DEEL 4: Successieplanning - kwb Meerhout Zittaart

Successieplanning 

Jan Van Ermengem 

Notaris te Meerhout 

J. & J. Van Ermengem, Notarissen – Markt 36, 2450 Meerhout – www.notarissenvanermengem.be – tel.: 014 30 00 13

Inhoud 

1. Hoe wordt het huwelijksvermogen verdeeld bij overlijden? 

2. Hoe wordt de nalatenschap verdeeld? 

3. Hoe worden successierechten berekend? 

4. Hoe kan men successierechten vermijden? 

J. & J. Van Ermengem, Notarissen – Markt 36, 2450 Meerhout – www.notarissenvanermengem.be – tel.: 014 30 00 13 

2

DEEL 1: 

HOE WORDT HET HUWELIJKSVERMOGEN 

VERDEELD? 


3

DEEL 1: Verdeling huwelijksvermogen 

Er zijn 3 soorten huwelijkscontracten: 

1. Wettelijk stelsel 

2. Scheiding van goederen 

3. Algehele gemeenschap 


4







5

Drie vermogens: 


Eigen vermogen 

vrouw 

Gemeenschappelijk 

vermogen 


man 


6


• Behoren tot het eigen vermogen 

– Alle goederen die men bezit vóór het huwelijk 

– Alle schulden die men heeft voor het huwelijk 

– Alle goederen verworven via een nalatenschap of schenking, en 

de schulden verbonden aan erfenissen of schenkingen. 

• Behoren tot het gemeenschappelijk vermogen 

– Alle inkomsten, zowel beroepsinkomsten als inkomsten uit eigen 

goederen. 

– Alle goederen voor zover ze niet eigen zijn. 

– Alle schulden voor zover ze niet eigen zijn. 


7


Verdeling bij overlijden: 

– Het ganse eigen vermogen 

– ½ van het gemeenschappelijke vermogen 


vrouw 


vermogen 

nalatenschap 


man 


8


Opmerkingen over mijn uiteenzetting: 

– Huwelijk tussen man en vrouw 

– Man sterft eerst, vrouw leeft het langst 

– Man en vrouw leven in Vlaanderen 

– Voorbeelden zijn eenvoudig gehouden 


9







10

Twee vermogens: 


Vermogen vrouw Vermogen man 


11



– gans het eigen vermogen van de man 


nalatenschap 


12


– Geen gemeenschappelijk vermogen 

– Eventuele onverdeeldheid 

– Mogelijkheid: toevoegen beperkte gemeenschap 

Vermogen vrouw Toegevoegde 

gemeenschap 

Vermogen man 


13



– gans het eigen vermogen van de man 

– de helft van de toegevoegde beperkte gemeenschap. 

Vermogen vrouw Toegevoegde 

gemeenschap 

Vermogen man 

nalatenschap 


14







15


Slechts één vermogen: 


vermogen 


16



– De helft van het gemeenschappelijke vermogen 


vermogen 

nalatenschap 


17


Hoe wordt de nalatenschap verdeeld? 


18

De wet bepaalt: 

DEEL 2: Verdeling nalatenschap 

– Wie is erfgenaam 

– Wat krijgt erfgenaam 

– Vruchtgebruik (VR) voor vrouw (tabel Ledoux) 

– Blote eigendom (BE) voor kind 


19

Moet men een erfenis aanvaarden? 

• Aanvaarden 

• verwerpen 

• Aanvaarden onder voorrecht van boedelbeschrijving 


20


Geen testament, er zijn kinderen: 

– Vrouw erft vruchtgebruik (VE) 

– Kinderen erven blote eigendom (BE) 

– (er is geen afwijkende regeling opgenomen in een huwcontract) 


21

Wettelijk stelsel 



vrouw 


vermogen 


man 

nalatenschap VR = vrouw 

BE = kinderen 


22


Scheiding van goederen 


nalatenschap 

VR = vrouw 

BE = kinderen 


23


Algehele gemeenschap 


vermogen 

nalatenschap VR = vrouw 

BE = kinderen 


24


Geen testament, geen kinderen wel andere erfgenamen: 

– Vrouw erft volle eigendom van het gemeenschappelijk vermogen 

– Vrouw erft vruchtgebruik van het eigen vermogen. 

– De andere erfgenamen erven de blote eigendom van het eigen 

vermogen 


25

Wettelijk stelsel 



vrouw 


vermogen 


man 

nalatenschap 

VE = vrouw 

VR = vrouw 

BE = erfgenamen 


26


Scheiding van goederen 


nalatenschap 

VR = vrouw 

BE = erfgenamen 


27


Algehele gemeenschap 


vermogen 

nalatenschap 

VE = vrouw 


28


Geen kinderen, geen erfgenamen (bloedverwanten tot 4 e 

graad of testament): 

– Vrouw erft alles, ongeacht huwelijksstelsel. 


29


Er is wel een testament 

– Afwijken van wettelijke regels 

– Praktische regelingen treffen 

– Bevoorrechte erfgenamen 


30


Bevoorrechte erfgenamen 

• De kinderen 

• De echtgenote 

• De ouders (als er geen kinderen of echtgenote of wettelijk 

samenwonende partner is) 


31

Kinderen 

– 1 kind: 


• ½ vrij beschikbaar 

– 2 kinderen: 

• 1/3 vrij beschikbaar 

– 3 of meer kinderen: 

• ¼ vrij beschikbaar 


32

De echtgenote 


– De vrouw heeft recht op een combinatie (niet cumulatief) van 

Voorbeeld: 

• het vruchtgebruik op de helft van de nalatenschap, 

• het vruchtgebruik op de gezinswoning en de inboedel. 

– Nalatenschap = gezinswoning 

– Nalatenschap = gezinswoning + appartement 

– Nalatenschap = gezinswoning + 3 appartementen 


33

De ouders 


– Ieder ¼ van de nalatenschap, tenzij echtgenote, kinderen of 

wettelijke samenwonende partner 


34

• Samenwonenden: 


– Feitelijk samenwonenden: geen (wettelijk) erfrecht! 

Langstlevende partner erf niets 

– Wettelijk samenwonenden: langstlevende partner erft 

vruchtgebruik gezinswoning + inboedel 

• Onterven door verzekeringscontract 

– Niet meer mogelijk 


35

DEEL 3: Berekening successierechten 


Hoe worden successierechten berekend? 


36


Enkele belangrijke begrippen. 

1. Laatste woonplaats van de overledene 

2. Graad van verwantschap 

3. Progressieve tarieven 

4. Belastbare grondslag 


37

1. Laatste woonplaats van de overledene 

– Successierechten verschillen van gewest tot gewest. 

– Regel van 5 jaar 


– Hoe dichter verwant -> hoe minder successierechten 

– Hoe verder verwant -> hoe hoger de successierechten 

– Uitzondering (enkel fiscaal): samenwonende partner, 

stiefkinderen, zorgkinderen. 


38



– De tariefstructuur is ingedeeld in schijven: 

hoe meer men erft, 

hoe hoger de tariefschijf waarin hij terechtkomt 

hoe zwaarder de heffing 

– Tarieven: zie bijlage 


39


Vb: Een kind erf van zijn vader 300 000 euro 

beursgenoteerde aandelen 

– Van 0 tot 50 000: 3% of 1 500 euro 

– Van 50 000 tot 250 000: 9% of 18 000 euro 

– Van 250 000 tot 300 000: 27% of 13 500 euro 

– Totaal 33 000 euro 


40



– principe: iedere erfgenaam betaalt successierechten op het 

netto aandeel dat hij krijgt. Voor iedere erfgenaam moet er dus 

een aparte berekening worden gemaakt. 

Voorbeeld 

– nalatenschap = € 300 000 

– 3 kinderen 

– Testament: vriend krijgt € 60 000, kinderen ieder € 80 000. 


41


Uitzondering op het principe 

a) Voor ooms/tante, neven, nichten en vreemden 

• Opsplitsing per persoon geldt niet. 

• Successierechten worden berekend over het netto 

vermogen dat deze ganse groep verkrijgt. 

Voorbeeld 

• Nalatenschap = € 300 000 

• 3 kinderen krijgen ieder € 100 000 

- > 3 keer successierechten op € 100 000 

• 3 Neven krijgen ieder € 100 000 

- > successierechten op € 300 000, dan delen door 3 neven 


42


b) Splitsing roerend / onroerend vermogen 

• Vlaanderen 

• Vrouw + kinderen + samenwonende partner 

• Onroerend afzonderlijk belast (begin bij laagste tarieven) 

• Roerend afzonderlijk belast (begin bij laagste tarieven) 


43

Voorbeeld: 

• Een kind erft huis € 150 000,00 en € 150 000 aandelen 

– Dit kind betaalt successierechten op het huis: € 10 500 

– Dit kind betaalt successierechten op het geld: € 10 500 

– totaal € 21 000 

• Een neef erft huis € 150 000,00 en € 150 000 aandelen 

– Neef betaalt successierechten totale waarde van het huis en de 

aandelen: 

– Hij betaalt successierechten op € 300 000 

– totaal € 175 000 


44

• Enkele uitzonderingen: 

familiebedrijf: als men aan bepaalde voorwaarden voldoet – 

geen successierechten 

Gezinswoning: de echtgenoot en langstlevende partner betalen 

geen successierechten op het deel dat zij hiervan erven. 

Gronden gelegen in een ven-gebied. 


45


Belastbare grondslag: verduidelijking 

Berekening van de waarde van het vruchtgebruik 

– Vrouw erft vaak vruchtgebruik. 

– Wat is de waarde van een vruchtgebruik? 

– Tabel als bijlage 


46

Voorbeeld 


– Nalatenschap Jef € 100 000 goederen, geen schulden 

– Julie 68 jaar, één kind (Juliette) 

• Waarde VR = 32% of € 32 000 

• Waarde BE = 68% of € 68 000 


47

De gezinswoning 


– De vrouw of samenlevende partner moet geen successierechten 

betalen op de gezinswoning 

Vrijstelling geldt: 

– Enkel voor de vrouw, wettelijk samenwonende of feitelijk 

samenwonende (3 jaar) - niet voor de kinderen 

– Ingevolge huwcontract, erfrecht, testament 

– Voor gezinswoning, aanhorigheden, ondergeschikt beroepsdeel 

– Schulden horen bij woning (niet aftrekbaar van rest) 

– Praktijk: geen schuld of schuldsaldo verzekering 

– Opgepast met een beding van aanwas! 


48


Hoe kan men successierechten vermijden? 


49

DEEL 4: Successieplanning 

Twee voorwaarden voor een goede successieplanning: 

1. Familiaal: regeling die iedereen ten goede komt. 

2. Fiscaal: successierechten worden beperkt. 


50


• Weinig nalaten of weinig erven = weinig successierechten 

• Dit kan ondermeer door: 

1. Een aanpassing van het huwelijkscontract 

2. Het schenken tijdens het leven 

3. Het maken van een testament 


51






52


1. Aanpassing van het huwelijkscontract 

A. Stap over naar een stelsel met een (beperkte) gemeenschap en 

stop uw eigen goederen in die gemeenschap 

B. Schrap de clausule “langst leeft, al heeft” 

C. Geef het grootste deel van de gezinswoning aan de vrouw 

D. Neem een keuzebeding 

E. Sterfhuisclausule 


53


A. Stap over naar een stelsel met een (beperkte) 

gemeenschap en stop uw eigen goederen in die 

gemeenschap 


vrouw 


vermogen 


man 


54


• Door een eigen goed in de gemeenschap te brengen, wordt dit voor 

de helft eigendom van de andere echtgenoot. 

• Vrouw betaalt maar successierechten op helft. 

Voorbeeld 

• Jef en Julie: wettelijk stelsel / scheiding goederen. 

• Jef heeft eigen buitenverblijf - € 500 000 (EV) 

• geen kinderen, geen erfgenamen en geen andere goederen 

• Testament: Julie krijgt alles 

• Jef overlijdt: 

1. Geen inbreng: successierechten € 87 000 

2. Bij inbreng: successierechten € 10 500 


55


• Bij inbreng in de gemeenschap, erven de kinderen de helft bij 

overlijden van vader, en de helft bij overlijden van moeder. 

Voorbeeld 

• Jef en Julie (85) + wettelijk stelsel + dochter Juliette. 

• Jef heeft eigen buitenverblijf - € 500 000 (EV) 

• Jef sterft eerst, er zijn geen andere goederen 

• Totaal te betalen successierechten (Julie + Juliette): 

1. Geen inbreng: successierechten € 77 300 

2. Bij inbreng: successierechten € 37 500 


56


Eens ingebracht, altijd ingebracht? 

• eventueel: goed komt terug bij echtscheiding 

• men kan een goed uit de gemeenschap halen 


57


B. Schrap de clausule “langst leeft, al heeft” 

• Huwelijkscontracten waarbij de ganse gemeenschap 

toekomt aan de langstlevende. 

– > Fiscaal nadelig, familiaal soms aangeraden 

– > keuzebeding geeft zelfde familiale bescherming 

• Vaak opgenomen in oude huwcontracten. 


58

Voorbeeld 


– Jef (75) en Julie (75) en 2 kinderen (Juliette en Fien). 

– Jef en Julie bezitten gemeenschappelijk: 

• gezinswoning: € 300 000 

• appartement zee: € 250 000 

• aandelen: € 200 000 

• geen schulden 

– Geen regeling: totaal € 40 000 

– Langst leeft, al heeft: totaal € 78 750 


59


C. Geef het grootste deel van de gezinswoning aan de 

vrouw 

– De vrouw moet geen successierechten betalen op de 

gezinswoning, geef haar dus de ganse gezinswoning. 

– Probleem: hierdoor wordt de rekening doorgeschoven naar het 

moment dat de vrouw zelf komt te overlijden. 


60

• Oplossing: 


– 99% van gezinswoning naar de vrouw. 

– 1% van gezinswoning naar de kinderen. 

– uit onverdeeldheid treden (kind koopt moeder uit) 

– handgift 


61


D. Neem een keuzebeding 

– Clausule in het huwelijkscontract: de vrouw mag op het moment 

van het overlijden van de man kiezen wat ze wil van het 

gemeenschappelijk vermogen. 

– Kan enkel voor een gemeenschappelijke vermogen of 

toegevoegde gemeenschap 


62

Keuzebeding 


De langstlevende mag gelijk welke goederen kiezen die 

haar geheel of gedeeltelijk toekomen. 

Keuze: familiale - en de fiscale toestand bij overlijden. 

Nadeel: de secretaresse… 


63

E. De sterfhuisclausule 

– Wanneer men zeker weet dat de man/vrouw eerst zal sterven. 

– Huwcontact bepaalt dat wat er ook gebeurt, de man/vrouw gans 

de gemeenschap krijgt. 

– Geen successierechten 


64






65


Schenken = minder nalaten 

Tenzij: 

= minder successierechten betalen 

– Schenking van een onroerend goed (geen bouwgrond) en 

overlijden binnen 3 jaar. 

– Hand- of bankgift en overlijden binnen 3 jaar. 


66


I. Schenking van onroerende goederen 

Notariële akte vereist. 

– Nadeel: schenkingsrechten + notariskosten 

– Voordeel: geen successierechten + schenking op maat 


67


Kenmerken van schenkingsrechten: 

1. Laatste woonplaats van de schenker 




5. De regel van 3 jaar: progressievoorbehoud bij schenkingen 

6. De regel van 3 jaar: Verrekening met successierechten 

7. Schenking van de blote eigendom 

8. Schenking van een bouwgrond – bijzondere tarieven 

9. Schenking van een familiebedrijf 

10.Enkele voorwaarden verbonden aan de schenking 


68


1. Laatste woonplaats van de schenker 

• Regel van 5 jaar 


• Hoe dichter verwant -> hoe minder schenkingsrechten 

• Hoe verder verwant -> hoe meer schenkingsrechten 


• Net als successierecht is tarief progressief. 

• Hoe meer een begiftigde krijgt, hoe hoger de tariefschijf en 

hoe zwaarder de heffing. 


69


Voorbeeld: 

• Jef (weduwnaar) schenkt een onroerend goed van € 150 000 aan 

dochter Fien. 

– € 0 tot € 12.500 3% € 375 

– € 12.500 tot € 25.000 4% € 500 

– € 25.000 tot €50.000 5% € 1 250 

– € 50.000 tot € 100.000 7% € 3 500 

– € 100.000 tot € 150.000 10 % € 5 000 

– Totaal €10 625 

Stel: Jef heeft onroerende vermogen van € 500 000 

Laatste € 150 000 normaal belast aan 27% successierecht of € 40 500 

Nu belast aan € 10 625 dus € 29 875 belastingbesparing 

• De tarieven: zie bijlage 


70



• De schenkingsrechten worden berekend op basis van de 

waarde van wat men krijgt van de schenker. 


71

Voorbeelden 


• Jef schenkt € 300 000 (eigen goed) aan Fien 

– De schenkingsrechten op € 300 000 

• Jef schenkt € 300 000 (eigen goed) aan Fien, Juliette en Jan 

– Ieder kind betaalt schenkingsrechten op € 100 000,00 

• Jef en Julie schenken € 300 000 (gem.) aan Fien, Juliette en Jan 

– Ieder kind krijgt van iedere ouder € 50 000; 

– Dus 6 schenkingen van € 50 000, telkens aan laagste tarieven. 

• Jef en Julie schenken € 300 000 (gem.) aan Fien, maar zij moet aan 

Jan en Juliette € 100 000 betalen. 

– Idem als vorig voorbeeld. 

Voorafgaandelijk inbreng in huwelijksvermogen mogelijk 


72


5. De regel van 3 jaar: progressievoorbehoud bij schenkingen 

De waarde van de eerste schenking wordt geteld bij de waarde van de 

huidige schenking om het tarief te bepalen, als deze gebeurt binnen 3 jaar. 

Voorbeeld: 

Jef (weduwnaar) schenkt appartement aan Fien met waarde van € 150 

000: schenkingsrechten: €10 625 (zie vorig voorbeeld) 

Binnen 3 jaar schenkt hij ander appartement van € 150 000 euro: 

– € 0 - €12.500 3% niet van toepassing 

– € 12.500 - € 25.000 4% niet van toepassing 



– € 100.000 - € 150.000 10 % niet van toepassing 

– € 150.000 - € 200.000 14% € 7 000 

– € 200.000 - € 250.000 18 % € 9 000 

– € 250.000 - € 300.000 24% € 12 000 

– Totaal € 28 000 


73


6. De regel van 3 jaar: verrekening met successierechten 

Men leeft nog 3 jaar na schenking: geen successierechten 

Men leeft geen 3 jaar na schenking: men houdt rekening met 

schenking om tarief te bepalen (hogere schijven) 

Voorbeeld: 

– Onroerend goederen € 750 000 

– Geen vrouw, één kind: € 154 500 successierechten 

– Schenking € 300 000 – bij overlijden rest er € 450 000 

– Schenkings- en successierecht: € 38 625 + € 73 500 = € 112 125 

Dus: schenk om de drie jaar een (deel van een) onroerend goed 

Opmerking: onverdeeld aandeel schenken is mogelijk 


74


7. Schenking van de blote eigendom – de schenker 

behoudt het vruchtgebruik 

– De schenkingsrechten op waarden volle eigendom. 

8. Schenking van een bouwgrond – bijzondere 

tarieven 

– Vlaanderen (tijdelijke maatregel) 

– De echtgenote en rechte lijn: 2% korting op schenkingsrechten 

– Alle andere personen: tot € 150 000 - 10% daarboven: gewone 

schenkingsrechten 

– Voorwaarde: binnen de drie jaar bouwvergunning aanvragen. 

– Regel van 3 jaar voor overlijden geldt niet. 


75


9. Schenking van een familiebedrijf 

– Vlak tarief 2%. 

– Bijzondere voorwaarden. 

– Maar: geen successierechten 

10.Enkele voorwaarden verbonden aan de schenking 

– Voorbehoud van vruchtgebruik 

– Last om een lijfrente te betalen 

– Beding van terugkeer 

– Verbod om het goed in een huwelijksgemeenschap te brengen 

– Verbod om het goed te vervreemden zolang de schenker leeft 


76


II. Schenking van roerende goederen 

1. Door middel van een handgift 

2. Door middel van een schenkingsakte in België / Nederland 


77

• De handgift 


– Principe: geen registratie of successierechten 

– Uitzondering: regel van 3 jaar. 

• De schenkingsakte 

– Principe: 3% of 7% schenkingsrechten. 

– Geen regel van 3 jaar: schenking op sterfbed 

– Schenkingsakte in Nederland? 


78

Voorbeeld 


– Man € 300 000 euro aandelen en 1 kind. 

ofwel: schenkingsrecht: € 9 000 

ofwel: successierecht: € 33 000 

– Man € 300 000 euro aandelen en 1 neef. 

ofwel: schenkingsrecht: € 21 000 

ofwel: successierecht: € 175 000 


79






80


Deel uw nalatenschap over meer personen, dan krijgt 

elke persoon minder, en betaalt men samen minder 

successierechten 


81

Voorbeeld: 


• Weduwe heeft 1 dochter die 3 kinderen heeft. 

• Testament: ieder krijgt ¼ deel. 

• Vermogen: 

– 300 000 onroerende goederen 

– 200 000 roerende goederen 

– Geen schulden 

• Indien geen testament: € 48 000 successierechten 

• Indien een testament: € 21 000 successierechten 


82


• Voordeel van testament: 

– Heeft pas uitwerking heeft bij overlijden 

– Men kan over zijn goederen blijven beschikken 

– Ten allen tijde herroepbaar 


83


• Het eigenhandig testament: 

– Het is voluit met de eigen hand geschreven 

– Het is voorzien van de datum 

– Het is voorzien van een handtekening 

• Een notarieel testament 

– Verklaring voor notaris in bijzijn getuigen. 

– Niet betwistbaar + advies 

• Een internationaal testament 


84

Enkele clausules uit een testament: 

A. “Generation skipping” 

B. Uitsluitingsclausule 

C. Ontneming ouderlijk vruchtgenot 

D. Strafbeding – alternatieve beschikking 

E. Restlegaat (fideï commis de residuo) 


85

• “Generation-skipping”: 

– Een generatie overslaan of de erfenis verdelen over twee 

generaties (zie vorig voorbeeld) 

• Uitsluitingsclausule: 

– De erfenis mag niet in een huwgemeenschap worden gebracht. 

– Schoonfamilie wordt uitgesloten 

• Ontneming ouderlijk vruchtgenot 

– Regel: ouders hebben vruchtgebruik op de goederen van hun 

minderjarige kinderen tot ze 18 jaar zijn. (dus ook ex-man) 

– Men kan dit via testament ontnemen. 


86

• Strafbeding – alternatieve beschikking 

– Regel: kind moet zijn reserve vrij en onbelast krijgen 

– Testament geeft keuze: ofwel krijg je alles, maar wordt het 

beheerd tot je 30 bent, ofwel krijgt je de helft, zonder beheer en 

gaat de andere helft naar Artsen Zonder Grenzen. 

• Restlegaat 

– Ik geef een deel aan mijn vriendin, maar na haar dood moet wat 

er overblijft toekomen aan mijn dochter 

– Voordeel: men bespaart successierechten 


87

• Conclusie 


– Opmaken of wijzigen huwcontract 

– Testament opmaken 

– Schenk onroerende goederen om te 3 jaar 

– Regelingen op sterfbed zijn mogelijk 

– Denk niet alleen aan successierechten, maar ook aan uzelf! 


88

Jan Van Ermengem 

Notaris te Meerhout 

Markt 36 

2450 Meerhout 

www.vanermengem.be 

notaris.jan@vanermengem.be 

J. & J. Van Ermengem, Notarissen – Markt 36, 2450 Meerhout – www.notarissenvanermengem.be – tel.: 014 30 00 13

DEEL 4: Successieplanning - kwb Meerhout Zittaart

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?