwilligers een overeenkomst. In enkele
woonzorgcentra wordt de overeenkomst pas
na een aantal weken getekend, vergelijkbaar
met de proefperiode in een werksituatie. Na
deze periode kan de inzet van de vrijwilliger
geëvalueerd worden maar kan ook een
heroriëntatie door de vrijwilliger gevraagd
of door de vrijwilligersverantwoordelijke
voorgesteld worden.
“Het contract wordt pas na een
‘proefperiode’ en evaluatiegesprek
getekend. Het is moeilijker om een
contract te verbreken dan om te zeggen
dat de persoon beter niet begint,…”
In sommige woonzorgcentra wordt ook
de visie opgenomen in de overeenkomst.
De vrijwilliger ondertekent immers dit
document waardoor hij of zij ook de visie
aanvaardt. Indien er later problemen zijn,
kan de vrijwilligersverantwoordelijke hierop
terugvallen.
44 45
”

werken met vrijwilligers
Sommige kandidaat-vrijwilligers hebben schrik
om hun handtekening te zetten. Dit omwille
van de wetgeving inzake hun pensioen, de
RVA,…
Het is niet altijd eenvoudig als
vrijwilligersverantwoordelijke om goed op
de hoogte te zijn van de wetgeving hierover.
Vrijwilligersverantwoordelijken aangesloten bij
Present tonen het stukje uit de Handleiding
voor vrijwilligersverantwoordelijken
waar op papier staat dat het voor de
kandidaat-vrijwilliger geen probleem is om
vrijwilligerswerk te doen. Of ze leggen uit dat
deze overeenkomst zeer belangrijk is naar
verzekering toe, wat de meeste kandidaatvrijwilligers
over de brug haalt.
Indien een kandidaat-vrijwilliger toch nog
problemen heeft, betekent dit misschien dat
hij of zij niet de juiste motivatie heeft om aan
vrijwilligerswerk te beginnen. Vrijwilligerswerk
is vrijwillig maar niet vrijblijvend.
Ontvangst en opvang voor de
eerste dagen
Er zijn verschillende manieren om nieuwe
vrijwilligers op te vangen en zich thuis te laten
voelen.
Op de eerste ‘werk’dag van een nieuwe
vrijwilliger wacht de vrijwilligersverantwoordelijke
de nieuwe vrijwilliger op aan het
onthaal en brengt hem of haar naar de dienst
waar de vrijwilliger zal ingezet worden.
Afhankelijk van de taak die de vrijwilliger zal
uitvoeren, zal een personeelslid hem of haar
wegwijs maken in het woonzorgcentrum, de
bewoners voorstellen en de taak uitleggen.
Soms wordt een peter of meter aangeduid:
“Het is de bedoeling dat iemand uit de
groep vrijwilligers peter of meter wordt
van een nieuwe vrijwilliger. Maar omdat
de groep niet groot genoeg is, neem ik
“
”
Begeleiden
werken met vrijwilligers
4.3 Omkaderen van de vrijwilligers
De vrijwilligersverantwoordelijken willen
allemaal dat de vrijwilligers hun werk goed
doen en een kwalitatieve meerwaarde
brengen in het leven van de bewoners. Als
dit niet het geval is, voelen ze zich verplicht
om de vrijwilliger terecht te wijzen. Ze doen
dit zelf of vragen het aan de coördinator of
directeur. Vrijwilligersverantwoordelijken
hebben vaak schrik om kritiek te geven op
hun vrijwilligers:
“Ze zeggen dan: ‘Ik kom hier als
vrijwilliger, om jullie te helpen, en dan ga
jij commentaar geven op mij’?”
Dit is inderdaad delicaat maar er zijn
een aantal punten die kunnen helpen de
boodschap over te brengen zonder iemand te
kwetsen:
• Soms doen vrijwilligers iets met de
beste bedoeling, zonder te weten dat dit
niet het gewenste is. Het is dus zeker
belangrijk eerst duidelijkheid te scheppen
alvorens kritiek te geven op een persoon.
Zijn er toch nog problemen, dan moet
de vrijwilliger terecht gewezen worden
en daarna een kans krijgen om zich te
herpakken.
“
“Meestal verloopt dit op een zeer
gemoedelijke manier. Ik probeer in te
spelen op situaties en als er na twee keer
geen verbetering is, wordt de persoon
apart geroepen. Eén iemand is daardoor
weg gebleven.”
• Reik alternatieven aan: indien er zich
een probleem stelt met een bepaalde
vrijwilliger, kan dit vaak opgelost worden
door hem of haar een alternatief aan te
bieden.
• Laat problemen niet aanslepen. Dit komt
de rest van de vrijwilligerswerking niet ten
goede.
“Een vrijwilliger zegt dingen die niet
grappig zijn. Ik spreek hem onmiddellijk
aan.”
“Bij ruzies tussen vrijwilligers onderling,
praat ik dan met beide partijen en breng
hen samen zodat de goede werking niet
in het gedrang komt.”
die taak op mij.” Concreet voorbeeld
Een aantal vrijwilligersverantwoordelijken
hebben een
paar oudere vrijwilligers die fysiek
nog moeilijk hun taak kunnen
volbrengen maar al jaren vrijwilliger
zijn in het woonzorgcentrum. Indien
deze mensen niet uit zichzelf
stoppen, is het moeilijk hen
hierover aan te spreken.
De vrijwilligersverantwoordelijke
kan een voorzet geven door af
en toe te zeggen dat de persoon
het altijd mag laten weten indien
het niet meer gaat. Of iemand
die te oud geworden is om een
rolstoel te duwen maar graag
meegaat op wandeling, kan de
verantwoordelijkheid krijgen voor
het uitdelen en verzamelen van de
fluohesjes.
46 47
”

werken met vrijwilligers
Het is niet altijd nodig zalvend en positief te
blijven. Indien een vrijwilliger grove fouten
maakt (diefstal, alcohol,…), is het aan de
vrijwilligersverantwoordelijke, de coördinator
of de directeur om vriendelijk maar kordaat
te zijn:
“
“Iemand die op uitstap plots verdwijnt.
Dan neem ik hem later bij mij en zeg
ik duidelijk dat dat niet kan en dat hij
dan niet terug moeten komen. Ik geef
iedereen een kans maar als het niet lukt,
ben ik kordaat..”
De vrijwilligersverantwoordelijken vinden dit
zeer moeilijk en vragen zich af hoe ze dat het
best aanbrengen. Een vorming met enkele
concrete tips om dergelijke gesprekken te
oefenen leek voor velen zeer interessant.
Enkele vrijwilligersverantwoordelijken hebben
door hun opleiding of vroegere werkervaring
(leerkracht, personeelsverantwoordelijke)
minder schrik om aan een moeilijk gesprek
te beginnen. Enkelen volgden hiervoor reeds
vorming: hoe aanpakken, wat wel en niet
zeggen, hoe de essentie zeggen zonder de
persoon in kwestie in zijn eigenwaarde aan
te tasten. Alle vrijwilligersverantwoordelijken
waren geïnteresseerd in dergelijke vorming.
Je kan als vrijwilligersverantwoordelijke
niet alles
oplossen of voorkomen
• Het blijft een zeer moeilijke
opdracht om een persoon die
soms al jaren veel betekent
voor de bewoners en het
woonzorgcentrum, te zeggen
dat het fysiek niet meer gaat.
• Het is moeilijk om te reageren
op een probleemsituatie die je
niet hebt meegemaakt.
• Sommige spanningen komen
terug of er zijn onvoorziene
omstandigheden.
Bedanken
Alle vrijwilligersverantwoordelijken zijn zich
ervan bewust dat bedanken enorm belangrijk
is. Woorden als ‘soigneren’, ‘in de watten
leggen’, ‘waardering tonen’, ‘schouderklopjes’
kwamen regelmatig voor in de gesprekken.
Bedanken kan op verschillende manieren,
maar vrijwilligers vinden vaak een gewoon
‘dank je wel’ het waardevolst.
Woorden
Veel vrijwilligersverantwoordelijken letten erop
dat ze elke vrijwilliger na zijn taak persoonlijk
bedanken. De vrijwilligersverantwoordelijke
herhaalt regelmatig dat het dankzij
hun werk (in de cafetaria) is dat het
bekostigen van de uitstappen mogelijk is.
Vrijwilligers vinden het niet nodig dat ze zo
uitgebreid bedankt worden, maar zouden
het wel erg vinden, denken sommige
vrijwilligersverantwoordelijken, mocht het niet
gebeuren.
“De vrijwilligers voelen zich dan
‘ambetant’ want dat hoeft voor hen niet,
maar ze appreciëren het wel.”
Vrijwilligers hechten ook veel belang aan
erkenning door de kaderleden van de
organisatie. Het is dan ook van belang dat
de directeur of de voorzitter op bepaalde
gelegenheden de vrijwilligers persoonlijk
bedankt voor hun zeer nuttig werk. Het is
belangrijk voor de directeur de vrijwilligers
te kennen zodat hij of zij hen ook in de
wandelgangen persoonlijk kan begroeten.
In het huiskrantje kan plaats gemaakt
worden om de vrijwilligers te bedanken naar
aanleiding van de week van de vrijwilliger
of zomaar. Ook het voorstellen van de
vrijwilligers, individueel of in groep, met een
foto en interview, zorgt ervoor dat ze trots zijn
op hun werk en zich betrokken voelen.
”
Materiële attentie
werken met vrijwilligers
Vrijwilligers verwachten zeker geen
grootse materiële cadeau’s. In een bepaald
woonzorgcentrum hebben de vrijwilligers
gezamenlijk laten weten dat de materiële
attenties niet zo groot of duur mochten zijn.
De verantwoordelijke geeft nu iets kleins.
Soms krijgen de vrijwilligers een attentie
tijdens de week van de vrijwilliger, met
Kerstmis, Pasen, Sinterklaas of voor hun
verjaardag. Vrijwilligers vinden het ook heel
fijn als vanuit het personeel de appreciatie
voor hun werk getoond wordt, bijvoorbeeld
met een doos pralines of een glaasje bij een
bepaalde gelegenheid.
Afhankelijk van woonzorgcentrum tot
woonzorgcentrum krijgen de vrijwilligers een
gratis maaltijd als ze vier uur werken, de
ganse dag in het woonzorgcentrum zijn, een
shift doen in de cafetaria of over de middag in
het woonzorgcentrum blijven,… of ze krijgen
een gratis consumptie tijdens een uitstap.
Feest of bijeenkomst
In de ‘Week van de vrijwilliger’ wordt heel
vaak een vrijwilligersfeest georganiseerd.
Naast een vrijwilligersfeest organiseren vele
woonzorgcentra ook een uitstap speciaal voor
de vrijwilligers.
Concrete voorbeelden
• In één woonzorgcentrum maken ze van
het vrijwilligersfeest gebruik om foto’s
te tonen van de activiteiten doorheen
het jaar waar vrijwilligers bij betrokken
zijn. Dit vinden de vrijwilligers zeer
leuk: ze zien zichzelf bezig tijdens een
activiteit en ze zien ook wat andere
vrijwilligers zoal doen.
• Een bepaalde congregatie, waaronder
een viertal woonzorgcentra vallen,
houdt een tweejaarlijkse ‘Dankdag
voor de vrijwilligers’: een groot feest
met workshops, zowel vormend als
ontspannend. Het ander jaar wordt
er in het woonzorgcentrum zelf iets
georganiseerd: een feestmaaltijd
met een vormingsmoment, bv.
rolstoelgebruik (zelf eens in rolstoel
zitten), maaltijdbegeleiding,… .
• In een bepaald woonzorgcentrum
gaan ze met de vrijwilligersgroep op
bezoek in een ander woonzorgcentrum,
waar ze ontvangen worden door de
plaatselijke vrijwilligers. Hier is heel veel
interesse voor vanuit de vrijwilligers.
48 49

werken met vrijwilligers
In sommige woonzorgcentra worden alle
vrijwilligers uitgenodigd op personeelsfeesten
en wordt er voor de verjaardagen van zowel
bewoners, personeel als vrijwilligers een drink
georganiseerd.
De vrijwilligersverantwoordelijken vinden deze
samenkomsten niet alleen belangrijk om
hun waardering te tonen. Ze zijn zeker ook
essentieel voor het groepsgevoel onder de
vrijwilligers.
Naast de feestelijke samenkomsten en
uitstappen, worden ook inhoudelijke
samenkomstmomenten georganiseerd
die eveneens een blijk van belang en
waardering zijn. Het organiseren van
vrijwilligersvergaderingen kwam reeds aan
bod in deze publicatie maar hoort volgens
de vrijwilligersverantwoordelijken ook onder
bedanking en waardering.
“Het vrijwilligersoverleg wordt zeer
geapprecieerd, omdat ze zo zien dat hun
werk erkend wordt en ze eens kunnen
vragen of horen of hun werk goed gedaan
wordt. Ze mogen punten op de agenda
zetten.”
De mogelijkheid tot inspraak motiveert hen.
Enkele vrijwilligersverantwoordelijken wijzen
erop dat ze hun best doen om het zo gezellig
mogelijk te maken, met koffie en taart, zodat
de vrijwilligers zich gewaardeerd voelen.
Andere ideeën voor het tonen van interesse voor de
vrijwilligers
“Ik maak tijd voor de vrijwilligers die een praatje willen doen op welk moment van de
dag ook, de deur staat altijd open, ze springen gewoon binnen.”
“Als er een vrijwilliger door omstandigheden een tijdlang niet kan komen, bel ik hem of
haar even. De vrijwilligers appreciëren dat wel, anders denken ze dat ze snel vergeten
worden.”
“Bij de begrafenis van een familielid van een vrijwilliger probeer ik aanwezig te zijn.”
Een vrijwilligersverantwoordelijke maakt tweejaarlijks tijd voor een persoonlijk gesprek
of evaluatie met elke vrijwilliger: ‘Hoe voel je je, is er ergens een probleem,…’ Elke
persoon komt aan bod want niet iedereen spreekt graag voor een groep in een
vergadering. Dit neemt enorm veel tijd, want ze moet met elke vrijwilliger een moment
zoeken dat hem of haar past. 50% zijn standaard dingen, maar de andere 50% zijn
toch nieuwe, interessante problemen of voorstellen. Ze moet naar de vrijwilliger toe
benadrukken dat ze iets wil leren dus dat ze eerlijk mogen zijn.
”
werken met vrijwilligers
Vorming voor vrijwilligers
In het nieuwe decreet op vrijwilligerswerk
staat dat een vrijwilligersorganisatie vorming
moet aanbieden aan haar vrijwilligers.
In sommige woonzorgcentra worden
vormingen speciaal voor de vrijwilligersgroep
georganiseerd. Hier enkele voorbeelden:
• Op een tweejaarlijks vrijwilligersfeest van
een congregatie komen de vrijwilligers
van een viertal woonzorgcentra samen.
De vrijwilligers kunnen deelnemen aan
workshops zoals een inleefsessie over
slechtziendheid, slechthorendheid,
eetproblemen, teambuilding,…
• De vrijwilligersverantwoordelijke maakt
een vorming op maat van de vrijwilligers,
dus vertaald naar hun taken in het
woonzorgcentrum. Bijvoorbeeld over
de opdrachtverklaring, rolstoelgebruik,
dementie, de animatieve grondhouding,…
• De vrijwilligersverantwoordelijke doet
beroep op Present om een vorming te
komen geven voor de vrijwilligers in het
woonzorgcentrum, bijvoorbeeld rond
communicatie, beroepsgeheim, …
Woonzorgcentra organiseren regelmatig
vormingen voor het personeel. Indien het
thema ook vrijwilligers aanbelangt, kan het
interessant zijn hen ook uit te nodigen. Het
voordeel is dat dit geen extra organisatie
of kost vraagt en voor de vrijwilligers is
er geen extra drempel aangezien zij het
woonzorgcentrum en de weg ernaartoe
goed kennen. Anderzijds moet men rekening
houden met grote leeftijdsverschillen tussen
de vrijwilligers en het verschil in taken
tussen personeel en vrijwilligers. Sommige
vrijwilligers kunnen veel informatie verwerken,
anderen hebben het daar moeilijk mee.
Enkele thema’s van
personeelsvormingen waarvoor ook
vrijwilligers worden uitgenodigd
• Bewonersgerichte houding
• Wat is het doel en meerwaarde van animatie?
• Pastorale vorming
• Mindfulness
• Maaltijdbegeleiding, slikken en verslikken
• Diabetes
• Dementie
• MRSA (ziekenhuisbacterie)
• EHBO
• Brandpreventie
• Vorming door de politie over veiligheid op de
weg
Daarnaast kunnen vrijwilligers ook vormingen
volgen aangeboden door Present of andere
organisaties. Uit de gesprekken blijkt echter
dat heel weinig externe vormingen gevolgd
worden. De vrijwilligers in de palliatieve zorg
vormen hierop een uitzondering. Hun taak
is immers delicaat en vraagt wel de nodige
vorming. De vrijwilligers van het Rode Kruis
volgen vorming binnen de eigen organisatie.
Waarom volgen vrijwilligers weinig vorming:
• De verplaatsing is een groot probleem,
zeker voor de oudere vrijwilligers.
“Het is moeilijk om de vrijwilligers te
overtuigen om vorming te volgen. Ik moet
alleszins meegaan. De verplaatsing is een
drempel.”
“De vormingen gaan vaak in het nabije
ziekenhuis door, anders zou het nog veel
moeilijker zijn of zelfs onmogelijk om
mensen naar de vormingen te krijgen.”
50 51
”

werken met vrijwilligers
“
“
Vrijwilligersverantwoordelijken die
hun vrijwilligers aanspreken over een
bepaalde vorming, zelf meegaan of het
vervoer regelen, krijgen wel een groepje
vrijwilligers mee.
“Als er vormingen zijn voor de
vrijwilligers, probeer ik altijd een
groepje mee te krijgen. Ik weet wie
geïnteresseerd is.”
“Ik ga mee, ik voel het als mijn plicht om
te tonen dat ik zelf geïnteresseerd ben en
erachter sta.”
Maar niet alle vrijwilligersverantwoordelijken
krijgen die kans.
“Ik denk niet dat ik tijd zou mogen maken
om mee te gaan of vervoer te regelen”
• De vrijwilligersverantwoordelijke durft niet
nog meer tijdsinvestering vragen aan de
vrijwilligers.
“
“Ik vind het moeilijk om de vrijwilligers te
verplichten een vorming te volgen. Het
staat in de nieuwe wetgeving maar ik kan
ze toch niet verplichten?”
Nochtans zijn vrijwilligers die een
instapsessie of vorming volgen, achteraf
wel heel tevreden. Ze hebben altijd
iets bijgeleerd, ook al zijn ze al jaren
vrijwilliger en ze vinden het contact met
de andere vrijwilligers zeer leuk.
• ‘Vorming’ klinkt te formeel:
“Bij de inschrijving vragen sommige
vrijwilligers of de instapsessie of vorming
verplicht is. Ze hebben daar echt schrik
voor: ‘Wat moeten wij daar gaan doen,
wat moeten wij daar zeggen,…’.”
Bij een interne vorming kan het helpen
een andere naam te kiezen, bijvoorbeeld
‘uitleg’ of ‘informatiemoment’, anders
klinkt het te formeel voor de vrijwilligers.
• De vrijwilligersverantwoordelijke zelf heeft
te weinig informatie over het aanbod.
Enkele creatieve tips van
vrijwilligersverantwoordelijken
• Combineer een (korte) vorming
met het Nieuwjaarsetentje of het
vrijwilligersfeest.
• Maak een krantje voor de vrijwilligers,
met een rubriekje waarin een
vrijwilliger zich voorstelt, wat foto’s
en een tekst over een bepaalde
thema zoals maaltijdbegeleiding,
dementie,…. Dit hoeft niet veel extra
tijd te vragen: belangrijk is dat het
korte teksten zijn anders worden deze
toch niet gelezen.
• Zijn er vrijwilligers die wel regelmatig
een vorming volgen? Vraag hen of
ze een korte samenvatting kunnen
geven van deze vorming tijdens de
vrijwilligersvergadering. Zo zijn ook de
oudere en minder mobiele vrijwilligers
op de hoogte.
”
Deel 5 – Tot slot
Deze publicatie vat de informatie
samen, verzameld uit 23 interviews
met vrijwilligersverantwoordelijken in de
ouderenzorg en zet deze in een leesbaar en
gestructureerd geheel. Bij alle thema’s die
aan bod komen in deze publicatie, geven we
een beeld van de gelijkenissen en verschillen
tussen de verschillende getuigenissen. De
lezer kan hieruit ideeën destilleren, rekening
houdend met het karakter van de eigen
vrijwilligerswerking en het woonzorgcentrum.
Dat we met gemak interviews afnamen van
een uur tot twee uur en we deze publicatie
van een vijftigtal pagina’s gemakkelijk
gevuld kregen, bevestigt voor ons dat de
taak van vrijwilligersverantwoordelijke geen
fluitje van een cent is. Een vrijwilligersverantwoordelijke
moet zowel een
goede organisator, coach, bemiddelaar,
begeleider als motivator zijn. Mits de nodige
ondersteuning vanuit de directie, slagen
de vrijwilligersverantwoordelijken er in een
goed draaiende vrijwilligerswerking uit te
bouwen, die echt een meerwaarde biedt aan
tot slot
de bewoners. Die ondersteuning betekent
dat er gecommuniceerd wordt: naar het
personeel over de visie op vrijwilligers, naar
vrijwilligers over de visie op zorg en animatie,
naar de vrijwilligersverantwoordelijke over
wat van hem verwacht wordt. Ondersteuning
betekent ook het vrijmaken van tijd en
middelen. Vrijwilligersverantwoordelijken die
enkele uren vrijgesteld worden, maken meer
werk van het zoeken naar nieuwe vrijwilligers
en het samenbrengen van vrijwilligers. Ze
zorgen er op verschillende manieren voor
dat de vrijwilligers zich goed voelen in het
woonzorgcentrum en hun taak uitvoeren
binnen het kader van de visie van het
woonzorgcentrum.
Vrijwilligers komen wel gratis maar hoe
meer je hen geeft aan ondersteuning en
omkadering, hoe groter de meerwaarde zal
zijn voor het woonzorgcentrum. We hopen
dat deze publicatie dit aantoont en enkele
concrete tips geeft om die meerwaarde te
bereiken.
52 53

Extra informatie:
het aanbod van Present
Present Caritas vrijwilligerswerk vzw
organiseert en coördineert intussen
al bijna 50 jaar het vrijwilligerswerk in
algemene en psychiatrische ziekenhuizen,
ouderenvoorzieningen, palliatieve eenheden
en in voorzieningen voor personen met een
handicap.
Present draait als organisatie bijna volledig op
vrijwilligers. De concrete organisatie van het
vrijwilligerswerk is in elke provincie in handen
van een ploeg vrijwilligers, begeleid door het
nationaal secretariaat.
Present hanteert voor de organisatie van
het vrijwilligerswerk in voorzieningen een
samenwerkingsmodel. Dit betekent dat
zowel de voorzieningen als Present een
actieve bijdrage leveren in het ondersteunen
van de vrijwilligers. Zo verwachten we
bijvoorbeeld dat elke voorziening plaatselijk
een vrijwilligersverantwoordelijke aanduidt
die de vrijwilligerswerk plaatselijk stuurt en
ondersteunt. Voor het aanbod dat Present
heeft, vragen we van de voorziening een
financiële bijdrage. Deze beschouwen we als
ledenbijdrage voor de vrijwilligers.
Wat mag uw voorziening van
Present verwachten?
Ouderen nabij zijn: daar gaan ze voor,
onze vrijwilligers. Omdat wij dit belangrijk
vinden, willen we hen hierin zoveel mogelijk
motiveren, aanmoedigen, verdedigen,
vormen, begeleiden. Hieronder vindt u een
overzicht van waar wij voor staan in de
ondersteuning van vrijwilligers.
Als organisatie heeft Present vooral een
ondersteunende werking. De vrijwilliger
voelt zich in de eerste plaats “thuis” in de
voorziening waar hij zich inzet. Zich ter
plaatse gedragen voelen, is voor de vrijwilliger
doorslaggevend om zich al dan niet langer
te blijven engageren. Toch is een ruimere
ondersteuning meer dan welkom. Present wil
hier werk van maken, en wel op drie vlakken:
• met een specifiek aanbod naar
vrijwilligers,
• met een specifiek aanbod naar de
voorzieningen,
• en met een algemeen aanbod.
Ondersteuning van vrijwilligers
Vorming
• Basisvorming. Voor nieuwe vrijwilligers
vinden we het van enorm belang dat
zij niet onvoorbereid aan hun taak als
vrijwilliger beginnen. Zo organiseren
we geregeld een Present-instapsessie,
meestal bestaande uit een informatief
gedeelte en een vormend gedeelte voor
alle nieuwe of kandidaat-vrijwilligers.
Hierin hebben we onder andere aandacht
voor de wereld van de oudere, het
beroepsgeheim, de basishouding (o.a.
respect, luisteren,…) van de vrijwilliger,
meerwaarde en taken van vrijwilligers
en vragen van de deelnemers. Deze
instapsessies organiseren we provinciaal,
maar kan u ook plaatselijk aanvragen.
• Permanente of thematische vorming.
Jaarlijks organiseert Present provinciaal
± 3 à 4 keer thematische vormingen.
De thema’s zijn zeer gevarieerd, maar
hebben toch steeds een link met het
vrijwilligerswerk (enkele voorbeelden:
contacten leggen, omgaan met
pijn, omgaan met zingevingvragen,
communicatie met slechthorenden,
afasie, dementie, …).
• Plaatselijk aanbod thematische vorming.
Voor voorzieningen die plaatselijk
vorming voor hun vrijwilligers willen
organiseren, hebben we een specifiek
aanbod waarop elke aangesloten
voorziening één keer per jaar een
beroep kan doen. Er zijn een aantal
thema’s waarvoor je standaard terecht
kan bij Present zoals: omgaan met
dementerenden, omgaan met mensen in
depressie, communicatie, discretie en
beroepsgeheim,... Verder bestaat er de
mogelijkheid dat Present ook voor andere
sprekers en thema’s bemiddelt (inclusief
financiële tegemoetkoming) voor
plaatselijke vrijwilligersbijeenkomsten.
Ontmoeting
Jaarlijks organiseert Present een diocesane
of provinciale ontmoetingsdag voor de
vrijwilligers. We merken immers dat
vrijwilligers graag contact leggen met
gelijkgezinden, over de grenzen van de eigen
voorziening heen. Een luchtige spreker en een
etentje zijn hiervoor de ideale gelegenheid.
Tijdschrift
Vrijwilligers een hart onder de riem steken
door een bemoedigend woordje, een
inhoudelijk artikel, een bezinning of ervaringen
van andere vrijwilligers. Dat is de rode
draad van “Vitamine C”, dat gratis naar alle
vrijwilligers en voorzieningen wordt gestuurd.
Verzekering
Meestal staan vrijwilligers er niet bij stil,
maar een ongeval is vlug gebeurd. Daarom
zorgen wij voor een degelijke verzekering,
waarvan de voorwaarden veel beter zijn dan
in het vrijwilligersdecreet is omschreven.
Het gaat zowel over een verzekering
burgerlijke aansprakelijkheid (lichamelijke
én materiële schade aan derden) als over
een ongevallenverzekering (lichamelijke én
materiële schade voor vrijwilligers zelf).
Administratieve opvolging
Bijvoorbeeld: werklozen,
bruggepensioneerden…
Present heeft van de RVA een algemene
toestemming om werklozen in te schakelen
als vrijwilliger. In de meeste gevallen moet
er zelfs geen aangifte gebeuren. Ook
bruggepensioneerden mogen bij Present
zonder formaliteiten als vrijwilliger werken.
Individuele opvolging en
bemiddeling
In uitzonderlijke gevallen kunnen er discussies
of meningsverschillen optreden tussen
bijvoorbeeld personeel en vrijwilliger. Hierin
bemiddelen beschouwen we ook als onze
opdracht.
Wij opteren er bewust voor om de
drempel voor vrijwilligers zo laag mogelijk
te houden. Daarom zijn alle bovenstaande
activiteiten voor de vrijwilligers van
PRESENT gratis.
Ondersteuning van
voorzieningen en vrijwilligersverantwoordelijken
Hulp bij opstart nieuwe projecten
Een nieuwe vrijwilligerswerking uit de grond
stampen, is alles behalve vanzelfsprekend
(hoe eraan beginnen, welke taken mogen
vrijwilligers doen, welke stappen kan je
best doorlopen om de kans op slagen te
verhogen, hoe dit aan de buitenwereld
54 55

ekendmaken,…). Wie dit in een voorziening
wil uitbouwen kijkt dikwijls tegen een
berg op en weet niet waar en hoe te
beginnen. Present kan bouwen op heel wat
ervaring in het systematisch uitwerken van
vrijwilligersprojecten.
Aantrekken van nieuwe
vrijwilligers
De beste manier om nieuwe vrijwilligers te
vinden is de mond-tot-mond reclame. Maar
ook hierin is een extra steun allerminst
overbodig. Samen met de voorziening zoeken
we naar de beste kanalen en manieren om
nieuwe vrijwilligers aan te spreken. Zo zorgen
bijvoorbeeld folders en affiches die op maat
kunnen worden aangepast en regelmatige
contacten met de pers ervoor dat de media
regelmatig aandacht besteden aan het
vrijwilligerswerk.
Vorming en ontmoeting voor
verantwoordelijken
Binnen elke voorziening is een
vrijwilligersverantwoordelijke belangrijk om
de vrijwilligers plaatselijk te ondersteunen en
te begeleiden. Maar al te vaak hebben deze
verantwoordelijken het gevoel dat ze zelf nog
het warm water moeten uitvinden. Regelmatig
overleg met andere verantwoordelijken
en vorming over specifieke thema’s (rond
begeleiden van vrijwilligerswerk) geven de
plaatselijke verantwoordelijke de nodige
impulsen voor hun opdracht.
Nieuwsbrief
Present stuurt enkele keren per jaar
een elektronische nieuwsbrief naar
alle aangesloten voorzieningen. Daarin
geven we de lezer de kans om alle
ontwikkelingen, nieuwtjes, veranderingen
in het vrijwilligersveld op de voet te volgen.
We laten heel wat de revue passeren, zoals
de recentste ontwikkelingen op vlak van
wetgeving over vrijwilligerswerk, initiatieven
van Present zelf, interessante of opvallende
vrijwilligersprojecten en provinciale initiatieven
en activiteitenkalenders.
Een algemeen aanbod
Beleid
Vrijwilligerswerk is voor ons geen
nattevingerwerk. Een grondig analyseren
en bespreken van noden en problemen,
maar ook algemeen regelmatig overleg en
afstemming van de provinciale werkingen op
elkaar, zorgen ervoor dat Present tot een
coherent vrijwilligersbeleid komt.
Visieontwikkeling
Niet zomaar elke vrijwillige inzet is
vrijwilligerswerk. Bovendien is het
vrijwilligerswerk volop in evolutie. We
volgen nauwgezet de actualiteit, studies
en publicaties die over het vrijwilligerswerk
verschijnen. Door deze gegevens voortdurend
te koppelen aan de realiteit van ons werkveld,
hebben we in de loop der jaren een duidelijke
visie op het vrijwilligerswerk (bijvoorbeeld naar
afbakening t.o.v. beroepsarbeid of andere
vormen van inzet) ontwikkeld, maar ook op
bijvoorbeeld zorg en de rol van vrijwilligers
hierin.
Wetgeving
Als zichzelf respecterende
vrijwilligersorganisatie vinden we het
essentieel dat we al de wetgeving die te
maken heeft met vrijwilligerswerk, op de voet
volgen. Voor plaatselijke verantwoordelijken
is dit meestal niet haalbaar. En meer dan een
buitenstaander zou vermoeden, veranderen
er regelmatig wel richtlijnen, wetten of
decreten. Denk maar aan de wet betreffende
de rechten van de vrijwilligers en het decreet
op het vrijwilligerswerk in gezondheid en
welzijn. Maar ook bijvoorbeeld voor bepaalde
vrijwilligerstaken zijn er soms specifieke
richtlijnen (zo denken we aan vrijwilligers
die bewoners of patiënten vervoeren). En
dan zijn er nog de richtlijnen voor sommige
categorieën van vrijwilligers (werklozen,
arbeidsongeschikten,…) die wel eens
veranderen.
Omgekeerd trachten we ook te pleiten voor
een degelijk beleid van overheidswege,
met o.a. een beschermend statuut en meer
ondersteuningsmogelijkheden voor vrijwilligers
en hun organisaties.
Spiritualiteit en solidariteit
Vrijwilligers komen dikwijls met een specifieke
motivatie om zich in te zetten voor anderen.
Eén van de motieven die we bij vrijwel
iedereen terug vinden is “zich zinvol inzetten”.
Dit zinvol zijn van de inzet heeft steeds
diepere achtergronden. Niet zelden zijn dit
persoonlijke ervaringen in het verleden of een
geloofsovertuiging. Present wil ook hier niet
aan de oppervlakte blijven maar ook mensen
hierin erkennen. Als organisatie halen we onze
inspiratie uit het voorbeeld van Jezus Christus
en zijn blijde boodschap, waar Hij steeds de
zorg voor zieken, zwakken en mensen aan de
rand prioritair stelde.
Solidariteit is een van onze leidende principes.
Vrijwilligers betuigen hun solidariteit met
zieken, ouderen of gehandicapten en zetten
dit om in concrete daden. Ook als organisatie
kunnen we maar leefbaar blijven dankzij de
solidariteit van de voorzieningen met elkaar.
Overleg en uitwisseling
Dit is de basis van het uitwerken van
een degelijk beleid. We proberen dit op
verschillende vlakken te stimuleren: plaatselijk
tussen vrijwilligers, provinciaal tussen
vrijwilligers of tussen verantwoordelijken,
nationaal over de provinciegrenzen heen. We
merken dat regelmatige uitwisseling zowel
voor vrijwilligers als voor verantwoordelijken
stimulerend kan werken.
Wat verwacht Present van de
voorziening?
Interne verantwoordelijke
Present verwacht dat de voorziening iemand
van het personeel aanstelt tot interne
verantwoordelijke voor het vrijwilligerswerk.
Deze persoon moet de mogelijkheid krijgen:
• de vrijwilligers op te vangen en te
begeleiden;
• het vrijwilligerswerk in de voorziening te
coördineren en te integreren;
• de voorziening te vertegenwoordigen
binnen Present;
• te participeren aan de door
Present georganiseerde studie-
en ontmoetingsmomenten voor
verantwoordelijken;
• de noodzakelijke administratie te
verzorgen.
Op termijn kan een vrijwilliger (de
zogenaamde ‘externe verantwoordelijke’) de
interne verantwoordelijke hierin bijstaan.
Informeren van het personeel
Present verwacht dat de voorziening het
personeel informeert over de komst van
vrijwilligers en wat zij er juist komen doen.
Zo kunnen er zich geen misverstanden
ontwikkelen.
56 57

Hulp bij promotie
Present verwacht dat de voorziening actief
meehelpt bij het voeren van de promotie voor
het vrijwilligerswerk in de voorziening.
Vergoeding
Present heeft als organisatie een aantal
kosten; zij vraagt de voorziening dan ook in
ruil voor de door Present en haar vrijwilligers
geleverde diensten een bepaalde vergoeding
te betalen. Deze vergoeding is een forfaitaire
vergoeding, te beschouwen als ledenbijdrage
voor de vrijwilliger. De voorziening betaalt
een overeengekomen bedrag per vrijwilliger
en per jaar of kwartaal, ongeacht het aantal
“prestaties”.
Overeenkomst
Present verwacht dat de voorziening bereid is
de gemaakte afspraken via een overeenkomst
te onderschrijven.
Tot slot
Vrijwilligerswerk is meer dan enkele mensen
die toevallig wat uurtjes gratis doorbrengen
bij anderen. Het is een zinvol engagement
van velen – zinvol voor zichzelf, voor
degenen voor wie ze zich inzetten én voor de
maatschappij – die aan solidariteit concrete
handen geven. Centraal hierbij staat de
betrokkenheid van de vrijwilliger bij die zieke,
die oudere, die gehandicapte. Dank zij deze
betrokkenheid geven vrijwilligers, naast
praktische hulp, een grote meerwaarde aan
de zorg.
De betrokkenheid van de vrijwilligers op de
hulpvragers trachten we ook te vertalen in
onze ondersteuningsvormen. Zo zitten in onze
bijeenkomsten steeds bezinnende, vormende
en ontmoetende elementen.
Maar hoe dan ook, vrijwilligerswerk kan
maar slagen als vrijwilligers plaatselijk
mee gedragen worden. Daarom opteren
we voor een samenwerkingsmodel. Dit
betekent dat we samen met de voorziening
werk maken van het vrijwilligerswerk, dat
we samen erover waken dat vrijwilligers
op de juiste manier worden ingeschakeld.
Op dezelfde manier geven we vrijwilligers
geen taken die personeelsvervangend
zijn. Dit zou de eigenlijke meerwaarde
van het vrijwilligerswerk ondergraven,
maar zou ook niet fair zijn tegenover
de beroepsbekwaamheid van de
beroepskrachten.
Jouw aanwezigheid, een geschenk!
58 59