Kol b.d. Charles Brantz - Nederlandse Officieren Vereniging

c a r r e ac ti e
Leidt faLend miLitair Leiderschap
in nederLand tot persoonLijke consequenties?
Het artikel van de heren De Roode en Volbeda, ingeleid door de heer Klep,
heeft mij aan het denken gezet. Omdat het onderwerp te belangrijk is, wil
ik een aantal kanttekeningen plaatsen en aanvullingen geven bij de inhoud
van het artikel. Mijn reactie zal zich op drie onderwerpen concentreren:
de operationele perceptie, de Nederlandse militaire leider en Srebrenica,
het voorbeeld van Nederlands falend militair leiderschap. Ik laat het
uitvoerend militair leiderschap in Bosnië voorshands buiten beschouwing
omdat dat geen deel uitmaakt van de discussie over Srebrenica. Misschien
een andere keer.
Operationele perceptie
Het is wenselijk om aan te geven binnen welk raamwerk
mijn kanttekeningen geplaatst moeten worden om
de essentie van mijn teksten in de juiste context te
kunnen plaatsen. Mijn huidige optiek is gebaseerd op
ervaringen in internationale functies die in een periode
van tien jaar varieerden van adviseur van opper- en
vlagofficieren tot staf- en commandofuncties op het
politiek strategische (NATO Hoofdkwartier), via het
operationeel beleidvoerend en het tactisch uitvoerend
niveau. Binnen dat raamwerk ziet de ruimte waarin
een militair zijn of haar functie uitvoert er anders
uit dan in het artikel wordt beschreven. Hoe die er
volgens mij uitziet heb ik geschetst in mijn artikelen
‘Contemporaine operaties: complex, verrassend,
uitdagend en …succesvol?’, ‘Afghanistan quo vadis?’
en ‘Militair vermogen anders benaderd?’. In het kort
komt het erop neer dat moderne operaties niet meer
beantwoorden aan het traditionele beeld van ‘oorlog’
zoals dat in het artikel middels een aantal voorbeelden
wordt geschetst en de kans op falen bij de moderne
militaire leider groter is dan voorheen.
Uit de tekst en de voorbeelden die in het artikel worden
aangehaald, proef ik dat er sprake is van verschillende
kleuren militair leiderschap. Aan de ene kant wordt
de problematiek van de commandant (door mij als
uitvoerende militaire leider betiteld) uitgebreid belicht,
aan de andere kant wordt een aantal zinnen besteed
aan de beleidsbepaler annex adviseur van het politieke
lichaam (de adviserende militaire leider). Omdat binnen
de Nederlandse krijgsmacht de militaire leider meer
(een groot percentage zelfs alleen maar) tijd in de
uitvoerende dan in de adviserende rol spendeert, zal bij
selectie en werving de criteria die daaraan ten grondslag
liggen het uitgangspunt voor het rekruteren van nieuwe
militaire leiders zijn. Door de groei van kennis en kunde,
vorming en selectie zal die uitvoerende militaire leider
zich moeten ontwikkelen tot de gewenste kwaliteit
adviserende militaire leider. Die verschillende invullingen
van militair leiderschap leiden bij falen tot verschillende
gevolgen in aard en gewicht, waarbij ik uit de tekst proef
dat de Nederlandse uitvoerende militaire leider op
het operationeel en tactisch niveau het niet zo slecht
doet, wat volgens het artikel gelet op het Srebrenicavoorbeeld
niet van de adviserende militaire leider
gezegd kan worden. De vraag is of dat in die julimaand
van 1995 inderdaad het geval is geweest, maar dat is
een andere discussie.
In de afgelopen 10 jaar duiden een veranderde instelling
van NATO, verpolitisering van gewapende conflicten,
groeiende invloed van westerse gevoeligheden 1) ,
kanttekeningen bij de importantie van staten en de
multigekleurde omgeving waarin de militaire leider
vaker dan hem lief is een dienende dan een dirigerende
rol heeft, op een politieke en militaire belevingswereld
waarin speelveld, spelregels, tegenstander, marges en
wijzen van optreden sterk veranderd zijn en militair
vermogen behoefte heeft aan een nieuw type militaire
leider. Van een warrior in de klassieke zin van het woord
is hij veranderd in een kosmopolitische diplowarrior
en die verandering komt het beste tot uiting in de
toepassing van gewapend geweld die niet meer het
monopolie van de militair is en in min of meerdere mate
Kol b.d. Charles BRANTZ
Carré 2 - 2011 pagina 29

Carré 2 - 2011 pagina 30
wordt gereguleerd en de afgedwongen samenwerking
met niet-militaire niet-hiërarchische veelal horizontaal
georiënteerde structuren waardoor het sluiten van
compromissen routine is geworden.
In contemporaine missiegebieden moet gewapend
geweld helaas worden gedeeld met niet-militaire
en niet-reguliere entiteiten als private military
corporations, individuele beveiligingsentiteiten en
grensoverschrijdende rebellie-structuren waar
ook criminele entiteiten deel van uitmaken. In die
caleidoscoop van betrokken entiteiten met tegengestelde
belangen blijft de militair verantwoordelijk voor de mate
van veiligheid en wordt de militaire leider afgerekend
op het ontbreken daarvan. Aan de andere kant wordt
de militair die deel uitmaakt van een westerse coalitie
en/of alliantie in de toepassing van geweld op diverse
manieren gereguleerd. De bekendste reguleringen
zijn rules of engagement en International Humanitarean
Law. Daarnaast heeft NATO door zijn streven naar
consensus een andere onbedoelde vorm van regulering
geproduceerd: het force generation proces, het zoeken
naar een evenwicht tussen behoefte en bereidheid. De
consequentie is dat een NATO-strijdmacht wel of niet
deel uitmakend van een multigekleurde coalitie in de
meeste gevallen qua assortiment, kwaliteit en kwantiteit
niet kan beantwoorden aan de behoefte, waardoor
die strijdmacht met een zelf gegenereerd gebrek aan
effectiviteit en doelmatigheid aan de startlijn komt. Bij
de bestrijding van een onvoorspelbare, gewelddadige
en transnationale tegenstander in een veelal islamitisch
georiënteerde ontwrichte samenleving, hangt dat
pakket aan reguleringen als een molensteen om de
hals van de militaire leider, omdat de grote mate van
operationele voorspelbaarheid het verrassingselement
beperkt, de kans op succes vermindert en de kosten
uitgedrukt in slachtoffers verhoogt.
Die multikleuring dwingt tot het sluiten van
compromissen over doelen, wijzen van optreden en
in te zetten middelen en die compromissen kunnen
plaatselijk en tijdelijk tot ongewenste ineffectiviteit
of uitblijven van noodzakelijke militaire acties leiden.
Dat effect kan nog worden versterkt wanneer militair
vermogen niet een dirigerende of supported, maar
een dienende of supporting rol moet vervullen. De
eerste consequentie is dat de militaire leider moet
samenwerken met actoren die een afwijkende cultuur,
belang, doelstelling, structuur, tijdactiviteitenschema,
agenda, manier van fondsenwerving en netwerken
hebben en hij daardoor niet alleen moet streven naar
interoperabiliteit en standaardisatie met militaire
contingenten van NATO lid- en partnerstaten en
niet-NATO militaire structuren, maar ook met
niet-militaire actoren in de operatieve ruimte. Een
tweede consequentie is dat de militaire leider als
de gewenste veiligheid niet kan worden gerealiseerd
respectievelijk gewaarborgd, niet-militair gekleurde
verantwoordelijkheden en activiteiten voor zijn
rekening moet nemen en een derde consequentie is
dat de militaire leider zich vaker en sneller moet voegen
naar doelstellingen van niet-militaire en vooral politiek
georiënteerde actoren.
Vanuit die perceptie benaderd, is het mij niet geheel
duidelijk in welke context en betekenis het verwerven
van overwicht en vrijheid van handelen moet worden
geplaatst bij de uitvoering van contemporaine missies.
Ik proef uit de tekst dat het hoofdzakelijk om het
kinetische, het fysieke aspect handelt, maar volgens mij
hebben die twee meer met karakter, instelling, lenigheid
en kennis van de militaire leider te maken (het nietkinetische
aspect) dan met kosten (kwantiteit). Anders
gezegd: ook met weinig middelen of in ondertal-situaties
kan een militaire leider de gewenste resultaten bereiken.
Voorbeelden genoeg in de militaire geschiedenis:
(beperkte) informatie en zoals infanteristen het noemen
“smoel op het terrein” gecombineerd met een uitermate
goed ontwikkeld gevoel voor timing zorgden ervoor
dat grote commandanten als Alexander de Grote en
Khālid ibn al-Walīd (592-642) 2) ook in ondertalsituaties,
veldslagen in hun voordeel hebben beslist. Wel is het
zo dat huidige militaire leiders oplossingen moeten
zoeken voor de gevolgen van het consensusbeginsel
en Nederlandse militaire leiders bovendien door
onevenwichtige bezuinigingen worden geconfronteerd
met uitgedunde en minder goed opgeleide eenheden.
Maar daarmee werden militaire leiders in het verleden
bij operaties waar slijtage een belangrijke doelstelling
was, ook geconfronteerd. Nieuw is het dus niet.
Wanneer veiligheid als vertrekpunt voor stabiliteit, de
doelstelling van contemporaine operaties is, dan draait
het net als veel operaties in de militaire geschiedenis om
controle en beïnvloeding van de omgeving in regionaal

georiënteerd theaters. Bij die inspanningen om controle
te krijgen en te behouden staat de gronddimensie
centraal en dat betekent aanwezigheid in aantallen. Veel
boots on the ground dus. Wanneer Nederland aan dat
soort missies deel wil blijven nemen, zal dat principe
bij de komende afslankingsoperatie nooit vergeten
mogen worden.
Vanuit die perceptie ondersteun ik de karakterisering van
contemporaine missies als vredesoperaties (de regering
betitelde in 1993 die nieuwe operaties Crisisbeheersing
of CB operaties) en de gekunstelde opsplitsing in witte
en groene operaties niet, omdat die bij politici en
samenleving het beeld opwekken dat gewapend geweld
eerder uitzondering dan regel is. Dat kan weliswaar
plaatselijk en tijdelijk juist zijn maar in de brede context
van het beeld dat ik van contemporaine operaties
heb geschetst, absoluut onjuist. Ik verwijs naar de
Prioriteitennota 1993 “Een andere wereld, een andere
defensie” waarin de toenmalige regering benadrukte
aan welke politieke uitgangspunten moet worden
voldaan voordat Nederlands militair vermogen dat is
opgebouwd uit professionele militairen zou worden
aangeboden voor een ver-van-huis missie en op basis van
die politieke uitgangspunten benadrukte de Bevelhebber
der Landstrijdkrachten in 1993 dat KL-eenheden in het
gehele geweldsspectrum inzetbaar moesten zijn en een
uitzending in de organieke en in een aangepaste tailormade
samenstelling mogelijk moest zijn. Die perceptie
van de Bevelhebber werd in de beantwoording van
Kamervragen door de KL expliciet bevestigd: “KL
militair vermogen moet in zijn potentiële capaciteit voor
een Grootschalig Conflict tevens de potentiële capaciteit
voor een CB Operatie bezitten, omdat CB Operaties
en Algemene Verdedigingstaak onlosmakelijk met elkaar
verbonden zijn”. Ik onderschrijf ook niet dat door
contemporaine operaties bepaalde traditionele militaire
waarden als kameraadschap, offerbereidheid, voldoening
over een goed uitgevoerde gevaarlijke opdracht een
comeback beleven. Daarmee doen we de militairen
tekort die hun loopbaan en carrière voor de ver-vanhuis
missies invulden en overwaarderen we de huidige
militaire samenleving. Zowel van de een als de ander
mag en moet worden verwacht dat hij die waarden als
beginselen voor de vervulling van het militaire beroep
beschouwt. Persoonlijk heb ik noch tijdens de Koude
Oorlog-periode noch in de overgangsfase noch in de
‘ver-van-huis missies-periode’ kunnen constateren dat
een of meerdere van die waarden afwezig waren in de
instelling van mijn collega’s.
De contemporaine militaire leider
Wat betekent die veranderde operationele perceptie
voor de contemporaine uitvoerende militaire leider? Hij
moet aan uitermate scherpe criteria voldoen, namelijk
in potentie beschikken over een politieke ‘antenne’; een
lenige geest hebben om gelijktijdig in diverse locaties
van een missiegebied verschillende operatietypen onder
sterk variërende omstandigheden te kunnen plannen
en uitvoeren gekoppeld aan het besef dat het militaire
instrument in post conflictsituaties supporting en niet
supported is aan niet-militaire instrumenten; mentale
instelling en het inzicht hebben om de consequenties
van die (gewijzigde) rolverdeling te kunnen doorgronden
en vertalen naar de gewenste inzet van het militaire
instrumentarium; het vermogen hebben om de
karakteristieken van de culturele identiteit van de
samenleving in een missiegebied te doorgronden en
die karakteristieken te kunnen vertalen naar de juiste
toepassing van geformuleerde en opgedragen rules of
engagement.. Teruggrijpend op de observatie van Sir
John Kiszely 3) dat “de contemporaine militair denkt
dat kwaliteitsverbeteringen van individu en eenheid
door meer en intensievere training en oefening kan
worden bereikt, waarbij intellectuele luiheid leidt
tot een fantasieloze en weinig uitdagende invulling”
die aanleiding gaf tot zijn stelling dat “training een
voorbereiding is voor het voorspelbare toegespitst
op specifieke taken, terwijl educatie, de verdieping
en verbreding van het intellect, de versterking van de
mentale en morele kracht, de gewenste voorbereiding
voor onzekerheid is” versterkt door het feit dat
training en oefening in een gecontroleerde omgeving
moet gebeuren en concluderend dat het gros van de
huidige militaire structuren noch op individuele noch
op collectieve basis, noch vrijwillig noch in opdracht die
educatie stimuleert en beloont, zal in de voorbereiding
op contemporaine politiek georiënteerde conflicten
het accent primair op opvoeding en het kweken
van wederzijds begrip tussen militair vermogen en
niet-militaire actoren moeten liggen. Het gros van
de uitvoerende militaire leiders zal bij ver-van-huis
missies het op Grand Strategisch niveau geformuleerde
takenpakket en de militaire vertaling daarvan door het
militair-strategische niveau, zodanig moeten uitvoeren
dat de militaire randvoorwaarde voor een niet-militaire
oplossing wordt bereikt. Onder die omstandigheden
wordt veel gevraagd van zijn vermogen tot ‘command
by persuasion’, zijn intellectuele lenigheid om ‘unity of
effort’ te genereren en zijn militaire pragmatisme om
de gewenste ‘force agility’ te produceren.
Van de tekst die uitspreekt dat de adviserende militaire
leider steeds politieker wordt en daardoor in een
moeilijke positie gemanoeuvreerd kan worden, ben
ik absoluut niet onder de indruk. Ik verwijs daarvoor
terug naar de kanttekeningen die ik heb geplaatst bij het
artikel van collega Tjepkema. Een opperofficier moet
in staat zijn om politieke leiders te overtuigen dat een
missie uit militair oogpunt onwenselijk is; dat de kans op
succes gegeven de militaire en politieke omstandigheden
waaronder militairen een opdracht moeten uitvoeren,
gering is en niet opweegt tegen de te verwachten
fysieke en psychische schade van de individuele militair,
slijtage van het materieel en reconstructie van het
betrokken militair vermogen. Hij moet beseffen dat zijn
militairen geen speelbal kunnen en mogen worden van
politiek narcisme. Libanon en Srebrenica zijn daarvan
voorbeelden. Vooraf was onduidelijk wat de meerwaarde
van een Nederlandse eenheid voor de oplossing van het
conflict zou zijn (Libanon) respectievelijk dat de kans
op succes gering zo niet nihil was (Srebrenica). Hij
moet beseffen dat een opperofficier op ieder niveau
de eerste en de hardste klappen op moet vangen en
Carré 2 - 2011 pagina 31

Carré 2 - 2011 pagina 32
de adviserende militaire leider op het politieke niveau
is de eerst aangewezene om politici op de militaire
incorrectheid van hun argumenten en drijfveren te
wijzen. Slaagt de betrokken opperofficier niet in die
opdracht en zet de politieke leiding toch door, dan is
hij niet de juiste man op de juiste plaats en moet zijn
consequenties trekken.
Er zijn genoeg dissertaties en boeken te vinden die
uitgebreid verhalen over de oorzaken van militair falen
en bijna altijd komt het neer op zoals ik dat vaak schilder
op het verkeerde moment diepduiken. Sir John Keegan
geeft in zijn boeken “The Face of Battle” en “A History
of Warfare” genoeg voorbeelden om daar conclusies
uit te trekken. Uit de tekst die ik heb gewijd aan de
operationele perceptie blijkt dat de doelstelling van
de beschreven voorbeelden in het artikel anders is
dan van contemporaine operaties. Geen bodycounts en
materiële schade noch het doelbewust terroriseren
van de civiele bevolking of het uitschakelen van civiele
infrastructuur zoals dat middels massale luchtoperaties
en artillerievuur-barrages in WO I, WO II, Korea,
Vietnam, Tweede Golfoorlog, Kosovo en de diverse
oorlogen tussen Arabieren en Israëlieten het geval is
geweest. Het uitgangspunt is niet meer overwinning,
maar succes. Omdat de Grand of politiek georiënteerde
strategie de militaire strategie dirigeert, is de doelstelling
van ver-van-huis missies niet meer militair maar politiek
georiënteerd. Heden ten dage zal de militaire leider op
deze kompasrichting moeten varen ‘de beste militaire
leider ter plekke is niet degene die bevelen van boven
politiek correct uitvoert, maar degene die met gezond
verstand, medemenselijkheid, en tactisch en strategisch
inzicht weet welke bevelen niet op te volgen’. De kans
op falend militair leiderschap is daardoor groter en
resulteert in tegenstelling tot de traditionele operaties
in diverse gevolgen: slachtoffers, subversieve activiteiten
en tegenwerking van de te hulp geschoten samenleving;
toename van criminele en zwarte markt activiteiten,
gebrekkige samenwerking tussen militaire en nietmilitaire
actoren met als gevolg het temporiseren van
de hulpverlening, het fenomeen van de strategische
korporaal; het terugtrekken van nationale contingenten
en zelfs het einde van een ver-van-huis missie. Daarom
is het antwoord op vragen als: hoe constateert men
falend militair leiderschap en tot welke consequenties
leidt dat voor betrokken militaire leiders, interessant
genoeg om te worden beantwoord. In de pre WO II
periode lijkt die beantwoording eenvoudiger te zijn,
namelijk de persoon die het politieke en militaire
leiderschap in zich verenigde. Tijdens de Koude Oorlog
was wat Nederland betreft de beantwoording niet aan
de orde en bij ver-van-huis missies is dat antwoord door
de sterke politieke invloed complexer geworden. De
twee vragen, hoe en door wie is geconstateerd dat bij
Srebrenica sprake is geweest van falende militaire leiders
en wat de consequenties voor de betrokken militaire
leiders zijn geweest, hadden de auteurs mïjns inziens
in het deel over Srebrenica moeten beantwoorden om
te benadrukken hoe Nederland met een dergelijk falen
is omgegaan.
Srebrenica
Omdat de onderbouwing van de auteurs stoelt op
formele rapporten uit de periode 1996-2002 verdient
dit deel van het artikel een aanvullende tekst over
het politiek en militair leiderschap in Den Haag. Bij
de formele rapporten is het documenteren – het
verzamelen en verwerken van informatie – nooit het
kernprobleem geweest, wel het zoeken naar de juiste
verbanden en het interpreteren van de beschikbare
informatie. De manier waarop geïnterpreteerd wordt,
is afhankelijk van culturele achtergrond, militaire
expertise en ervaring, politieke respectievelijk militaire
invalshoek, de te bevestigen aannames en de vertaling
van verstrekte richtlijnen van en door hen die conclusies
trekken en aanbevelingen doen. Op een aantal van die
aspecten is het bij die rapporten ernstig misgegaan en
is de formulering van de conclusie “de militaire top”
heeft de beginselen van oorlogvoering in deze fase
onvoldoende bij de besluitvorming betrokken. Hier is
sprake van falend militair leiderschap” te gemakkelijk.
Uit die zinsnede wordt niet duidelijk wat de auteurs
onder de militaire top verstaan, over welke fase de
auteurs spreken (opbouwfase en uitvoering van eerste
rotatie, resp. tweede rotatie, resp. derde rotatie of
over de voorbereiding en uitvoering van alle drie de
rotaties), welke beginselen van oorlogvoering wel of
niet bij de besluitvorming betrokken hadden moeten
worden, welke yardstick is gebruikt om aan te tonen
dat die beginselen onvoldoende bij de besluitvorming
zijn betrokken en waarom de tweede component van
commandovoering, namelijk de bevelvoering, buiten de
discussie van falend militair leiderschap is gelaten, omdat

door de richtlijnen en opdrachten vanuit Den Haag
daarvan zeker sprake is geweest. De auteurs hadden
moeten bedenken dat vaststellingen uit rapporten
die tot veel kritiek uit de nationale en internationale
politieke en militaire samenleving hebben geleid, niet
klakkeloos overgenomen moeten worden. Laat ik hun
vaststelling iets meer vlees op het bot geven.
Hoewel men in Den Haag door uitspraken van
verantwoordelijke politici, telefoongesprekken tussen
Den Haag en Bosnië, persberichten, aanvullende
richtlijnen aan Nederlandse militairen in Bosnië en
met name in Potocari, opdrachten aan de militaire
leiding van DB en ministeriële rapportages aan het
parlement een ander beeld heeft opgeroepen, zat
niet Nederland op de bestuurderstoel, maar de UN
4) . In het gunstigste geval zat Nederland achterin bij
het raam van waaruit men een inzicht zou kunnen
hebben in het landschap binnen en rond de Safe Area.
De UN heeft middels UNSCR’s, Safe Area Concept,
Mourillon overeenkomst, richtlijnen en opdracht van
de direct verantwoordelijke commandant SNE, ROE
en rapportages SGUN helder gemaakt welk beeld zij
heeft van samenstelling en instelling van een militaire
bijdrage en uitvoering van het opgedragen pakket in
een Safe Area. Uit die teksten komt duidelijk de eis van
(psychische en fysieke) robuustheid om een uitzending
van zes maanden in een gebied waar een burgeroorlog
woedt succesvol in te vullen; een gemechaniseerde
of gemotoriseerde gepantserde militaire entiteit die
vanuit zijn oorlogstaak eenvoudig en soepel kan worden
voorbereid op een operatie die buiten het gebruikelijke
Koude Oorlog-patroon valt. Individu en eenheid moeten
de instelling hebben om in voorkomend geval uit
zelfverdediging 5) gewapend geweld daadwerkelijk toe te
passen om de gewenste uitvoering van het mandaat te
kunnen afdwingen. Bij de taakuitvoering in een Safe Area
zijn escalatievermogen en de herkenbare intentie om (uit
zelfverdediging) wapengeweld te gebruiken, belangrijke
randvoorwaarden voor een succesvolle uitvoering van
het mandaat in het algemeen en het Safe Area Concept
in het bijzonder. Bovendien blijkt uit een nota van de
juridische adviseur aan de minister (van Defensie en
Buitenlandse Zaken) dat alle niet-combattanten in
een Safe Area recht hebben op de bescherming van
UNPROFOR als sprake is van ogenblikkelijke aanranding
of onmiddellijk gevaar van aanranding van het lichaam.
Uit UNSCR 836 en ROE blijkt wanneer toepassing
van gewapend geweld als een daad van zelfverdediging
gerechtvaardigd is.
Die uitgangspunten vormen de opmaat voor keuze,
samenstelling en opbouw van een Nederlandse
bijdrage aan de UN-missie in Bosnië-Herzegovina.
Die informatie is ver voor de ontplooiing van de
eerste rotatie bekendgesteld en is mij in Tuzla in mei
1994 uitgebreid uit de doeken gedaan. Nederland
heeft zelf in de Prioriteitennota 1993 vastgelegd
onder welke voorwaarden Nederland aan een UNmissie
zal bijdragen. Op bladzijde 12 en 13 staan die
opgelijnd: mandaat van de operatie moet duidelijk
en uitvoerbaar zijn; afstemming op bijdrage andere
deelnemende landen; Nederlandse bijdrage moet een
toegevoegde waarde aan de operatie als geheel hebben;
de te verwachten tijdsduur moet overbrugbaar zijn
(voortzettingsvermogen of continueringcapaciteit);
aanvaardbaar veiligheidsrisico (waarbij het onduidelijk
is welke yardstick door de regering wordt gehanteerd);
paraatheidsbeginsel; geschiktheid uit te zenden
eenheden om diverse crisisbeheersingsoperaties in
een missiegebied uit te voeren; afstemmingsgraad der
middelen binnen eenzelfde operationeel verband of
kortweg interoperabiliteit en de veiligheidssituatie. De
minister geeft nog een aanvullende richtlijn mee aan de
KL “in zijn potentiële capaciteit voor een Grootschalig
Conflict moet de uit te zenden eenheid tevens de
potentiële capaciteit voor een CB Operatie bezitten,
omdat CB Operaties en Algemene Verdedigingstaak
onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn”. De vraag of
Nederland die voorwaarden duidelijk heeft gemaakt
aan de UN, kan ik niet beantwoorden. De KL vertaalt
de politieke richtlijnen als volgt “KL moet operationele
eenheden bezitten die in het gehele geweldsspectrum
inzetbaar zijn” en “KL eenheden moeten in de organieke
en in een aangepaste tailor-made samenstelling
uitgezonden kunnen worden voor een CB Operatie”.
Mediabeelden bevestigen in 1993 dat een uitzending
naar Bosnië geen snoepreisje is en fysieke en psychische
ontberingen schering en inslag zijn. Hoe reageren
militaire beleidsbepalers in Den Haag en Apeldoorn?
Aanvankelijk terughoudend en zelfs afwijzend, maar
in juni 1993 klinkt opeens uit de burelen in Apeldoorn
de uitspraak “voor de toekomstige werving (van het
beroepsleger) zou het heel slecht zijn wanneer men
niet verder zou zijn gekomen dan de Ossendrechtse
heide en een oefeningetje in Griekenland”. In de Juliana
kazerne in Den Haag vinden ze dat een volstrekt
oneigenlijk argument en het lijkt erop dat de geesten
zich binnen de KL gaan scheiden. Wanneer in het
laatste halfjaar van 1993 6) steeds duidelijker wordt
dat eenheden van de Luchtmobiele Brigade in een of
meerdere Safe Areas ontplooid zullen worden, is de
Bevelhebber der Landstrijdkrachten ervan overtuigd
dat een ontplooiing van een eenheid in een Safe Area
bijna grenst aan zelfmoord, getuige zijn uitspraken als
“mission impossible”; “speelbal van de Serviërs”; “waanzin
militairen ergens naar toe te sturen waar ze de mensen
moeten beschermen en niet mogen verdedigen” 7) ;
“er ligt geen goed besluit en er zijn geen behoorlijke
mandaten van de VN”; “ik kan praten als Brugman, maar
het is tegen dovemansoren (de oren van Kamerleden)”.
Andere militaire monden in Den Haag vragen zich af
“hoe je met zo weinig troepen dat (ontwikkelingen
binnen en buiten de Safe Area) effectief onder controle
kan houden. Je bent dan volledig overgeleverd aan
de goodwill van de strijdende partijen”. Desondanks
gaat de bevelhebber na een “goed gesprek” met de
minister overstag en hecht meer gewicht aan nietoperationele
politiek georiënteerde argumenten die
generaals en kolonels van zijn eigen staf naar voren
schuiven dan aan rationele operationele argumenten.
Teksten als “goed voor het imago en presentatie
van de KL”; “vereenvoudiging van de besluitvorming
voor de invoering van de bewapende helikopter” en
Carré 2 - 2011 pagina 33

Carré 2 - 2011 pagina 34
zelfs de uitspraak “eervolle, niet eenvoudige, maar
wel uitvoerbare opdracht” kunnen in de burelen van
Apeldoorn en Den Haag worden gehoord.
Canadezen, Britten en Fransen, gepokt en gemazeld
door de ervaringen van vele missies in diverse delen
van de wereld, passen bewapening aan aard, intensiteit,
vermoedelijke lengte van het desbetreffende conflict
en de wens om een uitgebalanceerde force protection
en escalatie-capaciteit te bezitten, aan. De veiligheid
van eigen militairen vertaald in criteria als bescherming
en slagkracht is volgens die landen belangrijker dan
het opvolgen van theoretische richtlijnen van welke
organisatie ook. De Britten vertalen die twee criteria
in de Warrior “the Warrior itself is a superb piece of
military hardware.....the Warriors had been fitted with
additional protective armor.....Warrior provided a tremendous
feeling of protection and this gave us a great deal of
confidence when going about our business in Bosnia. Once
in a Warrior everyone felt safe. But Warrior could also fight,
if necessary. It had a 30 mm. Reardon cannon..... and the
Hughes chain-gun”. Nederland heeft een andere visie
op het geheel. De aanvankelijke bezorgdheid die uit
het mission impossible statement spreekt, wordt niet
vertaald in richtlijnen die recht doen aan een worst
case scenario in een burgeroorlog. Afwijkend van de
burgeroorlog-realiteit in de Bosnische beemden, stuurt
de KL voor de opbouw van de operationele eenheid
zijn functionarissen op pad met een merkwaardige
vertaling van robuust optreden - Peace Keeping scenario
- verwijzend naar de problemen die de KL bij de UNIFILopdracht
in de periode 1979-1983 had ondervonden
- uitzending op basis van vrijwilligheid – en gezien de
budgettaire krapte moet gestreefd worden naar een
beperking van kosten. Wat dientengevolge uit de hoed
van de tovenaar komt rollen is niet de door de UN
gewenste, voor oorlogvoering opgeleide eenheid met
escalatiecapaciteit en een inlichtingenstructuur, maar
een licht infanteriebataljon voorzien van een YPR met
een punt 50 mitrailleur, een in elkaar geknutselde toren
van kevlar 8) , met een geschoonde Organieke Munitie
Uitrusting (OMU) 9) . Geschoond, omdat bepaalde
munitiesoorten als mijnen en brisantgranaten voor
de mortier uit de samenstelling gehaald zijn en door
schaarste een Beschikbaar Munitie Rantsoen (BMR)
van 16% op Dragon raketten geplaatst moet worden.
Geen inlichtingenstructuur waardoor de eenheid geen
inzicht heeft in bewegingen buiten de bestandsgrenzen
en grotendeels afhankelijk is van niet te controleren
informatie uit min of meer onbetrouwbare bronnen.
Met de consequenties van het ontbreken van een
inlichtingenstructuur word ik in de periode februari
1994-februari 1995 doorlopend geconfronteerd.
Indrukken tijdens mijn reis naar de Safe Area in mei
1994 en gesprekken met de commandant van de eerste
rotatie bevestigen mijn bezorgdheid. In een Intern
Memorandum heb ik na terugkomst de Bevelhebber
geïnformeerd dat de wereld van Commandant DB
wel heel beperkt was en hij teveel afhankelijk was van
informatie die hij kreeg van ABiH, VRS, NGO’s, JCO’s en
UNMO’s. Organisatiestructuren die gelet op hun rol in
de belegeringseconomie eigen (vaak verborgen) agenda’s
bezitten. Ik doe binnen de Landmachtstaf het voorstel
de middelen van het commando verkenningspeloton te
verbeteren en hun opdracht te verruimen. De inhoud
van dat Intern Memorandum heeft tot heel wat gebulder
geleid in de burelen van de Juliana kazerne omdat
militaire beleidsbepalers van mening zijn dat de UN
en haar troepen in Bosnië geen inlichtingenstructuur
nodig heeft, omdat ….ze er niet zitten om te vechten.
Ze zitten er voor een humanitaire actie waar je geen
inlichtingendienst voor nodig hebt… 10) .
Omdat de Nederlandse regering medio 1993 twee
voorwaarden stelt voor het beschikbaar stellen van een
operationele eenheid - een Algemene Vredesregeling
voor Bosnië-Herzegovina en een helder en duidelijk
mandaat voor bij te dragen nationale contingenten –
is het op zijn minst verrassend dat zij geen nationaal
mandaat voor de ontplooiing van een operationele
eenheid in Bosnië vastlegt. Sterker nog, in september
1993 biedt de minister een operationele eenheid aan de
SGUN aan zonder expliciete voorwaarden uitgedrukt
in tijdsduur 11) , bepaald gebied of bepaalde taak 12) .
Die omissie is des te opmerkelijker, omdat de KL
Crisisstaf op werkniveau de Nederlandse Permanente
Vertegenwoordiging bij de UN in 1993 op de hoogte
heeft gesteld van een aantal informele voorwaarden:
niet verspreid; niet in een Safe Area en bij voorkeur in
Centraal Bosnië, zo dicht mogelijk bij Busavaca waar het
BE-NL transportbataljon was gelegerd. In het verlengde
daarvan zet de eerste rotatie ondersteund door de
Luchtmobiele Brigade voor hun eerste verkenningsronde
in december 1993 drie opties op papier: overname van
een deel van de taken van Britbat in centraal Bosnië
bij Zenica; overname van een deel van het gebied van
Spabat ten noorden van Mostar en een no-go optie,
overname van de Safe Areas Srebrenica van CanBat en
Zepa van UkrBat. De praktijk heeft uitgewezen hoe het
verder is gelopen.
“Politicians lead wars, military execute them” is een
gevleugelde uitspraak die het karakter van contemporaine
missies reflecteert. Politiek en militair Nederland heeft
de door de mainstream media gepresenteerde realiteit
niet in de kwaliteit van de uit te zenden eenheid

uitgedrukt en verloochent en passant eigen politieke
en militaire uitgangspunten. Het gevolg is dat de
geoefendheid in het opgedragen takenpakket, ingedeelde
middelen en samenstelling/omvang van de Nederlandse
operationele eenheid noch aan geformuleerde politieke
uitgangspunten, noch aan het door de Defensiestaf/KL
geformuleerde antwoord aan het Parlement, noch aan
de door de KL geformuleerde richtlijnen en zeker niet
aan UN-criteria beantwoorden.
Gelet op de uitspraken van militaire autoriteiten hebben
zij blijkbaar niet de moeite genomen respectievelijk
zijn niet in staat geweest om zich in te leven in de
manier waarop strijdende partijen, lokale en regionale
gezagsdragers en vooral plaatselijke bevolking,
terminologieën als geloofwaardigheid en afschrikking
interpreteren. Het korte termijn denken zegeviert
en uitvoerende militaire leiders moeten het in die 18
maanden-periode maar opknappen. Het is helder dat
op het internationale en nationale podium mooi weer
gespeeld wordt met Nederlandse militairen. Politieke
leiders en adviserende militaire leiders falen, maar tot
op heden zijn die woorden niet uit de monden van
de verantwoordelijke politici en militairen te horen
geweest.
De bovenstaande tekst is een sterkere onderbouwing
van de conclusie die de auteurs hebben getrokken.
Rest een antwoord op de vragen hoe, door wie en
wanneer is dat herkend, wie heeft dat naar buiten
gebracht en tot welke gevolgen heeft die constatering
geleid? Die vragen zijn in de rapporten uit de periode
1996-2002 vaag of zelfs niet beantwoord en ook
nu weer zijn het mediavertegenwoordigers geweest
die de alarmklok hebben geluid. Jarenlang hebben ze
proberen aan te tonen wie voor het debacle binnen
Nederland verantwoordelijk gesteld moet worden.
Van zelfreinigend vermogen bij politici en militairen is
op een uitzondering na geen sprake en consequenties
zijn er tot 2002 voor de betrokken politici en militairen
niet geweest. Zij die hadden gefaald zijn bevorderd,
hebben een leuke functie gekregen of zijn gewoon blijven
zitten op hun riante posities. Uiteindelijk moeten na de
behandeling van het NIOD-rapport in het Parlement
de regering en de adviserende militaire leider op het
militair strategisch niveau het veld ruimen. De minister
verzocht de Bevelhebber der Landstrijdkrachten zijn
functie op te geven, maar liet de adviserende militaire
leiders op het politiek strategisch – defensiestaf –
niveau buiten schot. Bob Stewart gaf in die rapportage
van Twee Vandaag zijn mening over het geharrewar
in Den Haag “soldiers are there to obey and execute
orders; officers have the responsibility to alter the order if
it is wrong. But the buck stops where the dice started to
roll, at the political level” en daarmee bedoelde hij de
adviserende militaire leider en de politicus die hij moet
adviseren. Het is niet relevant hoe wij als Nederlandse
militairen zelf op Srebrenica terugkijken, het is relevant
hoe andere nationaliteiten onze inspanningen in de Safe
Area en in Den Haag beoordelen en de woorden van
Stewart spreken boekdelen. Meer dan alle rapporten die
Nederland in de periode 1995-2002 heeft geproduceerd.
Noten
1) Het voorkomen van bijkomende schade en slachtoffers onder onschuldige
burgers; het taboe op vernietiging van humanitaire symbolen als scholen
en ziekenhuizen; het vermijden van slachtoffers in de eigen rangen; het
handhaven van wettelijke en juridische regelgeving en de sterke neiging naar
politieke correctheid versterken de drang om de toepassing van gewapend
geweld te reguleren.
2) Khalid ibn al-Walid heeft in meer dan 100 veldslagen meestal in
ondertalsituaties tegen strijdmachten van het Romeinse en Perzische
Imperium en hun bondgenoten gevochten en is gedurende zijn militaire
carrière onoverwonnen gebleven.
3) De voormalige directeur van de UK Defence Academy in Camberly schrijft
daarover uitvoerig in zijn december 2005 artikel voor RUSI.
4) Het is relevant om aan te geven in welke context Dutchbat formeel
zijn taken had moeten uitvoeren: Op het moment dat DB vaste voet op
Bosnische en/of Kroatische bodem had gezet en transfer of authority
heeft plaatsgevonden, acteerde DB in 1994 onder de militaire vleugels van
UNPROFOR in Zagreb en Bosnia-Herzegovina Command in Kiseljak, later
Sarajevo; vanaf april 1994 kwam daar een hiërarchische laag bij namelijk
NorthEastern Command op Tuzla Airbase bij Tuzla. In maart 1995 waren
dat UNPF in Zagreb, UNPROFOR in Sarajevo en Sector North East op TAB,
Tuzla. Die drie hiërarchische lagen zouden het militaire reilen en zeilen van
DB kleur moeten geven, maar dat werd regelmatig verstoord door vragen
om informatie, richtlijnen en opdrachten uit Den Haag. De Bevelhebber der
Landstrijdkrachten heeft frequent uitgesproken dat Nederlandse officieren
binnen de Commandolijn van de UN geen functionele bemoeienissen
hadden met hun autoriteiten in Nederland (zolang alles maar binnen het
mandaat blijft) en hij vertrouwen had in de multinationale commandant
onder wiens bevel de KL-eenheden na transfer of authority vielen, het was
en bleef volgens hem diens verantwoordelijkheid.
5) Self defence bij een beschieting van de Safe Area, een gewapende aanval op
de Safe Area en het overschrijden van de Safe Area-grens en een bewuste
actie die erop is gericht de FOM van UNPROFOR binnen, buiten en naar
de Safe Area te beperken.
6) Overigens wordt de eerste rotatie pas op 1 december 1993 tijdens hun
eerste verkenningstocht in Kiseljak formeel door de DOKL telefonisch op
de hoogte gebracht.
7) Is gezien de strekking van UNSCR 836 onjuist.
8) Hoe beschermend die voor de boordschutter is heb ik op 3 juni 1995 in
Kalisja met eigen ogen kunnen zien.
9) Op basis van normen vastgelegd in de IM LLC # 19-93 d.d. 5 november
1993. Invulling gevend aan de uitgangspunten van de UN is de berekening
gebaseerd op het aantal harde en zachte (Sovjet) doelen dat een bataljon
in 72 uur vermoedelijk zou moeten bestrijden in zijn bataljonsvak en het
aantal schoten dat men dacht nodig te hebben om een hard of zacht doel
uit te kunnen schakelen.
10) NIOD Rapport Bijlage: De rol van Inlichtingen en Veiligheidsdiensten blz.
141.
11) De verantwoordelijke minister informeert de SGUN pas in juni 1994 dat
de eenheid in beginsel voor anderhalf jaar is aangeboden.
12) Dergelijke voorwaarden bepalen de ruimte, de marge voor een UN
Commandant om een Nederlandse eenheid te kunnen ontplooien en zijn
bovendien een garantie dat op Nederland moet worden teruggekoppeld
indien grenzen van die ruimte moeten worden overschreden. Die UN
Commandant kan een Nederlandse eenheid in dat geval alleen inzetten
binnen de overeengekomen taakopdracht, beschikbaar gestelde middelen
en de afgesproken geografische bezettingen.
Carré 2 - 2011 pagina 35