Luther, Maarten - Refo500

Luther, Maarten
(Eisleben 10.11.1483 – Eisleben 18.2.1546)
Kerkhervormer. Hij bezocht de Latijnse school van de Broeders van
het Gemene Leven te Maagdenburg. Later ging hij naar de St.
George-school te Eisenach. Luther raakte bevriend met de
kluizenaars-monniken van het klooster van de franciscanen aan de
voet van kasteel De Wartburg en kreeg eerbied voor de heilige
Elisabeth van Thüringen. Hierdoor raakte Luther ervan overtuigd, dat
het volkomen dienen van God slechts mogelijk zou zijn in een leven
van ascese. Hij studeerde artes liberales (de vrije kunsten); vanaf
1501 aan de universiteit te Erfurt in 1505 werd hij benoemd tot
magister. Daarna volgde onderwijs aan de juridische faculteit.
Overvallen door een onweer nabij Stotternheim beloofde Luther de
heilige Anna monnik te worden als hij zou overleven. Hij trad in bij de
augustijner eremieten te Erfurt, aangetrokken door de strengheid van
dat kloosterleven en de mogelijkheid tot theologische studie. In 1506
werd hij ingekleed en in 1507 tot priester gewijd. Luther verhuisde in
1508 naar Wittenberg om er moraal-filosofische colleges te gaan
geven. Na het verwerven van zijn theologische graden in 1509, werd
Luther teruggeroepen naar Erfurt, waar hij dogmatiek doceerde aan
de hand van de Sententiae van Petrus Lombardus. In 1510 reisde
Luther naar Rome, waar hij de heilige plaatsen bezocht en zich
heenzette over de immoraliteit die hij er tegenkwam. Luther
promoveerde in 1512 in de theologie en werd in Wittenberg
hoogleraar in de bijbelse theologie. Uit de psalmen leerde hij Christus
kennen en door de Romeinenbrief zag hij dat de rechtvaardige zou
leven sola fide (door het geloof alleen) en sola gratia (door de genade
Gods alleen). Luther was ook prediker in het klooster en in de
stadskerk. Zijn eerste geschrift was een uitleg van de zeven
boetpsalmen, gevolgd door een groot aantal andere publicaties, later
gebundeld in de Weimarer Ausgabe. Gaandeweg kwam Luther in het
geweer tegen de misstanden in de Rooms-Katholieke Kerk: de
geldzucht van de hogere geestelijken en de verruwing van de zeden.
Overgenomen uit de Christelijke Encyclopedie, Kampen, 2005,
met toestemming van Uitgeverij Kok.

Ook de aflaathandel kritiseerde hij, waar deze niet in dienst stond
van biecht en genadeverkondiging, maar van de geldelijke hebzucht.
Boete betekende voor Luther bekering en geen uiterlijke
strafmaatregel. De ‘theologie van het kruis’ werd het centrum van
zijn denken, uitlopend op zijn leer dat de mens zowel
gerechtvaardigde als zondaar is. Op 31 oktober 1517 daagde Luther
de theologen uit tot een academisch dispuut naar aanleiding van de
door hem opgestelde 95 stellingen. Keurvorst Frederik de Wijze trok
zich aan wat Luther schreef en werd zijn beschermheer. Luthers
tegenspelers werden paus Leo X, curie-kardinaal Cajetanus en
Johannes Eck, hoogleraar te Ingolstadt. De onderwerpen van dispuut
waren onder andere het primaat van de paus, de onaantastbaarheid
van de concilies en de autoriteit van de heilige Schrift. Tegenover de
kerkelijke hiërarchie verdedigde Luther het algemeen priesterschap
der gelovigen. In 1520 verschenen Luthers belangrijkste geschriften:
Sermoen van de goede werken, Aan de christelijke adel der Duitse
natie over de verbetering van de christelijke samenleving, Voorspel
over de Babylonische gevangenschap der Kerk en Over de vrijheid
van de Christenmens. In 1521 moest Luther verschijnen voor de
Rijksdag van Worms om zich te verantwoorden voor zijn geschriften;
deze herroepen deed hij niet. Luther dook onder op de Wartburg,
waar hij een begin maakte met de vertaling van de bijbel in de
volkstaal. Na zijn terugkeer te Wittenberg hervatte Luther zijn werk
als hoogleraar en begon hij met een voorzichtige hervorming van
de rooms-katholieke liturgie. Luther pleitte voor het oprichten van
christelijke scholen en riep de overheid op de onderdanen te dwingen
de kinderen naar school te sturen; ouders zag hij tot opvoeden niet
goed in staat. In 1525 trad Luther in het huwelijk met de gewezen
cisterciënzerin Catharina von Bora (1499-1552); zij kregen vijf
kinderen. Een van Luthers geestverwanten was de taalgeleerde
Philippus Melanchthon. Met de vele gasten die het huis van Luther en
zijn vrouw bezochten, werden aan tafel gesprekken gevoerd, die
werden opgetekend en uitgegeven als Tischreden. Ten tijde van
Luthers pogingen om de graven van Mansfeld hun onenigheid te laten
bijleggen, overleed Luther. Hij werd begraven in de Slotkerk te
Wittenberg.
Overgenomen uit de Christelijke Encyclopedie, Kampen, 2005,
met toestemming van Uitgeverij Kok.

W.J. Kooiman, Luther zijn weg en werk (Amsterdam 1954);
H.A. Oberman, Luther. Mensch zwischen Gott und Teufel (Berlin 1982);
C.W. Mönnich, Een Augustijn in protest. Aspecten van Luther’s leer en leven
(Zoetermeer/Woerden 1995).
Th. A. Fafié
Overgenomen uit de Christelijke Encyclopedie, Kampen, 2005,
met toestemming van Uitgeverij Kok.