'Hopen is ook - Humanistisch Verbond

03
ledenblad
september
2009
Godsdienst en de
koers van het HV
pagina 6
De kunst van het loslaten
pagina 10
Interview Joep Dohmen
pagina 12
EN VERDER:
p 2 Korte berichten
p 3 De ware levenskunst
p 8 Column Joep
Schrijvers
p 8 Het effect van onze
campagnes
p 11 Humanisme en kunst
p 14 Het humanisme in de
media
p 15 Een pleidooi voor
verdraagzaamheid
p 16 Onder ons
Foto Boudewijn de Groot:
Roy Beusker
HUMUS
‘Hopen is ook
een soort geloof’
Boudewijn de Groot, pagina 4

Inspiratie voor een goed leven
Kom naar de HV Ledendag!
De ALV van 2009
Het hoofdbestuur nodigt u van harte uit voor de Ledendag
Humanistisch Verbond 2009 op zaterdag 28 november in
Driebergen.
In de ochtend legt het hoofdbestuur verantwoording af over
het gevoerde beleid, en wordt beeldend getoond waar het HV
zich het afgelopen jaar mee bezig heeft gehouden. Uiteraard
krijgt u hierbij gelegenheid mee te denken over de koers van
het Verbond. Daarna zal het gesprek gevoerd worden over de
toekomstige koers van het HV. Hoe gaat het Humanistisch Verbond
om met een vergrijzende achterban, diverse verwachtingen
van leden, en een vermindering van het aantal afdelingen?
De middag staat in het teken van Levenskunst, een van de
prominente thema’s waar het HV zich mee bezighoudt. Joep
Dohmen (hoogleraar Wijsgerige en praktijkgerichte ethiek,
Universiteit voor Humanistiek) zal een inleiding verzorgen rond
de betekenis van Levenskunst, waarna een zeer divers aanbod
van workshops zoals Omgaan met Tijd en een Mindfulnesstraining
zal plaatsvinden. De gehele dag zal omlijst worden
door theater en muziek.
Professionele kinderopvang zorgt voor een aantrekkelijk kinderprogramma
op maat (voor 0­12 jaar). U kunt uw kind aanmelden
tot 2 november, onder vermelding van naam en leeftijd, zodat
het opvangteam hiermee rekening kan houden.
Voor aanmelding en/of informatie:
• via e­mail: naar regio@humanistischverbond.nl, graag met
vermelding van uw adresgegevens
• telefonisch: tel. 020­5219000
• schriftelijk: stuur een briefje met uw aanmelding inclusief
uw adresgegevens en zo mogelijk uw e­mailadres naar het
Humanistisch Verbond, Postbus 74590, 1070 AL Amsterdam.
Locatie: Antropia Cultuur­ en Congrescentrum, Landgoed de
Reehorst, Hoofdstraat 8, 3972 LA Driebergen. Na aanmelding
ontvangt u tijdig de agenda en de stukken.
Het volledige programma voor de Ledendag staat vanaf 12
oktober op www.humanistischverbond.nl.
Humus via audio?
De redactie wil graag van u weten in hoeverre er behoefte bestaat aan
een ingesproken versie van de Humus bestemd voor slechtzienden.
• Stelt u prijs op een ingesproken Humus op cd­rom? Laat het ons
weten!
• Bent u in het gelukkige bezit van een aangename stem en zou u
op vrijwillige basis bereid zijn de Humus voor uw medelezers in te
spreken?
Wanneer u wilt reageren kan dat per e­mail aan Barbara Zabel van
het secretariaat: b.zabel@humanistischverbond.nl, tel. 020–5219030.
U kunt ons natuurlijk ook schrijven: Humanistisch Verbond,
postbus 75490, 1070 AL Amsterdam.
25 jaar
Humanistisch Vredesberaad
Op de grootste demonstratie ooit in Nederland (1983, Den Haag)
betoogden circa 550.000 mensen tegen de komst van kruisraketten
in Nederland. Die gebeurtenis, de massale verontwaardiging over
het plaatsen van massavernietigingswapens, was ook de directe
aanleiding voor de officiële oprichting van het Humanistisch Vredesberaad
in 1984. Oorlog en vrede zijn al veel langer belangrijke agendapunten
voor humanisten. Hulp aan dienstweigeraars of andere acties
vonden al ver voor 1983 plaats. Stellingname hierover van het hoofdbestuur
was en is (nog steeds) echter altijd een heikel punt.
Nu, vijfentwintig jaar na de grote antikruisrakettendemonstratie, kijkt
het Humanistisch Vredesberaad terug op een kwart eeuw van actie
en beraad binnen de Humanistische Beweging. Samen met het
Humanistisch Archief wordt deze korte historie gebundeld en uitgegeven
in een handzame, boeiende en spannende editie van het
Humanistisch Erfgoed.
De presentatie van dit boekje en gesprekken met enkele bijzondere
gasten vormen de kern van onze jubileumviering op zaterdagmiddag
14 november in Artis in Amsterdam. Ook zal de Prijs voor
Vredesjournalistiek 2009 worden uitgereikt. U bent van harte welkom!
Volg het actuele nieuws via www.humanistischvredesberaad.nl.
Grote Dialoog over homoseksualiteit
Homoseksualiteit is nog altijd een moeilijk bespreekbaar onderwerp.
Mensen staan er negatief tegenover, of weten niet wat ze ervan moeten
denken. Hierdoor is het voor veel mensen een onderwerp dat
onduidelijkheid met zich meebrengt. Voor lang niet alle hetero’s is
de omgang met homoseksuele mannen en vrouwen een vanzelfsprekendheid.
Gevolgen zijn dat homoseksuelen op hun werk worden
gepest, op straat worden lastiggevallen of op andere wijze worden
gediscrimineerd. In de Dialoog wordt geprobeerd het gesprek op gang
te brengen tussen homoseksuelen en mensen die moeite hebben met
het bespreken van homoseksualiteit. Door op positieve wijze mensen
uit verschillende groepen bij elkaar te brengen wordt er gewerkt aan
sociale gelijkheid en harmonieus samenleven van iedereen.
Op zaterdag 26 september organiseert het Humanistisch Verbond
een Grote Dialoog over homoseksualiteit in het prachtige Spoorwegmuseum
in Utrecht. Er wordt o.a. een methodiek voor het organiseren
van gesprekken tussen verschillende groepen aangereikt.
HUMUS no. 3 | 2009

Levenskunst is de
werkelijkheid onder
ogen willen zien
U heeft ze vast ook gelezen, de resultaten van
het onderzoek 21minuten.nl 2009: Nederlanders
maken zich boos en zorgen over het groeiende
gebrek aan respect, fatsoen, verdraagzaamheid
en tolerantie. Niet de economische crisis, het
milieu, veiligheid of criminaliteit zijn voor ons
het belangrijkste, maar het egocentrische
gedrag van de buurman. Meer dan 90% van
de Nederlanders vindt andere Nederlanders
te egocentrisch. We verwijten elkaar dus te
weinig rekening te houden met de ander. En
het is vooral de ander die moet veranderen.
Zelf zien we geen of weinig reden tot zelfkritiek of aanpassing
van gedrag. ‘We zijn niet meer streng voor onszelf maar voor
anderen. Anderen mogen niet wat we onszelf wel toestaan,
geleerd als we hebben om voor onszelf te kiezen en het eigen
gevoel tot uitgangspunt van ons handelen te maken’, stelt Paul
Schnabel naar aanleiding van het onderzoek (NRC Handelsblad,
18 juli 2009). De overdrijving van de bijzonderheid van de eigen
persoon, noemt hij dat. Die verklaart niet alleen de vergroving
van de onderlinge omgang met anderen, maar ook het feit dat
in deze tijden van crisis mensen zich het meest druk maken om
relatief ‘kleine bronnen van ergernis’.
Het onderzoek laat ook zien dat we veel willen en graag zo snel
mogelijk, zonder er iets voor te doen of te laten. We zijn gelukkig
met het eigen leven, maar niet met de samenleving, hebben behoefte
aan meer Europa, maar ook aan minder Europa, willen
graag meer autoriteit maar niet al te paternalistisch.
Al lezend begin ik me steeds meer te ergeren. We zijn met elkaar
een behoorlijk eigengereid en verwend volkje aan het worden.
Wanneer we met elkaar een andere samenleving willen dan zullen
we toch echt de verandering van onszelf moeten verwachten en
niet van anderen.
En dat vraagt om levenskunst. Hoezo levenskunst? zult u misschien
denken. Dat is toch bij uitstek voor het eigen geluk gaan
en weinig gelegen laten aan dat van een ander? Toegegeven, net
als u ontkom ook ik niet aan het ongemakkelijke gevoel dat het
bezig zijn met levenskunst elitair en inmiddels nogal trendy is:
het goede leven in de zin van genieten van wijn, lekker eten, reizen,
uitgaan – waar ik overigens erg van hou – en op bezoek bij
Rik Felderhof in Frankrijk of Tanzania.
HUMUS no. 3 | 2009
Redactioneel door Ineke de Vries,
directeur landelijk bureau
Foto: Roeland Ensie
Maar dat is niet waar het hier over gaat. De levenskunst waar ik
naar op zoek ben, is niet deze Bourgondische ‘als ik maar gelukkig
ben’ versie, maar een realistische en humanistische levenskunst.
Een levenskunst die ervan uitgaat dat je verder kijkt dan
je neus lang is, die ervan uitgaat dat mensen niet volmaakt zijn
maar wel de moeite moeten willen doen om zich te ontwikkelen
en gebruik te maken van hun mogelijkheden. Van een levenskunst
die uitgaat van zelfkennis en het vermogen tot zelfkritiek.
Want zijn alle andere mensen nu echt zo onfatsoenlijk? En zijn
een dreigende milieucatastrofe en een wereldwijde economische
crisis niet een tikje zorgelijker dan asociaal buurtgedrag? Het is
alsof we in twee werelden leven, onze kleine privéwereld waarin
we gelukkig zijn, en de buitenwereld die we onfatsoenlijk vinden
en waar vooral anderen maar hun best voor moeten doen.
Misschien moeten we de echte wereld weer leren zien. Niet alleen
de schaduwkanten, maar ook niet alleen de mooie kanten.
Levenskunst is de werkelijkheid onder ogen willen zien, ook als
het om onszelf gaat. Verwijt ik anderen misschien zaken die ik
zelf ook doe? Meet ik met twee maten? Als ik wil dat het beter
gaat in de wereld, in Europa, in Nederland, wat doe ik dan om
daaraan bij te dragen? Of vind ik ook dat anderen dat moeten
oplossen. Levenskunstenaars willen meer dan hun eigen privégeluk.
Ze zijn nieuwsgierig, maken gebruik van allerlei informatiebronnen,
willen en durven verantwoording te dragen voor
anderen, durven zichzélf in te spannen. Ze laten het niet alleen
aan anderen over. Als dat elitair is, dan maar elitair. Als het merendeel
van de Nederlanders graag gelukkig is in eigen huis en
tuin, de rest van de wereld onfatsoenlijk vindt en de problemen
graag aan anderen overlaat, dan hebben we misschien wel een
elitaire levenskunst nodig.
Ineke de Vries

Boudewijn de Groot
‘Hopen is ook
een soort geloof’
Als kind ging Boudewijn de Groot naar de
zondagsschool, maar van het bestaan van
een almachtige God hebben ze hem daar niet
kunnen overtuigen. Al vijfenveertig jaar zingt
de bekende Nederlandse muzikant over kleine
en grote dingen in het leven. Hij is meer een
man van gevoel en van langzaam gerijpte over­
tuigingen dan van breed uitgedragen ideeën.
Het is bijna niet denkbaar dat er volwassen Nederlanders zijn die
Boudewijn de Groot niet kennen. Misschien heeft niet iedereen
zijn recente werk gehoord, maar ouderen kunnen grote hits als
‘Welterusten, mijnheer de president’, ‘Testament’ en ‘Jimmy’ nauwelijks
gemist hebben. En anders is er altijd nog ‘Avond’, het lied
dat in 2005 nummer 1 werd in de Top 2000 van Radio 2. Zijn
grote succes in de jaren zestig en zeventig werd opgevolgd door
een lange periode buiten de schijnwerpers. In 1991 kwam De Groot
als acteur en muzikant terug in de publieke aandacht, met een
hoofdrol in de musical Tsjechov. Na succesvolle tournees door
Nederland en België nam hij in 2008 een jaar vrij. Dit theaterseizoen
trekt hij met zijn programma Wilde Jaren weer langs de
Nederlandse theaters. De Groot woont in Heemstede, heeft drie
volwassen kinderen en zes kleinkinderen.
Het leven van Boudewijn de Groot begon op Java, in 1944. Zijn
moeder overleed in het jappenkamp toen hij een jaar was. Van
1945 tot 1952 woonde hij bij een oom en tante in Haarlem. Zijn
zusje en broertje werden opgenomen in twee andere pleeggezinnen.
In 1952 werden de kinderen herenigd met hun vader en zijn
nieuwe vrouw.
Hoe was het gezin van je tante?
Tante Alie was de tweelingzuster van mijn vader. Ze had zelf
twee grote kinderen. De oudste was al in militaire dienst en de
jongste ging het huis uit toen ik een jaar of vijf was. Het was
een zeer bescheiden gezinnetje, tweehoog in Haarlem. Geen uitgesproken
armoe maar we hadden het niet breed.
Werd je opgevoed met religie?
Mijn tante was niet gelovig. Ik werd wel naar de zondagsschool
gestuurd maar dat kwam denk ik meer vanuit mijn vader, hoewel
hij ook niet gelovig was. Mijn tante was een heel lieve vrouw met
respect voor andere mensen, bescheiden. Ze heeft me bijgebracht
hoe ik me moest gedragen. Niet zozeer met wijze lessen of preken
maar met corrigerende opmerkingen als ik stout was of iets ver­
velends zei over andere mensen. Ik vond het zonde van mijn tijd
om naar de zondagsschool te gaan, want het was de enige vrije
dag van de week. De bijbelverhalen vond ik wel mooi en spannend.
Nog steeds herinner ik me de sfeer van die verhalen, maar
ik weet bij god niet meer wat er precies in gebeurde. Ik dacht
ook niet: hier wil ik meer van weten.
Ben je bewust muzikant geworden?
Ik liep altijd en overal te zingen, op straat, in mijn kamer. Met
mijn vrienden luisterde ik naar Franse chansons en naar Jaap
Fischer en dat werd altijd begeleid door een gitaar. De vriendin
van mijn broer zong en speelde gitaar en dat leek me ook wel
leuk. Mijn eerste gitaar was heel slecht, er zat een grote scheur
in en hij had dikke verroeste snaren die je hard moest indrukken.
Ik heb er tot bloedens toe op gespeeld. Na een hele tijd kreeg ik
een goedkope Spaanse gitaar en heb ik een half jaar les gehad in
akkoorden en liedjes. Toen dacht ik: nou weet ik het wel, ik had
het voldoende onder de knie om het verder zelf uit te zoeken.
Je werd in de jaren zestig bekend als protestzanger. Hoe ben
je dat geworden?
Ik wil niet zeggen dat de hele wereld aan het protesteren was,
maar er was een soort wereldbeweging van mensen die zich
bezighielden met het ‘er niet mee eens zijn’, in het algemeen.
Tegen de oorlog in Vietnam, de situatie op de universiteiten of
tegen sociale toestanden in de maatschappij. Ik leefde erg gevoelsmatig
en begreep wel ongeveer wat er aan de hand was met bijvoorbeeld
de woningnood, en vond het goed om daar tegenin te
gaan, maar de dieperliggende achtergronden gingen boven mijn
pet.
Voor het publiek was dat geen probleem, want die vonden de
liedjes mooi of niet mooi. Voor mezelf werd het wat moeilijker
als een interviewer vroeg: ‘Wat vind je daar en daar van?’. Dan
wist ik niet wat ik moest zeggen. Ik ben me daardoor meer gaan
bezighouden met de diepere achtergronden. Daar heb ik veel van
geleerd.
Ik zei wel altijd ‘ik ben geen protestzanger’. Ik heb me nooit vastgepind
op één genre. Je kunt heel veel invloeden in mijn werk
horen: van chanson en folk tot klassiek en jazz.
Een belangrijk uitgangspunt voor het humanisme is dat je zelf
verantwoordelijkheid draagt voor je leven, rekening houdend
met anderen.
Privé heb ik beslissingen genomen waardoor ik mensen in een
lastig parket heb gebracht. Dat waren beslissingen die op mijzelf
gericht waren, op mijn eigen heil en genoegdoening en minder
rekening houdend met hoe anderen daarover dachten. Dat is altijd
het probleem. Als je toegeeft aan je eigen gevoel en opvattingen,
breng je andere mensen soms in een lastig parket. Je komt voor
keuzes te staan die moeilijk zijn voor anderen.
HUMUS no. 3 | 2009

Foto: Roeland Ensie
In de muziek speelt dat probleem niet. Ik trad alleen op of werd
begeleid door muzikanten die wisten dat ze tijdelijk met me samenspeelden.
Dus als de samenwerking ophield, was dat geen punt.
Hoe artistiek en gevoelsmatig en intiem je ook samenwerkt, het
blijft een zakelijke aangelegenheid. Als je beslissingen daarover
goed onderbouwt, is er niets aan de hand.
In de privésfeer wordt dat natuurlijk een ander verhaal. Dan zijn
de dilemma’s groter en de afwegingen honderd keer moeilijker
en is het begrip niet altijd aan jouw kant.
Het uitgangspunt dat je zelf moet zorgen dat je een goed leven
hebt, ben je het daarmee eens?
Als je op een tegeltje zou zetten ‘zorg dat je zelf een goed leven
hebt’ dan kan ik me voorstellen dat mensen zeggen ‘wat een
arrogantie, wat een egoïsme, wat egocentrisch’. Op zich vind ik
het logisch dat je zelf moet zorgen dat je een zo goed mogelijk
leven hebt, maar je innerlijke beschaving zegt toch dat je daar
voorzichtig mee om moet gaan. Heeft een ander per definitie
geen goed leven als je een beslissing neemt ten gunste van je
eigen goede leven? Het komt erop neer dat je voortdurend bezig
bent met het verkennen van je eigen grenzen en de ruimte die je
hebt. Als je een grens opzoekt, moet dat wel gepaard gaan met
goede argumenten.
Is vrijheid van meningsuiting voor jou een belangrijk recht?
Ja, maar als het gaat om de nationale veiligheid of om de veiligheid
van personen, kan ik het wel accepteren dat groepen beschermd
worden tegen al te kwetsende uitlatingen. Maar als een
cartoon niet gepubliceerd mag worden omdat islamieten dan
boos worden en naar aanleiding daarvan terroristische acties
gaan ondernemen, dan wordt het toch tijd om duidelijk te maken
hoe het westerse denken in elkaar zit en hoe het kwetsen van
anderen in sommige gevallen een spelletje is of een grap, of een
overdreven voorstelling van zaken. Dat is beter dan wanneer je
zegt ‘het mag niet meer want het wordt te gevaarlijk’. Ik vind dat
je beide partijen duidelijk moet maken ‘wees wat ontvankelijker
en wees wat vriendelijker’.
Ben je voor een pertinente scheiding van kerk en staat?
Het gebed bij de troonrede en de tekst ‘God zij met ons’ op de
rand van de munt, dat soort zaken interesseert me niet. Je kunt
ook te snel gekwetst of geïrriteerd raken. Word je leven erdoor
verwoest als je het gebed bij de troonrede hoort? Mij interesseert
het geen bal.
Ik zou het vervelend vinden als we hier een Iran hadden waar
geestelijk leiders de wet voorschrijven en de president inzegenen.
Dat is niet alleen maar een traditionele handeling, dat is een
uiting van hoe de verhoudingen liggen. Ik zou niet mijn leven
voorgeschreven en geregisseerd willen zien door de Bijbel of
Koran.
HUMUS no. 3 | 2009
‘Als je een grens opzoekt,
moet dat wel gepaard gaan
met goede argumenten’
In eerdere interviews heb je gezegd dat je agnost bent.
Ja, want ik geloof echt niet. Mensen die atheïst zijn geloven wel,
die geloven dat er niks is, en ook dat geloof ik niet per definitie.
Ik weet het niet, ik hoop niks, want hopen is ook een soort geloof.
Ik wacht het af en ik ben erg benieuwd, niet zo dat ik naar
de dood verlang, maar als het zover is denk ik: nu ga ik het meemaken.
Bij euthanasie ligt de verantwoordelijkheid volgens het
Humanistisch Verbond bij de persoon zelf. Ben je het
daarmee eens?
Ik zie niet wie anders daarover moet beschikken. Als iemand
nadrukkelijk wenst te sterven, dan vind ik dat aan die wens
gevolg moet worden gegeven. Als iemand lijdt onder het leven
en er is geen kans op verbetering, dan zou ik zeggen stop ermee.
Moeten artsen daar dan bij helpen, hebben mensen daar
recht op?
Ja. Als een arts om persoonlijke en morele redenen niet mee wil
werken, dan vind ik dat hij naar een vervangende arts moet
verwijzen. Anders heeft de arts het voor het zeggen. Dat is een
bizarre situatie.
Een belangrijk thema van het Humanistisch Verbond is
levenskunst.
Dat begrip zegt me niets. Ik weet ook niet of ik een levenskunstenaar
ben. Ik sta er niet zo bij stil. Iedereen probeert er het beste
van te maken dus iedereen is simpel gezegd een levenskunstenaar.
Wat zou de rol van het Verbond moeten zijn in de samenleving?
Wat jullie nu al zijn, een punt in de samenleving voor mensen die
zich niet willen aansluiten bij een politieke partij of een religieuze
stroming maar die wel een bepaalde levensvisie hebben en daar
graag in verenigingsverband over willen praten, en een punt waar
mensen informatie kunnen krijgen als ze er zelf niet helemaal uit
komen.
Verder lijkt het me belangrijk dat een club als het Verbond er bij
politici op aandringt om over bepaalde zaken wat minder star en
wat realistischer te denken. Als het Humanistisch Verbond politici
daartoe kan brengen dan lijkt me dat een rechtvaardiging van
het bestaan van de vereniging.
Zou je lid kunnen worden van het Humanistisch Verbond?
Nee, want een vereniging heeft toch altijd een rode draad van
gemeenschappelijke opvattingen. Als je het daar niet mee eens
bent, heb je een probleem. Discussiëren over het leven doe ik
met vrienden, daar heb ik geen vereniging voor nodig. Ik zou
misschien wel donateur kunnen zijn.’
Heleen Schoone en Roeland Ensie

Het Humanistisch Verbond,
atheïsme en religie
Het wordt ons regelmatig gevraagd: wat is de
relatie tussen humanisme, atheïsme en religie?
Is het humanisme niet­godsdienstig, antigodsdienstig,
vrijzinnig religieus, spiritueel? Wat is
de koers die het HV op dit gebied uitzet? Tijd
voor het hoofdbestuur om de balans op te
maken.
Deze vragen om verheldering zijn expliciet aan de orde, nu de
rol van religie in de samenleving de kranten en actualiteitenprogramma’s
weer vult. Onze eigen reclamecampagne Zonder uw
steun is het humanisme aan de goden overgeleverd lokte zowel
positieve als negatieve reacties uit. Dat geldt ook voor de ‘atheïsmecampagne’
van het Center for Inquiry, de Verlichtingsdenktank
en de Vrije Gedachte, met de slogan Er is waarschijnlijk geen god.
Durf zelf na te denken. En geniet van dit leven! De voorzitter van
het HV, Rein Zunderdorp, steunt deze campagne. Betekent dit dat
het HV atheïstisch is geworden? Hoe verhouden we ons tot het
door onder meer Peter Derkx aangehangen ‘inclusief humanisme’?
Peter Derkx schrijft over dit ‘inclusief humanisme’: ‘Kort gezegd
gaat het er hierbij om dat humanistische kerngedachten zich niet
alleen ophouden binnen de lidorganisaties van de Humanistische
Alliantie, maar ook binnen christelijke kerken, islamitische moskeeën,
boeddhistische sangha’s, enzovoorts gehuldigd worden en
praktisch doorwerken.’ Is het HV misschien inclusief humanistisch?
En hoe staat het HV tegenover spiritueel en religieus humanisten
die zich laten inspireren door bijvoorbeeld het boeddhisme of de
bijbel?
In het debat over de al dan niet religieuze, spirituele of atheïstische
aard van het humanisme lijken twee posities te domineren.
Ofwel je bent ‘religieus en/of inclusief humanist’ ofwel je bent
‘atheïstisch humanist’. Als je atheïstisch (niet in een god gelovende)
humanist bent, word je vrijwel automatisch gezien als antireligieus.
Atheïstisch humanisten staan te boek als opdringerig en
onvriendelijk. Hen wordt verweten dat hun voortdurende religiekritiek
tot polarisatie leidt. Niet alleen is dit maatschappelijk
gezien onaantrekkelijk, ook komt deze positie niet overeen met
de inhoud van het humanisme. Humanisme is immers ook in
religies en vormen van spiritualiteit te vinden.
De inclusief­ of religieus humanisten daarentegen zouden te soft,
open en dialogisch zijn. Ze zien de samenleving door een roze
bril. Hen wordt een gebrek aan religiekritiek verweten en een al
te sterk meevoelen met mogelijk religieuze kwetsbaarheden. Religiekritiek
is echter onderdeel van het humanisme en juist nu
nodig. Kortom, atheïstisch en religieus humanisme, het is als
water en vuur ‘and never the twain shall meet’.
Atheïsme geen beleidsdoel
Het HV neemt een inhoudelijke positie in die niet valt te reduceren
tot één van de genoemde polen. Zo is het HV­humanisme
een niet­godsdienstige levensbeschouwing met ruimte voor religies
en spiritualiteit. We hechten belang aan de scheiding van kerk
en staat, maar vinden dat religieuze argumenten wel degelijk een
geëigende plek hebben in het publieke en politieke debat.
Het HV­humanisme valt bijvoorbeeld niet te reduceren tot atheisme.
Anders dan veel van de atheïstisch humanisten werkt het
HV samen met religieuze organisaties als we dezelfde doelstellingen
hebben (vooral op sociaal gebied is dit regelmatig het geval).
Verder is niet­godsdienstigheid voor het HV een manier om zijn
eigenheid te omschrijven. Het is geen beleidsdoel of na te streven
waarde. Het HV wil de samenleving en het publieke domein niet
vrij maken van alle vormen van religie en spiritualiteit en we
willen niemand bekeren tot ongodsdienstigheid. Anders dan bijvoorbeeld
het CFI, geven wij zelden tot nooit aan dat religie als
zodanig (vanwege bijvoorbeeld verkeerde kentheoretische opvattingen)
een probleem is. Het gaat erom hoe dogmatisch ieder individu
met zijn overtuiging omgaat, niet hoe religieus de inhoud
van de overtuiging is.
Daarbij meent het HV dat religieuze argumenten een gerechtvaardigde
plek in het politieke en publieke debat hebben. Het HV
gaat uit van een fundamentele vrijheid van levensbeschouwing
en religie. Deze vrijheid betekent ook de vrijheid om je religie te
uiten.
Het HV­humanisme wil breder zijn dan een atheïsme dat zich
overwegend op rationaliteit, vrijheid en (natuur)wetenschap concentreert.
Het gaat ons ook om inspiratie, levenskunst, kunst en
cultuur, betrokkenheid en de vraag hoe je als mens een goed en
mooi leven leidt. Onze kracht is juist de niet­godsdienstig humanistische
levensbeschouwing, niet het atheïsme als zodanig.
Op bovengenoemde punten verschillen we deels van het CFI, de
Verlichtingshumanisten en diverse andere atheïstische groepen.
Religiekritiek
Het georganiseerd atheïsme heeft ook een aantal duidelijke pluspunten
die het HV deelt. Bijvoorbeeld de nadruk op wetenschappelijke
kennisverwerving, op toetsing van kennisclaims en op het
belang van rationeel argumenteren. Atheïsten zijn antidogmatisch,
willen geen ‘status aparte’ voor religies en zijn in staat om waar
nodig stevige religiekritiek te geven. Het belang hiervan deelt het
HV. Daarnaast echter zijn er blinde vlekken. Zo hebben de meeste
atheïsten een te weinig uitgewerkte levensbeschouwelijke invalshoek
(atheïsme is geen levensbeschouwing, humanisme wel) en
zijn ze te eenzijdig in hun kritieken (er zijn meer dogma’s dan
religieuze dogma’s).
Anders dan spiritueel, religieus en inclusief humanisten gaat het
HV ervan uit dat existentiële vragen niet het monopolie zijn van
spirituele en religieuze tradities en ook niet onder die noemer
HUMUS no. 3 | 2009

dienen te vallen. Betekenisgeving en waardegerelateerde betrokkenheid
onder de noemer ‘religie’ plaatsen, bevestigt het onterechte
monopolie dat religies claimen op dit gebied. Religieus,
spiritueel en inclusief humanisten zijn niet goed genoeg in staat
om het eigene van het humanisme weer te geven en leggen te
weinig nadruk op seculiere vormen van zingeving. Ook hecht het
HV er groot belang aan dat kennisclaims op wetenschappelijke
wijze worden getoetst, een waarde die bij spiritueel, religieus en
inclusief humanisten niet op de voorgrond staat. Daarnaast wil
het HV de belangen van niet­gelovigen behartigen en herkent
het HV in de hedendaagse samenleving een toename van religieuze
intolerantie en monopolieclaims. Het HV vindt dit zorgelijk
en ziet het als taak zich hiertegen te verzetten.
De aandacht vestigen op dogmatische, schadelijke en discriminerende
consequenties van bepaalde levensbeschouwingen en
religies, is voor het HV geen polarisatie of discriminatie. Er is geen
enkele reden waarom bijvoorbeeld religiekritiek onjuist of ongewenst
zou zijn. Er zijn geen thema’s onbespreekbaar vanwege
vermeende gevolgen of gekwetste gevoelens. Hierin verschilt het
HV van sommige religieuze, spirituele en inclusief humanisten.
Het HV erkent echter ook de kracht van de meer spirituele, religieuze
en inclusieve vormen van humanisme. Deze kracht is met
name de nadruk op openheid, nuance en dialoog. Daarbij geven
spiritueel, religieus en inclusief humanisten terecht aandacht aan
existentiële en levensbeschouwelijke vragen, emoties en rituelen.
Het zijn deze punten die het HV herkent in zijn eigen humanisme.
Gegevens van burgers worden
door steeds meer instanties op
steeds meer plaatsen vastgelegd.
Wat gebeurt er in de praktijk
met die persoonsgegevens?
Wie heeft er toegang toe? Hebben
burgers zicht op wat er van
hun eigen leven geregistreerd
staat? Een goed voorbeeld is
het nieuwe kinddossier. Weten
ouders wat daarin over hun kind
geschreven wordt? Kunnen ze
fouten of een verkeerd beeld laten
corrigeren?
Journaliste Hella Rottenberg
schrijft een boek over het gebruik
van persoonsgegevens in
Nederland. Als uitgangspunt
neemt zij de ervaringen van burgers
die gegevens afgeven en
professionals die gegevens verzamelen
of verplicht worden te
verzamelen en door te geven.
Zij wil graag contact met mensen
die in hun privéleven of hun beroepspraktijk
iets hebben meegemaakt
waar ze verontrust over
zijn of vragen bij stellen. Wat gebeurt
er als u gegevens niet wilt
afgeven of verzamelen? Wat zijn
de reacties als u vragen stelt over
de noodzaak tot het verzamelen
van bepaalde gegevens van uzelf
en over uw privéleven? Of wan­
HV­humanisme
De positie die het HV inneemt, zou de blinde vlekken van de
diverse posities moeten voorkomen en de verschillende sterke
punten zien te combineren. De twee polen (spiritueel­religieusinclusief
en atheïstisch) hebben ieder hun eigen sterke punten en
deze zijn niet noodzakelijk tegenstrijdig aan elkaar. Dat atheïstisch
en religieus humanisme soms als water en vuur zijn, betekent niet
dat hun inhoudelijke standpunten per se onderling botsen. Sterker
nog, de sterke punten van de diverse posities kunnen elkaar
voeden en aanvullen. Er is bijvoorbeeld geen reden waarom ongodsdienstigheid
en de nadruk op wetenschappelijke kennisverwerving
emoties en zingevingsvragen zouden uitsluiten. Juist
deze combinatie is een kracht. Er is geen reden waarom openheid
tegenstrijdig zou zijn aan religiekritiek, juist deze combinatie is
een kracht. Het HV wil ervoor waken al te sterk in tegenstrijdigheden
te denken als dat inhoudelijk gezien niet nodig is. Geen
atheïsme, geen religieus, spiritueel of inclusief humanisme, maar
gewoon ‘humanisme’ is al meer dan genoeg.
Het gesprek over de relatie tussen religieus, atheïstisch, spiritueel
en inclusief humanisme zal nog wel even voortduren en komt
waarschijnlijk de komende jaren regelmatig terug.
Esther Wit
Reacties zijn uiteraard welkom en kunnen per e-mail gestuurd worden naar
E.Wit@humanistischverbond.nl.
Welke ervaring heeft u met persoonsgegevens?
HUMUS no. 3 | 2009
neer u als hulpverlener het nut
van opslaan en delen van (vertrouwelijke)
persoonsgegevens
in twijfel trekt? Werken instanties
mee als u inzage vraagt in uw
dossier? Komt u te weten waar
en hoe gegevens van uzelf of
uw kinderen bewaard worden?
Komt u tot gekke ontdekkingen?
Wordt de vertrouwensrelatie
patiënt­arts, patiënt­psychiater,
cliënt­advocaat, cliënt­hulpverlener
aangetast? Wat komt u tegen
aan het loket van de gemeente,
de sociale dienst, het consultatiebureau,
de jeugdzorg? Welke
ervaringen heeft u met politie,
justitie, de zorgverzekeraars?
Met verhalen uit de praktijk van
alledag helpt u eraan mee dat
burgers zich ervan bewust worden
dat privacybescherming niet
een hobby is van een groepje
experts en rare activisten, maar
wel degelijk hun eigen leven
raakt, hun vrijheid en zeggenschap.
Wilt u meewerken, neem dan contact
op met hella@rottenberg.nl of via telefoon
06-44168970.

Hou ze
apart
Het gaat goed met de humanisering van de Nederlandse samenleving.
Vooral de vrijzinnige elite van links draagt daar met hun
apartheidspolitiek flink aan bij. We moeten ons als humanisten
door hen laten inspireren. Zo vind ik het fantastisch dat Rotterdam
een Groenlinkse wethouder van apartheid heeft, die in
het theater gescheiden zitplaatsen voor mannen en islamitische
vrouwen mogelijk heeft gemaakt. Hulde! Gelukkig bleef
de Utrechtse PvdA niet achter met haar gemeenteloketten en
inburgeringscursussen, die op een stevig fundament van sekseapartheid
zijn gestoeld. De stadsdeelvoorzitter van Amsterdam
Slotervaart droomt van een verlicht Nederland waar openbare
bibliotheken gescheiden ingangen hebben. Chapeau voor de
overheid, die mensen niet op hun individualiteit maar op hun
religie, etniciteit of geslacht aanspreekt!
Multiculturele feestjes in Amsterdam worden fysiek strikt gescheiden
gehouden. Je hebt er de afdeling halal voor de moslims
én de kosmopolitische afdeling voor de ongelovige wijndrinkers.
Zo was er afgelopen zomer weer het gebruikelijke
wij­samen­dialoog­binden­respectfeestje aan de Sloterplas:
volledig opgedeeld naar religie. Aan de ene kant van de plas
de moslims, aan de andere kant de rest. Ik vind dit klasse! Je
moet religies en levensbeschouwingen uit elkaar houden.
Want dan gaat de menging het best en leren burgers elkaar
het snelst kennen.
De seksuele apartheidspolitiek kan me trouwens niet ver genoeg
gaan. Wij, mannen, zijn nu eenmaal hitsige hengsten die de
wijfjes willen palen of anders elkaar bestijgen. Daarom moeten
vrouwen apart gehouden worden. En mannen ook. Het is de
schuld van de vrouwen dat heteromannen zich niet kunnen
beheersen. Ik pleit er daarom voor dat alle vrouwen gekleed
gaan in zwarte gewaden, hun onzedige haar met hoofddoeken
bedekken en er als lompe molenpaarden uitzien. Dit moeten
zij verplicht uit vrije wil doen. Ook mannen mogen geen lustobject
meer zijn. Dus gooi die strakke T­shirtjes weg. Vanaf
heden is jullie het intiem scheren verboden. Op het eerstvolgende
HV­congres dragen alle deelnemers op hun kop een
decente Harry Kunneman­theemuts en knopen zij voor hun
mond een ongebruikte zakdoek. Dat laatste is ook nog eens
goed tegen de Mexicaanse griep.
De apartheid van links moet de kernwaarde van het humanisme
worden. Aparte tramstellen voor negers en blanken. Homo’s
alleen nog op de linkertrottoirs. Kinderen na acht uur van de
straat. Bejaarden draaien we door. Tokkies gaan naar kampementen.
Vraagje: wat doen we met Joden? Die laten we in
Buitenveldert wonen. En de linkse elite? Die sturen we weg,
ver weg.
De apartheidspolitiek van de overheid: wat een genante
vertoning!
Joep Schrijvers
Vereniging
onder de
loep
In opdracht van het Humanistisch Verbond
heeft kennis­ en adviesbureau Movisie dit jaar
onderzocht wat uw motivaties zijn voor en
verwachtingen van het lidmaatschap van het
Verbond.
Tevens is onderzocht hoe tevreden u bent over onze dienstverlening,
producten en activiteiten en in hoeverre u zich betrokken
voelt bij het Verbond. Een representatieve groep van 1746 leden
(16% van het totale ledenbestand) heeft deelgenomen aan het
onderzoek.
Wie zijn er nu eigenlijk lid?
Over het algemeen zijn iets meer mannen lid van het Humanistisch
Verbond dan vrouwen. 83% van de leden is 50 jaar of ouder, waarvan
38% van de leden tussen de 50 en 64 jaar oud is. Slechts 3%
van de leden is jonger dan 35 jaar.
Bijna de helft van de leden is al (vaak veel) langer dan 10 jaar
lid. Leeftijd en duur van het lidmaatschap van het HV hangen
sterk met elkaar samen. Over het algemeen geldt dat hoe ouder
het lid, hoe langer hij/zij lid is van het Verbond. 46% van de
leden is ouder dan 50 jaar en langer dan 10 jaar lid. Bijna 4 van
de 10 leden is minder dan 4 jaar lid.
Het overgrote deel van de leden (70%) is hoger opgeleid.
Van de huidige leden is er nauwelijks iemand die in een god
Help mee nieuwe leden te werven
Voor de nieuwe ledenwerfcampagne ‘Gelooft u ook meer in het leven
vóór de dood?’ is mooi wervingsmateriaal gemaakt, dat u als lid
gratis kunt bestellen bij het landelijk bureau.
Zo zijn er A1­posters, kaarten en boekenleggertjes. Misschien kent
u wel een bibliotheek of horecagelegenheid waar u de poster mag
ophangen. De boekenleggers zijn leuk om zelf te gebruiken, maar
ook echte ‘weggevertjes’. Wellicht is er een boekhandel bij u in de
buurt die het leuk vindt om de boekenleggers weg te geven en ze
daarvoor op hun toonbank wil leggen? U kunt materiaal bestellen
via info@humanistischverbond.nl of bel: 020­5219000.
Meer informatie over de nieuwe ledenwervingscampagne, voorbeelden
van het materiaal en ‘achtergrondinformatie’ vindt u op de website
www.humanistischverbond.nl/steun en dan ‘onze campagne’
of direct onder www.humanistischverbond.nl/nieuws/archief/2009/
LVDD%20campagne_nieuwsbericht.
HUMUS no. 3 | 2009

79%
gelooft of in enige mate overtuigd is van zijn bestaan, waarmee
religieuze humanisten een marginaal aandeel binnen de vereniging
vormen.
Er bestaat een sterke concentratie van leden in sommige provincies.
Waar voorheen het persoonlijk netwerk van familie en vrienden
het belangrijkste ‘wervingskanaal’ was, zijn de afgelopen 3 jaar
leden grotendeels via campagnes lid geworden.
Lidmaatschapsmotieven
Mensen worden vooral lid van het HV omdat ze het belangrijk
vinden dat er een humanistisch geluid in de samenleving hoorbaar
is (94%). Daarnaast worden mensen lid om zich verder te
verdiepen in humanistische onderwerpen (84%). Ongeveer de
helft van de leden noemt een humanistische dienst zoals vormingsonderwijs,
spreker bij uitvaarten of geestelijke verzorging
als lidmaatschapsmotief. Andere redenen om lid te worden zijn
bijvoorbeeld het deelnemen aan informatieve (thema)bijeenkomsten
(37%) en zelfontwikkeling of vorming (33%). De wens zich
verder te ontwikkelen of te vormen is voor bijna de helft van de
jongste leden (18­34 jaar) een belangrijk lidmaatschapsmotief.
Uit het onderzoek blijkt duidelijk dat er daarnaast een beperkte
groep is die hecht aan informele activiteiten (18%) met andere
humanisten binnen de vereniging.
Alleen voor de groep leden van 65 jaar en ouder is deelname
aan informele activiteiten een belangrijk lidmaatschapsmotief.
Activiteiten, producten en diensten
Leden maken het meest gebruik van informatie dat hen via het
ledenblad Humus wordt aangereikt, gevolgd door informatie via
de website www.humanistischverbond.nl, en informatie via de
digitale nieuwsbrief.
De humanistische spreker bij uitvaarten is vergeleken met de andere
humanistische diensten voor relatief de meeste leden (50%) een
dienst waar ze in de toekomst gebruik van zouden willen maken.
Het Humanistisch Verbond slaagt er grotendeels in om zijn leden
tevreden te stellen en te voldoen aan hun verwachtingen. Alleen
over de mate waarin de organisatie een humanistisch geluid laat
horen in de samenleving is er een substantiële groep die ontevreden
is (22%).
Opvallend is dat een groot deel van de respondenten activiteiten
en diensten niet kent, en neutraal beantwoordt. Ledenblad Humus
geniet overigens wel een duidelijke bekendheid. 79% van de respondenten
geeft aan tevreden of zeer tevreden te zijn over het
blad. Hoewel leden van alle leeftijden tevreden zijn over de website,
is er een negatief verband tussen het gebruik van de website
en leeftijd.
Voor het grootste deel van de leden geldt dat het Humanistisch
Verbond de verwachtingen die men heeft van een lidmaatschap
waarmaakt. 11% geeft aan van niet, waarbij nagenoeg geen verschil
bestaat in leeftijd.
van de respondenten geeft aan tevreden
of zeer tevreden te zijn over de Humus
HUMUS no. 3 | 2009
Betrokkenheid
Bijna tweederde van de leden voelt zich betrokken bij het Humanistisch
Verbond, terwijl bijna een derde van de leden zich
betrokken voelt bij de afdeling in de desbetreffende regio. Het
Humanistisch Verbond beschikt over een nog onbenut potentieel
aan leden dat zich actief wil inzetten, met name voor incidentele
klussen of middels een werkgroep.
En wat nu?
Bovengenoemde conclusies uit het ledenonderzoek zullen mede
richtinggevend zijn voor toekomstig beleid van het Humanistisch
Verbond. Afgelopen juni hebben 25 actieve leden in een bijeenkomst
onder leiding van Movisie gesproken over mogelijke toekomstscenario’s
voor het HV. Later dit jaar zal in diverse regio’s
het gesprek vervolgd worden, evenals op de Ledendag/ALV op
28 november.
Wanneer u het volledige onderzoeksrapport wilt ontvangen, kunt u een mail
sturen naar regio@humanistischverbond.nl of bellen naar 020-5219000.
HV­Fryslân: Filosofie voor
een breed publiek
Filosofie is populair. Veel mensen hebben de behoefte met
anderen van gedachten te wisselen over allerlei menselijke
problemen. Samen denken en praten over sociale, ethische,
morele en menselijke problemen is een kernactiviteit binnen
de humanistische beweging.
HV Fryslân organiseert deze winter al voor de achttiende keer
een reeks filosofische lezingen en gesprekken voor een breed
publiek. Het succesverhaal van die reeks is te lezen op de
afdelingspagina van de afdeling Fryslân. Daar vindt u ook
bestelinformatie voor de boekjes met samenvattingen van
al die lezingen uit zeventien jaar filosofiebijeenkomsten
(http://afdeling.humanistischverbond.nl/fryslan/index0003.html).
Filosofie voor een breed publiek is amateurwerk op professioneel
niveau: de organisatoren worden niet betaald en ook de
inleiders krijgen niet meer dan reiskosten en een cadeaubon.
Hierdoor blijft de prijs voor de deelnemers laag.
Ken u zelf, is het thema van 2009­2010. In het oude Griekenland
werd zelfkennis gezien als de basis van, zo niet de voorwaarde
voor, levenskunst. Zelfkennis leidt als vanzelf tot goed
leven, vonden de Grieken.
Voor meer informatie: Ron Muijzer, lid werkgroep filosofie HV-Fryslân,
De Tange 5, 9155 AL Raard, tel. 0519-222022, e-mail ron@muijzer.nl.

De kunst van het loslaten
Humanistisch raadslieden schrijven een serie columns over hun werk. Marieke Vis is
sinds 1990 werkzaam als humanistisch raadsvrouw en vanaf maart 2000 verbonden aan
het Reinier de Graaf Gasthuis te Delft.
Soms krijg je onverwachts een boodschap
die het overdenken waard is. Zo lag ik op mijn
matje in de sportschool als afsluiting van de
les te luisteren naar de instructies van mijn
sportleraar. Ter bevordering van een totale
ontspanning sprak hij onder meer de volgende
woorden: ‘Probeer los te laten waarvan je
afscheid kunt nemen…’
Deze bijzondere opdracht spoorde me aan in gedachten terug te
gaan in de tijd. Een enorme hoeveelheid vrolijke, maar ook verdrietige
gebeurtenissen, waarvan ik het afgelopen jaar deelgenoot
was geweest, trokken aan mijn geestesoog voorbij.
Was er iets bij dat ik wilde loslaten, iets waarvan ik afscheid kon
nemen?
Ja, er was zeker heel wat bij waarvan ik graag afstand zou doen.
En wat voor mij geldt, geldt zeker ook voor de patiënten die ik in
het werk ontmoet.
Veel patiënten ervaren de herinnering aan hun opname in het
ziekenhuis als een last.
Ik weet zeker dat ze deze herinneringen en alle bijkomende gevoelens
graag los zouden willen laten. Wanneer je gezondheid
op het spel staat, kan dat aanvoelen alsof je leven op z’n grondvesten
staat te schudden. Soms zit de schrik zo diep of is het
verdriet zo groot dat het moeite kost je weerstand te overwinnen
en lucht te geven aan gevoelens en gedachten.
Liever zou je er langs heen willen leven; alsof het er niet was.
De herinnering aan de paniek bij een gecompliceerde bevalling
waarin gevreesd wordt voor het leven van moeder of kind, de wanhoop
bij het horen van uitslagen die erop duiden dat de kanker
terug is, ongerustheid bij complicaties na een operatie, moedeloosheid
als de gedachte of het ooit nog goed zal komen gaat
postvatten bij een langdurige opname of boosheid over gebrek
aan inlevingsvermogen van de personen waarvan je afhankelijk
bent; welk mens zou deze gevoelens niet kwijt willen.
Maar vaak moet je je angst, verdriet, boosheid of wanhoop omarmen
voordat je echt los kunt laten wat je met je meedraagt.
Dat vergt naast moed en vertrouwen ook aandacht, ruimte en
tijd. Soms ben je nog niet aan loslaten toe of heb je er wat steun
of een zetje van anderen bij nodig.
Bovendien zijn er nu eenmaal ook dingen die zich niet laten
dwingen, zoals bij de patiënt die met de dood in de ogen toch
kiest voor een nieuwe chemokuur. Ze kan het besef van een na­
derend einde nog niet toelaten. Nu ze voor de zoveelste maal
ondervindt hoe ingrijpend deze behandeling is kan ze ‘haar hoop
tegen beter weten in’ loslaten en een punt zetten achter de medicalisering
van de tijd die haar nog rest.
De partner van de patiënt die twee maanden geleden in het ziekenhuis
is overleden kan en wil haar geliefde nog niet loslaten. Het
gemis maakt haar radeloos van verdriet. Toch weet ze dat het
toelaten van verdriet en boosheid onontkoombaar is en op den
duur zal helpen ruimte te scheppen voor een nieuwe periode in
haar leven.
Tegelijkertijd zijn er ook gebeurtenissen of gevoelens die je voor
geen goud zou willen loslaten. Zo hoor ik patiënten wel met liefde
praten over de band die is ontstaan tussen hen en hun medepatiënten.
Of de verbazing over hun eigen vermogen weerstand
te bieden aan zoveel tegenslag. Maar ook de ontroering en dankbaarheid
bij belangstelling, steun of hulp uit onverwachte hoek.
Zo zal de partner van de overleden patiënt het verdriet over het
gemis van haar geliefde die er niet meer is op den duur wel loslaten,
maar de herinneringen aan wat ze samen gedeeld hebben
niet.
Hoe moedig ben ik zelf als
het gaat over het omarmen
van mijn duistere kanten?
Ik weet niet hoe het collega’s vergaat, maar vaak is de raad die
je geeft ook van toepassing op jezelf. Hoe moedig ben ik zelf als
het gaat over het omarmen van mijn duistere kanten, wat me
blokkeert of waarvan ik huiver? Daarom wil ik de zinsnede van
de sportinstructeur aanvullen met de volgende woorden, die ik
tot slot graag ter overdenking meegeef.
Laat los waar je afscheid van kunt nemen, schenk aandacht aan
wat je dwarszit en koester wat waardevol voor je is.
Marieke Vis
10 HUMUS no. 3 | 2009

Een bijzonder
collectief
Met de verschijning van deze Humus intro­
duceert de werkgroep Humanisme en kunst
het werk van een bijzonder collectief: Jopie
Jonker­Snelders, Pieter Jonker en Guus
Mulders. De tekeningen en schilderijen
kunt u bewonderen in de virtuele galerie op
www.humanistischverbond.nl/specials/
humanismeenkunst.
Als kunsthistoricus ben ik altijd gefascineerd door kunstenaars
die zo’n chemie met elkaar hebben dat zij elkaar artistiek kunnen
opzwepen, inspireren, aan een half woord genoeg hebben om
elkaar te begrijpen en vooral lekker samenwerken. Een dergelijke
combinatie vormen de kunstenaars Jopie Jonker­Snelders, schilder,
Pieter Jonker, conceptueel kunstenaar en de dichter Guus Mulders.
De schilderijen van Jopie Jonker­Snelders kenmerken zich door
haar typische frescotechniek: het nat in nat schilderen met materialen
op water­ en oliebasis die elkaar afstoten en met elkaar
een gevecht aangaan. Dat geeft juist het mooie, doorleefde effect
in aardtinten. De abstracte achtergrond die zo wordt opgebouwd,
geeft de figuren aan: ineens ziet zij wat ze wil met het doek, en
begint het zoeken naar de vorm, laag over laag doorwerkend.
Zo doemt steeds duidelijker de houding, het portret op van de
gewenste figuur.
Haar fascinatie is vrouwen. Als vrouwen vrouwen schilderen is
de gedachtewereld, de innerlijke wereld meestal dominant aan de
uiterlijke verschijning. Zo ontstaat een fascinerende ingetogenheid
en vanzelfsprekende schoonheid. Zij noemt haar vrouwen
‘stemmingen’. Het zijn geen portretten, maar een diversiteit aan
gemoedsuitingen: ‘Soms voel je je onzeker en soms kun je de
hele wereld aan, met alle schakeringen die daar tussen zitten.’
Hoewel de teksten en gedichten van Guus Mulders meestal een
kritisch wereldbeeld neerzetten waren de ‘36 vrouwengedichten’
met de titel ‘Het vasteland valt te bezien’ direct geïnspireerd op
het werk van Jopie. Waar Guus en Pieter elkaar vonden was het
terrein van de zogenoemde ‘patafysica, een concept bedacht door
de Franse schrijver Alfred Jarry dat gaat over denkbeeldige oplossingen
voor problemen: het ontwikkelen van dingen vanuit
fantasie van bijvoorbeeld schrijvers als Jules Verne. Niet zelden
inspireren deze ideeën wetenschappers en technici weer tot nieuwe
ontwikkelingen.
Existentiële wanhoop, vrees en vreugde hebben Guus Mulders in
de heuvels van de Adirondacks, in het noorden van New York
State, doen belanden, waar hij zijn denken gedurende negen jaar
in een afgelegen berghut ontwikkelde. Zo werd het leven draaglijk
en intens. Hoewel inmiddels terug in Nederland zegt hij: ‘De
wereld is mijn thuis, mijn woning is toeval.’ Je zou niet verwachten
dat zijn belangrijkste inspiratiebron Het Groene Boekje is.
Maar het biedt Mulders juist de mogelijkheid om ongedefinieerde
woorden een eigen betekenis te geven.
Tijdens zijn carrière als verslavingstherapeut richt de ‘overtollige
creativiteit’ van levenskunstenaar Pieter Jonker zich in eerste
instantie op taal. Elke nieuwe morgen staat bij hem in het teken
van een door hem bedachte spreuk, zoals: ‘Van vrede worden
mannen slap en vrouwen sterk’. Bij de kunstmanifestatie Het
Vierkante Ei van de Volkskrant en de grote musea in Nederland
werd hij meteen genomineerd met zijn inzending ‘Mijn rooktafeltje’.
Daarna was de toon gezet. Met zijn aangeboren verzet
tegen autoriteit en de neiging van mensen de dingen snel te duiden
en daarmee in een hokje te plaatsen, schoffelt Jonker in zijn
objecten consequent alle schijnbaar vaststaande zaken onderuit:
‘Niets is wat het lijkt.’
Geïnspireerd door o.a. Man Ray, Dada, maar ook door alles wat
om hem heen gebeurt, zet hij zijn eigen werkelijkheid in elkaar
uit afgedankte materialen en symbolen, waarbij humor een belangrijk
wapen is. Wat te denken van Christus die even een zonnebad
neemt: ‘Mag die ook eens wat anders?’
Christine van Stralen
‘Censuur’ van Pieter Jonker
Pieter Jonker: ‘Als de
mens het uiterste van zijn
kunnen heeft bereikt, rest
alleen nog de illusie’
Wilt u ook exposeren op de website van het HV?
Kijk op http://www.humanistischverbond.nl/specials/humanismeenkunst voor de
criteria! De werkgroep Humanisme en kunst roept u op om maximaal vijf foto’s in
jpeg-formaat van eigen werk te sturen naar annetteb@dds.nl , vergezeld van een
korte toelichting. Vier keer per jaar, bij het uitkomen van de Humus, zal er werk
van een nieuwe exposant op de website gepubliceerd worden.
HUMUS no. 3 | 2009 11

Levenskunst als tegenbeweging
Het leven is geen kabbelend
beekje
Joep Dohmen, hoogleraar ethiek aan de
Universiteit voor Humanistiek, schreef onlangs
een scherpzinnig en zeer leesbaar boek over
levenskunst. Ook eerder al hield hij zich met
levenskunst bezig als een manier van leven,
waarbij de mens zelf zijn leven ter hand neemt
en bepaalde deugden en waarden beoefent.
Als tegenwicht voor de al te grote ‘vrijheidblijheid’
die onze tijd zo kenmerkt.
Wat we precies onder levenskunst moeten verstaan, daar heeft
hij lang over nagedacht en hij heeft zich daarbij laten inspireren
door klassieke denkers uit de oudheid. Want ook Socrates had
het al over de zorg voor de ziel en een van zijn adagia was: ken
uzelve. Filosofen hebben zich door de eeuwen heen beziggehouden
met de grote levensthema’s en de vraag hoe goed te leven.
Levenskunst is in ieder geval geen kunstje, geen trucje, geen
techniek en zeker geen lifestyle, zoals dat in deze tijd door talrijke
media wordt uitgedragen. Dohmen: ‘Dat is namelijk een te commercieel
en consumptief begrip. Het gaat daarbij om de juiste
merken en kleding, om oppervlakkige how-to-do lijstjes en tips
hoe we gezond en gelukkig kunnen zijn en blijven. Die zogenaamde
lifestyle wordt heel sterk door de markt aangestuurd,
ondersteund door een hedonistische levensstijl en zij gedijt bij
gemakkelijke oplossingen. Een blad als Happinez is daar bij uitstek
de exponent van. Alle ambivalentie wordt uitgesloten, moeilijkheden
snel overwonnen en dan lonkt het zogenaamde geluk.
Dit is eigenlijk gewoon een glossy gladstrijken van de plooien.
Bepaalde mensen verlangen naar die droom en kijken liever weg
van de werkelijkheid. Want het leven is geen kabbelend beekje,
het is ook een zaak van leven en dood. Er is ook macht, geweld,
dood, armoede, mislukking, er zijn scheve sociale verhoudingen.
Daar moet je net zo goed een houding tegenover vinden.’
Zelfzorg en zelfkennis
Het centrale begrip voor Dohmen in levenskunst is zelfzorg, maar
dan in de brede zin van het woord. ‘Het gaat ook om bezorgdheid,
zorgen voor, aandacht, oefenen en trainen, oriëntatie op het goede.
Zorg voor jezelf en voor een goed leven houdt op de eerste
plaats in dat je over zelfkennis beschikt, dat je nadenkt over
jezelf. Wie ben ik? Waar kom ik vandaan? In welke context beweeg
ik en waar ga ik naartoe? En vooral ook: waar sta ik nu?
Het houdt ook in dat je je eigen vaardigheden kent en kunt inzetten,
dat je niet verder springt dan je stok lang is. Krijg je in je
werk een promotie die eigenlijk boven je kunnen is, dan kan dat
1 HUMUS no. 3 | 2009
rampzalig zijn. Net als trouwens onder je kunnen werken buitengewoon
pijnlijk kan zijn. En misschien moet je er wel mee leren
leven. Kortom, je moet je grenzen kennen, zowel de onder­ als
de bovengrens.
Op de tweede plaats heeft het met handelingsbekwaamheid te
maken. Je moet oefenen en een zekere zelfdiscipline kunnen
opbrengen om goede gewoontes te ontwikkelen. Of het nu om
vaderschap gaat, gezondheid, eetgewoontes, politiek of omgangsvormen.
Je zult zelf moeten bedenken wat voor jou belangrijk is,
je daar vervolgens ook op moeten richten en er tijd voor vrijmaken.
Dat is des te belangrijker, omdat we in een posttraditionele
orde leven. De tradities en religies spelen niet langer een allesbepalende
rol. Wetenschap, technologie en economie hebben
tegenwoordig een enorme greep op het laat moderne leven. Omdat
we niet meer ingebed zijn in een traditionele samenleving of
leefwijze, moet ieder individu zijn eigen levensstijl ontwikkelen
en zijn eigen houvast vinden. En dat is niet zo gemakkelijk,
want er is veel aanbod met tegenstrijdige en onduidelijke expertise.
Heb je bijvoorbeeld last van lage rugpijn, dan kun je wel bij
zeker vier verschillende technieken of artsen terecht. Die zeggen
allemaal iets anders. Dus moet een mens zelf op zoek gaan naar
welke oplossing bij hem past.
‘Levenskunst is geen kunstje,
geen trucje, geen techniek
en zeker geen lifestyle’
Als derde, belangrijk onderdeel van levenskunst hebben we een
soort normatieve oriëntatie nodig: wat is een goed leven voor
mij? Welke waarden zijn in mijn leven van belang? Welke horizon
van waarden heb ik? Wanneer zou ik mijn leven als geslaagd
beschouwen? Omdat we niet meer in allerlei vastliggende sociale
verbanden leven en de religie geen bepalende rol meer speelt,
zullen we zelf een soort orde in ons leven moeten aanbrengen.
Zullen we zelf moeten zoeken waar het voor ons om gaat. Voor
de een is dat een gelukkig gezinsleven, voor de ander rijkdom,
roem en eer en voor weer een ander het streven naar een rechtvaardiger
samenleving.’
Het juiste ogenblik
‘Wat ook een grote rol speelt bij levenskunst, is dat ons leven
eindig is. Juist omdat het ophoudt, komt het er in de tijd van
leven die ons is toebemeten soms erg op aan. De Grieken hebben
daar een mooi woord voor: kairos, wat zoiets betekent als het

‘We zijn het aan onszelf verplicht om goed te leven, niet om goede boeken te
schrijven, veldslagen te winnen en gewesten te veroveren, maar om kalmte
en rust te vinden bij de dingen die wij doen’ (Michel de Montaigne)
juiste ogenblik. Soms moet je de kans grijpen, als die zich voordoet.
Doe je dat niet en heb je te lang getwijfeld of durf je het niet
aan, dan is die kans verkeken. Je bent te oud om nog kinderen te
krijgen, een bepaalde baan zit er niet meer in. Er zijn momenten
in het leven waar het erop aankomt. Omdat alles eindig is, moet
je de koers van je leven een beetje in de gaten houden. Concreet
betekent dit dat je tijd neemt voor bezinning en niet steeds doorholt,
dat je jezelf gedurende je leven regelmatig afvraagt wat voor
jou de wezenlijke vragen zijn. Daar kom je niet aan toe, als je je
leven steeds volpropt en alleen maar leuke dingen wil doen. Ik
heb eens een onderzoekje gehouden onder mijn studenten over
hoe zij hun tijd besteden. Wat daarin het meeste opviel, was dat
al die levens van deze jonge mensen bom­ en bomvol zitten.
Niet alleen omdat ze alles willen doen en meemaken, maar ook
omdat ze geen hiërarchie kunnen aanbrengen. Ze vinden alles
blijkbaar even belangrijk. Dat staat haaks op levenskunst.’
Omgaan met tegenslag
Om het begrip levenskunst nog maar even af te bakenen tegenover
de vele to­do lijstjes en kant en klare oplossingen waaraan
onze tijd zo mank gaat, wil hij wel gezegd hebben dat achter
de moraal van de levenskunst een in elkaar grijpend, holistisch
schema van het mens zijn schuilgaat. Dohmen: ‘Ons leven gaat
tegelijkertijd over denken en voelen, handelen, waarderen, tijdelijkheid
en context. Met dat laatste bedoel ik dat we ons allemaal
in concrete situaties bevinden die ons leven bepalen: man­vrouw,
jong­oud, gehandicapt of gezond, et cetera. Je kunt geen levenskunst
beoefenen los van deze gesitueerdheid. Het idee van ‘vrijheid
­ blijheid’ dat de commercie en media er zo in hameren,
klopt helemaal niet. Evenmin dat het in het leven vooral om geluk
en een aangenaam leven zou gaan. Dan misken je de veel
rijkere werkelijkheid. Het gaat in het leven ook om solidariteit,
liefde en omgaan met tegenslag. Pijn, verdriet, zorgen, armoede,
gebrek aan erkenning, je hebt ermee te dealen. Dat vereist een
bepaalde levenshouding, dat je niet meteen woest wordt als er
iets tegenzit, maar er met een zekere gelatenheid op kunt reageren.
De stoïcijnen in de oudheid, die al levenskunst beoefenden,
hadden daar heuse oefeningen voor. Zo gingen ze op gezette
tijden met hun rug naar een rijk gedekte tafel zitten, terwijl de
slaven mochten eten. Dat was één manier om zich alvast voor te
bereiden op tijden van schaarste. Kom daar nu maar eens om.
Maar tegenslag hoort onherroepelijk bij het leven. Er gebeuren
dingen buiten onze macht en wil om. Je steekt de straat over en
wordt aangereden. Daar zul je een antwoord op moeten vinden
en dus een beetje op voorbereid moeten zijn.
Levenskunst is ook dat je juist niet beroemd wilt zijn, dat je in
de anonimiteit met een soort bescheidenheid je leven kunt leven.
De Franse renaissancedenker Montaigne had het daar in de Renaissance
al over. Verder zul je moeten afstemmen op anderen
en de sociale verbanden waarin je leeft goed moeten onderhou­
den. Want we zijn in deze superindividualistische tijd lang niet zo
vrij als we meestal denken, maar via allerlei draden met anderen
verbonden. Als humanistisch ethicus zal ik de komende jaren
nadrukkelijk pleiten voor sociale zelfverwerkelijking.
Het humanisme zou naar mijn idee juist de ‘contradeugden’ uit
moeten dragen en daarmee bedoel ik de deugden die haaks staan
op wat de commercie en het marktdenken ons steeds voorhouden.
Ik denk dan aan bescheidenheid, vreugde, geduld, zorgzaamheid,
een zekere traagheid, humor en ja, misschien ook wel ernst.’
Mirre Bots
Recente boeken van Joep Dohmen:
• Over levenskunst. De grote filosofen over het goede leven (2008).
• Het leven als kunstwerk (2008).
• Tegen de onverschilligheid. Pleidooi voor een moderne levenskunst (2007).
Joep Dohmen heeft op 17 juni zijn inaugurale rede gehouden in het Academiegebouw
te Utrecht.
HUMUS no. 3 | 2009 1

Het humanistisch geluid
U kunt de media-inspanningen van het Verbond volgen via de website www.humanistischverbond.nl,
onder het kopje ‘over ons’. Beschikt u niet over internet? Dan kunt u een maandelijks overzicht
opvragen bij Saskia Markx, tel. 020-5219090.
Uit het onderzoek van Movisie, kennis­ en
adviesbureau voor maatschappelijke ontwik­
keling, onder alle leden van het Humanistisch
Verbond blijkt dat vrijwel alle leden hechten
aan het humanistisch geluid in de samenleving.
Het laten horen van dat geluid zien zij dan ook als één van de
belangrijkste taken van het Verbond. Graag laten wij u de resultaten
zien van het eerste half jaar van het Verbond in de media.
Het gaat hierbij om de persberichten die we hebben verspreid, de
media die ons benaderden en de belangrijkste publicaties en andere
aandacht in de diverse media. Daarnaast screent het landelijk
bureau van het Humanistisch Verbond de media op actualiteit
over de belangrijkste onderwerpen zoals we die hebben vastgesteld
in het meerjarenprogramma. Waar nodig en mogelijk bekijken
we of een reactie zinvol is en nieuwswaarde heeft.
• Het Verbond verstuurde acht persberichten over:
­ Darwinday: de 200 e geboortedag van Darwin werd gevierd
met een groot symposium, dat het Verbond samen met andere
humanistische organisaties organiseerde: De brave aap op
8 februari (29/01)
­ de creationismefolder Evolutie of Schepping? Wat geloof jij?
(23/02)
­ geweld tegen hongerstakers in de vreemdelingendetentie
(04/03)
­ de resolutie die de Mensenrechtenraad van de Verenigde
Naties aannam over het strafbaar stellen van het beledigen
van religies (01/04)
­ de uitreiking van de Van Praagprijs aan Karin Spaink (02/04)
Gratis publiciteit t/m juni
2009
totaal
2008
Televisie, voorzitter, directeur,
HV­vertegenwoordiger 0 1
Radio­interview voorzitter, directeur,
Socrateslezers, Karin Spaink, vertegenwoordiger
HV 8 3
Interview/artikel/ingezonden brieven
voorzitter/directeur/vertegenwoordiger
HV in gedrukte media 10 12
HV in gedrukte landelijke media 34 72
HV in gedrukte regionale media 297 440
­ euthanasie naar aanleiding van ‘de zaak Schellekens’. Twee
berichten: éénmaal voorafgaand aan de rechtszaak tegen Schellekens
en één na uitspraak van de rechter (15/05 en 29/05)
­ homodiscriminatie op scholen, naar aanleiding van een brief
van minister Plasterk aan scholen dat zij niet mogen discrimineren
bij het aanstellen van (homo)leraren (19/05).
• Het Verbond werd tot en met juni zeventien maal benaderd door
kranten en redacties voor reacties op uiteenlopende onderwerpen
zoals: de atheïstische busreclame in Engeland, de Van Praagprijs
voor Karin Spaink, euthanasie, de Humanistische Canon
en het privacyplatform Civil Rights Watch (zie voor de Nederlandse
pendant www.platformburgerrechten.nl), mede opgericht
door het Humanistisch Verbond (afdeling Amsterdam).
• De belangrijkste media­aandacht t/m juni:
­ Het Verbond besloot de atheïstische buscampagne van de
Atheïstische Campagne te ondersteunen. Die campagne kreeg
veel publiciteit. Rein Zunderdorp (voorzitter van het Verbond)
werd regelmatig als sympathisant van de campagne genoemd.
­ De creationismefolder die (ongevraagd) huis aan huis verspreid
werd, kreeg een doortimmerd antwoord van het Humanistisch
Verbond. Ruim vijftig kranten, waaronder de Volkskrant, NRC
Next en vele regionale kranten besteedden er aandacht aan en
noemden het standpunt van het Verbond.
­ Humanisme en religie was het onderwerp van een groot artikel
in Trouw (10/3). Rein Zunderdorp verwoordde de visie van het
Verbond: humanisten gaan uit van de menselijke verantwoordelijkheid
en doen geen beroep op openbaringen. Dat kan samengaan
met religiositeit. Veel humanisten baseren zich op een
niet­godsdienstige levensovertuiging. ‘Godsdienst bestrijden
we niet. Maar wanneer groeperingen of bijvoorbeeld politieke
partijen zich in hun opvattingen stellig op de Bijbel beroepen,
laten we wel kritische geluiden horen’, aldus Zunderdorp.
­ Op 22 april stond er in Trouw een opinieartikel van Rob
Buitenweg, hoofdbestuurslid van het Verbond, over de
VN­Mensenrechtenraad.
­ De uitreiking van de Van Praagprijs aan levenskunstenaar
Karin Spaink leverde in de maanden april en mei een geweldige
media­aandacht op: tien kranten en tijdschriften besteedden
aandacht aan Spaink. Bovendien wordt zij vijf keer op de radio
geïnterviewd over de prijs en over levenskunst.
­ De beide persberichten naar aanleiding van de hulp die de heer
Schellekens bood als voorzitter van Stichting Vrijwillig Leven
bij de zelfdoding van een patiënte met een serieuze doodswens,
leverden veel aandacht op. Zo was Rein Zunderdorp te gast in
twee radioprogramma’s en werd hij geïnterviewd voor de
Staatscourant.
Saskia Markx
1 HUMUS no. 3 | 2009

Jong HV
I have a dream…
Waarom ontaardt het bouwen aan een droom­
maatschappij zo vaak in een nachtmerrie? Een
pleidooi voor verdraagzaamheid.
‘Een zwakte van de hedendaagse mens is dat hij geen moed heeft
een sterke samenleving te bouwen.’ Dat klinkt goed, een sterke
samenleving, nietwaar? ‘Een van de redenen dat de hedendaagse
mens die moed niet heeft, is dat hij hiervan wordt weerhouden
door zijn verdraagzaamheid jegens andersdenkenden en medelijden
met de zwakkeren.’ Dat klinkt al anders, nietwaar? En als
je beseft dat dit gedachten zijn van Adolf Hitler in Mein Kampf
klinkt het waarschijnlijk nog anders. Wat bedoelde hij met zijn
‘sterke’ samenleving? Een betere toekomst voor de mensheid?
Voor de Duitsers? Voor de niet­Joden? Voor hemzelf? Ik heb te
weinig in Mein Kampf gelezen om die vraag te beantwoorden.
En ik wil ook niet te veel aandacht schenken aan de droom van
een man uit een nachtmerrie.
Ook Karl Marx en Mao Zedong, grondleggers van het socialisme
en het communisme, droomden van een sterke samenleving.
Anders dan bij Hitler speelde in hun concept een eerlijker verdeling
de hoofdrol. Een eerlijker maatschappij zagen zij als een
solide basis voor een sterke maatschappij.
Terreur
De praktijk is echter anders dan de theorie. Marx wist nog tijdens
zijn leven de arbeidersbeweging voorgoed op de kaart te zetten,
maar echt aan de macht is hij nooit gekomen. Mao wel en daar
ging het meteen fout met massale moordpartijen in naam van de
droom. Ook Lenin en Stalin wisten Marx’ ideeën op een gruwelijke
manier vorm te geven. In het huidige China voeren censuur,
martelingen, het wegjagen van mensen uit hun huizen en andere
terreur de boventoon. De voorvechters van ideologieën als het
fascisme, het socialisme en het communisme struikel(d)en bij het
uitvoeren van hun dromen stuk voor stuk op onverdraagzaamheid.
Volgens Hitler kon een sterke samenleving alleen ontstaan
door de ‘zwakke elementen’ eruit te elimineren. Waaronder de
nazi’s joden, gehandicapten, zigeuners enzovoorts bleken te verstaan.
En Mao joeg mensen met intellectuele kwaliteiten over de
kling als zijnde bedreigers van zijn arbeidsstaat. Ik krijg een kil
gevoel bij het idee dat uit naam van een ideaal kritische mensen
vermoord worden, dat kritische geluiden verboden worden, dat
een enkele filosofie wordt opgedrongen en dat andersdenkenden
als bedreiging worden gezien.
Het leidt in elk geval niet tot een maatschappij waar verdraagzaamheid
en humanisme kunnen bloeien, waar mensen nieuwsgierig
en geïnteresseerd zijn in elkaar, waar ratio en creativiteit
worden gewaardeerd.
Alternatief
’Democratie: de minst slechte staatsvorm’ heb ik wel eens horen
zeggen. Het is een invulling van de droom waarin iedereen, zwak
of sterk, meetelt. In een democratie gaat het er eerlijk aan toe.
Maar is een maatschappij waarin de meeste stemmen tellen nu
werkelijk zoveel eerlijker dan een maatschappij waarin de grootste
belangen prioriteit hebben? Een kleine, zwakke groep kan
immers enorm gebaat zijn bij een maatregel waarvan een grote
groep een klein beetje last heeft. Toch zou het mooi zijn als die
maatregel dan wordt doorgezet. Helaas is dit in onze democratie
praktisch lastig uitvoerbaar. Het tellen van stemmen is immers
iets waarover je minder snel onenigheid krijgt dan over wiens
belang zwaarder weegt, het mijne of het jouwe.
‘Meer verdraagzaamheid.
Laten we gelijk beginnen!’
Fascisme, communisme, socialisme… Het lijkt het alsof ‘ismes’
een garantie zijn voor onverdraagzaamheid. Toch denk ik dat het
humanisme ons verder kan helpen. En het is niet nodig een andere
staatsvorm te kiezen. Binnen de huidige democratische kaders
kunnen we ons anders opstellen. We kunnen ons best doen om
meer nadruk te leggen op gezamenlijke in plaats van op tegengestelde
belangen. Door te ervaren dat onze wereld niet armer
maar rijker wordt door te luisteren naar de ander of door een
stukje van je welvaart af te staan aan die ander. Door meer gebruik
maken van argumenten en minder van onderbuikgevoelens,
simplificaties en generalisaties. Door het niet als zwakte te
zien om de argumenten van de ‘tegenstander’ te erkennen, maar
als poging nader tot elkaar te komen. En het mooie is: we hoeven
niet te wachten op een revolutie of een Adolf. We kunnen gelijk
beginnen!
Ronald Overman
Dit is een ingekorte versie van het artikel waarmee Ronald Overman de derde
prijs won in de schrijfwedstrijd rond toekomstdromen van Spino, het blad van
Jong HV. Alle inzendingen zijn te vinden op www.jonghv.nl onder ‘publicaties’.
HUMUS no. 3 | 2009 1

onder
ons
Bestuursvoorzitter Marjan Duijm
trof begin 2000 een afdeling aan
met een flink aantal leden maar
met weinig reuring. ‘Het toenmalige
bestuur had last van metaalmoeheid
omdat het er al vele jaren
zat en geen vervanging kon
vinden. In die periode was ik
voorzitter van de afdeling Haaglanden
van Humanitas. Met een
aantal collega­bestuursleden zijn
we op persoonlijke titel het bestuur
van HV Haaglanden gaan
versterken (dus dubbelfunctie).
Later zijn we helemaal overgestapt
van Humanitas Haaglanden
naar de afdeling van het Humanistisch
Verbond in dezelfde regio.’
Duijm, die werkzaam is bij
de politie, voelt zich thuis bij het
humanisme ‘omdat ik oprecht
geloof in verantwoordelijkheid
voor je eigen handelen. Met religie
heb ik niets, maar ik ben niet
antireligieus.’
Na het aantreden van een nieuw
bestuur en een aantal actieve vrijwilligers
kwam de afdeling binnen
een paar jaar weer tot leven.
Mede dankzij een legaat kan de
Als nalaten
u een zorg is
Na een overlijden moet er in korte tijd veel geregeld worden.
Dat gaat gemakkelijker als u zelf al maatregelen heeft genomen.
Veel mensen vinden het moeilijk of onaangenaam om daar over
na te denken. Toch is het belangrijk dat op tijd te doen, want het
geeft veel rust als deze zaken van tevoren goed geregeld zijn.
U kunt de Stichting Steunfonds Humanisme benoemen als
executeur. Het Steunfonds heeft deskundige mensen in dienst
die uw laatste wens kunnen uitvoeren. Een jarenlange ervaring
met deze vorm van dienstverlening staat borg voor zorgvuldigheid
en integriteit.
JA, Ik wil meer informatie over een executeur
van het Steunfonds Humanisme
naam
adres
In het hele land houden leden van het Humanistisch Verboend
de plaatselijke afdelingen draaiende. Wie zijn die leden, wat
doen ze en waar doen ze het voor? In deze Humus een portret
van de regio Haaglanden, met ca. 600 leden in Den Haag e.o.
afdeling naast haar vaste stek in
het CoornhertCentrum (‘Humanistisch
centrum voor wonen,
zorg en welzijn’) ook uitwijken
naar andere ruimten als het karakter
en het doel van de bijeenkomst
zich daartoe leent. ‘Duijm:
‘Een debat met een voor jongeren
aansprekend thema houden
we liever in de bovenzaal van een
kroeg dan in een verzorgingshuis.’
Trots is Duijm op het project
Humanistische dienstverlening,
dat een luisterend oor
beoogt te bieden aan mensen
die hier behoefte aan hebben.
Voor dit doel zijn twaalf vrijwilligers
opgeleid. In hun werk worden
zij bijgestaan door een humanistisch
geestelijk raadsman.
‘We zijn nog in de opbouwfase,
maar ik ben optimistisch gestemd.
Er is onder de ouderen
gewoon enorme behoefte aan.’
April is de ‘Maand van de Filosofie’
en HV­Haaglanden haakte
ook dit jaar weer handig aan bij
dit door Trouw en Filosofie Magazine
georganiseerde evenement.
In 2008 was het thema
m v
Steunfonds Humanisme
pc/woonplaats
telefoon
Stuur de bon in een envelop zonder postzegel naar: Steunfonds Humanisme, Antwoordnummer 10938, 1000 RA Amsterdam
‘de stad’ en heeft de afdeling
een groot publieksdebat georganiseerd
over de emanciperende
rol van de stad als verblijfplaats
voor nieuwkomers. Dit jaar ging
het over ‘verzoening’ en sprak
Afshin Ellian in Den Haag over
de rol van de waarheids­ en verzoeningscommissies
in Zuid­
Afrika na de afschaffing van de
apartheid. ‘Bij het kiezen van een
thema sluiten we zoveel mogelijk
aan bij de actualiteit.’
Bijzonder is de interreligieuze bijeenkomst
die jaarlijks op Prinsjesdag
wordt gehouden. Naast leden
van het kabinet is ook het Humanistisch
Verbond daar prominent
aanwezig. De impact hiervan is
moeilijk in te schatten.’ Duijm is
enthousiast over de cursussen
die het landelijk bureau kant en
klaar aanbiedt. ‘Dit najaar staat
de cursus ‘persoonlijk humanisme’
op het programma. Ik ben
heel erg benieuwd.’ HV­Haaglanden
gaat weer een levendig seizoen
tegemoet.
Machteld Bouman
Het Steunfonds Humanisme is een werkstichting van het
Humanistisch Verbond. Het Humanistisch Verbond zet zich
in voor een humane, tolerante samenleving.
Vraag gerust meer informatie, telefonisch via nummer
020 521 90 36 of met behulp van de bon. U kunt ook kijken op:
www.humanistischverbond.nl/steunfonds.
1 HUMUS no. 3 | 2009
Colofon
Humus is het ledenblad van het
Humanistisch Verbond. Het verschijnt
vier keer per jaar.
Zelf denken samen leven is de lijfspreuk
van het HV. Het ledenblad informeert over
ontwikkelingen binnen het Humanistisch
Verbond, de humanistische beweging in het
algemeen – op nationaal en internationaal
niveau – en de invloed van de humanistische
levensbeschouwing op de samenleving.
Een HV-lidmaatschap inclusief ledenblad
Humus (4x p jr) bedraagt € 52,50 per jaar
(mensen met een minimuminkomen betalen
€ 28,- per jaar en jongeren tot 27 jaar
betalen € 23,50). Lidmaatschappen
worden automatisch verlengd tenzij voor
1 november schriftelijk wordt opgezegd.
Bereikbaarheid landelijk bureau:
tel.: (020) 521 90 00
e-mail: info@humanistischverbond.nl
Aan deze uitgave werkten mee:
Mirre Bots, Annette Brattinga, Anna van
Kooij, Maartje Liebregts, Saskia Markx,
Ronald Overman, Anke Polak, Annemarie
Rohlfs, Boukje Scheppink, Heleen Schoone,
Joep Schrijvers, David Stalpers, Christine
van Stralen, Marieke Vis, Ineke de Vries,
Esther Wit
Hoofdredactie: Roeland Ensie
Eindredactie: Machteld Bouman
Vormgeving: www.dezagerij-ontwerp.nl
Foto omslag: www.roybeusker.nl
Druk: De Raat & De Vries
Uitgave: Humanistisch Verbond
(Redactie)adres: Postbus 75490,
1070 AL Amsterdam, tel. (020) 521 90 93
of humus@humanistischverbond.nl
website: www.humanistischverbond.nl
Het Humanistisch Verbond is lid van de
Humanistische Alliantie
Volgende Humus verschijnt: december 2009
Kopij inleveren tot: 8 november 2009