Op allerlei manieren frisse lucht bij de dieren - Varkensbedrijf

w K L I M A A T
Op allerlei manieren frisse lucht bij de dieren
Tekst: Peter van der Voorst - zelfstandig klimaatspecialist
Beeld: Bert Jansen
Al decennialang worden varkens gehuisvest
in gesloten stallen. Doordat er veel dieren in
één ruimte gehuisvest worden en er dus veel
warmte-, stank en vochtproductie is, moet
er geventileerd worden. Op de wijze hoe de
frisse lucht in de stal gebracht wordt zijn
al veel systemen ontwikkeld en ook weer
verdwenen. In dit artikel een overzicht van
de systemen die de afgelopen 25 jaar opmars
hebben gemaakt.
>Slangenventilatie
Zo goed als verdwenen; in enkele stallen nog
wel aanwezig. De slangen zijn nog steeds op
maat leverbaar.
> Klepventilatie
Komt in oudere stallen nog wel voor, maar
wordt in nieuwe stallen niet meer gemaakt.
Dit wordt ook sterk afgeraden omdat de luchtverdeling
meestal niet goed is. De lucht valt te
vroeg of schiet te ver door en veroorzaakt hierdoor
vaak putventilatie.
> Kanaalventilatie
Het meest toegepaste systeem bij nieuwbouw
is kanaalventilatie. In de zeventiger
jaren werd dit systeem al toegepast. De lucht
werd hierbij via een centrale gang onder de
afdelingsdeur naar binnengebracht. In de
voergang lagen houten planken met wat
tussenruimte. Ruim 12 jaar geleden is dit
systeem weer nieuw leven ingeblazen en
wordt de lucht meer indirect binnen gebracht,
namelijk via een spouw en een ruimte onder
de ligvloer. Heel veel nieuwe stallen worden
de laatste jaren met dit inlaat systeem
uit gerust. Qua luchtverdeelsysteem in de
stal wordt kanaalventilatie gezien als het
beste systeem, hoewel dit sterk afhankelijk is
van de manier waarop de lucht onder in het
kanaal onder de voergang gebracht wordt.
Zoals elk inlaatsysteem moet dit systeem ook
voldoen aan bepaalde eisen:
- Een luchtinlaat aan de buitenzijde die automatisch
geregeld wordt op basis van een
onderdrukregelaar. Er is lang geperforeerd
damwand en windbreekgaas geadviseerd.
Dit blijkt toch niet afdoende. Deze materialen
remmen wel de snelheid van de
lucht die er doorheen gaat. Echter, er vindt
26 | VARKENSBEDRIJF / NR 8 / SEPTEMBER 2009 / KLIMAAT
Kanaalventilatie is het anno 2009 het meest gebruikte ventilatiesysteem.
toch drukopbouw plaats. Een dergelijke
opening met geperforeerd damwand of
windbreekgaas wordt allemaal berekend
op maximum ventilatiecapaciteit bij zware
dieren. Dit is hooguit 2 weken per jaar het
geval. De overige 350 dagen is de opening
te ruim en hoe ruimer de opening hoe meer
de wind vrij spel heeft. Maak dus altijd
de opening regelbaar, zo mogelijk met de
inlaat aan de noord- of oostzijde. Uit deze
hoek komt de wind het minst vaak en de
zon staat er niet op.
- De beste luchtinlaat met de minste windinvloed
is een inlaatopening die enkele
meters van een gevel verwijderd is. Wind
bouwt namelijk altijd druk op tegen een
gevel.
- De luchtverdeling in de afdeling is het
best als de lucht verspreid over meerdere
plaatsen in het kanaal onder de controlegang
komt. Komt de lucht onder de
afdelingsdeur door of rechtstreeks vanuit
de spouw onder de controlegang, dan is het
belangrijk dat ook de doorlaat in de vloer
van de controlegang beperkt wordt (maximaal
2 cm 2 /m 3 ) omdat er anders te weinig
weerstand en daardoor een slechte luchtverdeling
is. Een obstakel in de put kan in
deze ook veel uitkomst bieden. Waar en hoe
is afhankelijk van de situatie.
- Kanaalventilatie biedt de mogelijkheid om
veel volume in de stal te maken en daarbij
hoog af te zuigen.
- De temperatuurvoeler mag nooit in de inkomende
luchtstroom hangen. Deze moet
daarom zeker 60 cm naast de controlegang
op een hoogte gelijk met de bovenkant van
de hokafscheiding hangen.
- Bereken de luchtinlaatopeningen op basis
van de richtlijn van het klimaatplatform.
> Deurventilatie
Een goedkoop en simpel luchtinlaatsysteem
is deurventilatie. Het wordt bij nieuwbouw
echter niet veel meer toegepast daar de afdelingen
steeds groter worden en daarmee de
controlegang ook steeds breder zou moeten
worden. Een belangrijke vuistregel bij dit
systeem is namelijk dat de controlegang
1 cm/vleesvarken breed zou moeten zijn. Voor
een afdeling met ± 200 dieren, wat steeds
vaker voorkomt, dient de controlegang dus
2 m breed te zijn.
- Ook hier is de plaats voor de temperatuurvoeler
belangrijk. Hier geldt hetzelfde
advies als bij kanaalventilatie.
- Bij vleesvarkens mag vanaf april t/m
oktober 3 weken na opleg, de deur volledig
open. Zorg dan wel links en rechts van de
deuropening voor een geleideschot van
60 cm. Deze kunnen als ‘klapdeurtjes’
dienen, want tijdens de wintermaanden
moet de bovenhelft van de deuropening
altijd dicht zijn.
- Voor kleinere afdelingen blijft deurventilatie
het goedkoopste systeem om te bouwen en
heeft ook als voordeel dat er veel volume in
de stal gemaakt kan worden omdat er hoog
afgezogen kan worden.
> Plafondventilatie
Plafondventilatie is in de jaren negentig heel
veel toegepast. De laatste 8 jaar veel minder
door de opkomst van kanaalventilatie.
Plafondventilatie is nog steeds een goed
systeem als het toegepast wordt volgens de
eisen die aan het systeem gesteld worden. De
inzichten voor wat betreft plafond ventilatie
zijn door ervaring in de loop der jaren wel
veranderd. Zo is dit systeem op de volgende
punten veranderd ten opzichte van de oude
plafondventilatie:
- Zorgt voor een hoogte 2,80 m tot 3,00 m.
- Leg mineraalwolplafonds voor een derde
deel dicht, langs de zijkanten. Dit is
bedoeld om meer onderdruk te krijgen.
Er is voldoende onderdruk nodig om de
lucht goed verdeeld te krijgen. Bij onvoldoende
onderdruk gaat de luchtverdeling
altijd verkeerd. Dichte stroken langs de
zijmuren trekt de lucht veel mooier naar
de controlegang waar geen opstijging van
geproduceerde warmte van de dieren is. Om
deze reden is het ook bij plafond ventilatie
van belang dat de controlegang toch minimaal
80 cm of liefst nog breder is.
- De nieuwste aanpassing is een open sleuf
van bijvoorbeeld 2 cm in het plafond
midden boven de voergang. Dit wordt uitgevoerd
met holle kunststof panelen. Deze
steken 20 cm boven en 40 cm onder het
plafond uit. Het doel hiervan is om de luchtstroom
naar de controlegang nog meer te
stimuleren. Dit kan in principe in elk type
ventilatieplafond aangebracht worden,
uiteraard ook in bestaande plafonds.
> Combiventilatie
Combiventilatie (in de volksmond het
Oolman-systeem) is ook al zeker 20 jaar op de
markt en wordt bij nieuwbouw ook nog wel
eens toegepast. Dit systeem heeft een dicht
plafond (isolatieplaat van 3 cm dikte) en een
spleet midden boven de voergang. Hierbij
worden ook geleideschotten aangebracht
die 20 cm boven en 40 cm onder het plafond
uitsteken. De onderste 40 cm moet regelbaar
zijn. Is namelijk bij een laag ventilatieniveau
de opening te ruim dan zal er op plaatsen
VARKENSBEDRIJF / NR 8 / SEPTEMBER 2009 / KLIMAAT | 27

Foto: Peter van der Voorst
w K L I M A A T
Plafondventilatie is nog steeds een goed systeem als het toegepast wordt volgens de eisen die
aan het systeem gesteld worden.
warme lucht omhoog trekken en een totaal
verkeerde luchtverdeling geven. Het is niet
nodig om dit verstellen te automatiseren. De
vuist regel voor gespeende biggen en vleesvarkens
is de volgende: vanaf november tot
en met maart op een derde van de maximaal
benodig de opening. Dit geldt ook voor
grote dieren. Houd bij gespeende biggen
de eerste 2 weken na opleg en bij vleesvarkens
de eerste 4 weken na opleg ook deze
opening aan. De overige periode kan de maximale
opening aangehouden worden. Tijdens
de wintermaanden hoeft er dus niets aan
versteld te worden.
- De opening wordt berekend op 1,5 - 2,0 cm 2 /
m 3 afhankelijk van de lengte van de spleet.
De controlegang moet bij voorkeur 1 m
breed zijn, met uiteraard een dichte vloer.
- De plaats van de temperatuurvoeler is hier
ook weer 60 cm naast de controlegang
20 cm hoger dan de hokafscheiding.
> Ventielventilatie
Ventileren via wandventielen is een systeem
wat in de pluimveehouderij heel veel toegepast
wordt. In de varkenshouderij komen wij
dit systeem eigenlijk alleen tegen in zeugenstallen.
Buiten Nederland wordt ventileren
via wandventielen ook met succes toegepast
bij andere diercategorieën. Een belangrijke
voorwaarde bij dit ventielventilatie is
dat stal, inlaat en klimaatcomputer goed
op elkaar afgestemd zijn. Eigenlijk geldt dit
natuurlijk voor alle systemen.
- Het voordeel van ventielen is ook dat er
volume in de stal gemaakt kan worden,
waarbij er ook hoog afgezogen kan worden.
- Qua bouwkosten is het ook een
28 | VARKENSBEDRIJF / NR 8 / SEPTEMBER 2009 / KLIMAAT
aantrekkelijk systeem. Veel zeugenstallen
zijn al uitgerust met ventielinstallatie.
- De bovenkant van het ventiel moet wel
ongeveer 30 cm onder het schuine dak
geplaatst worden om ook bij een laag
ventilatie niveau de lucht beter langs het
dak te geleiden.
- Voorkom obstakels, zoals een tl -balk of
gording, in de luchtstroom.
- Sturing van de ventielen vindt plaats op
basis van ventilatiepercentage of via een
onderdrukmeting.
> Buisventilatie
In kraamstallen wordt buisventilatie zeer veel
naar tevredenheid toegepast. Het is ontstaan
in kraamstallen met plafondventilatie, waarbij
de zeugen met de kop naar de muur staan en
er bij een hoog ventilatieniveau nauwelijks
lucht bij de kop van de zeug kwam.
- Bij een volledig dicht plafond komt er buis
van 200 mm doorsnede in het plafond aan
de zijde van de voerbak zover mogelijk van
het biggennest. De buis moet 20 cm boven
en 40 cm onder het plafond uitsteken.
Tijdens de wintermaanden is het nodig om
de opening te halveren met een deksel met
een gat van 140 mm doorsnede.
- In een ventilatieplafond kan worden
volstaan met een buis van 160 mm
doorsnede.
- Het plafond (3 cm isolatie) bij voorkeur ook
weer op een hoogte van 2,80 tot 3,00 m.
- Zo dicht mogelijk onder het plafond
afzuigen daar het in een kraamstal ook
altijd te warm is.
- In stallen voor dragende zeugen met
plafond ventilatie is het aanbrengen van een
buis per 4 zeugen ook een grote verbetering
(buis van 200 mm doorsnede). <
De ventilatietrends
anno 2009
> Maak veel volume in de stal maken en
zuig hoog af. Ook bij gespeende biggen is
het een week na opleg al te warm.
> Kanaalventilatie is de laatste jaren het
meest toegepaste luchtverdeelsysteem.
> Zorg voor regelbare lucht inlaten aan de
buitenzijde van de stal. Geperforeerde
platen of windbreekgaas blijken vaak niet
afdoende.
> Pas mengventilatie toe in stallen met
kanaalventilatie waarbij de lucht rechtstreeks
onder de controle gang komt.
Warme lucht uit de afdeling wordt met
een ventilator onder in het luchtkanaal
geblazen. Dit werkt vooral bij gespeende
biggen positief. Er hoeft minder gestookt
te worden en de lucht valt nooit te koud in
de hokken.
> De huidige ventilatienormen, zeker voor
wat betreft de biggen en de vleesvarkens,
zitten op de ondergrens. Met nog minder
ventileren blijft het veel te warm en te
benauwd in de stallen.
> Koelen van binnenkomende lucht staat
al jaren in de belangstelling. Er zijn goede
ervaringen mee maar dit wordt nog niet
massaal toegepast.
> Bij plafondventilatie ook direct onder
het plafond afzuigen in plaats van 1 m
eronder. Leg het plafond 1 m rondom de
ventilator dicht. <
Kanaalventilatie bij vleesvarkens met een goede
luchtstroming.
Foto: Peter van der Voorst