Bekijk het inkijkexemplaar - Cross Media Nederland
Bekijk het inkijkexemplaar - Cross Media Nederland
Bekijk het inkijkexemplaar - Cross Media Nederland
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
TvV<br />
THEATER OP DE PSYCHOGERIATRIE<br />
LAAT BEWONERS OPBLOEIEN<br />
➡<br />
kijk ook op www.tvvonline.nl<br />
PSYCHOLOOG ronald Geelen: ‘Goed<br />
leidinggeven maakt team beter’<br />
KLINISCHE LES pijn is onderschat probleem<br />
SEKS van taboe tot open gesprek<br />
Nummer 7/8 / juli/augustus 2012 / jaargang 44<br />
Tijdschrift voor Verzorgenden<br />
TvV_12_07-08.indd 1 27/06/12 4:16 PM
verzorgendenbanen.nl<br />
“Ik heb nu veel<br />
contact met andere<br />
hulpverleners”<br />
Marja van Hulst maakte mede<br />
dankzij TvVbanen de overstap<br />
naar verzorgende IG in een<br />
verzorgingshuis in Leiden.<br />
meld je nu aan<br />
voor de vacaturealert op<br />
verzorgendenbanen.nl<br />
verzorgendenbanen.nl - Kies je baan met zorg<br />
Powered by<br />
TvV_12_07-08.indd 2 27/06/12 4:16 PM
10<br />
Cao-akkoord<br />
Het akkoord over de cao VVT<br />
ligt er. Verzorgenden krijgen<br />
1,2 procent loon erbij. Een<br />
akkoord dat de arbeidsmarkt<br />
aantrekkelijker moet maken.<br />
Maar de handtekening van de<br />
grootste vakbond, Abvakabo<br />
FNV, ontbreekt. En die bond<br />
zet de strijd voort.<br />
Theater op de PG<br />
16<br />
De Veder Methode brengt<br />
verlichting op de afdeling Psychogeriatrie.<br />
Het is een mix<br />
van drama, poëzie, muziek<br />
en afstemmen op wie er voor<br />
je staat. ‘Het is prettig om een<br />
methode te hebben waarmee<br />
<strong>het</strong> contact maken wél lukt. Je ziet de bewoners opbloeien.<br />
Alsof ze ontwaken uit een diepe droom.’<br />
22<br />
Palliatieve zorg<br />
Hoe kan ik de pijn van een stervende<br />
cliënt verlichten? Hoe reageer ik op<br />
vragen als: ‘Waarom moet ik nog zo<br />
lijden?’ Overal in <strong>het</strong> land zijn consultatieteams<br />
palliatieve zorg waar verzorgenden<br />
terechtkunnen voor telefonisch<br />
advies. De teams worden echter weinig<br />
gebeld. Terwijl de behoefte aan meer<br />
kennis groot is.<br />
Rubrieken<br />
4 Nieuws | 7 Rondje bellen | 8 Klaasje | 15 Column |<br />
27 Agenda | 30 Prikbord | 31 Boeken | 36 Kennisquiz<br />
inhoud<br />
10 Akkoord cao VVT<br />
Maar Abvakabo<br />
blijft tegen<br />
12 Klinische les<br />
Pijn en<br />
pijnbestrijding<br />
16 Veder Methode<br />
Theater op de PG<br />
20 Tips van en voor<br />
verzorgenden<br />
Gewoon praten<br />
over seks<br />
22 Palliatieve zorg<br />
Extra scholing nodig<br />
28 Interview<br />
Ronald Geelen over<br />
zijn nieuwe boek<br />
34 Moreel Beraad<br />
Nadenken over<br />
euthanasie<br />
38 Beroepsverwant<br />
Regiomanager<br />
Annemiek van<br />
de Rijdt<br />
FOTO COVER<br />
COR MANTEL<br />
TvV op proef?<br />
Drie nummers voor € 7,95<br />
Bel 0314 - 35 83 58<br />
TvV / juli/augustus 2012 3<br />
TvV_12_07-08.indd 3 27/06/12 4:16 PM
niEuWS<br />
sAMENGEsTEld dOOR RHIJJA JANSEN<br />
studenten Winnen prijs<br />
Met zorgrieM<br />
Studenten Management in de Zorg aan de<br />
Haagse Hogeschool hebben met de zorgriem<br />
een prijs gewonnen tijdens de regiofi nale van<br />
Jong Ondernemen. Aan de Grabb-It kunnen<br />
verzorgenden en verpleegkundigen hun<br />
werkgerei ‘klikken’. Medebedenker Asma<br />
Hmadouch: ‘Omdat de uniformen in verzorgingshuizen<br />
en de thuiszorg zijn afgeschaft,<br />
kunnen verzorgenden hun spullen<br />
niet meer kwijt. Denk aan een sleutelbos<br />
en handschoenen. Wij hebben daarvoor de<br />
oplossing: de zorgriem.’ Aan de Grabb-It, zoals<br />
de riem genoemd is, zitten zeven buttons<br />
waar ‘vakken’ aangeklikt kunnen worden. De<br />
vakken zijn er in diverse maten, zodat een<br />
verzorgende zelf kan kiezen hoeveel en welke<br />
vakken zij aan haar riem klikt. Daar kun<br />
je dan de benodigde attributen in doen. De<br />
ondernemers hebben een pilot gedraaid bij<br />
zorginstelling Florence. Zij waren erg enthousiast<br />
over de Grabb-It. De jury was lovend:<br />
‘Wat een innovatief en nuttig product! Hier<br />
is goed over nagedacht. Ook de marketing zit<br />
goed in elkaar. Complimenten!’ De studenten<br />
onderzoeken<br />
mogelijkheden<br />
om de Grabb-it<br />
op de markt te<br />
krijgen.<br />
Bron en foto: Jong<br />
Ondernemen<br />
niEuWS<br />
4 juli/augustus 2012 / TvV<br />
De Inspectie voor de Gezondheidszorg<br />
(IGZ) heeft samen met LOC<br />
Zeggenschap in zorg en Zorgverzekeraars<br />
<strong>Nederland</strong> <strong>het</strong><br />
kwaliteitsdocument voor de sector<br />
Verpleging, verzorging en zorg<br />
thuis verbeterd. Instellingen in<br />
deze sector moeten vanaf 1 mei<br />
2012 <strong>het</strong> kwaliteitsdocument 2012<br />
gebruiken voor <strong>het</strong> aanleveren<br />
De Europese Kampioenschappen<br />
voetbal liggen alweer<br />
achter ons, maar wat was <strong>het</strong><br />
fi jn om ons weer even onder te<br />
dompelen in de oranjegekte.<br />
Zoals hier, in de Amsterdamse<br />
Orionstraat, waarvan de<br />
bewoners hun woningen<br />
oranje versierd hadden. Zorg-<br />
Nieuw kwaliteitsdocument thuiszorg<br />
en zorginstellingen<br />
FOTO EVERT ElziNGA (ANP)<br />
oranjekoorts<br />
van gegevens. In <strong>het</strong> kwaliteitsdocument<br />
staat welke gegevens<br />
zorginstellingen verplicht over<br />
<strong>het</strong> voorgaande jaar aan moeten<br />
leveren. De IGZ gebruikt de uitkomsten<br />
om te kijken of de zorg<br />
veilig en verantwoord is. Voorheen<br />
moesten instellingen de gegevens<br />
uit <strong>het</strong> kwaliteitsdocument aanleveren<br />
bij Zichtbare Zorg. Dit<br />
winkel Salland verkocht voor<br />
de liefhebber zelfs een heuse<br />
oranje EK-rollator. Eigenaar<br />
Gé Nijboer: ‘Ouderen willen<br />
meestal niet lopen met een<br />
rollator in een opvallende<br />
kleur. Maar voor <strong>het</strong> Europees<br />
Kampioenschap voetbal maak<br />
ik graag een uitzondering.’<br />
lees meer over <strong>het</strong> nieuwe boek van reni de Boer<br />
Een jonge vrouw met Ms probeert ondanks alles positief<br />
in <strong>het</strong> leven te staan. Voor meer info zie Prikbord op<br />
bladzijde 30.<br />
kan nog tot deze zomer. De rol<br />
van Zichtbare Zorg wordt in 2012<br />
geleidelijk afgebouwd. Binnenkort<br />
wordt duidelijk waar instellingen<br />
de gegevens na de zomer moeten<br />
aanleveren.<br />
Bron: IGZ<br />
Ga voor <strong>het</strong> nieuwe kwaliteitsdocument<br />
naar www.tvvonline.nl > Dossiers ><br />
Kwaliteistdocument 2012.<br />
TvV_12_07-08.indd 4 27/06/12 4:16 PM
Een derde thuiszorg cliënten<br />
ondervoed<br />
Van alle cliënten boven de<br />
65 in de thuiszorg, zou 35<br />
procent ondervoed zijn. Dat<br />
blijkt uit onderzoek van de<br />
Vrije Universiteit in opdracht<br />
van <strong>het</strong> ministerie van Volksgezondheid.<br />
Van alle thuiswonende 65-plussers<br />
is zeker tien procent<br />
ondervoed. Het percentage<br />
ondervoede ouderen in instellingen,<br />
zoals ziekenhuizen<br />
en verpleeghuizen, ligt ook<br />
hoog: namelijk tussen de<br />
18 en 33 procent. Marjolein<br />
Visser, hoogleraar aan de VU,<br />
tegen de NOS: ‘Relatief is<br />
<strong>het</strong> probleem in instellingen<br />
dus groter, maar in absolute<br />
getallen niet. 95 procent van<br />
de ouderen woont namelijk<br />
thuis.’ De VU bracht voor<br />
<strong>het</strong> eerst ondervoeding bij<br />
ouderen in kaart. Volgens<br />
<strong>het</strong> onderzoek is een oudere<br />
ondervoed als deze in <strong>het</strong><br />
afgelopen jaar meer dan vier<br />
kilo is afgevallen en vermoeidheids-<br />
en hongerverschijnselen<br />
vertoont. Volgens Visser is <strong>het</strong><br />
logisch dat ouderen in instellingen<br />
en de thuiszorg vaker<br />
ondervoed zijn: 'Het is een<br />
kwetsbare groep. De ouderen<br />
zijn vaak chronisch ziek of<br />
hebben psychische problemen<br />
waardoor ze te weinig eten.'<br />
Ook noemt ze een depressie of<br />
rouwverwerking als een van<br />
de oorzaken, net als pijn bij<br />
<strong>het</strong> eten hebben vanwege een<br />
slechtzittend kunstgebit. Screenen<br />
op ondervoeding werd tot<br />
voor kort weinig gedaan in de<br />
thuiszorg. Vorige week werd<br />
bijvoorbeeld bekend dat verpleegkundigen<br />
en verzorgenden<br />
van Thuiszorgorganisatie<br />
ZorgAccent in Twente voor <strong>het</strong><br />
eerst getraind worden voor<br />
<strong>het</strong> screenen van hun cliënten<br />
volgens de SNAQ-score. ‘Ondervoeding<br />
heeft al lang onze<br />
aandacht', vertelt diëtiste Thea<br />
van den Berg in een gesprek<br />
met Nursing. ‘Maar er was geen<br />
geld om <strong>het</strong> echt goed aan te<br />
pakken. Nu mochten wij met<br />
een project komen dat wordt<br />
gefinancierd door zorgverzekeraar<br />
Menzis en kunnen we er<br />
eindelijk wat aan doen.' Niet<br />
alleen de wijkteams krijgen<br />
scholing, ook de huisartsen<br />
worden geïnformeerd<br />
Bron: NRC/VU/Nursing<br />
FOTO ROOs KOOlE (ANP XTRA)<br />
Intiem theater<br />
Wat is de Veder Methode? Het is theater<br />
voor psychogeriatrische mensen dat<br />
wordt uitgevoerd op de afdeling zelf<br />
en letterlijk stilstaat bij elke bewoner. Zo kun<br />
je dit unieke theater <strong>het</strong> beste omschrijven.<br />
‘Theater is contact maken’, zegt Marieke Westra,<br />
artistiek leider van Theater Veder. Zij is van oorsprong<br />
verpleegkundige en had ervaring met<br />
de ouderenzorg. Het frustreerde haar in haar<br />
zorgtijd dat ze weinig contact kreeg met de<br />
mensen voor wie ze zorgde. Ze had <strong>het</strong> gevoel<br />
dat <strong>het</strong> leven er bij die mensen een beetje uit was<br />
getrokken.<br />
Toen ze later de opleiding dramadocent ging<br />
doen ontdekte ze nieuwe aangrijpingspunten<br />
om contact te maken met demente mensen.<br />
Wat Theater Veder biedt zijn echte huiskamervoorstellingen.<br />
Het is intiem en iedereen wordt<br />
in zijn waarde gelaten. Alledaagse voorvallen,<br />
zoals een verjaardag, zijn aanknopingspunten<br />
om sketches, gedichten en herinneringen op te<br />
halen. Het is theater waar elke bewoner echt<br />
gezien wordt.<br />
Sinds 2007 geeft Veder ook cursussen aan verzorgenden<br />
en AB’ers voor <strong>het</strong> zelf verzorgen van<br />
huiskamervoorstellingen. En zo verspreidt de<br />
Veder Methode zich over verpleeghuizen in Amsterdam,<br />
Friesland, Noord-Holland en de regio<br />
Eindhoven. En uit wetenschappelijk onderzoek<br />
blijkt dat de methode werkt, dat wil zeggen dat<br />
demente mensen twee tot vier uur na de voorstelling<br />
een duidelijk betere stemming hadden. Ze<br />
waren alerter, luisterden beter naar stemgeluid<br />
en haalden meer herinneringen op.<br />
Sinds kort is ook <strong>het</strong> initiatief ondernomen<br />
om te proberen deze Veder Methode in de 24<br />
uurszorg op te nemen. Woon- en zorgcentrum<br />
Vondelstede in Amsterdam heeft de primeur.<br />
Ze leren daar van de theatermethode wat ze<br />
kunnen gebruiken in de dagelijkse zorg. Wat de<br />
resultaten daarvan zijn is nog niet bekend. Maar<br />
wees ervan verzekerd dat we er in TvV aandacht<br />
aan gaan besteden wanneer dat wel zo is.<br />
Dirk de Rover<br />
eindredacteur TvV<br />
TvV / juli/augustus 2012 5<br />
TvV_12_07-08.indd 5 27/06/12 4:16 PM<br />
van de redactie
niEuWS<br />
Minder gevallen van dementie<br />
dan gedacht<br />
Het aantal dementerenden zal minder explosief<br />
toenemen dan verwacht. Dit blijkt uit<br />
onderzoek van <strong>het</strong> Erasmus MC, dat gepubliceerd<br />
is in <strong>het</strong> wetenschappelijk tijdschrift<br />
Neurology. Er werden twee groepen mensen in<br />
de leeftijd van 60 tot 90 jaar bestudeerd. In de<br />
groep die in 2000 is gestart, komt dementie<br />
per leeftijdscategorie minder vaak voor dan<br />
in de groep die in 1990 is gestart. Daarnaast<br />
blijkt uit MRI-scans dat <strong>het</strong> breinvolume in<br />
de 2000-groep groter is en minder vaatschade<br />
vertoont. Onderzoeker Schrijvers: ‘Een ander<br />
opvallend verschil tussen de twee groepen<br />
is dat de 2000-groep over <strong>het</strong> algemeen<br />
ongezonder is dan de 1990-groep voor wat<br />
betreft risicofactoren voor hart- en vaatziekten,<br />
zoals hoge bloeddruk en overgewicht.<br />
Tegelijkertijd gebruiken mensen in die groep<br />
ook veel meer risicoverlagende medicatie<br />
zoals cholesterolverlagers en bloedverdunners.’<br />
Een direct verband tussen <strong>het</strong> grotere<br />
medicijngebruik en <strong>het</strong> minder voorkomen<br />
van dementie kan echter niet worden aangetoond<br />
vanwege<br />
te kleine aantallen<br />
in de<br />
studie. Schrijvers:<br />
‘Dat wordt<br />
stof voor nader<br />
onderzoek.’<br />
Bron: Erasmus<br />
MC<br />
niEuWS<br />
6 juli/augustus 2012 / TvV<br />
FOTO: ROOs KOOlE (ANP XTRA)<br />
Meeste verzorgenden nog niet<br />
moe van meldpunten<br />
De meeste verzorgenden zijn<br />
blij met alle meldpunten in<br />
de zorg. ‘Het is goed dat misstanden<br />
zo aan de kaak gesteld<br />
worden’, vindt 35%.<br />
Dit blijkt uit een poll die Tijdschrift<br />
voor Verzorgenden op<br />
zijn website www.tvvonline.<br />
nl hield. De vraag was: word jij<br />
moe van nieuwe meldpunten<br />
voor misstanden in de zorg?<br />
‘Nee, zo zien mensen hoe <strong>het</strong><br />
er écht in de zorg aan toegaat’,<br />
vindt bijna een kwart (24%) van<br />
de verzorgenden.<br />
Gouden Bordjes voor verzorgingshuizen<br />
met goede maaltijd<br />
Haagse zorginstellingen die voornamelijk<br />
vers avondeten serveren,<br />
in een goede ambiance en met gastvrij<br />
serverend personeel, maken<br />
kans op een ‘gouden bordje’. De<br />
Bordjes zijn een waarderingssysteem<br />
voor de kwaliteit van de maaltijdvoorziening<br />
in de ouderenzorg.<br />
Het is bedacht door wethouder Karsten<br />
Klein (Jeugd, Sport en Welzijn)<br />
en een groep Haagse zorgverleners<br />
die samen proberen de kwaliteit<br />
van de ouderenzorg in Den Haag te<br />
verbeteren. Met behulp van mystery<br />
guests wordt <strong>het</strong> eten in de zorginstellingen<br />
gekeurd. Topkok Pierre<br />
Wind heeft de eerste twee Gouden<br />
Bordjes uitgereikt aan verzorgingshuizen<br />
Houthaghe en Swaenesteyn<br />
in Den Haag. Daarnaast werden<br />
elf Bronzen en twaalf Zilveren<br />
Bordjes uitgereikt. ‘De bobo’s, de<br />
bestuursleden in de zorg, willen<br />
dat alles goedkoop is. Maar door<br />
De stemmers die wél moe van<br />
de meldpunten worden, balen<br />
van de negatieve publiciteit<br />
die <strong>het</strong> genereert. ‘Zo komt<br />
de zorg steeds negatief in <strong>het</strong><br />
nieuws’, vond 30%. Zes procent<br />
van de stemmers denkt dat de<br />
meldpunten sowieso geen zin<br />
hebben. Ten slotte is vijf procent<br />
niet moe van de meldpunten<br />
omdat ‘we onze klachten<br />
zo nog ergens kwijt kunnen’.<br />
Stem mee op de nieuwe poll:<br />
www.tvvonline.nl/poll<br />
Word jij moe van nieuwe meldpunten voor misstanden in<br />
de zorg?<br />
ja, omdat daardoor de zorg steeds negatief in <strong>het</strong> nieuws<br />
komt. 30% [186]<br />
ja, die hebben toch geen zin. 6% [35]<br />
nee, juist goed dat misstanden zo aan de kaak gesteld<br />
worden. 35% [220]<br />
nee, zo kunnen we onze<br />
klachten nog ergens<br />
kwijt. 5% [30]<br />
30%<br />
Nee, zo zien mensen hoe<br />
<strong>het</strong> er écht in de zorg aan<br />
24%<br />
6%<br />
toegaat. 24% [150]<br />
Totaal 621<br />
5%<br />
35%<br />
de crisis gaat de eigen bijdrage<br />
omhoog, waardoor de bewoner<br />
meer te kiezen heeft’, aldus Wind<br />
in <strong>het</strong> Radio1-programma Casa<br />
Luna. Volgens Wind is <strong>het</strong> vooral<br />
belangrijk dat <strong>het</strong> eten zo vers<br />
mogelijk is. ‘Maar ook de hospitality<br />
is belangrijk, dat iemand je een<br />
aardappeltje bijschept als je er zin<br />
in hebt, en dat je van tevoren even<br />
mag proeven.’<br />
Bronnen: Den Haag.nl/Radio 1<br />
TvV_12_07-08.indd 6 27/06/12 4:16 PM
Braziliaanse film<br />
over dementie<br />
wint prijs<br />
De film La Demora heeft op <strong>het</strong> Latin<br />
American Film Festival in Utrecht de<br />
Latin Angel Jury Award gewonnen. De<br />
film gaat over de relatie tussen een<br />
vrouw en haar dementerende vader.<br />
Tijdens de prijsuitreiking koos de<br />
jury La Demora unaniem tot beste<br />
film vanwege ‘<strong>het</strong> sterke scenario,<br />
de uitstekende cast en de reikwijdte<br />
van z’n thematiek’. Uit <strong>het</strong> juryrapport:<br />
‘La Demora is een minimalistisch<br />
verhaal over wat de regisseur<br />
een “emotioneel ongeluk” noemt.<br />
In de film staat de relatie tussen een<br />
vrouw en haar dementerende vader<br />
centraal, maar onder <strong>het</strong> oppervlak<br />
zijn de sociale spanningen en de<br />
rauwe randen van de Latijns-<br />
Amerikaanse samenleving voelbaar.<br />
(...) De film toont beide kanten van<br />
een moeizame verhouding tussen<br />
vader en dochter zonder een oordeel<br />
te vellen.’<br />
Bron: LAFF<br />
Zwarte lijst<br />
Demissionair staatssecretaris Veldhuijzen<br />
van Zanten gaat ‘uitzoeken<br />
of een zwarte lijst van zorgmedewerkers<br />
die stelen, mogelijk is’. Dat<br />
schrijft zij in antwoord op vragen<br />
van de PVV. Volgens de directeur<br />
van <strong>het</strong> Nationaal Ouderenfonds<br />
Jan Romme is zo’n lijst wenselijk,<br />
maar juridisch lastig. ‘Het gaat om<br />
<strong>het</strong> bestelen van zeer kwetsbare<br />
mensen. Wat mij betreft hoeven<br />
dat soort medewerkers niet meer in<br />
de zorg te werken.’ Staatssecretaris<br />
Veldhuijzen van Zanten zegt te<br />
willen onderzoeken of een ‘zwarte<br />
lijst’ van stelende zorgmedewerkers<br />
mogelijk is.<br />
Bron: Zorgvisie<br />
Lees hoe je diefstal in je zorginstelling<br />
voorkomt. Surf naar<br />
www.tvvonline.nl > Dossiers.<br />
Bij kleinschalig wonen is koken van essentieel<br />
belang. daarom brengt verpleeghuis de Globe<br />
in nijmegen een maaltijdglossy voor dementerenden<br />
uit: Etenstijd! Coördinator dagbesteding en<br />
vrijwilligers Marion Brouwer is de initiatiefneemster.<br />
Gaan alle kant-en-<br />
klaarmaaltijden nu de deur<br />
uit?<br />
‘Die zijn al een tijdje de deur uit. In<br />
2009 zijn we begonnen met koken<br />
voor de bewoners. Eerst één dag in de<br />
week, toen twee dagen enzovoorts.<br />
Er was onder verzorgenden behoefte<br />
aan een handvat. Vaak werd er pasta<br />
of een rijstgerecht gemaakt, maar<br />
daar zijn veel ouderen niet bekend<br />
mee. Nu Etenstijd! er is, merk je dat<br />
verzorgenden minder onzeker zijn<br />
over <strong>het</strong> koken. Ze hebben iets om op<br />
terug te vallen.’<br />
Wat staat erin?<br />
‘Van alles. Uitleg over ouderwetse<br />
groenten en bereidingswijzen, recepten<br />
en tips hoe je dementerenden<br />
kunt verleiden tot eten. Bijvoorbeeld<br />
door <strong>het</strong> mooi op te dienen. Als de<br />
maaltijd mooi oogt, eten mensen beter.<br />
Daarnaast zijn er allerlei deskundigen<br />
geïnterviewd, zoals een logopedist<br />
die uitleg geeft over <strong>het</strong> kauwen<br />
en slikken. Vier vrijwilligers zijn er<br />
anderhalf jaar mee bezig geweest. De<br />
pagina’s van <strong>het</strong> blad zijn verschillend<br />
qua structuur, zodat de bewoners<br />
hierdoor geprikkeld worden.’<br />
Hoe reageren bewoners erop?<br />
‘Heel goed. Door belevingsgericht te<br />
koken zie je de bewoners helemaal<br />
opleven. Een van hen kon zo goed<br />
vlees bakken, dat ze de verzorgenden<br />
Marion Brouwers<br />
RondjE BEllEn<br />
heeft geleerd hoe dezen dit <strong>het</strong> beste<br />
kunnen doen. De fysiotherapeut is er<br />
ook blij mee: doordat de bewoners zo<br />
geconcentreerd meehelpen, staan ze<br />
veel langer dan normaal en gebruiken<br />
ze hun fijne motoriek meer. Daarnaast<br />
geeft de gezamenlijke maaltijd<br />
een saamhorigheidsgevoel. Je voelt<br />
dan als bewoner dat je deel uitmaakt<br />
van <strong>het</strong> geheel.’<br />
Zijn de verzorgenden nu<br />
topkoks?<br />
‘Dat niet, maar ze leren wel heel erg<br />
veel. En lusten zelf ook meer. Een<br />
verzorgende lustte nooit witlof, tot ze<br />
<strong>het</strong> hier at. Nu maakt ze <strong>het</strong> zelf thuis<br />
ook geregeld.’<br />
Hoe kunnen andere<br />
verzorgenden aan Etenstijd!<br />
komen?<br />
‘We hebben een oplage van 150 stuks,<br />
voor alle verzorgenden, familieleden<br />
en in de huiskamers. Omdat er ook<br />
specifieke hoofdstukken zijn met de<br />
eetwensen van de achttien bewoners,<br />
is <strong>het</strong> magazine niet voor iedereen<br />
interessant. Maar de algemene gedeeltes<br />
over bijvoorbeeld belevingsgericht<br />
koken zijn wél heel handig.<br />
We merken dat er veel animo voor is.<br />
Nu hopen we dat er een uitgever is<br />
die zich erover wil ontfermen. Tot die<br />
tijd kunnen verzorgenden veel tips<br />
vinden op etenstijdmagazine.blogspot.com.’<br />
TvV / juli/augustus 2012 7<br />
TvV_12_07-08.indd 7 27/06/12 4:16 PM
niEuWS<br />
Wilsverklaring wel gewild,<br />
maar weinig gebruikt<br />
Mensen denken wel na over hun wensen ten<br />
aanzien van <strong>het</strong> levenseinde, maar leggen deze<br />
(nog) niet vast in een wilsverklaring. Mensen die<br />
wel een wilsverklaring hebben, bespreken deze<br />
met hun naasten maar niet met hun zorgverlener.<br />
Dat blijkt uit de meldactie Wilsverklaring<br />
van patiëntenfederatie NPCF waar bijna 11.000<br />
mensen aan deelnamen. Slechts 13% van de<br />
deelnemers heeft een wilsverklaring. De overige<br />
87% heeft (nog) niet de wensen ten aanzien van<br />
ziekte, gezondheid en levenseinde vastgelegd.<br />
Toch heeft de meerderheid van hen (75%) al wel<br />
eens over die wensen nagedacht. De resultaten<br />
van de meldactie sluiten aan bij actuele discussies<br />
over bijvoorbeeld langer doorbehandelen<br />
dan medisch noodzakelijk, de levenseindekliniek<br />
en de Euthanasiewet.<br />
Bron: NPCF<br />
niEuWS<br />
8 juli/augustus 2012 / TvV<br />
FOTO ROOs KOOlE (ANP XTRA)<br />
Winnaars<br />
Pieter van Vliet en Marije<br />
Dijkstra hebben de Ideeprijs<br />
gewonnen, onderdeel van de<br />
Support Innovatieprijs 2012.<br />
Hun winnende idee is de<br />
Autostop voor rollators. De Autostop<br />
is een automatische rem<br />
die de snelheid van de rollator<br />
niet ongecontroleerd laat<br />
toenemen wanneer gebruikers<br />
ermee van een helling afl open.<br />
De Ideeprijs is voor goede<br />
ideeën voor een nog te maken<br />
hulpmiddel. De winnaar ontvangt<br />
professionele begeleiding<br />
ter realisatie van <strong>het</strong> idee.<br />
Het oordeel van de jury: ‘De<br />
Autostop lost een knelpunt<br />
op dat veel rollatorgebruikers<br />
ervaren. Ingebouwd in een<br />
rollator werkt de rem zonder<br />
leertijd of speciale bediening.<br />
Hij doet vanzelf zijn werk.’<br />
Bron en foto: Vilans<br />
TvV_12_07-08.indd 8 27/06/12 4:16 PM
Museum verzorging en<br />
verpleging sluit<br />
Het Florence Nightingale<br />
Instituut (FNI) sluit op<br />
1 oktober de deuren. Het is in<br />
<strong>Nederland</strong> <strong>het</strong> enige museum<br />
over de geschiedenis van<br />
verzorging en verpleging. Het<br />
FNI gaat volgend jaar verder<br />
als online kenniscentrum met<br />
een virtueel museum. Met<br />
deze moderniseringsslag wil<br />
<strong>het</strong> FNI de geschiedenis van<br />
de verzorging en verpleging<br />
op eigentijdse wijze onder de<br />
aandacht brengen van alle<br />
verzorgenden, verpleegkundigen<br />
en studenten. ‘Belangrijk<br />
uitgangspunt was ook dat we<br />
meer tijd en energie willen<br />
steken in <strong>het</strong> onderzoek doen<br />
naar de geschiedenis van de<br />
verpleging en verzorging’,<br />
zegt directeur Nannie Wiegman.<br />
'Die kennis is noodzakelijk<br />
om onze educatieve<br />
activiteiten en de presentatie<br />
van <strong>het</strong> erfgoed actueel te<br />
houden. Onze museumfunctie<br />
gaan we online voortzetten.<br />
En we blijven met<br />
projecten als de Zorgtrailer<br />
<strong>het</strong> land in trekken.'<br />
Bron: FNI<br />
incomateriaal met urinestrip<br />
wint prijs<br />
Pee & See, incomateriaal/luier<br />
met een urinestrip, is uitgeroepen<br />
tot <strong>het</strong> beste idee voor<br />
Ziekenhuis Gelderse Vallei<br />
in Ede. Het product moet <strong>het</strong><br />
verzorgenden en verpleegkundigen<br />
makkelijker maken om<br />
urine op te vangen bij bijvoorbeeld<br />
demente patiënten én<br />
baby’s.<br />
Arts Esther Bakker bedacht<br />
de Pee & See in <strong>het</strong> kader van<br />
de wedstrijd <strong>het</strong> Beste Idee voor<br />
Ziekenhuis Gelderse Vallei. In een<br />
promofilm legt ze uit hoe ze op<br />
<strong>het</strong> idee kwam: ‘Bij verdenking<br />
van een urineweginfectie,<br />
wordt patiënten gevraagd in<br />
een potje te plassen zodat de<br />
arts de urine kan testen. Voor<br />
dementerenden, verstandelijk<br />
gehandicapten, kinderen en<br />
baby’s is <strong>het</strong> moeilijk om op<br />
commando in een potje te<br />
plassen.’ Volgens Bakker verzinnen<br />
verzorgenden en verpleegkundigen<br />
vaak creatieve<br />
oplossingen om te zorgen dat<br />
er toch urine in <strong>het</strong> potje komt.<br />
FOTO ANP<br />
Ze plaatsen watten of gazen in<br />
de luier om urine op te vangen<br />
die vervolgens boven <strong>het</strong> potje<br />
worden uitgewrongen. Maar<br />
hierdoor is de urine niet altijd<br />
schoon. In de Pee & See is een<br />
urinestrip in de luier verwerkt,<br />
die anders in <strong>het</strong> urinepotje<br />
gehangen wordt. Op deze<br />
manier komt de urine direct op<br />
de urinestrip terecht zodat de<br />
verpleegkundige kan zien of de<br />
patiënt een urineweginfectie<br />
heeft. Voor verpleegkundigen<br />
en verzorgenden verhoogt<br />
dit <strong>het</strong> gemak om de patiënt<br />
goed te kunnen helpen, aldus<br />
Bakker. De Pee & See is nog<br />
niet op de markt verkrijgbaar.<br />
‘We gaan nu met een groep<br />
deskundigen uit onderwijsinstellingen,<br />
<strong>het</strong> ziekenhuis en<br />
<strong>het</strong> bedrijfsleven kijken hoe we<br />
dit idee kunnen doorontwikkelen<br />
tot een product voor ons<br />
ziekenhuis’, vertelt Angelique<br />
Groot, woordvoerder van <strong>het</strong><br />
ziekenhuis.<br />
Bron: Nursing<br />
‘Vriendschap tussen Verzorgende<br />
en leidinggeVende geVaarlijk’<br />
Een vriendschap tussen een verzorgende en<br />
een leidinggevende is niet raadzaam. ‘Je moet<br />
er heel voorzichtig mee zijn.’ Dit zegt Ronald<br />
Geelen, verpleeghuispsycholoog en auteur van<br />
<strong>het</strong> boek Zo komt mijn team verder, een handleiding<br />
voor leidinggevenden in de zorg. Geelen:<br />
‘Leidinggevenden komen in een soort spagaat<br />
wanneer ze bevriend zijn met een teamlid. Als<br />
vriend kun je een verzorgende iets gunnen,<br />
wat als leidinggevende niet altijd mogelijk is.<br />
Bijvoorbeeld <strong>het</strong> opnemen van vakantiedagen.<br />
Ander voorbeeld: <strong>het</strong> mag niet zo zijn dat wanneer<br />
collega A met collega B wrijving heeft,<br />
collega B dit meteen merkt in <strong>het</strong> contact met<br />
de leidinggevende die partner/bevriend is met<br />
collega A.’ Soms zijn verzorgenden al vrienden<br />
met elkaar als een van hen tot leidinggevende<br />
wordt benoemd. ‘Nee, dan hoef je de vriendschap<br />
niet te verbreken,’ vindt Geelen, ‘maar<br />
<strong>het</strong> moet niet te merken zijn in je functioneren<br />
op <strong>het</strong> werk. Dat is wel lastig, vooral als je<br />
bijvoorbeeld je partner in <strong>het</strong> team hebt zitten.<br />
Ik denk dat je dan duidelijke afspraken moet<br />
maken: als we<br />
samen thuis zijn,<br />
praten we niet<br />
over <strong>het</strong> werk.’<br />
Lees een uitgebreid<br />
interview met Ronald<br />
Geelen op pagina 28.<br />
FOTO sTOCKXCHNG<br />
TvV / juli/augustus 2012 9<br />
TvV_12_07-08.indd 9 27/06/12 4:16 PM
Het akkoord over de cao VVT ligt er. Een akkoord dat de arbeidsmarkt aantrekkelijker moet<br />
maken. Maar de handtekening van de grootste vakbond, Abvakabo FNV, ontbreekt. En die<br />
bond zet de strijd voort.<br />
TEKsT JEROEN WApENAAR | FOTO ANp<br />
CAO VVT GEslOTEN zONdER iNsTEMMiNG AbVAKAbO FNV<br />
Verzorgenden krijgen<br />
1,2 procent loon erbij<br />
Dat de onderhandelingen<br />
over de nieuwe cao VVT<br />
moeizaam verliepen was<br />
te verwachten, gezien<br />
onderhandelingen over<br />
eerdere cao’s. Eind maart werden de<br />
onderhandelingen afgebroken omdat<br />
werkgeversorganisaties ActiZ en BTN de<br />
voorstellen van Abvakabo FNV niet realistisch<br />
vonden. Toen die vakbond begin<br />
april een meldpunt misstanden opende<br />
(zie kader) leek <strong>het</strong> proces zich nog lang<br />
voort te slepen. Maar op 22 mei kwam<br />
er toch een akkoord, zij <strong>het</strong> zonder de<br />
handtekening van Abvakabo FNV. Een<br />
ontwikkeling die niet alleen opvallend<br />
is vanwege de loonafspraken, maar ook<br />
vanwege de passages over <strong>het</strong> opnieuw<br />
uitvinden van de arbeidsmarkt.<br />
Loon<br />
Uiteraard was <strong>het</strong> loon wel een heikel<br />
punt van discussie. Uiteindelijk zijn<br />
CNV Publieke Zaak, NU’91 en FBZ<br />
akkoord gegaan met een loonsverhoging<br />
van 1,2 procent in 2012 plus een<br />
verhoging van de eindejaarsuitkering,<br />
van 4,5 naar 5,5 procent. Vreemd, vindt<br />
Lilian Marijnissen van Abvakabo FNV.<br />
‘Ze wezen 1,2 procent loonsverhoging<br />
eerder af. En nu doen ze net alsof ze 2,2<br />
procent hebben gekregen, terwijl die<br />
uitkering slechts met een paar tientjes<br />
10 juli/augustus 2012 / TvV<br />
omhoog gaat.’ Abvakabo FNV vroeg 2,5<br />
procent loonsverhoging plus onder meer<br />
een verhoging van de eindejaarsuitkering,<br />
extra verhoging voor de laagste<br />
inkomens en wijziging van de loonschalen.<br />
In ruil daarvoor deed de vakbond<br />
ook voorstellen om geld te besparen,<br />
zoals <strong>het</strong> terugdringen van overhead en<br />
<strong>het</strong> beperken van de inzet van uitzendkrachten.<br />
ActiZ noemde de opbrengsten<br />
van die voorstellen echter ‘minimaal’.<br />
Volgens Aad Koster, de directeur van<br />
ActiZ, is <strong>het</strong> uiteindelijke akkoord<br />
gezien de economische crisis een prima<br />
resultaat voor de werknemers. Hij<br />
wijst bovendien op de afspraak om de<br />
jeugdschalen gefaseerd af te bouwen.<br />
Als je in de verzorging, verpleging<br />
of thuiszorg werkt krijg je nu tot je<br />
eenentwintigste een jeugdsalaris. Van<br />
2013 tot 2015 wordt dat jeugdsalaris<br />
gefaseerd afgebouwd, zodat vanaf 2015<br />
voor 18-plussers dezelfde schalen gelden<br />
als voor 21-plussers.<br />
ActieprogrAmmA<br />
Koster is verheugd dat de drie andere<br />
vakbonden instemmen met <strong>het</strong> plan<br />
om de arbeidsmarkt aantrekkelijker te<br />
maken. Een belangrijk instrument om<br />
dat waar te maken moet <strong>het</strong> actieprogramma<br />
Duurzame inzetbaarheid worden.<br />
‘De ambities zijn <strong>het</strong> verlagen van de<br />
werkdruk, <strong>het</strong> terugdringen van onnodige<br />
flexibiliteit en <strong>het</strong> nog beter trainen<br />
van personeel’, aldus Koster.<br />
Martien Wijnen, die als weekend-,<br />
avond- en nachthoofd werkt bij Amsta,<br />
noemt <strong>het</strong> actieprogramma ‘een nutteloos<br />
onderzoek’. Kortere diensten en<br />
roosters die er doorgedrukt worden,<br />
daar gaat <strong>het</strong> fout en dat weten we<br />
allang. De medewerker van Amsta<br />
stelt dat er afdwingbare afspraken<br />
gemaakt hadden moeten worden over<br />
<strong>het</strong> organiseren van roosters. ‘Veel<br />
zorgprofessionals willen graag langer<br />
werken. Organiseer roosters dichter bij<br />
de medewerkers, pas dan gaat de werkdruk<br />
omlaag.’ Marijnissen benadrukt dat<br />
steeds meer werkgevers doorgeslagen<br />
zijn in flexibel werken, waardoor de<br />
kwaliteit van de zorg omlaag gaat. ‘In de<br />
cao hadden afspraken gemaakt moeten<br />
worden om werkgevers te verplichten<br />
die flexibilisering terug te dringen.’<br />
Volgens Koster is <strong>het</strong> echter onverstandig<br />
werkgevers een blauwdruk op<br />
te leggen. ‘Wij vinden <strong>het</strong> belangrijk<br />
dat werkgevers en medewerkers samen<br />
bespreken hoe roosters <strong>het</strong> beste ingedeeld<br />
kunnen worden. Bovendien<br />
is er in die regio weer krimp en in die<br />
regio weer veel vergrijzing.’<br />
De drie vakbonden die wel hun handtekening<br />
hebben gezet spreken van<br />
TvV_12_07-08.indd 10 27/06/12 4:16 PM
Tweede Kamerlid Renske leijten van de sP nam in april <strong>het</strong> ‘zwartboek’ van de Abvakabo in ontvangst.<br />
een ‘maximaal akkoord’. De onderhandelaars:<br />
‘Het komende jaar zal voor<br />
de hele sector niet makkelijk worden.<br />
Maar met deze cao in de hand hebben<br />
wij in elk geval de mogelijkheid om<br />
ondanks de crisis de belangen van de<br />
werknemers in de VVT veilig te stellen<br />
en door te gaan met <strong>het</strong> aantrekkelijk<br />
houden of aantrekkelijker maken van<br />
<strong>het</strong> werken in de VVT.’ De Abvakabo<br />
voert inmiddels druk campagne tegen<br />
<strong>het</strong> ‘negeerakkoord’. Medewerkers<br />
konden tot 3 juli hun stem uitbrengen<br />
op www.fnvvoorzorg.nl en de vakbond<br />
maakt een tour door <strong>het</strong> land.<br />
Volgens Koster moeten we echter niet<br />
vergeten dat een cultuuromslag hard<br />
nodig is. ‘Wat mogen we van de zorg<br />
verwachten? Een goede basisvoorziening,<br />
die moet uiteraard blijven, maar<br />
24-uurszorg gaat niet. We zien nu al,<br />
gelukkig, dat ook familieleden, buren<br />
en andere informele zorgverleners<br />
intensief samenwerken met zorgprofessionals.<br />
Sites waarop mensen elkaar<br />
vinden om bijvoorbeeld boodschappen<br />
voor elkaar te doen. Of een cliënt die<br />
zelf internet afstruint en muziekmiddagen<br />
organiseert voor medebewoners.<br />
Zo zal de zorg er in de toekomst steeds<br />
meer uitzien.’<br />
De looptijd van de nieuwe cao is van<br />
1 maart 2012 tot 1 september 2013. ■<br />
Meldpunt Misstanden<br />
Volgens Aad<br />
Koster, de directeur<br />
van ActiZ, is <strong>het</strong><br />
uiteindelijke<br />
akkoord gezien de<br />
economische crisis<br />
een prima resultaat<br />
voor de werknemers<br />
een belangrijke rol in de strijd tussen werkgevers en vakbond Abvakabo fNV speelt<br />
<strong>het</strong> meldpunt misstanden, dat de vakbond begin april opende. Binnen een maand<br />
meldden ruim duizend mensen zich, vooral met klachten over werkdruk en flexibilisering,<br />
aldus de bond. op 25 april werd de eerste verzameling klachten aangeboden<br />
aan de fractievoorzitters Diederik Samsom (pvdA), emile roemer (Sp) en Jolande Sap<br />
(GroenLinks). een van de eerste melders was Martien Wijnen, medewerker van Amsta.<br />
‘Mijn werkgever heeft met de or een convenant gesloten waardoor <strong>het</strong> personeel<br />
geen invloed heeft. Als je er zelf voor kiest om drie dagen van acht uur te werken,<br />
kun je zomaar verplicht worden toch vier dagen van zes uur te werken.’ Directeur<br />
van ActiZ Aad Koster liet weten dat er ook heel veel goed gaat in de zorg en dat<br />
wat niet goed gaat aangepakt wordt. een voorbeeld van hoe <strong>het</strong> goed kan vindt hij<br />
BrabantZorg, waar geëxperimenteerd wordt met sociale innovatie. ‘Medewerkers<br />
kunnen zelf aangeven hoe de zorg ingericht wordt, en door die sociale innovatie<br />
worden ze flexibeler en enthousiaster’, aldus programmamanager Bert Visser. ‘een<br />
van de doelen is om ervoor te zorgen dat niet <strong>het</strong> formulier maar de klant leidend is.’<br />
Marijnissen van Abvakabo benadrukt vooral <strong>het</strong> ‘lage tempo’ waarin werkgevers<br />
personeelstekorten opvangen. Sinds 5 september vorig jaar geldt <strong>het</strong> convenant<br />
waarin VWS en brancheorganisaties, waaronder ook ActiZ, afspraken 12.000 extra<br />
medewerkers voor de zorg aan te trekken, waarvan 8.500 voor verpleging en verzorging.<br />
Voor <strong>het</strong> totale project is 636 miljoen euro beschikbaar. Maar met dat geld<br />
is nog weinig nuttigs gedaan, constateert Marijnissen. ‘Werkgevers doen veel te<br />
weinig. Dat blijkt uit de meldingen die wij nog dagelijks binnenkrijgen. Bovendien is<br />
in dat convenant opgenomen dat de afspraken niet afdwingbaar zijn.’<br />
De werkgevers vragen om tijd en vertrouwen. ‘er zijn diverse plannen gemaakt die<br />
eerst goedgekeurd moesten worden door de or, en die nu uitgevoerd worden.’ er<br />
gebeurt bovendien wel degelijk veel om de werkdruk te verlagen, benadrukt de<br />
directeur. ‘Carinova Woonzorg stimuleert met de campagne Pak jij die kans mensen<br />
om in de zorg te werken, zij hebben al vijftig volwaardige nieuwe medewerkers gevonden.<br />
Daarnaast werken diverse aanbieders mee aan regelarme zorginstellingen,<br />
een initiatief van VWS om de bureaucratie terug te dringen.’<br />
TvV / juli/augustus 2012 11<br />
TvV_12_07-08.indd 11 27/06/12 4:16 PM
KliniSChE lES<br />
Onderzoek wijst uit dat ruim twee derde van de bewoners in verpleeghuizen pijn heeft, en in<br />
93% van de gevallen is dat chronische pijn. belangrijk is <strong>het</strong> signaleren van pijn door middel<br />
van observatie en <strong>het</strong> routinematig vragen naar pijn. Er bestaan verschillende meetinstrumen-<br />
ten waarmee de ernst van de pijn kan worden aangetoond.<br />
TEKsT MARK VAN SEGGELEN | FOTO’s SHUTTERSTOCK<br />
Pijn en pijnbestrijding<br />
In de ouderenzorg zijn zorgverleners<br />
er zich te weinig van bewust<br />
dat ouderen pijn kunnen hebben.<br />
Pijn als probleem bij cliënten<br />
wordt daarom onderschat. Er<br />
zou meer aandacht en oplettendheid<br />
moeten worden besteed aan cliënten<br />
met pijn. Erkenning van en begrip voor<br />
hun klachten zou meer op de voorgrond<br />
moeten worden geplaatst. Chronische<br />
pijn is namelijk een zeer veel voorkomend<br />
probleem bij ouderen. Veel te<br />
vaak komt <strong>het</strong> voor dat ouderen geneigd<br />
zijn pijn te accepteren als een gegeven.<br />
Het hoort nu eenmaal bij ouderdom,<br />
denken zij. Maar dat is een misvatting.<br />
In heel veel gevallen kan pijn goed behandeld<br />
worden.<br />
oorzAken<br />
Chronische pijn kan verschillende oorzaken<br />
hebben. Het kan zich uiten in vele<br />
soorten pijn, zoals spier- en gewrichtsklachten,<br />
spasmen, contracturen of een<br />
beschadiging van <strong>het</strong> perifere of centrale<br />
12 juli/augustus 2012 / TvV<br />
zenuwstelsel. Reuma, CVA, kanker, vaatklachten,<br />
artrose, osteoporose, decubitus,<br />
obstipatie en neuropathieën (zenuwpijn)<br />
kunnen chronische pijn veroorzaken.<br />
De gevolgen van pijn bij ouderen leiden<br />
regelmatig tot een verminderde kwaliteit<br />
van leven. Juist omdat ouderen fysiek<br />
minder actief zijn en een verminderde<br />
zelfredzaamheid hebben, heeft dat voor<br />
hen een nog groter effect. Daarnaast kan<br />
pijn de stemming negatief beïnvloeden<br />
en uitputting tot gevolg hebben. Ouderen<br />
kunnen slechter gaan slapen. Het langdurig<br />
ervaren van pijn gaat vaak gepaard<br />
met angst, depressie, verdere achteruitgang<br />
van cognitief functioneren en<br />
sociale isolatie. Dat zijn allemaal ongunstige<br />
gevolgen die voorkomen hadden<br />
kunnen worden wanneer er eerder met<br />
pijnbestrijding zou zijn ingegrepen.<br />
medicAtie<br />
Schattingen wijzen uit dat ongeveer<br />
twintig procent van de ouderen die<br />
wel pijn hebben geen pijnmedicatie of<br />
onvoldoende pijnbehandeling krijgen<br />
voorgeschreven. Artsen schrijven<br />
tegenwoordig wel sneller dan voorheen<br />
sterke opioïden (morfineachtige middelen)<br />
voor. Dat is een groep van matig tot<br />
zeer sterk werkzame pijnstillers die hun<br />
pijnstillende werking via <strong>het</strong> centrale<br />
zenuwstelsel uitoefenen. Alle opioïden<br />
zijn oorspronkelijk afgeleid van opium<br />
uit papaver die al duizenden jaren als<br />
pijnstiller wordt gebruikt. De bekendste<br />
opioïde pijnstiller is morfine. Opioïden<br />
kunnen in verschillende vormen<br />
worden toegediend.<br />
Het onvoldoende behandelen van pijn<br />
heeft verschillende redenen. Ten eerste<br />
hebben ouderen soms weerstand tegen<br />
<strong>het</strong> gebruik van (pijn)medicatie. Zij willen<br />
hun onafhankelijkheid bewaren en er is<br />
angst om te veel medicatie te gebruiken.<br />
Er heerst soms de angst om verslaafd te<br />
raken aan pijnstillers of om van pijnstillers<br />
vervelende bijwerkingen te krijgen.<br />
Bij ouderen leeft de overtuiging dat<br />
kwaaltjes en pijn onvermijdelijk horen<br />
TvV_12_07-08.indd 12 27/06/12 4:16 PM
Veel dementerende ouderen kunnen pijn niet goed aangeven.<br />
bij <strong>het</strong> ouder worden. Hierdoor geven<br />
zij eerder aan tevreden te zijn met de<br />
pijnbehandeling. Zorgverleners dienen<br />
daar alert op te zijn. Ouderen willen<br />
‘niet lastig’ zijn, en dus klagen ze niet<br />
over pijn. Ze negeren de pijn vaker<br />
omdat zij bang zijn dat <strong>het</strong> betekent<br />
dat zij mogelijk een ernstige ziekte<br />
hebben of een verslechtering van <strong>het</strong><br />
bestaande ziekteproces.<br />
Advies zorgverLeners<br />
De verkeerde gedachte dat pijn een<br />
normaal onderdeel is van veroudering<br />
kan leven bij zorgverleners. Neem de<br />
pijnklachten van elke patiënt serieus.<br />
Toon begrip en verdiep je in de pijnklachten.<br />
Wees ook proactief en vraag<br />
alle ouderen of ze pijn ervaren. Vraag<br />
dit routinematig, bijvoorbeeld bij of na<br />
zorgmomenten. Dit nodigt uit tot een<br />
open communicatie. De gesprekken<br />
dienen te verlopen in een ontspannen<br />
sfeer, en om de pijngeschiedenis volledig<br />
te achterhalen zijn wellicht<br />
meerdere gesprekken nodig.<br />
Vertel de ouderen bij gebruik van opioïden<br />
dat <strong>het</strong> risico op verslaving door<br />
deze middelen zeer laag is. Uitleg geven<br />
over eventuele bijwerkingen, zoals<br />
obstipatie of tijdelijke misselijkheid en<br />
vermoeidheid, is van belang. Er dient<br />
goed gelet te worden op deze bijverschijnselen.<br />
Bij de dagelijkse zorg van kwetsbare<br />
ouderen met ernstige cognitieve en of<br />
communicatieve beperkingen is observatie<br />
een belangrijk middel om eventuele<br />
pijnklachten te kunnen onderkennen.<br />
De Erasmus Universiteit in Rotterdam<br />
heeft daarvoor de Elderly Pain Observation<br />
Scale (REPOS) ontwikkeld.<br />
i.p.v. de folder over Ouderen en Pijn:<br />
de patiëntenfolder Ouderen en pijn<br />
Ter ondersteuning van <strong>het</strong> gesprek kan<br />
de folder over Ouderen en Pijn gegeven<br />
worden. De folder is te downloaden via<br />
de Verenso-website<br />
(www.verenso.nl/vakinhoudelijke<br />
producten).<br />
ziekte Van alzheiMer<br />
Veel dementerende ouderen hebben<br />
last van pijnklachten die niet goed<br />
behandeld worden omdat zij hun<br />
pijn niet goed kunnen aangeven. Met<br />
geagiteerd gedrag geven deze ouderen<br />
op hun manier uiting aan <strong>het</strong><br />
ongerief. Dementerende ouderen die<br />
paracetamol of een andere pijnstiller<br />
kregen vertoonden 17% minder geagiteerd<br />
gedrag dan ouderen die <strong>het</strong><br />
zonder moesten stellen, zo blijkt uit<br />
wetenschappelijk onderzoek.<br />
ouderen met vasculaire dementie<br />
rapporteren pijn van een hogere<br />
intensiteit dan ouderen zonder dementie<br />
en zelfs ook meer dan ouderen<br />
met chronische pijngerelateerde<br />
condities. er wordt in andere studies<br />
echter ook informatie gevonden<br />
waaruit blijkt dat de pijnintensiteit<br />
niet verschilt tussen verschillende<br />
typen dementie.<br />
TvV / juli/augustus 2012 13<br />
TvV_12_07-08.indd 13 27/06/12 4:16 PM
meetinstrumenten<br />
Er zijn verschillende meetinstrumenten<br />
voor <strong>het</strong> beoordelen van de intensiteit<br />
van pijn. Voor cliënten die de opdracht<br />
begrijpen en zich verbaal kunnen uiten<br />
zijn dat:<br />
• de numerieke beoordelingsschalen<br />
De cliënt geeft de mate van pijn aan<br />
door <strong>het</strong> geven van een cijfer (bijvoorbeeld<br />
van 0-10) of <strong>het</strong> aankruisen van<br />
een cijfer op een lijn. De lijn geeft<br />
een toenemende pijnintensiteit weer<br />
(doorgaans van nul tot tien).<br />
• verbale beoordelingsschalen<br />
De cliënt kiest een woord zoals ‘geen’,<br />
‘licht’, ‘matig’, ‘hevig’ of ‘ernstig’,<br />
waarbij de mate van pijnbeleving kan<br />
worden vastgesteld.<br />
• pijnschalen met pictogrammen van<br />
gezichtjes<br />
De cliënt wijst aan welk gezicht <strong>het</strong><br />
beste de mate van pijn weergeeft. Het<br />
eerste in de rij is een lachend gezicht<br />
en komt overeen met geen pijn. Het<br />
laatste in de rij is een zeer verdrietig<br />
gezicht en komt overeen met heel<br />
erge pijn. Aan de patiënten wordt gevraagd<br />
<strong>het</strong> gezicht aan te duiden dat<br />
<strong>het</strong> beste past bij hoe ze zich op dat<br />
moment voelen.<br />
• plaatjes van thermometers met oplopende<br />
kleurintensiteit<br />
Daarmee kan een cliënt de pijnintensiteit<br />
aangeven. Hoe intenser de pijn<br />
hoe intenser de kleur<br />
wAAr zit de pijn?<br />
De volgende stap is om aan de patiënt<br />
te vragen waar hij de pijn voelt. Dat<br />
kan door aanwijzen op <strong>het</strong> lichaam<br />
of via een pijnkaart. Een pijnkaart is<br />
een tekening van de voor- en achterzijde<br />
van <strong>het</strong> lichaam waarop de<br />
cliënt de locatie van de pijn aanwijst.<br />
Bij cliënten met ernstige cognitieve<br />
Verzorgenden en deMentie<br />
14 juli/augustus 2012 / TvV<br />
Het is verkeerd om te denken dat pijn een normaal onderdeel van veroudering is.<br />
en communicatieve stoornissen kan<br />
een observatie-instrument worden<br />
gebruikt. Waar je als verzorgende op<br />
moet letten zijn gelaatsuitdrukkingen,<br />
zoals grimassen, verbalisaties in de<br />
vorm van geschreeuw of onsamenhangend<br />
praten, vocalisaties, zoals gillen of<br />
au-zeggen, onrustig bewegen, de zorg<br />
afweren, verkrampen, de zit- en lighouding<br />
en verandering in interacties<br />
met anderen.<br />
Ouderen kunnen fysieke beperkingen<br />
ervaren bij beweging. Die beperkingen<br />
kunnen op pijn wijzen, vooral<br />
wanneer ouderen <strong>het</strong> pijnlijke gebied<br />
stevig omklemmen of over dat gebied<br />
wrijven.<br />
Bij ouderen kunnen guarding en in<br />
mindere mate bracing worden gebruikt<br />
om door beweging verergerde pijn op<br />
te sporen. Guarding is een abnormaal<br />
stijve of onderbroken beweging bij<br />
verandering van positie. Bracing is<br />
een stilstaande positie waarin een volledig<br />
gestrekt ledemaat een abnormale<br />
verdeling van <strong>het</strong> gewicht gedurende<br />
minstens drie seconden handhaaft.<br />
Pijn kan leiden tot agressie of dat een<br />
cliënt zich terugtrekt. Dit geldt vaak<br />
Verzorgenden letten bij de ziekte van Alzheimer <strong>het</strong> meeste op lichaamsbewegingen<br />
en pas daarna op gezichtsuitdrukkingen. Bij ouderen zonder dementie of met milde<br />
dementie wordt minder gelet op pijngedrag omdat ouderen in deze fase pijn nog<br />
kunnen aangeven. Maar zelfs onder ouderen met een milde mate van dementie zijn<br />
er mensen die pas pijn rapporteren wanneer er expliciet naar gevraagd wordt. Het is<br />
dus belangrijk dat verzorgers dat ook blijven doen.<br />
ouderen met vergevorderde dementie en pijn vertonen vaker, langer en heviger<br />
gedragsstoornissen, zoals: fysiek verzet, agitatie, repetitief gedrag vanuit onrust,<br />
territoriaal gedrag vanuit waanbeelden, sociaal ongepast gedrag en dwalen.<br />
bij cognitief beperkte patiënten met<br />
ernstige communicatieproblemen.<br />
Ook meer gaan dwalen, op en neer lopen<br />
of voedsel weigeren, kan duiden op pijn.<br />
Wanneer pijnherkenning moeilijker<br />
wordt, let dan vooral op <strong>het</strong> gebruik van<br />
mechanische hulpmiddelen (wandelstok<br />
of rollator), zeer langzaam bewegen, veel<br />
liggen, moeite om op te staan, verdrietig<br />
of van streek lijken, zuchten/kreunen.<br />
Dit blijken namelijk de gedragingen te<br />
zijn die wijzen op pijn.<br />
FAmiLie<br />
De observaties van familieleden vormen<br />
een waardevolle aanvulling op de<br />
observaties door de zorgverleners. Maar<br />
alleen wanneer zij regelmatig de patiënt<br />
zien (minimaal eens per week) en vooral<br />
wanneer de patiënt geen of weinig<br />
cognitieve stoornissen heeft. Neem hen<br />
serieus als ze <strong>het</strong> vermoeden hebben dat<br />
hun familielid pijn heeft. Bij opname<br />
van een familielid kan gevraagd worden<br />
hoe hij of zij omging met pijn. De<br />
levensgeschiedenis kan de verzorgende<br />
helpen de pijn op de juiste waarde in te<br />
schatten. ■<br />
www.verenso.nl. Folder over Ouderen en Pijn; zie<br />
vakinhoudelijke producten.<br />
www.pijnverpleegkundigen.nl<br />
Multidisciplinaire richtlijn over ‘Herkenning en<br />
behandeling van chronische pijn bij kwetsbare<br />
ouderen’, deel 1 en deel 2.<br />
http://www.pallialine.nl<br />
Richtlijnen palliatieve zorg. Tevens is er de richtlijn<br />
Elderly Pain Observation Scale te vinden.<br />
Met dank aan Harrie Kuiper, verpleeghuisarts Land<br />
van Horne in Weert, specialist ouderenzorg en consulent<br />
palliatieve zorg in Midden-Limburg.<br />
TvV_12_07-08.indd 14 27/06/12 4:17 PM
Wilt u hier<br />
even tekenen?<br />
oP dE WERKVloER<br />
Binnen de langdurige zorg doet zich een nieuw verschijnsel<br />
voor. Handtekeningen verzamelen. Nee, geen handtekeningen<br />
van BZ’ers (Bekende Zorgvragers) maar van alle zorgvragers in<br />
<strong>het</strong> algemeen. Veel spookverhalen doen de ronde dat zorg alleen<br />
kan worden voortgezet als er onder <strong>het</strong> plan of verslag een<br />
handtekening staat. Het ministerie van VWS schrijft voor dat je<br />
een zorgplan met de cliënt moet bespreken. Maar in dat besluit<br />
wordt nergens gerept over <strong>het</strong> zetten van een handtekening.<br />
Het ministerie is dus niet verantwoordelijk voor deze handtekeningengekte.<br />
Dat hebben de zorgkantoren eigenmachtig<br />
gedaan. Ze hebben in hun inkoopeisen gezet dat elk zorgplan<br />
moet worden ondertekend. Zorgaanbieders moeten wel volgen<br />
want anders krijgen zij te maken met een prijsverlaging.<br />
Het is dus helemaal niet zo dat een handtekening onder een<br />
zorgplan of verslag MOET. En een zorgkantoor heeft geen enkel<br />
recht om te eisen dat een zorgplan of verslag ondertekend<br />
wordt. Maar de Inspectie voor de Gezondheidszorg heeft wel<br />
<strong>het</strong> liefst dat onder elk verhaal en bijgesteld plan een handtekening<br />
staat. Maar ook dan is een bewoner niet gedwongen<br />
om te tekenen. En je mag de zorg dan zeker niet stoppen. In de<br />
zorg staat ‘de cliënt centraal’. Maar is dat eigenlijk wel zo? Als<br />
we zonder reden om de haverklap een handtekening vragen aan<br />
de cliënt, dan dekken de zorgaanbieder en <strong>het</strong> zorgkantoor zich<br />
in. Ze kunnen dan altijd tegen de cliënt zeggen: ‘Ja, maar je hebt<br />
er wel voor getekend! En de cliënt staat voor een voldongen feit.<br />
Dat is eerlijk gezegd bepaald NIET de cliënt centraal stellen.<br />
Stel je voor dat jij elke keer als je in supermarkt komt bij elke<br />
transactie een handtekening zou moeten zetten. Omdat anders<br />
een keurmerk niet door zou gaan of de groothandel de inkoopprijzen<br />
niet gaat verlagen. Laten we in de zorg niet doorschieten.<br />
Je moet een cliënt eerlijk vertellen dat hij mag weigeren om<br />
te tekenen. Dat is pas echt de cliënt centraal stellen.<br />
Lucia van Milaan<br />
Van Milaan Scholing & Advies<br />
Lid redactieraad TvV<br />
TvV / juli/augustus 2012 15<br />
TvV_12_07-08.indd 15 27/06/12 4:17 PM
de Veder Methode brengt<br />
verlichting op de afdeling<br />
Psychogeriatrie. Het is een mix<br />
van drama, poëzie, muziek en<br />
afstemmen op wie er voor je<br />
staat. ‘Het is prettig om een<br />
methode te hebben waarmee<br />
<strong>het</strong> contact maken wél lukt. Je<br />
ziet de bewoners opbloeien.<br />
Alsof ze ontwaken uit een<br />
diepe droom.’<br />
TEKsT ANNET MASELAND | FOTO’s COR MANTEL<br />
Theater op de psychogeriatrie<br />
laat bewoners opbloeien<br />
In de huiskamer zitten bewoners<br />
van <strong>het</strong> Amsterdamse zorgcentrum<br />
St. Jacob stilletjes klaar voor<br />
de huiskamervoorstelling als<br />
de deur opengaat en een deftig<br />
geklede barones naar binnen zwiert.<br />
Vergezeld door een schuchtere heer<br />
Drommel, gekleed in maatpak, kon <strong>het</strong><br />
stel zo uit de jaren ’30 zijn gestapt.<br />
Ze stellen zich aan elke bewoner apart<br />
voor en maken een kort praatje. ‘Maar<br />
wat spreekt u goed Frans mevrouw’,<br />
zegt de barones en ze maakt een kleine<br />
16 juli/augustus 2012 / TvV<br />
Verzorgenden en Ab’ers die zelf huiskamervoorstellingen geven, komen een paar keer per jaar bijeen<br />
voor evaluatie en inspiratie.<br />
VEdER VERzORGT HUisKAMERVOORsTElliNGEN iN VERPlEEGHUizEN<br />
buiging. ‘Ja, ik heb veel gereisd weet u’,<br />
zegt de vrouw en lacht gevleid.<br />
Tijdens de voorstelling haalt de barones<br />
samen met meneer Drommel herinneringen<br />
op, die gaandeweg meer bijval<br />
krijgen van de bewoners. ‘En dat je dan<br />
de lange vlecht van <strong>het</strong> meisje dat voor<br />
je zit doopt in de inktpot.’ Een bewoonster<br />
giechelt, ja, ja, dat heeft zij ook<br />
wel eens gedaan. En kwáád dat haar<br />
moeder was. De spelers larderen hun<br />
vertelsels met gedichten, liedjes, rijmpjes<br />
en attributen van vroeger, zoals<br />
<strong>het</strong> leesplankje dat bij iedereen gelijk<br />
alle deuren naar <strong>het</strong> verleden wijd<br />
openzet. Er wordt een traantje weggepinkt<br />
als de barones een serenade voor<br />
een Surinaamse bewoner improviseert.<br />
Het Surinaamse lied ontroert hem.<br />
‘Wat mooi, dank u wel’, zegt de man<br />
door zijn tranen heen.<br />
Het is moeilijk om niet van de barones<br />
te houden, zegt haar tegenspeler na<br />
afloop. Ze wekt in luttele seconden <strong>het</strong><br />
vertrouwen van de bewoners. Ze doet<br />
dwaze dingen, terwijl ze ook lief en<br />
TvV_12_07-08.indd 16 27/06/12 4:17 PM
elangstellend is en de bewoners raakt<br />
met de prachtigste liedjes en verzen.<br />
HuiskAmervoorsteLLingen<br />
Theater Veder verzorgt sinds een paar jaar<br />
huiskamervoorstellingen in onder meer<br />
verpleeghuizen. Dat is veelomvattender<br />
dan zomaar wat kolder de huiskamer in<br />
slingeren. Artistiek leider Marieke Westra,<br />
van oorsprong verpleegkundige, vertelt<br />
in haar kantoor in Amsterdam over haar<br />
zoektocht naar een betere interactie met<br />
dementerenden en andere kwetsbare<br />
groepen. Die zoektocht begon toen ze<br />
dertig jaar geleden in de ouderenzorg<br />
werkte. De huiskamers staan haar nog<br />
scherp voor de geest. ‘Alsof <strong>het</strong> leven er<br />
een beetje uit was weggetrokken.’ Het<br />
frustreerde haar dat ze altijd tijd tekort<br />
kwam voor een goed contact. ‘Terwijl<br />
contact de basis is van ons beroep. Daar<br />
kies je dit vak voor. Maar goed communiceren<br />
met iemand die dementeert of een<br />
verstandelijke handicap heeft kost tijd en<br />
inspanning. Het gaat niet vanzelf.’<br />
onderzoek<br />
Westra volgde de opleiding tot dramadocent<br />
en ontdekte nieuwe aangrijpingspunten.<br />
‘Theater is contact maken. Poëzie,<br />
muziek, herinneringen ophalen, rollen<br />
spelen; <strong>het</strong> zijn allemaal communicatiemiddelen.<br />
Muziek boort andere, diepere<br />
lagen aan dan wanneer je met iemand<br />
praat. Dat maakt <strong>het</strong> zeer geschikt om<br />
mensen met dementie te raken.’<br />
Westra combineerde de dramatechnieken<br />
met succesvolle methodieken als validation<br />
en reminiscentie. Zo zijn de types en<br />
de verhaallijnen uit de huiskamervoorstellingen<br />
gebaseerd op reminiscentie.<br />
Dat roept een gevoel van veiligheid op.<br />
Bewoners kruipen weer even terug in de<br />
eigen identiteit en waardigheid. Uit NLP<br />
(neurolinguïstisch programmeren) haalde<br />
Westra technieken om beter in te tunen op<br />
de persoon die voor je staat. Zo smeedde<br />
ze alles ineen tot haar hoogstpersoonlijke<br />
Veder Methode.<br />
metHode<br />
Kern van de methode zijn de huiskamervoorstellingen.<br />
Een voorstelling wordt<br />
vaak opgehangen aan een alledaags voorval,<br />
zoals de verjaardag van de barones.<br />
Tijdens de voorstelling spreken de spelers<br />
met sketches, gedichten en herinneringen<br />
<strong>het</strong> langetermijngeheugen aan.<br />
Er gaan tijdens zo’n voorstelling zichtbaar<br />
deuren open. Er ontstaat contact.<br />
Voor Marieke Westra is <strong>het</strong> belangrijk om te weten of haar methode ook echt werkt.<br />
Theater Veder liet de huiskamervoorstellingen daarom wetenschappelijk onderzoeken.<br />
Het onderzoek vond plaats op 22 psychogeriatrische afdelingen in dertien<br />
verpleeghuizen. Voor <strong>het</strong> onderzoek werkten de afdelingen Verpleeghuisgeneeskunde<br />
en psychiatrie van <strong>het</strong> VU medisch centrum samen met Communicatiewetenschappen<br />
van de Universiteit van Amsterdam. De conclusies waren gunstig: een huiskamervoorstelling<br />
bleek positiever uit te pakken dan de gebruikelijk groepsactiviteiten<br />
reminiscentie. Bewoners lachten meer en waren minder in de war. ook twee tot vier<br />
uur na de voorstelling was hun stemming beter. Ze waren alerter, luisterden beter<br />
naar stemgeluid en haalden meer herinneringen op. een opvallende bevinding is dat<br />
de methode naar twee kanten positief uitpakt. ook de zorgverleners hebben er baat<br />
bij. De methode geeft ze houvast in de communicatie en ze kunnen op een meer<br />
gevarieerde en creatieve manier communiceren.<br />
ook de pilot met 24-uurszorg wordt wetenschappelijk onderzocht. onderzoekers<br />
hebben met observaties, werkbezoeken, interviews en bijeenkomsten in beeld<br />
gebracht wat er al goed gaat en op welke punten <strong>het</strong> contact en de zorg nog beter<br />
kunnen aansluiten bij de wensen en behoeften van de bewoners. Meten van <strong>het</strong><br />
welbevinden gebeurt met Dementia Care Mapping (DCM). DCM meet door middel<br />
van observaties en een speciale scorelijst <strong>het</strong> welbevinden van mensen met dementie<br />
en let daarbij speciaal op <strong>het</strong> gedrag en de stemming van de bewoner. ook is gekeken<br />
naar <strong>het</strong> contact tussen de medewerkers en de bewoners. Welke acties hebben<br />
een positief effect op <strong>het</strong> welbevinden van de bewoner en welke acties niet? Deze<br />
inzichten vormen de basis voor <strong>het</strong> project.<br />
TvV / juli/augustus 2012 17<br />
TvV_12_07-08.indd 17 27/06/12 4:17 PM
in de Vondelstede zijn mevrouw Chaigneau en verzorgende Maria Kuhlman enthousiast over de 24-uurszorg volgens de Veder Methode.<br />
‘We moeten<br />
leren ons meer<br />
in de bewoners<br />
te verdiepen,<br />
de sleutel is je<br />
inleven in hun<br />
wereld’<br />
18 juli/augustus 2012 / TvV<br />
Tegelijkertijd wordt <strong>het</strong> kortetermijngeheugen<br />
aangesproken. ‘Mensen onthouden dingen<br />
gemakkelijker, worden rustiger en voelen zich<br />
beter’, vertelt Westra, een effect dat met wetenschappelijk<br />
onderzoek* gemeten en bewezen is<br />
en dat ook na de voorstelling doorwerkt.<br />
Verder is <strong>het</strong> belangrijk dat de bewoners echt<br />
gezien worden. De spelers staan letterlijk bij<br />
elke bewoner even stil. Die één-op-ééncontacten<br />
zijn wezenlijk. ‘Gezien worden is een<br />
vorm van contact’, vertelt Marieke Westra.<br />
Theater Veder begon in 2007 ook verzorgenden<br />
en activiteitenbegeleiders te trainen,<br />
zodat zij zelf huiskamervoorstellingen<br />
konden geven. Met succes: de Veder Methode<br />
rolde dankzij steun van <strong>het</strong> ministerie van<br />
VWS uit over inmiddels dertien zorgkoepels<br />
in Amsterdam, Friesland, regio Eindhoven<br />
en Noord-Holland. En <strong>het</strong> aantal groeit nog<br />
altijd.<br />
BruispLek<br />
Maar beklijft de methode ook? Ja, zo blijkt<br />
later die dag op de Bruisplek in <strong>het</strong> kantoor<br />
van Theater Veder. Verzorgenden en activiteitenbegeleiders<br />
die zelf huiskamervoorstellingen<br />
verzorgen komen een paar keer per jaar<br />
bij elkaar voor evaluatie en inspiratie. Vanuit<br />
de diverse locaties druppelen ze een voor een<br />
binnen, al dan niet met een eigen muziekinstrument.<br />
De trainer legt uit hoe belangrijk <strong>het</strong> is om<br />
af te stemmen op mensen en rekening te<br />
houden met <strong>het</strong> niveau van de dementie.<br />
TvV_12_07-08.indd 18 27/06/12 4:17 PM
‘Als mensen nog weten dat er iets met<br />
hen aan de hand is, kunnen ze zich<br />
heel onveilig voelen als ik met boa en<br />
veren plotseling naast ze opduik.’<br />
Een van de deelnemers is verpleeghulp<br />
Simone Rijkschroeff-van den Briel, die<br />
in Amsterdam op een woongroep voor<br />
dementerenden staat. Sinds een paar jaar<br />
geeft ze zelf voorstellingen. Ze lacht. ‘Ik<br />
kan absoluut niet zingen. Maar ik doe de<br />
voorstellingen samen met de activiteitenbegeleidster,<br />
die dat wél heel goed kan. Ik<br />
heb weer <strong>het</strong> voordeel dat ik mijn eigen<br />
bewoners goed ken.’ Samen verzinnen ze<br />
liedjes, gedichten en een verhaallijn rond<br />
een thema, zoals de grote schoonmaak.<br />
Is <strong>het</strong> niet verwarrend als Simone ineens<br />
verkleed als iemand anders de huiskamer<br />
binnenwandelt en een gedicht voordraagt?<br />
Simone schudt van nee. ‘Soms is<br />
dat in <strong>het</strong> begin even vreemd en vragen<br />
ze: “Maar jij bent toch gewoon Simone?”<br />
Dan geef ik een knipoog en zeg ik: “Vandaag<br />
ben ik Thea”. “Oh ja.”<br />
Bij deze groep, de beginnend dementeren,<br />
is de emotie sterk aanwezig. De<br />
gedichten komen sterk bij ze binnen.<br />
De voorstelling is een welkome afl eiding.<br />
De bewoners worden zichtbaar<br />
blijer en er hangt een positieve energie.<br />
We kunnen <strong>het</strong> ineens ook over dingen<br />
hebben die anders wat moeilijker<br />
liggen. Je dringt tot ze door. Ik blijf <strong>het</strong><br />
zeker doen. Het moet wel echts iets bijzonders<br />
blijven, zoiets moet je niet elke<br />
week doen. Hooguit drie keer per jaar.’<br />
vondeLstede<br />
Tot nu toe bestond de Veder Methode<br />
voor <strong>het</strong> grootste deel uit voorstellingen.<br />
Maar de impact die de één-op-éénmomenten<br />
hebben zette Marieke Westra<br />
aan <strong>het</strong> denken. Zouden delen van<br />
de methode misschien benut kunnen<br />
worden in de 24-uurszorg?<br />
Dit jaar is Theater Veder een proefproject<br />
begonnen in woon- en zorgcentrum<br />
Vondelstede, hartje Amsterdam.<br />
Op de afdeling Psychogeriatrie bekijken<br />
trainers en verzorgenden samen welke<br />
succesvolle elementen je kunt inbouwen<br />
tijdens de dagelijkse handelingen,<br />
zoals de wasbeurt en de maaltijden.<br />
De eerste trainingsdag zit erop. In Vondelstede<br />
gaat teamleider Ivonne van Leijenhorst<br />
voor naar haar kantoor. Daar wacht<br />
haar collega, afdelingshoofd Joke Bos.<br />
Gelijk maar wat misverstanden<br />
rechtzetten. Nee, ze worden geen<br />
acteurs. Nee, ze gaan niet verkleed met<br />
pruiken op de zorg in. Ze leren van de<br />
Artistiek leider van Veder Marieke Westra:<br />
‘Theater is contact maken, poëzie, muziek,<br />
herinneringen ophalen, rollen spelen’<br />
theatermethode wat ze kunnen gebruiken<br />
in de dagelijkse zorg, legt Bos<br />
uit. ‘Zoals <strong>het</strong> belang van groeten en<br />
afscheid nemen. Iemand begroeten,<br />
maar <strong>het</strong> contact ook afsluiten, dat houvast<br />
hebben is voor iemand die letterlijk<br />
de weg kwijt is heel belangrijk.’<br />
‘Of hoe je echt contact maakt.’ Joke Bos<br />
doet de oefening op de training voor. ‘Het<br />
maakt nogal verschil of ik praat terwijl<br />
ik naast je zit of (en draait haar stoel) zo<br />
tegenover je. En als ik dan ook nog eens<br />
m’n hand op je schouders leg.’<br />
24-uurszorg<br />
‘We zijn begonnen met huiskamervoorstellingen<br />
van Theater Veder’, vertelt<br />
Joke. ‘Die waren een eyeopener. Bewoners<br />
voelden zich gezien. Er wordt op<br />
ze ingespeeld, elke voorstelling is weer<br />
totaal anders.’ Ivonne: ‘Je ziet bewoners<br />
opleven. Het is alsof zo’n voorstelling<br />
iets in ze wakker maakt. Dat is niet alleen<br />
op <strong>het</strong> moment van de voorstelling<br />
zelf. Het effect blijft een tijdje.’<br />
Joke: ‘De pilot met 24-uurszorg is<br />
een cadeautje voor onze afdeling. We<br />
hadden behoefte aan een methode om<br />
beter contact te maken. Door de dementie<br />
verloopt de communicatie vaak<br />
moeilijk. Het kost meer inspanning om<br />
binnen te komen. Het is lastig peilen<br />
waar de bewoners behoefte aan hebben.’<br />
Ivonne vult aan: ‘Waar vooral behoefte<br />
aan bestond was een methodiek voor de<br />
groep dementerenden die nog te goed<br />
is om te snoezelen. Die nog niet in de<br />
schemering zit.’<br />
Joke Bos: ‘We sloegen de plank ook wel<br />
eens volledig mis. Dan regelden we een<br />
theater Veder<br />
artiest die niet zo aansloeg. De Veder<br />
Methode zoekt <strong>het</strong> meer bij de kleine<br />
dingen. Liedjes, rijmpjes, een poëziealbum,<br />
allemaal dingen die de bewoners<br />
weer terugbrengen naar vroeger. Dat<br />
geeft ze zelfvertrouwen.’<br />
Ivonne: ‘De methodiek leert ons de<br />
mensen te zien achter de ziekte: gelijkwaardige<br />
mensen, zoals jij en ik. We<br />
moeten leren ons meer in de bewoners<br />
te verdiepen. Dat is de sleutel: je inleven<br />
in hun wereld.’<br />
De twee veteranen in de ouderenzorg<br />
begrijpen heel goed dat <strong>het</strong> voor<br />
jongeren extra lastig kan zijn om zich<br />
in te leven in de oudere generatie. Joke:<br />
‘Als je bent opgegroeid met liedjes als De<br />
wielen van de bus, staat de leefwereld van<br />
de bewoners mijlenver weg.’<br />
Bewust heeft Joke daarom voor de<br />
eerste cursus van tien verzorgenden<br />
ook jongeren aangezocht. Mooi om te<br />
zien hoe de jongste cursist er helemaal<br />
voor ging. ‘Na de eerste cursusdag ging<br />
ze gelijk een cd kopen met oude liedjes.<br />
Weet je wat <strong>het</strong> is: hoe je contact<br />
maakt met dementerenden, leer je<br />
eigenlijk op geen enkele opleiding. Dan<br />
is <strong>het</strong> maar wat prettig om een methode<br />
aangereikt te krijgen waarmee dat<br />
wél lukt.’ ■<br />
* Evaluatie van de Veder Methode; theater als<br />
contactmethode in de psychogeriatrische zorg. AM<br />
van Dijk, JCM van Weert & RM Droës (red.)<br />
EMGO-instituut voor Gezondheid en Zorgonderzoek,<br />
VU medisch centrum Amsterdam<br />
en Amsterdam School of Communication Research<br />
ASCoR, Universiteit van Amsterdam.<br />
Amsterdam 2011.<br />
In eerste instantie is de Veder Methode gericht op mensen met geheugenproblemen.<br />
Het langetermijngeheugen blijft <strong>het</strong> langst intact. Dit spreekt Theater Veder<br />
aan door met theater, zang en poëzie terug te gaan in de tijd. Door training en<br />
coaching on the job wordt de Veder Methode overgedragen aan verzorgenden,<br />
vrijwilligers en familie. Inmiddels richt de theatergroep zich op alle mensen die<br />
moeite hebben met communiceren, of <strong>het</strong> nu is door ouderdom, een beperking of<br />
hun plaats in de maatschappij. Behalve spelen in huiskamers verzorgt de groep ook<br />
voorstellingen in <strong>het</strong> theater en maatwerkproducties. Meer informatie? Bezoek de<br />
website www.theaterveder.nl of neem dan contact op via info@theaterveder.nl.<br />
TvV / juli/augustus 2012 19<br />
TvV_12_07-08.indd 19 27/06/12 4:17 PM
9 TiPS Van En VooR VERzoRGEndEn<br />
Seks van taboe tot open g<br />
ingrid<br />
Paula<br />
Monica<br />
20 juli/augustus 2012 / TvV<br />
seksualiteit is in zorginstellingen een lastig onderwerp. Vaak ligt er een taboe op,<br />
waardoor zorgmedewerkers weinig met bewoners spreken over hun seksuele<br />
behoeftes. ingrid, Monica en Paula vertellen over hun werkwijze in woonzorgcentrum<br />
Nieuw berkendael in den Haag. zij vinden praten over seksualiteit belangrijk.<br />
TEKsT EN FOTO IRENE MULLER-SCHOOF<br />
Monica Grizèl en Ingrid<br />
Bal zijn woon-zorgbegeleiders<br />
in woon-zorgcentrum<br />
Nieuw Berkendael<br />
en Paula Boskeljon is daar teamleider. In<br />
Nieuw Berkendael wonen mensen met<br />
Niet Aangeboren Hersenletsel (NAH) en<br />
neurologische aandoeningen, de meesten<br />
jonger dan 55 jaar. Monica merkte dat<br />
men op haar afdeling in de dagelijkse<br />
zorg nauwelijks aandacht besteedde aan<br />
de ondersteuning van de seksualiteit van<br />
de zorgvragers. Ze deed hier onderzoek<br />
naar en ontdekte dat de zorgmedewerkers<br />
niet goed weten hoe ze een gesprek<br />
over seksualiteit moeten beginnen. En in<br />
zorgleefplannen bleef <strong>het</strong> leeg achter <strong>het</strong><br />
kopje ‘seksualiteit’.<br />
niet durven<br />
Sommige begeleiders willen er wel<br />
over praten, maar durven niet. Anderen<br />
hebben moeite met <strong>het</strong> bespreekbaar<br />
maken van seksualiteit omdat ze vinden<br />
dat <strong>het</strong> niet hoort. Leeftijd en cultuur<br />
spelen hierbij een rol. Monica vindt<br />
<strong>het</strong> erg belangrijk dat gesprekken over<br />
seksuele behoeften gevoerd worden en<br />
dat de seksualiteitswensen in de zorgleefplannen<br />
terechtkomen. Een psycholoog<br />
gaat nu klinische lessen geven om de<br />
zorgmedewerkers bij te scholen. Daarnaast<br />
zijn tweezijdige afspraken over<br />
privacy belangrijk. Een zorgmedewerker<br />
wacht bijvoorbeeld op antwoord als ze<br />
op de deur klopt en een bewoner zegt<br />
dat de medewerker even moet wachten<br />
als hij met seksuele handelingen bezig is.<br />
open over seks<br />
Bij Ingrid op de afdeling is men wel zeer<br />
open over seksualiteit en heeft men<br />
een brede ervaring opgedaan met de<br />
diverse vraagstukken van de bewoners.<br />
Zo werden twee zorgvragers verliefd op<br />
elkaar en ze wilden samen slapen. De<br />
zorgmedewerkers maakten dat mogelijk<br />
zonder lacherig te doen en zorgden<br />
voor privacy. Ingrid zoekt vaak naar<br />
een mogelijkheid om over seksualiteit<br />
te beginnen en vraagt bijvoorbeeld als<br />
opstapje of er een partner is. Daarna<br />
brengt ze <strong>het</strong> gesprek op aanwezige<br />
behoeftes. Paula is als teamleider heel<br />
open over seksualiteit en ondersteunt<br />
zowel zorgvragers als zorgmedewerkers<br />
van harte om een goed gesprek over<br />
seksualiteit mogelijk te maken. Dat<br />
zorgt voor een open sfeer hierover op de<br />
afdeling. Ze bestelde deurhangers met<br />
de tekst niet storen om meer privacy te<br />
waarborgen. Over <strong>het</strong> stellen van een<br />
grens in de seksuele verzorging zijn<br />
alle drie de zorgprofessionals duidelijk.<br />
De grens ligt bij seksuele handelingen,<br />
die doen ze niet. Ook met ongewenste<br />
intimiteiten gaan ze professioneel<br />
om. Die worden rustig en duidelijk<br />
afgekapt met de mededeling: ‘Daar zijn<br />
wij niet voor, maar we kunnen er wel<br />
over praten.’ Paula heeft contact met<br />
een organisatie die zowel mannen als<br />
vrouwen in dienst heeft die seksuele<br />
diensten verlenen aan mensen met een<br />
beperking. Sommige bewoners moeten<br />
echt even sparen om hiervan gebruik te<br />
kunnen maken. Monica, Ingrid en Paula<br />
vinden <strong>het</strong> belangrijk dat iedereen bij<br />
hen zichzelf kan zijn en dat er openheid<br />
is, ook over seksualiteit.<br />
Een aantal tips is afkomstig uit de scriptie van<br />
Monica Grizèl over <strong>het</strong> bespreekbaar maken van seksualiteit<br />
in Nieuw Berkendael.<br />
TvV_12_07-08.indd 20 27/06/12 4:17 PM
gesprek<br />
1<br />
Gesprek beginnen<br />
Vraag niet direct naar iemands<br />
seksuele behoeften, zorgen of activiteiten,<br />
maar leid <strong>het</strong> gesprek eerst in.<br />
Vraag eens naar de partner, waar<br />
de eerste ontmoeting was en of <strong>het</strong><br />
liefde op <strong>het</strong> eerste gezicht was. En<br />
hoe <strong>het</strong> momenteel is met verliefde<br />
gevoelens. Dat heet een opstapje of<br />
bruggetje.<br />
2<br />
Recept bruggetje<br />
Gebruik een inleidende zin, bijvoorbeeld:<br />
‘We komen nu bij een onderwerp<br />
dat voor de meeste mensen nogal privé<br />
is, namelijk seksualiteit.’ Benoem de<br />
mogelijke weerstand: ‘Misschien vind je<br />
<strong>het</strong> vervelend.’ Geef een korte heldere<br />
reden waarom <strong>het</strong> belangrijk kan zijn:<br />
‘Je ziekte kan gevolgen hebben voor je<br />
seksuele leven. Vind je <strong>het</strong> goed dat ik<br />
hiernaar vraag?’<br />
3<br />
Oefenen<br />
Ga oefenen om met een zorgvrager<br />
over seksualiteit te gaan praten. Bereid<br />
<strong>het</strong> bruggetje op maat voor, in je eigen<br />
bewoordingen. Tijdens dit bruggetje<br />
kun je checken of je zorgvrager ook<br />
openstaat om over dit onderwerp te<br />
praten. Wil hij dat, sluit dan met je<br />
taal zo veel mogelijk bij je zorgvrager<br />
aan.<br />
4<br />
Doorvragen<br />
Vraag om verduidelijking, want voor de<br />
een is vrijen knuffelen, voor de ander is<br />
<strong>het</strong> geslachtsgemeenschap. Tijdens <strong>het</strong><br />
gesprek kun je erachter komen of er<br />
problemen in de relationele sfeer zijn<br />
als gevolg van de ziekte. Breng dit aan<br />
de orde of zoek hulp van een daarvoor<br />
aangewezen persoon binnen jouw instelling.<br />
5<br />
Leeftijd<br />
Jonge of onervaren verzorgenden<br />
kunnen in verlegenheid komen door<br />
<strong>het</strong> gedrag van zorgvragers. Als je een<br />
kamer binnenkomt terwijl een bewoner<br />
masturbeert kun je schrikken. Dat is<br />
niet goed of fout, <strong>het</strong> gebeurt gewoon.<br />
Praat er met collega’s over en houd<br />
je aan afspraken over privacy. Maak<br />
eventueel ook met de zorgvrager hierover<br />
afspraken.<br />
6<br />
Seksualiteit hoort erbij<br />
Weet dat je als verzorgende over seksualiteit<br />
mag beginnen. Dat seksualiteit<br />
niet iets vreemds is, maar een essentieel<br />
onderdeel van ons leven. Het is wel<br />
een onderwerp dat heel persoonlijk is<br />
en voor iedereen anders. Zorg daarom<br />
voor voldoende privacy als je over seksualiteit<br />
gaat praten en beschaam <strong>het</strong><br />
vertrouwen niet.<br />
@<br />
Mail je tips naar<br />
redactie.tvv@y-publicaties.nl.<br />
Wie weet komen jouw goeie ideeën<br />
volgende keer aan bod!<br />
7<br />
Scholen<br />
Voor bewoners is <strong>het</strong> belangrijk dat<br />
<strong>het</strong> onderwerp seksualiteit voldoende<br />
aandacht krijgt in elke zorginstelling.<br />
Zet <strong>het</strong> op de agenda van je teamoverleg,<br />
organiseer klinische lessen met<br />
een specialist, zoals een seksuoloog of<br />
psycholoog, volg symposia of workshops,<br />
lees over <strong>het</strong> onderwerp en praat<br />
erover met je collega’s. Vraag hoe zij <strong>het</strong><br />
aanpakken.<br />
8<br />
Oordelen<br />
Hoe iemand zijn seksualiteit ervaart<br />
wordt beïnvloed door de normen en<br />
waarden die iemand rondom seksualiteit<br />
heeft opgebouwd. In je beroep als verzorgende<br />
zul je je oordelen opzij moeten<br />
zetten voor <strong>het</strong> welzijn van je cliënt.<br />
Een boek met dvd dat hier over gaat is<br />
‘Seksualiteit’ uit de serie Zo mooi anders in<br />
de zorg.<br />
9<br />
Grenzen stellen<br />
De grenzen wat betreft <strong>het</strong> accepteren<br />
van seksueel getinte opmerkingen<br />
en aanrakingen zijn zeer persoonlijk.<br />
Er zijn ook professionele en maatschappelijke<br />
grenzen die bepalend zijn.<br />
Seksuele handelingen horen niet bij de<br />
beroepstaken van een verzorgende. Jij<br />
moet daarnaast ook de grenzen van de<br />
zorgvrager respecteren en hem of haar<br />
veiligheid bieden.<br />
TvV / juli/augustus 2012 21<br />
TvV_12_07-08.indd 21 27/06/12 4:17 PM
PalliaTiEVE zoRG<br />
Hoe kan ik de pijn van een stervende cliënt verlichten? Hoe<br />
reageer ik op vragen als: ‘Waarom moet ik nog zo lijden?’<br />
Overal in <strong>het</strong> land zijn consultatieteams palliatieve zorg waar<br />
verzorgenden terechtkunnen voor telefonisch advies. de teams<br />
worden echter weinig gebeld. Terwijl de behoefte aan meer<br />
kennis groot is.<br />
TEKsT SIGRID STARREMANS | FOTO’s SHUTTERSTOCK<br />
Verzorgenden kunnen wel wat e<br />
Driekwart van de verpleegkundigen<br />
en verzorgenden<br />
heeft behoefte aan<br />
extra scholing over palliatieve<br />
zorg. Dit is sinds<br />
2002 niet veranderd, ondanks nieuwe<br />
richtlijnen en de toename aan scholing,<br />
instrumenten en consultatiemogelijkheden.<br />
Dat blijkt uit een onderzoek van<br />
<strong>het</strong> NIVEL en EMGO, zo stond onlangs<br />
in <strong>het</strong> Tijdschrift voor verpleegkundigen<br />
(TvZ). Inmiddels is er overal in <strong>het</strong> land<br />
een groot aantal multidisciplinaire consultatieteams<br />
palliatieve zorg actief die<br />
kosteloos (telefonisch) te raadplegen<br />
zijn. Toch is de helft van de verpleegkundigen<br />
en verzorgenden niet op de<br />
hoogte van deze mogelijkheid. Hoe kan<br />
dat? ‘Het blijft heel lastig om mensen<br />
te bereiken in bijvoorbeeld thuiszorgorganisaties’,<br />
verklaart Esther Mulders,<br />
transmuraal palliatief verpleegkundige<br />
22 juli/augustus 2012 / TvV<br />
en onder meer werkzaam voor <strong>het</strong><br />
Consultatief Palliatief Team regio Roosendaal,<br />
Bergen op Zoom, Tholen (CPT).<br />
‘Er zijn heel veel kleine teams waarmee<br />
lastig contact te leggen is.’<br />
onBewust onBekwAAm<br />
Het CPT bestaat nu zeven jaar. Net als de<br />
andere consultatieteams palliatieve zorg<br />
in <strong>Nederland</strong> werd <strong>het</strong> team destijds<br />
opgericht op advies van <strong>het</strong> Integraal<br />
Kankercentrum <strong>Nederland</strong> (IKNL). Een<br />
voorwaarde is dat de teams multidisciplinair<br />
zijn: naast palliatief verpleegkundigen<br />
maken ook huisartsen en<br />
specialisten ouderengeneeskunde deel<br />
ervan uit. En zijn zo nodig andere disciplines<br />
als geestelijk verzorgers, fysiotherapeuten<br />
en/of psychologen. In West-<br />
Brabant komen de vragen binnen bij de<br />
transmuraal palliatief verpleegkundige,<br />
die ze, indien gewenst, voorlegt aan de<br />
consultarts. Het CPT krijgt de meeste<br />
vragen van huisartsen. Verzorgenden<br />
krijgt Esther vrijwel nooit aan de lijn.<br />
Naast onbekendheid met de teams is<br />
de drempel hoog en de schroom om te<br />
bellen groot, vermoedt Esther. ‘Stervende<br />
cliënten stellen bijvoorbeeld vaak<br />
moeilijke vragen als: “Waarom moet ik<br />
nog zo lijden? Verlos me nu maar.” Hoe<br />
reageer je daar op? Verzorgenden doen<br />
<strong>het</strong> niet, maar voor zo’n vraag mag je<br />
wel bellen.’<br />
Verder denkt Esther dat er bij verzorgenden<br />
nog blinde vlekken bestaan,<br />
als <strong>het</strong> om palliatieve zorg gaat. ‘Ze<br />
zijn soms onbewust onbekwaam.’ Rhea<br />
Stroes, verpleegkundig consulent van<br />
<strong>het</strong> consultatieteam palliatieve zorg in<br />
Zwolle heeft gelijksoortige ervaringen.<br />
Verzorgenden krijgt ze zelden aan de<br />
lijn. ‘Wij krijgen op jaarbasis ongeveer<br />
tweehonderd vragen. De huisartsen<br />
TvV_12_07-08.indd 22 27/06/12 4:17 PM
Wat moet je als verzorgende doen, en vooral wat zou je moeten laten, als <strong>het</strong> om de verzorging van een ernstig zieke cliënt gaat?<br />
t extra scholing gebruiken<br />
bellen <strong>het</strong> vaakst. De vragen kunnen<br />
gaan over pijnmedicatie. Maar ook bijvoorbeeld<br />
over hoe je moet handelen als<br />
mensen langer leven dan ze hadden verwacht.<br />
Hoe ga je om met de “extra tijd”?<br />
Wij hebben een psycholoog in ons team<br />
die dit soort vragen kan beantwoorden.’<br />
wAt moet je doen en LAten?<br />
Zowel in West-Brabant als in Zwolle<br />
worden speciaal voor verzorgenden en<br />
verpleegkundigen, vanuit de consultatieteams,<br />
basiscursussen palliatieve zorg<br />
gegeven. Wellicht worden de vragen en<br />
de ondeskundigheid van de beroepsgroep<br />
op die manier voor een groot<br />
deel ondervangen, denken zowel Esther<br />
als Rhea. Wel zien ze beiden tijdens de<br />
trainingen dat veel verzorgenden nog<br />
wat extra scholing kunnen gebruiken<br />
op dat gebied. Een belangrijk onderwerp<br />
is bijvoorbeeld de houding naar de<br />
Het doel is om de cliënt een zo aangenaam<br />
mogelijk leven te geven in de tijd die hem<br />
of haar nog rest<br />
cliënt toe. Wat moet je als verzorgende<br />
doen, en vooral ook wat zou je moeten<br />
laten, als <strong>het</strong> om de verzorging van een<br />
ernstig zieke cliënt gaat? Het doel is om<br />
de cliënt een zo aangenaam mogelijk<br />
leven te geven in de tijd die hem of<br />
haar nog rest. Aansluiten bij de patiënt,<br />
goed luisteren en je als verzorgende in<br />
hem of haar verplaatsen, is essentieel<br />
voor <strong>het</strong> geven van goede palliatieve<br />
zorg. Maar dat gebeurt niet altijd.<br />
Rhea: ‘Het kan gaan om heel kleine<br />
dingen. Bijvoorbeeld dat jij <strong>het</strong> als verzorgende<br />
belangrijk vindt om iemand<br />
nog lichamelijk te verzorgen. Terwijl de<br />
cliënt denkt: laat dat maar achterwege,<br />
dan houd ik tenminste nog wat energie<br />
over voor andere dingen. Mijn advies is:<br />
doe eens een stapje terug en kijk wat<br />
die persoon belangrijk vindt.’ Esther<br />
noemt een ander voorbeeld. ‘Ik herinner<br />
me een verzorgende die aan een<br />
mevrouw vroeg wat ze die dag wilde<br />
doen. De mevrouw antwoordde dat ze<br />
helemaal niks wilde. De verzorgende<br />
zei: ‘Dat is goed dan wassen we alleen<br />
even uw bovenlijf.’ Maar dat is niet wat<br />
die mevrouw zei. Dan moet je als cliënt<br />
wel heel assertief zijn om nogmaals aan<br />
te geven dat je helemaal niks wilt. Goed<br />
TvV / juli/augustus 2012 23<br />
TvV_12_07-08.indd 23 27/06/12 4:17 PM
Palliatieve zorg betekent dat je de ziekte niet meer probeert te genezen maar begeleiding en ondersteuning biedt.<br />
leren luisteren naar de reactie van de<br />
cliënt is essentieel.’<br />
Voor verzorgenden Riet Bosters en<br />
Carla Talboom, werkzaam bij zorggroep<br />
Tantelouise-Vivensis, zijn <strong>het</strong> herkenbare<br />
situaties. Allebei werken ze in een,<br />
volgens eigen zeggen unieke, woongroep<br />
voor dementerende ouderen in<br />
de laatste fase van hun leven. Beiden<br />
volgden de basiscursus palliatieve zorg<br />
bij <strong>het</strong> CPT. Carla: ‘Voor mij was de<br />
eyeopener van de cursus dat je er altijd<br />
alert op moet zijn dat de belangen van<br />
de cliënt voorop blijven staan. Als verzorgende<br />
heb je snel de neiging om te<br />
veel te willen zorgen. Ik herken dat wel<br />
bij mezelf. Het is belangrijk om je daar<br />
bewust van te zijn. Om jezelf vragen te<br />
stellen als: waarom wil ik dat de cliënt<br />
nog verrijking krijgt of die behandeling<br />
ondergaat? Is dat belangrijk voor die<br />
persoon of voor mijzelf ?’ Riet: ‘Wat mij<br />
vooral is bijgebleven van de cursus is<br />
dat je, met name moeilijke, situaties<br />
niet alleen vanuit jezelf maar vanuit<br />
verschillende perspectieven moet<br />
24 juli/augustus 2012 / TvV<br />
bekijken. Als je je kunt verplaatsen<br />
in een ander, dan kan er een opening<br />
ontstaan.’ Riet noemt als voorbeeld een<br />
echtgenote die haar stervende man,<br />
tegen <strong>het</strong> beleid in, stiekem vocht bleef<br />
toedienen. ‘Dat zijn moeilijke momenten,<br />
ook voor ons. We hebben haar<br />
uitgelegd dat haar man stervende was<br />
en dat vocht toedienen geen zin meer<br />
had. Dat <strong>het</strong> zelfs gevaarlijk kon zijn<br />
vanwege verstikking. Die boodschap<br />
kwam niet echt aan. Toen we later<br />
nogmaals met haar in gesprek gingen<br />
bleek dat ze eigenlijk geen afscheid kon<br />
nemen van haar man, al zei ze eerst<br />
van wel. Na dat gesprek hebben we<br />
de focus gelegd op de begeleiding van<br />
haar. We hebben haar laten voelen dat<br />
er begrip voor haar is. Uiteindelijk is<br />
dat proces heel goed verlopen.’<br />
vroeg stArten trAject<br />
Riet en Carla hebben dagelijks te maken<br />
met verschillende aspecten van palliatieve<br />
zorg. Ze zijn beiden ook leerlingbegeleider<br />
en hebben vaak stagiaires op de<br />
woongroep. Vinden ze dat er tijdens de<br />
opleiding voldoende aandacht wordt<br />
besteed aan <strong>het</strong> onderdeel palliatieve<br />
zorg? ‘Absoluut niet’, antwoorden ze in<br />
koor. Carla: ‘Het onderwerp wordt veel<br />
te algemeen behandeld. We hebben<br />
vaker stagiaires die zeggen: “Palliatieve<br />
zorg, dat is toch alleen voor mensen die<br />
kanker hebben?” Daar ligt al een punt.’<br />
‘Leerlingen denken vaak dat cliënten<br />
alleen palliatieve zorg nodig hebben als<br />
ze doodgaan’, vervolgt Riet. ‘Maar <strong>het</strong><br />
traject start al als mensen <strong>het</strong> bericht<br />
krijgen dat ze een ziekte hebben waarvan<br />
ze niet meer kunnen genezen. Dat<br />
is wezenlijk iets anders en geldt bijvoorbeeld<br />
voor alle cliënten met dementie.<br />
Palliatieve zorg geven betekent in die<br />
gevallen dat je de ziekte niet meer<br />
probeert te genezen maar begeleiding<br />
en ondersteuning biedt. Gaat iemand<br />
bijvoorbeeld slechter lopen, dan is<br />
<strong>het</strong> doel niet om degene beter te laten<br />
lopen maar om een hulpmiddel te<br />
vinden waarmee optimale ondersteuning<br />
wordt geboden.’<br />
TvV_12_07-08.indd 24 27/06/12 4:17 PM
Ook Rhea merkt tijdens de trainingen<br />
dat niet alleen leerlingen, maar ook gediplomeerde<br />
verzorgenden die al jaren<br />
aan <strong>het</strong> werk zijn, niet altijd weten wat<br />
een palliatief traject inhoudt. Volgens<br />
haar geldt dat overigens ook voor verpleegkundigen.<br />
‘Wil je dat laatste stukje<br />
goed doen, dan is <strong>het</strong> van belang dat<br />
weken vóór die fase ook al extra aandacht<br />
wordt besteed aan de cliënt. Denk<br />
aan <strong>het</strong> geven van goede mondzorg en<br />
<strong>het</strong> bevorderen van de darmwerking.<br />
Of ervoor zorgen dat de mantelzorger<br />
niet opbrandt.’ Rhea benadrukt dat<br />
verzorgenden een essentiële rol hebben<br />
in <strong>het</strong> hele traject. ‘Een dokter komt<br />
even langs om tien minuten naar de<br />
patiënt te kijken. Jij kent de patiënt veel<br />
beter en weet wat de problemen zijn.<br />
Verzorgenden realiseren zich dat vaak<br />
niet. Maar als je <strong>het</strong> tijdens de cursus bespreekt,<br />
hebben ze vaak een aha-erlebnis.’<br />
eutHAnAsie en pALLiAtieve sedAtie<br />
Uit <strong>het</strong> Nivel en EMGO-onderzoek komt<br />
naar voren dat verpleegkundigen en ver-<br />
‘Als iemand nog eet en drinkt en nog niet<br />
stervende is, mag de palliatieve sedatie niet<br />
worden ingezet’<br />
zorgenden met name behoefte hebben<br />
aan kennis rond <strong>het</strong> overlijden in andere<br />
culturen (45%) en wet- en regelgeving<br />
rondom euthanasie en zelfdoding (40%).<br />
Voor Rhea en Esther zijn die aspecten<br />
herkenbaar. Vooral over euthanasie<br />
en palliatieve sedatie bestaat nog veel<br />
onwetendheid en verwarring, merken<br />
beide vrouwen. ‘Verzorgenden denken<br />
soms dat palliatieve sedatie <strong>het</strong>zelfde is<br />
als euthanasie’, vertelt Rhea. ‘Dan weet<br />
je dus ook niet wat euthanasie is.’<br />
Esther licht beide handelingen toe en<br />
legt <strong>het</strong> verschil uit. Veel mensen, ook<br />
verzorgenden, denken dat euthanasie<br />
een recht is. ‘Ze menen dat de arts de<br />
plicht heeft om de euthanasie uit te<br />
voeren als patiënten erom vragen. Bij<br />
euthanasie moet de patiënt echter altijd<br />
aan bepaalde eisen voldoen. Zo’n<br />
situatie kan veel boosheid oproepen bij<br />
familie en ook bij verzorgenden die hier<br />
niet van op de hoogte waren. “Dit zou<br />
onze moeder nooit zo hebben gewild”,<br />
zijn dan de bekende reacties.’<br />
Palliatieve sedatie daarentegen is een<br />
medisch besluit dat wel uitgevoerd mag<br />
worden met (alleen) toestemming van de<br />
familie. Esther benadrukt echter dat <strong>het</strong><br />
om een handeling gaat die alleen ingezet<br />
kan worden als de arts de symptomen van<br />
de ziekte niet meer op een andere manier<br />
onder controle kan krijgen. Een andere<br />
vereiste is dat <strong>het</strong> echt om de laatste<br />
levensdagen van de patiënt gaat. ‘Soms<br />
zeggen patiënten wel eens: “Geef me nou<br />
maar dat spuitje om te gaan slapen.” Vaak<br />
is <strong>het</strong> dan nog veel te vroeg. Als iemand<br />
nog eet en drinkt en nog niet stervende<br />
is, mag deze behandeling niet ingezet<br />
worden.’<br />
BeLeving en Bestrijding vAn pijn<br />
Tijdens de trainingen merken Rhea en<br />
Esther dat verzorgenden vooral geïnteresseerd<br />
zijn in de symptoomproblemen<br />
van de ziekte, zoals pijn, vermoeidheid<br />
en misselijkheid. In veel gevallen blijkt<br />
dat verzorgenden op dat terrein ook<br />
nog <strong>het</strong> nodige kunnen bijleren. Rhea:<br />
‘Verzorgenden weten er vaak weinig<br />
over. Dat er verschillende soorten pijn<br />
zijn bijvoorbeeld. En dat als de ene<br />
medicatie niet effectief is, er voor een<br />
andere medicijn gekozen kan worden.<br />
Hetzelfde geldt voor misselijkheid.’<br />
Esther zegt dat <strong>het</strong> vaak een openbaring<br />
is voor verzorgenden als ze vertelt dat<br />
pijn en misselijkheid meer zijn dan<br />
alleen fysieke klachten. ‘De pijnbeleving<br />
van ieder mens is anders’, licht ze toe.<br />
‘Dat heeft te maken met onder andere<br />
opvoeding en cultuur, maar ook met de<br />
situatie. Iemand met een hersentumor<br />
beleeft hoofdpijn heel anders dan een<br />
gezond persoon met die klacht. Zo’n<br />
patiënt wordt bijvoorbeeld sneller<br />
angstig omdat hij denkt dat de tumor<br />
weer groeit. Door de angst kan de pijn<br />
toenemen.’<br />
De ervaring van pijn hangt samen met<br />
psychische, sociale en spirituele aspecten.<br />
Iemand met een klein sociaal<br />
netwerk kan zich bijvoorbeeld zorgen<br />
maken over of hij wel thuis kan sterven.<br />
Ook dergelijke aspecten kunnen de<br />
beleving van pijn beïnvloeden. Wil je de<br />
pijn van terminale patiënten optimaal<br />
bestrijden, dan is <strong>het</strong> van belang om een<br />
breed beeld van de patiënt te krijgen en<br />
hem goed te leren kennen, is <strong>het</strong> advies<br />
van Esther. Als verzorgende heb je een<br />
sterk signalerende rol. Zo kun je de<br />
huisarts informeren over de wel of niet<br />
geslaagde werking van de medicatie.<br />
Maar de rol van de verzorgende kan<br />
veel groter zijn. Als voorbeeld noemt<br />
Esther een patiënt die door <strong>het</strong> vele<br />
bezoek dat hij ontvangt geen rust krijgt,<br />
waardoor de pijn toeneemt. ‘Dat kun je<br />
aankaarten bij de patiënt en de familie:<br />
“Ik merk dat de pijn toeneemt door<br />
<strong>het</strong> vele bezoek. Hoe gaan we daarmee<br />
om?” Veel mensen vinden <strong>het</strong> moeilijk<br />
om bezoek te weigeren. Als verzorgende<br />
kun je de patiënt ondersteunen om daar<br />
beslissingen in te nemen.’ ■<br />
De telefoonnummers van de consultatieteams<br />
palliatieve zorg zijn te vinden op www.iknl.nl, onder<br />
palliatieve zorg/consultatie palliatieve zorg. De<br />
publicatie over <strong>het</strong> onderzoek van <strong>het</strong> Nivel en <strong>het</strong><br />
EMGO is te vinden op www.nivel.nl/nieuws.<br />
TvV / juli/augustus 2012 25<br />
TvV_12_07-08.indd 25 27/06/12 4:17 PM
Eindelijk echt<br />
inspiratie<br />
gevonden<br />
Buddy Netwerk zet zich in voor mensen<br />
met een ernstige, chronische en/of levensbedreigende<br />
ziekte, zoals kanker, MS of Hart-en<br />
Vaatziekten. De impact van de ziekte op iemands<br />
sociale en emotionele leven is groot, soms te groot.<br />
Word nu buddy en vergroot de wereld van een ander<br />
en ook die van jezelf. Simpelweg door er eens per<br />
week een paar uur voor de ander te zijn.<br />
Word ok bu dy !<br />
www.buddynetwerk.nl<br />
of bel 070-3649500<br />
Neemt u de zorg over?<br />
De mantelzorger wil er<br />
ook weleens tussenuit.<br />
Yvon is chronisch ziek en kan dankzij Loes thuis blijven wonen. Laatst is<br />
Yvon is chronisch ziek en kan dankzij Loes thuis<br />
Neemt Loes een paar dagen weggeweest u de om de zorg accu op te laden. over?<br />
blijven wonen. Laatst is Loes een paar dagen<br />
weggeweest Hierdoor hoefde ik niet weg!” De mantelzorger om de accu op te laden. wil er<br />
Yvon: Is zo’n vervanging “Door een ook vervanger iets voor u? En van bent u Handen-in-Huis bereid zich in te zetten werd voor<br />
ik minimaal uitstekend 3 dagen, inclusief de 2 nachten? Dan zijn wij op zoek naar u!<br />
ook weleens verzorgd. Hierdoor tussenuit.<br />
hoefde ik niet weg!”<br />
Yvon: “Door een vervanger van Handen-in-Huis werd ik uitstekend verzorgd.<br />
Uw inzet wordt beloond met een dagvergoeding. Bel of e-mail voor meer<br />
informatie. We vertellen u graag alles wat u wilt weten.<br />
Is Yvon zo’n is chronisch vervanging ziek en ook kan dankzij iets voor Loes thuis u? blijven En bent wonen. u bereid Laatst is<br />
Loes een paar dagen weggeweest om de accu op te laden.<br />
zich in te zetten voor minimaal 3 dagen,<br />
inclusief Hierdoor hoefde de 2 ik nachten? niet weg!” Dan zijn wij op zoek naar u!<br />
Uw Is zo’n inzet vervanging wordt ook beloond iets voor u? met En bent een u dagvergoeding.<br />
bereid zich in te zetten voor<br />
Bel minimaal of e-mail 3 Tel. dagen, 030 voor inclusief 659 meer 09 de 70 2 nachten? informatie. info@handeninhuis.nl<br />
Dan zijn wij op zoek naar u!<br />
Uw inzet wordt beloond www.handeninhuis.nl<br />
met een dagvergoeding. Bel of e-mail voor meer<br />
We vertellen u graag alles wat u wilt weten.<br />
Yvon: “Door een vervanger van Handen-in-Huis werd ik uitstekend verzorgd.<br />
informatie. We vertellen u graag alles wat u wilt weten.<br />
Tel. 030 659 09 70 info@handeninhuis.nl<br />
www.handeninhuis.nl<br />
TvV_12_07-08.indd 26 27/06/12 4:17 PM
1Palliatieve zorg<br />
Palliatieve zorg voor mensen met dementie<br />
of een verstandelijke beperking<br />
is wezenlijk anders dan palliatieve zorg<br />
aan uitbehandelde oncologiepatiënten.<br />
De nadruk ligt hier op <strong>het</strong> verliezen<br />
van zelfregie en <strong>het</strong> steeds meer afhankelijk<br />
worden van de patiënt. Deze<br />
afhankelijkheid vraagt een heel andere<br />
benadering en manier van zorg verlenen.<br />
StudieArena organiseert <strong>het</strong> Landelijk<br />
Congres Palliatieve Zorg, van autonomie<br />
naar afhankelijkheid. Het programma<br />
wordt inhoudelijk ondersteund door<br />
V&VN afdeling Palliatieve Zorg, Palliactief<br />
(<strong>Nederland</strong>se vereniging voor professionele<br />
palliatieve zorg) en Vilans (Kenniscentrum<br />
langdurende zorg).<br />
Het liefst wil je de zorg tijdens de laatste<br />
levensfase zo goed mogelijk afstemmen<br />
met de cliënt zelf. Maar wat als deze afstemming<br />
beperkt of niet (meer) mogelijk<br />
is, zoals bij mensen met dementie of een<br />
verstandelijke beperking?<br />
Locatie: Lunteren | Datum: 10 september<br />
| Prijs: € 330 (excl. btw) | Organisatie<br />
StudieArena<br />
Website: www.studiearena.nl<br />
2Kleinschalig wonen<br />
Op dit congres wordt speciaal aandacht<br />
besteed aan mantelzorg en vrijwilligerswerk.<br />
Dat zijn tegenwoordig onmisbare<br />
onderdelen van de zorg. Alleen met<br />
een goed samenspel tussen formele en<br />
informele zorgverleners kunnen we de<br />
stijgende zorgvraag <strong>het</strong> hoofd bieden.<br />
Tijdens dit congres, bestemd voor mana-<br />
aGEnda<br />
gers én verzorgenden, hoor je hoe je zelf<br />
en alle andere betrokkenen dit kunnen<br />
realiseren in samenwerking met de bewoners,<br />
mantelzorgers en de vrijwilligers.<br />
<strong>Nederland</strong> heeft zo’n 450.000 vrijwilligers<br />
in de zorg en 3,5 miljoen mantelzorgers.<br />
Wat kunnen en mogen deze mensen<br />
doen? Wie is juridisch verantwoordelijk<br />
als <strong>het</strong> misgaat? En wat betekent dit voor<br />
de kwaliteit van de zorg voor de bewoner?<br />
Tijdens dit congres zullen diverse<br />
sprekers ingaan op deze vraagstukken.<br />
Locatie: Ede | Datum: 27 september |<br />
Prijs: verzorgenden € 125; managers:<br />
€ 275 (excl. btw) | Organistatie: Reed<br />
Business Events<br />
Website: www.reedbusinessevents.nl<br />
3Infectiepreventie<br />
Infecties die ontstaan tijdens een verblijf<br />
in een verpleeg- of verzorgingshuis<br />
vormen een risico voor de gezondheid<br />
en veiligheid van cliënten. Bekende en<br />
veel voorkomende zorggerelateerde<br />
infecties zijn urineweginfecties, luchtweginfecties,<br />
wondinfecties en maagdarminfecties.<br />
Tijdens je werk word<br />
je regelmatig geconfronteerd met de<br />
problematiek van zorginfecties. Ook<br />
heb je vast wel eens situaties meegemaakt<br />
waarbij meerdere cliënten<br />
getroffen werden door de ‘buikgriep’<br />
veroorzaakt door <strong>het</strong> Noro-virus. Naast<br />
veel ongemak voor de cliënten worden<br />
dan ook vaak medewerkers ziek en<br />
wordt <strong>het</strong> dagelijkse werk voor een<br />
langere periode behoorlijk verstoord<br />
doordat er extra maatregelen getroffen<br />
moeten worden. Om verantwoorde<br />
zorg te kunnen verlenen is de aandacht<br />
voor infectiepreventie een absolute<br />
voorwaarde. Een goede handhygiëne en<br />
hygiënisch werken zijn enkele basiselementen<br />
uit <strong>het</strong> infectiepreventiebeleid<br />
Deze maand<br />
in verpleeg- en verzorgingshuizen.<br />
Tijdens deze bijeenkomst<br />
krijg je inzicht<br />
hoe zorginfecties ontstaan<br />
en hoe jij op<br />
professionele wijze een<br />
bijdrage kunt leveren om zorginfecties te<br />
voorkomen. Deze vakbijeenkomst is ontwikkeld<br />
in samenwerking met Diversey.<br />
Locatie: Munstergeleen | Datum: 27<br />
september | Prijs: € 99,95 | voor leden<br />
V&VN € 79,95 | voor student-leden<br />
€ 39,95 | Organisatie: V&VN<br />
Website: academie.venvn.nl<br />
4Gedragsproblemen bij<br />
4TIPS<br />
ouderen<br />
Ouderen met dementie vertonen vaak<br />
onbegrepen gedrag; gedrag dat als<br />
problematisch wordt ervaren door de<br />
zorgverlener of persoonlijke omgeving.<br />
Voorbeelden hiervan zijn rusteloosheid,<br />
verbale- of fysieke agressie en apathie.<br />
In de thuissituatie kan dit gedrag de relatie<br />
met de mantelzorgers onder druk<br />
zetten en is vroegtijdige verhuizing<br />
naar een verpleeg- of verzorgingshuis<br />
soms noodzakelijk. In een zorginstelling<br />
kan onbegrepen gedrag leiden tot<br />
wanhoop bij de zorgverleners.<br />
Op deze studiedag word je op de hoogte<br />
gesteld van de laatste kennis over prevalentie<br />
en oorzaken van probleemgedrag<br />
bij ouderen. Ook worden je handvatten<br />
aangereikt die je kunt toepassen in<br />
de omgang met onbegrepen gedrag.<br />
Probleemgedrag zowel in de intra- als<br />
de extramurale setting komt aan bod.<br />
Locatie: Utrecht | Datum: 11 oktober<br />
| Prijs: € 295 (excl. btw) | Organisatie:<br />
Leids Congresbureau<br />
Website: www.leidscongresbureau.nl<br />
TvV / juli/augustus 2012 27<br />
TvV_12_07-08.indd 27 27/06/12 4:17 PM
inTERViEW<br />
Een leidinggevende is er voor een<br />
optimale teamprestatie. zij heeft<br />
een steeds meer coachende rol. dat<br />
vindt verpleeghuispsycholoog Ronald<br />
Geelen, die <strong>het</strong> boek Zo komt mijn<br />
team verder schreef.<br />
TEKsT RHIJJA JANSEN<br />
lEidiNGGEVENdEN iN dE zORG<br />
‘Teamleiders moeten<br />
weten wat er op de afdeling speelt’<br />
Zijn er zo veel slechte leidinggevenden dat je dit boek<br />
schreef?<br />
‘Nee, integendeel. Ik heb veel bewondering voor leidinggevenden.<br />
Van bovenaf wordt hen regelmatig de<br />
duimschroeven aangedraaid en moeten zij bezuinigingen<br />
vertalen naar de werkvloer. Daar zijn veel verzorgenden<br />
ook niet blij mee. Hun functie wordt vaak geraakt bij<br />
reorganisaties. Met dit boek wil ik leidinggevenden een<br />
schouderklopje én handvatten geven.’<br />
Hebben ze die handvatten nodig?<br />
‘Soms wel. Ik zat een keer bij een multidisciplinair<br />
overleg waar een EVV’er werd medegedeeld: voer jij<br />
dat slechtnieuwsgesprek met familie. Ik zag een paar<br />
seconden een bedrukt gezicht, en toen antwoordde de<br />
verzorgende: “Ja natuurlijk.” Achteraf kwam ze bij me<br />
met de vraag hoe ze dat dan moest aanpakken. Als leidinggevenden<br />
taken delegeren, moeten ze dit blijven<br />
begeleiden. Je moet nagaan of de ander in staat is die<br />
taak te volbrengen.’<br />
verzorgenden kunnen hun leidinggevende dat toch ook<br />
gewoon vragen?<br />
‘Jazeker. Maar misschien durven ze <strong>het</strong> niet omdat ze<br />
<strong>het</strong> gevoel hebben dat ze dat eigenlijk hadden moeten<br />
weten. Of ze kijken heel erg tegen hun leidinggevende<br />
28 juli/augustus 2012 / TvV<br />
op, dan is <strong>het</strong> heel moeilijk om te zeggen: “Ik weet niet<br />
hoe dat moet.”’<br />
Wat is een goede leidinggevende?<br />
‘Je hebt ze in alle soorten en maten. Het belangrijkste is<br />
dat hij of zij weet wat er op de afdeling speelt, betrokken<br />
is, <strong>het</strong> voortouw neemt in <strong>het</strong> werk, en zelf <strong>het</strong> goede<br />
voorbeeld geeft. Als een leidinggevende niet goed in staat<br />
is om een team te motiveren of te leiden, kan <strong>het</strong> hele<br />
team in vertwijfeling raken.’<br />
Wat zijn de valkuilen?<br />
‘Dat zijn er veel. Een ervan is onthechting: als de leidinggevende<br />
zich boven <strong>het</strong> team zet, en zich gevoelloos<br />
opstelt wanneer een verzorgende zegt dat ze <strong>het</strong> gevoel<br />
heeft dat ze tekortschiet in de zorg. Het is dodelijk om<br />
dan koel te zeggen: “Ik heb niet meer uren, je doet <strong>het</strong><br />
er maar mee.”’<br />
Hoe moet je hier als leidinggevende op reageren?<br />
‘Luister naar je teamleden, laat ze zich afreageren en<br />
erken waar zij tegenaan lopen. Laat medeleven zien,<br />
en geef daarna richting hoe <strong>het</strong> beste van de situatie te<br />
maken is. Hoe je dit samen kunt doen, met je collegateamleden.<br />
En communiceer los hiervan naar de zorgmanager<br />
dat er meer uren nodig zijn.’<br />
TvV_12_07-08.indd 28 27/06/12 4:17 PM
lastig, zo’n sandwichconstructie ...<br />
‘Heel lastig. Vooral als je jouw team iets<br />
moet laten doen waar je zelf niet achter<br />
staat. Maar <strong>het</strong> is ook belangrijk dat de<br />
leidinggevende op een gegeven moment<br />
zegt: “Jongens, we hebben nu uitgebreid<br />
hierover gepraat, ik begrijp dat jullie je<br />
bedenkingen hebben, maar nu moeten<br />
we hiermee verder.” Je moet heel<br />
duidelijk zijn en je aandacht richten op<br />
wat je hier en nu wel kunt.’<br />
Helpt een goede leidinggevende mee<br />
op de werkvloer?<br />
‘Daar maken ze zich op korte termijn<br />
populair mee bij verzorgenden, maar je<br />
kunt er beter niet te veel een gewoonte<br />
van maken. Leidinggevenden die bijspringen<br />
zonder dit te begrenzen plegen<br />
roofbouw op zichzelf, want <strong>het</strong> werk<br />
is nooit af. Het regelwerk gaat erbij<br />
inschieten, en daarop wordt de leidinggevende<br />
óók afgerekend – vaak door<br />
haar manager.’<br />
Wat is de meest gehoorde klacht die<br />
verzorgenden over hun leidinggevende<br />
hebben?<br />
‘Dat er niet naar hen geluisterd wordt. Dat<br />
<strong>het</strong> haar allemaal niet echt interesseert ...’<br />
Dat hoeft trouwens niet altijd terecht te<br />
zijn, teamleden kunnen “luisteren” wel<br />
eens verwarren met “je zin krijgen”.’<br />
even een paar situaties vanuit <strong>het</strong> oogpunt<br />
van <strong>het</strong> teamlid. stel je leidinggevende<br />
trekt een collega voor, door haar<br />
altijd vrij te geven wanneer ze dat wil<br />
en jou niet. Wat moet je als verzorgende<br />
dan doen?<br />
‘Ik zou <strong>het</strong> niet oppotten, maar de leidinggevende<br />
hierop aanspreken. Neem<br />
haar apart en praat vooral vanuit je eigen<br />
gevoel. Dus niet: “Jij trekt Petra voor.”<br />
Maar: “Ik heb al drie keer met kerst<br />
moeten werken en Petra heeft dan steeds<br />
vrij. Ik voel me hierdoor benadeeld, hoe<br />
kijk jij daar tegenaan?” Misschien zul je<br />
dan horen dat er een bijzondere reden is<br />
dat Petra steeds vrij krijgt.’<br />
Je teamleider vraagt of je de lengte van<br />
je pauze beperkt houdt, maar staat zelf<br />
na de pauze nog met iemand een uur<br />
te keuvelen ...<br />
‘Het is heel lastig om je leidinggevende<br />
op haar eigen functioneren aan te<br />
spreken. Wat je vaak ziet gebeuren is dat<br />
teamleden hier onderling over klagen,<br />
en als de teamleider op vakantie of ziek<br />
is gaat er een clubje naar de leidingge-<br />
‘Luister naar je teamleden, laat ze zich<br />
afreageren en erken waar zij tegenaan lopen’<br />
vende erbóven en wordt alle vuile was<br />
buiten gehangen. Dat is niet correct en<br />
heel ingrijpend en frustrerend voor de<br />
leidinggevende.’<br />
Hoe moet je <strong>het</strong> dan doen?<br />
‘Probeer <strong>het</strong> eerst op een informele<br />
manier en zeg bijvoorbeeld met een<br />
glimlach: “Goh, ik zie dat <strong>het</strong> jou<br />
ook niet lukt om de pauze beperkt te<br />
houden.” Als dat geen effect heeft, kun<br />
je de teamleider een keer apart nemen<br />
en zeggen: “Ik zou <strong>het</strong> fijn vinden als ik<br />
je wat vaker op de afdeling zie.” Bedenk<br />
trouwens ook dat wat er voor jou als<br />
“beppen” uitziet, wel degelijk over <strong>het</strong><br />
werk kan gaan.’<br />
stel: er wordt op de afdeling zo erg<br />
over je geroddeld, dat je werk eronder<br />
lijdt. Als je bij je leidinggevende aanklopt,<br />
zegt ze: “maak je niet druk.”<br />
Wat nu?<br />
‘Geef aan dat <strong>het</strong> voor jou een ernstig<br />
probleem is, en dat zo’n opmerking je<br />
niet helpt. Als dit niet werkt, stap je naar<br />
een vertrouwenspersoon of de bedrijfsarts,<br />
en legt de situatie voor. Als een<br />
teamleider niet goed functioneert komt<br />
dit vaak via verschillende kanalen bij de<br />
zorgmanagers binnen. Maar ze grijpen<br />
niet altijd direct in. Je ziet <strong>het</strong> effect dan<br />
wel bij een nieuwe reorganisatieronde.’<br />
Wat is een groot misverstand onder verzorgenden<br />
over hun leidinggevende?<br />
‘Dat hij of zij er voor jou is, en moet<br />
zorgen dat jij <strong>het</strong> naar je zin hebt. De<br />
leidinggevende is er voor een optimale<br />
teamprestatie. En zal <strong>het</strong> team als groep<br />
en ieder individueel coachen om dit te<br />
bereiken. Hoofdtaak is niet dat iedereen<br />
altijd vakantie krijgt wanneer ze dit<br />
wil. En de boel oplossen wanneer je een<br />
meningsverschil met een collega hebt.<br />
De leidinggevende krijgt juist een steeds<br />
meer coachende rol. Net als bij een<br />
voetbalteam: een coach gaat ook niet<br />
de penalty’s voor je erin schieten maar<br />
geeft je aanwijzingen hoe <strong>het</strong> jou zelf<br />
beter kan lukken.’<br />
Wat is de slechtste leidinggevende die<br />
je ooit meemaakte?<br />
‘Ik heb met iemand gewerkt die een<br />
drugsprobleem had, en heel nonchalant<br />
overkwam. Elk probleem van familieleden<br />
of verzorgenden lachte ze weg<br />
met een algemene dooddoener. In haar<br />
eerste maand maakte ze al opmerkingen<br />
die totaal niet diplomatiek waren. Ze<br />
kwam er lang mee weg, totdat er een<br />
nieuwe reorganisatie kwam. Nu werkt<br />
zij waarschijnlijk ergens anders als leidinggevende<br />
...’<br />
maar met zo’n overplaatsing verschuift<br />
<strong>het</strong> probleem toch?<br />
‘Tja, sommige mensen lukt <strong>het</strong> steeds<br />
weer om in zo’n belangrijke rol terecht<br />
te komen omdat ze hun babbel goed bij<br />
zich hebben. Ik heb meegemaakt dat<br />
twee teamleden ergens anders gingen<br />
werken omdat ze <strong>het</strong> slecht konden<br />
vinden met hun leidinggevende. Een<br />
paar jaar later kregen ze dezelfde leidinggevende<br />
wéér, omdat ze was overgeplaatst<br />
...’ ■<br />
Winnen!<br />
TvV mag vijf exemplaren van Zo komt mijn team<br />
verder van Ronald Geelen verloten. Winnen? Kijk<br />
dan op www.tvvonline.nl.<br />
Zo komt mijn team verder. Communiceren<br />
en leidinggeven in de zorg. Ronald Geelen.<br />
ISBN: 9789491269059. Uitgeverij: Perspectief Uitgevers.<br />
Prijs: € 24,90. Meer info en bestellen:<br />
www.perspectiefuitgevers.nl.<br />
TvV / juli/augustus 2012 29<br />
TvV_12_07-08.indd 29 27/06/12 4:17 PM
Boek over jonge vrouw<br />
met MS<br />
ze werd Mis(s) <strong>Nederland</strong> 2007, model, voorvechter<br />
van gelijke rechten en veelgevraagd<br />
spreker. Terwijl Reni de boer eigenlijk ‘gewoon’<br />
naar school wilde en in <strong>het</strong> weekend lekker<br />
stappen, gooide Ms roet in <strong>het</strong> eten. Reni werd<br />
ziek toen ze 17 was. Een fikse griep die maar<br />
niet overging. Pas zes jaar later kreeg ze de<br />
diagnose Ms. de ziekte dwong haar haar plannen bij te stellen en haar<br />
energie te verdelen. Maar er kwam ook veel positiefs voor terug. Stuk! is<br />
<strong>het</strong> sprankelende verhaal van een jonge vrouw die haar leven een nieuwe<br />
wending wist te geven.<br />
Stuk! reni de Boer. isBn: 9789021550725. Prijs: € 19,95. uitgeverij:<br />
Kosmos uitgevers. Website:www.renideboer.nl.<br />
Zorgplan voor diabeteszorgverleners<br />
Het individueel zorgplan is een multidisciplinair opgesteld zorgplan.<br />
Verzorgenden en mensen met diabetes hebben hiermee<br />
een hulpmiddel in handen om een doeltreffende nauwe<br />
samenwerking vorm te geven. Het zorgplan moet eraan bijdragen<br />
dat mensen met diabetes zelf de regie nemen over hun<br />
zorgproces. Eerder werd geconstateerd dat er een behoefte bij<br />
patiënten was aan een product om meer grip te krijgen op <strong>het</strong><br />
eigen zorgproces. zorgverleners vroegen een actievere houding<br />
van de patiënt in hun eigen zorgproces en de verbetering van<br />
hun ziektebeeld. Ga naar www.actieprogrammadiabetes.nl/<br />
zorgplan om je zorgplan te bestellen of te downloaden. Het<br />
zorgplan is ontwikkeld door diabetesvereniging <strong>Nederland</strong><br />
(dVN) en Vilans en komt voort uit <strong>het</strong> Nationaal Actieprogramma<br />
diabetes (NAd).<br />
Basisboek Zorgethiek weer<br />
beschikbaar<br />
de tweede druk van <strong>het</strong> Basisboek Zorgethiek is weer<br />
beschikbaar. Grote belangstelling voor dit boek maakte<br />
een herdruk noodzakelijk, waarvan de inhoud gelijk<br />
is aan de eerste uitgave. Goede zorg staat en valt met<br />
de gevoeligheid voor wat patiënten meemaken, aandachtig<br />
zijn, op <strong>het</strong> juiste moment <strong>het</strong> goede doen.<br />
Voor mensen die zorg ontvangen is <strong>het</strong> wezenlijk<br />
belang dat ze gezien worden, dat zorgverleners vragen wat <strong>het</strong> voor hen betekent<br />
om van zorg afhankelijk te zijn. Om je daar als verzorgende in te bekwamen, is<br />
nadenken over goede zorg belangrijk. Ethiek is nadenken over wat goede zorg is<br />
en over die vraag gaat dit Basisboek Zorgethiek.<br />
meer informatie hierover is te vinden op: www.relief.nl.<br />
Basisboek Zorgethiek. inge van nistelrooy. € 22,50. Het boek is te bestellen<br />
bij reliëf via info@relief.nl.<br />
30 juli/augustus 2012 / TvV<br />
Dossier: Wat te doen<br />
bij hitte<br />
Een huis voor<br />
demente mensen<br />
PRiKBoRd<br />
Het is zomer, en dan betekenen warme<br />
dagen extra gezondheidsrisico’s voor<br />
ouderen en chronisch zieken. Extra aandacht<br />
voor <strong>het</strong> voorkomen van uitdroging<br />
is belangrijk. Ouderen en chronisch zieken<br />
met hart- en vaataandoeningen en longaandoeningen<br />
hebben eerder last van de<br />
warmte en kunnen ook eerder gezondheidsschade<br />
oplopen als gevolg van de<br />
warmte. dit komt omdat bij hen <strong>het</strong> risico<br />
op uitdroging groter is. Hierdoor kunnen<br />
ze verward raken. Ook kan uitdroging bijdragen<br />
aan aandoeningen zoals trombose,<br />
blaasontsteking, nierstenen en obstipatie.<br />
lees op www.tvvonline.nl wat je als verzorgende<br />
kunt doen om uitdroging bij<br />
cliënten te voorkomen.<br />
surf naar www.tvvonline.nl > Dossiers<br />
> Wat te doen bij hitte.<br />
Hoe moet een woon-zorgcentrum<br />
eruitzien zodat mensen met<br />
dementie zich er thuis voelen?<br />
Aan welke vereisten moet <strong>het</strong><br />
gebouw beantwoorden om ze er<br />
hun weg te doen vinden en te laten aarden?<br />
Hoe kun je door vormgeving en inrichting<br />
ervoor zorgen dat mensen met dementie goed<br />
wonen? Met die vragen trok Erik stroobants<br />
naar twintig woon-zorgcentra. zijn reportages<br />
en interviews met tekst, uitleg, foto’s en<br />
plannen staan in <strong>het</strong> boek Architectonica.<br />
Architectonica. erik stroobants en Patrick<br />
verhaest. isBn: 9789491297120. € 37,50.<br />
meer info en bestellen: www.epo.be.<br />
TvV_12_07-08.indd 30 27/06/12 4:17 PM
Zelfsturende teams<br />
in de praktijk<br />
Sinds Buurtzorg zijn intrede heeft gedaan, staat zelfsturing volop<br />
in de belangstelling. Zelfsturende teams bieden veel verantwoordelijkheid<br />
aan de medewerkers, maar dat betekent ook dat<br />
die verantwoordelijkheid van je geëist wordt, en dat vindt niet<br />
iedereen die in de zorg werkt een voordeel. Ook wordt in zelfsturende<br />
teams gevraagd dat je grote betrokkenheid voelt bij de<br />
inhoud van <strong>het</strong> werk. Ook dat vindt niet elke zorgverlener een<br />
voordeel. In dit boek wordt vooraal ingegaan op de werkwijze<br />
van zelfsturende teams. Vragen als ‘hoe communiceer je met elkaar’,<br />
‘hoe pak je problemen aan tijdens vergaderingen’ en ‘hoe<br />
bewaak je de kwaliteit’ komen aan de orde. Het resultaat bestaat<br />
uit veel praktische tips die iedereen die in een zelfsturend team<br />
werkt goed kan gebruiken. Maar ook managers en bestuurders<br />
kunnen iets oppikken van deze nieuwe benadering.<br />
Auteurs: Astrid Vermeer en Ben Wenting<br />
Uitgeverij: Reed Business<br />
ISBN: 978 90 352 3419 2<br />
Prijs: € 17,95<br />
www.palliatief.nl<br />
Zo komt mijn<br />
team verder<br />
Leidinggeven en communiceren<br />
is in de zorg niet<br />
vanzelfsprekend. Er zijn altijd<br />
onderwerpen die aandacht<br />
vragen of onderhoud nodig<br />
hebben. Betrokkenheid bij <strong>het</strong><br />
functioneren van <strong>het</strong> team is<br />
een allereerste vereiste. De<br />
leidinggevende is zelf haar<br />
belangrijkste instrument. Het<br />
gaat erom wat zij uitstraalt,<br />
zegt en doet. Zij laat daarin<br />
zien wat ze van belang vindt,<br />
wat haar waarden en overtuigingen<br />
zijn. Leidinggeven<br />
heeft vooral te maken met<br />
communicatie: hoe breng<br />
je over wat jij belangrijk en<br />
eigenlijk onmisbaar vindt?<br />
Een praktisch boek voor<br />
iedereen die <strong>het</strong> voortouw wil<br />
nemen in de zorg.<br />
Auteur: Ronald Geelen<br />
Uitgeverij: Perspectief Uitgevers<br />
ISBN: 978 94 9126905 9<br />
Prijs: € 24,90<br />
Stichting Agora is <strong>het</strong> onafhankelijk<br />
en landelijk ondersteuningspunt voor<br />
palliatieve zorg. Deze zorg richt zich<br />
op <strong>het</strong> verbeteren van de kwaliteit van<br />
leven van patiënten die ongeneeslijk<br />
ziek zijn en hun naderend sterven onder<br />
ogen moeten zien. Agora werkt aan de<br />
ontwikkeling van de palliatieve zorg<br />
in <strong>Nederland</strong> door <strong>het</strong> uitwisselen van<br />
kennis en informatie en <strong>het</strong> aanbieden<br />
BoEKEn<br />
Mijn partner<br />
wordt dement<br />
Er zijn anderhalf miljoen<br />
mensen die dagelijks zorgen<br />
voor hun dementerende partner,<br />
ouder of familielid. En dit<br />
aanzienlijke deel van de bevolking<br />
kan wel een steuntje in<br />
de rug gebruiken. Want hoe<br />
moet je met een dementerende<br />
omgaan? Dat is niet zo<br />
gemakkelijk. Wat kun je doen<br />
en wat moet je laten? Allereerst<br />
kun je proberen uit te<br />
gaan van de patiënt zelf. Voor<br />
hem is dement worden een<br />
angstig gevoel. Het is zaak om<br />
daar als partner niet machteloos<br />
tegenover te staan. Dit<br />
boek is een praktische gids<br />
voor familie die behulpzaam<br />
is bij <strong>het</strong> thuis verzorgen van<br />
een dementerende.<br />
Auteur: Sabya van Elswijk<br />
Uitgeverij: SWP<br />
ISBN: 978 90 8850 316 0<br />
Prijs: € 14,90<br />
daarvan aan de juiste professionals in<br />
de palliatieve zorg, en aan patiënten,<br />
naasten en <strong>het</strong> algemene publiek. Ook<br />
wil de stichting graag ondersteuning<br />
bieden aan zorgverleners en hun organisaties.<br />
In de rubriek Zorg Kiezen kun je zoeken<br />
naar palliatieve zorg in je eigen omgeving.<br />
Je vindt er ook cijfers over palliatieve zorg<br />
in <strong>Nederland</strong>.<br />
TvV / juli/augustus 2012 31<br />
TvV_12_07-08.indd 31 27/06/12 4:18 PM
TvV_12_07-08.indd 32 27/06/12 4:18 PM
TvV_12_07-08.indd 33 27/06/12 4:18 PM
MoREEl BERaad<br />
Een thuiszorgteam wil deze keer met behulp van een<br />
Moreel beraad nadenken over een mevrouw die om<br />
euthanasie vraagt. dergelijke verzoeken komen de laat-<br />
ste tijd vaker voor. de medewerkers willen graag met<br />
elkaar nadenken of dat met hun geloofsovertuiging<br />
overeenstemt en wat je te doen staat als je bezwaren<br />
hebt tegen euthanasie.<br />
TEKsT MARCELLE MULDER * | FOTO SHUTTERSTOCK<br />
Jij bent tegen euthanasie<br />
maar je cliënt is voor<br />
De mevrouw in kwestie<br />
krijgt sinds zes weken<br />
thuiszorg. De curatieve behandeling<br />
tegen longkanker<br />
is toen omgezet<br />
in palliatieve zorg thuis. Drie weken<br />
geleden zei ze tegen medewerker<br />
Marianne dat ze euthanasie wil. Marianne<br />
heeft op grond van haar geloofsovertuiging<br />
bezwaren tegen euthanasie.<br />
Zij vraagt zich af of ze dat aan mevrouw<br />
mag laten weten. Ook met de andere<br />
leden van <strong>het</strong> team praat mevrouw wel<br />
over haar wens en sommigen van hen<br />
hebben daar ook moeite mee. Ze vragen<br />
zich af of ze de keuze hebben om te<br />
stoppen met hun bijdrage aan de zorg<br />
als mevrouw werkelijk euthanasie wil.<br />
Is er ruimte voor <strong>het</strong> uiten van hun bezwaren?<br />
Wat is de rol van de thuiszorg<br />
bij een euthanasieverzoek? In hoeverre<br />
ga je mee met wat een cliënt wil?<br />
34 juli/augustus 2012 / TvV<br />
AcHtergrond<br />
Dit Moreel Beraad draait dus om de<br />
vraag van Marianne: ‘Mag ik mevrouw<br />
laten weten dat ik bezwaren heb tegen<br />
euthanasie?’ We onderzoeken deze<br />
vraag deze keer op een socratische<br />
manier, dat wil zeggen dat de deelnemers<br />
worden uitgedaagd om hun eigen<br />
kennis en ervaring te onderzoeken. De<br />
teamleden stellen elkaar eerst verhelderende<br />
vragen. Of de familieleden achter<br />
haar euthanasieverzoek staan? Haar<br />
man stemt er in ieder geval mee in.<br />
Ook is er een gesprek geweest met haar<br />
huisarts, maar over de uitkomst van dat<br />
gesprek weten ze op dit moment niets.<br />
De achtergrond van haar wens is dat ze<br />
erg bang is voor lijden en dat ze zelf wil<br />
bepalen wanneer dat genoeg is geweest.<br />
Dankzij de goede pijnmedicatie die mevrouw<br />
nu krijgt is ze minder bang voor<br />
die pijn en dat lijden, maar dat heeft<br />
in hoeverre ga je mee met een euthanasieverzoek van je cliënt als je als<br />
verzorgende bezwaren tegen euthanasie hebt?<br />
haar wens tot levensbeëindiging niet<br />
veranderd.<br />
Andere meningen<br />
Iedereen in de groep krijgt nu de<br />
gelegenheid hardop antwoord te geven<br />
op Mariannes vraag. Mariska steekt van<br />
wal en zegt dat ze vindt dat <strong>het</strong> een<br />
serieuze, reële vraag van mevrouw is. Ze<br />
wil daar met respect naar luisteren en<br />
haar uitleg geven over de mogelijkheden<br />
die er wellicht zijn via haar huisarts. Ze<br />
zou ook zeggen, dat ze <strong>het</strong> persoonlijk<br />
lastig vindt, omdat ze er anders in staat.<br />
Ze zou <strong>het</strong> wel bij zichzelf laten. Ze zou<br />
zeggen dat lijden volgens haar geloofsovertuiging<br />
een bedoeling heeft en dat<br />
wij niet weten wat die bedoeling is,<br />
maar God wel. Misschien heeft ze nog<br />
veel te geven volgens Gods plan.<br />
Corry vindt dat de keuze bij de cliënt<br />
ligt. Ook al is ze <strong>het</strong> er niet mee eens,<br />
TvV_12_07-08.indd 34 27/06/12 4:18 PM
ze respecteert haar keuze. Ze vindt dat<br />
ze niet medeverantwoordelijk is voor<br />
de keuze van de vrouw als ze er met<br />
haar over praat en haar respecteert<br />
in haar wens. Ze wil er voor de vrouw<br />
zijn, ook als zij iets wil waar Corry niet<br />
achterstaat.<br />
Jolanthe voegt daaraan toe dat ze zich<br />
medeverantwoordelijk voelt als ze haar<br />
zorg blijft geven en als ze <strong>het</strong> daar<br />
met haar over heeft. Haar persoonlijke<br />
mening is dat je niet eigenmachtig mag<br />
beslissen over <strong>het</strong> einde van je leven.<br />
En ze vindt ook dat ze niet mag helpen<br />
als iemand dat wil. Helpen begint voor<br />
mij bij luisteren en meedenken. Als ze<br />
haar zou vragen of ik haar wil helpen de<br />
kleren uit te zoeken voor na haar dood,<br />
dan zou ze dat niet doen. Ze denkt dat<br />
ze dat niet kan.<br />
Afra begint met te zeggen dat ze <strong>het</strong><br />
echt lastig vindt. Ze gelooft niet dat<br />
ze uit zichzelf zou zeggen wat haar<br />
mening is over euthanasie. Ze zou zich<br />
op de vlakte houden, neutraal blijven.<br />
Als ze met haar mee zou leven, zou ze<br />
toch <strong>het</strong> gevoel krijgen in haar wens<br />
mee te gaan. Maar ze vindt <strong>het</strong> ook<br />
niet nodig haar te vertellen hoe ze erover<br />
denkt. Alleen als de vrouw ernaar<br />
vraagt, zou ze zeggen dat ze vindt dat je<br />
niet zelf kunt beschikken over je leven.<br />
En wie weet ontstaat dan een gesprek.<br />
Dat heeft ze wel eens meegemaakt. De<br />
cliënt vertelde toen hoe hij <strong>het</strong> zag en<br />
zij vertelde hoe zij <strong>het</strong> zag. Ze hoefden<br />
elkaar niet te overtuigen, dat maakte<br />
<strong>het</strong> mooi.<br />
Franka is van mening dat je heel voorzichtig<br />
moet zijn met wat je zegt.<br />
Tenslotte is <strong>het</strong> niet haar leven. Haar ervaring<br />
is dat buitenstaanders de neiging<br />
hebben <strong>het</strong> altijd beter te weten en hun<br />
mening niet onder stoelen of banken<br />
te steken. Maar de situatie waarin de<br />
vrouw verkeert kan de vrouw alleen zelf<br />
navoelen. Franka vindt dat ze niet hoeft<br />
te zeggen wat ze ervan vindt. Dat beslist<br />
de vrouw zelf, zij kan haar alleen maar<br />
ondersteunen.<br />
Samira is heel benieuwd naar de achtergrond<br />
van de vraag van de vrouw. Waarom<br />
zou ze dat willen? Zijn er medische<br />
redenen? Is ze bang om te stikken? Het<br />
is vast niet zomaar, dat ze dit vraagt.<br />
Wat kan ze haar bieden? Wat kan <strong>het</strong><br />
team voor haar doen zodat ze niet bang<br />
hoeft te zijn? En dan hoopt ze dat de euthanasie<br />
eigenlijk helemaal niet hoeft.<br />
Allessandra heeft een euthanasiegeval<br />
bij een meneer meegemaakt en is daardoor<br />
tot de overtuiging gekomen dat als<br />
iemand zoiets wil, de keuze voor hem al<br />
vaststaat. Daar heeft haar persoonlijke<br />
mening dan niet zo veel aan toe te<br />
voegen. Ze respecteert de wens van<br />
Corry vindt dat ze niet<br />
medeverantwoordelijk<br />
is voor de keuze van<br />
de vrouw als ze er<br />
met haar over praat<br />
en haar respecteert in<br />
haar wens<br />
de cliënt en gaat er niet meer over in<br />
gesprek. Ze had er begrip voor dat die<br />
meneer niet langer kon leven met dit<br />
lijden en ze is erbij gebleven.<br />
er voor iemAnd zijn<br />
Uit deze reacties blijkt dat er veel<br />
verschillende antwoorden zijn te geven<br />
op de vraag in hoeverre je eigen mening<br />
over euthanasie mee mag spelen in<br />
de zorg. Sommigen vinden dat er in<br />
ruime mate plaats moet zijn voor hun<br />
bezwaren tegen euthanasie. Anderen<br />
vinden dat je persoonlijke opvattingen<br />
de zorg voor de vrouw niet mogen<br />
beïnvloeden. Sommigen zouden over<br />
hun mening praten, anderen alleen op<br />
verzoek en weer anderen helemaal niet.<br />
Voor Marianne is duidelijk dat ze niet<br />
alleen staat in haar zoektocht. Ze merkt<br />
op dat ze eigenlijk heel weinig van euthanasie<br />
afweet en er sowieso over wil<br />
gaan lezen. Verder staat nu voor haar<br />
vast dat ze met mevrouw in gesprek wil<br />
blijven en er voor haar wil zijn, hoe <strong>het</strong><br />
ook zal lopen. ‘Ik vind <strong>het</strong> heel moeilijk<br />
maar ik doe <strong>het</strong> wel.’ De kern ligt voor<br />
haar bij de balans tussen ‘trouw zijn aan<br />
jezelf en mevrouw erkennen en steunen<br />
in haar keuze.’ ■<br />
* Marcelle Mulder, humanistisch raadsvrouw,<br />
www.curamea.nl.<br />
TvV / juli/augustus 2012 35<br />
TvV_12_07-08.indd 35 27/06/12 4:18 PM
KEnniSQuiz<br />
Wat weet jij?<br />
Kies steeds 1 van de 4 antwoorden. Vul je oplossing,<br />
bijvoorbeeld ABCD, in op www.tvvonline.nl of<br />
stuur haar voor 11 september 2012 per post naar<br />
Redactie TvV, Kennisquiz 7/8, Postbus 10208,<br />
1001 EE Amsterdam. Onder de goede inzendingen<br />
verloten we de prijzen die hiernaast staan. Bij de<br />
inzending kun je aangeven welke prijs je voorkeur<br />
heeft.<br />
1) Hoeveel krijgen verzorgenden erbij in de<br />
nieuwe cao?<br />
A) 1,2 %<br />
B) 4 %<br />
C) 0 %<br />
D) 2,6 %<br />
2) Welke theatergroep verzorgt speciale<br />
huiskamervoorstellingen in verpleeghuizen?<br />
A) Nationaal Toneel<br />
B) Toneelgroep Amsterdam<br />
C) Het Toneel Speelt<br />
D) Theater Veder<br />
3) Waar staan de letters CPT voor als <strong>het</strong> om<br />
palliatieve zorg gaat?<br />
A) Comité Palliatieve Training<br />
B) Consultatief Palliatief Team<br />
C) Coördinatie Palliatieve Training<br />
D) Collectieve Palliatieve Training<br />
4) Wie heeft <strong>het</strong> boek Zo komt mijn team verder<br />
geschreven?<br />
A) Ronald Geelen<br />
B) Harry Geelen<br />
C) Aat Ceelen<br />
D) Rhijja Jansen<br />
36 juli/augustus 2012 / TvV<br />
Speel de<br />
kennisquiz online:<br />
www.tvvonline.nl/<br />
Na <strong>het</strong> werk/<br />
Kennisquiz<br />
Kies je prijs<br />
Zalig zomers<br />
Het debuutalbum Marbles<br />
van Kris Berry is om je<br />
vingers bij af te likken. In<br />
de tuin of op <strong>het</strong> balkon,<br />
teenslippers aan, roseetje<br />
in de hand, zon op je<br />
gezicht, en warmbloedige<br />
soul en jazz van Kris op<br />
de achtergrond. Deze<br />
vrouw van Curaçao verwarmt<br />
elk hart een beetje<br />
meer.<br />
Kris Berry. Marbles. EAN:<br />
8716059003252. Wicked<br />
Jazz Sounds Recordings.<br />
www.meetkrisberry.com.<br />
TvV mag drie albums van<br />
Kris Berry verloten onder<br />
de goede inzendingen<br />
van de kennisquiz.<br />
Liefste zeepje<br />
Lekkere<br />
luiwammes<br />
In de webhop van Pretty<br />
Please vind je de origineelste<br />
verzorgingsproducten voor<br />
je hele lijf, voor hem of haar.<br />
Wat dacht je van een lipgloss<br />
in de vorm van een cupcake,<br />
een nagelvijl van glas, en<br />
shampoo als een massief<br />
blok? Wij zijn straalverliefd<br />
op de zeepjes met een hartje,<br />
met een zijdezacht prijsje.<br />
Kijk voor meer info op www.prettyplease.nl.<br />
Luilak is dé webwinkel<br />
voor luieren. Hangmatten,<br />
hangstoelen, badjassen,<br />
strandlakens, je vindt <strong>het</strong><br />
er allemaal. De inkopers<br />
reizen naar <strong>het</strong> zonnige<br />
zuiden om daar rechtstreeks<br />
bij de producent<br />
de mooiste producten<br />
in te kopen. Eerlijke<br />
handel dus. Daarnaast<br />
wordt van elk gekocht<br />
product 1 euro aan een<br />
Colombiaans kindertehuis<br />
geschonken. Kijk ook op<br />
www.luilak.nl.<br />
TvV mag twee fl eurige<br />
hangmatten t.w.v. € 39,95<br />
verloten<br />
onder<br />
de<br />
goede<br />
inzendingen<br />
van de<br />
kennisquiz.<br />
TvV mag vijf zeepjes van Sweet Heart (twv € 2,50) en vijf<br />
stuks van Warmhartig (t.w.v. € 2,30) verloten onder de<br />
goede inzendingen van de kennisquiz.<br />
TvV_12_07-08.indd 36 27/06/12 4:18 PM<br />
Vacatu
Het beste aanbod<br />
aan zorgvacatures<br />
Kijk voor <strong>het</strong> complete vacature aanbod<br />
op gezondheidszorgbanen.nl of kies<br />
direct de vacaturebank die aansluit bij<br />
uw vakgebied!<br />
ZorgvisieBanen.nl<br />
Deze en meer banen op: www.zorgvisiebanen.nl/recruiters<br />
Deze en meer banen op: www.verzorgendenbanen.nl/recruiters<br />
Powered by:<br />
Programmaleider<br />
teach-the-teacher<br />
Accountmanager<br />
regio Den Haag<br />
Afdelingshoofd Financiele<br />
Administratie<br />
VerzorgendenBanen.nl<br />
Amsterdam<br />
MedischContactBanen.nl<br />
Deze en meer banen op: www.medischcontactbanen.nl/recruiters<br />
NursingBanen.nl<br />
Opleider/Adviseur<br />
Verzekeringsgeneeskunde<br />
Endoscopieverpleegkundige<br />
Deze en meer banen op: www.nursingbanen.nl/recruiters<br />
ZorgWelzijnBanen.nl<br />
Verzorgende IG (M/V) Casemanager<br />
Rossum<br />
Dementie<br />
Ziekenverzorgende<br />
van de wijk<br />
Verzorgende /<br />
Verzorgende IG<br />
Den Haag<br />
Rhenen<br />
Deze en meer banen op: www.zorgwelzijnbanen.nl/recruiters<br />
Maastricht<br />
Rotterdam<br />
Apeldoorn<br />
Groningen<br />
Regio Utrecht<br />
Loosdrecht<br />
Regisseur Meervoudige<br />
Amsterdam<br />
Problematiek<br />
Den Haag<br />
Utrecht<br />
Klinisch Psycholoog<br />
Jeugdarts<br />
Verpleegkundigen<br />
afdelingen ouderen,<br />
psychosen<br />
Meldkamercentralist<br />
Woonbegeleider /<br />
Verzorgende IG gezocht<br />
Amsterdam<br />
Zeist<br />
Uw vacature ook onder de aandacht van ruim 80.000 zorgprofessionals?<br />
Neem direct contact op met Remco Hoogendoorn: 06-12647384 of gezondheidszorgbanen@reedbusiness.nl<br />
VacatureAdvertentie_NUR_215x285mm.indd 1 6/20/2012 9:54:21 AM<br />
TvV_12_07-08.indd 37 27/06/12 4:18 PM
BERoEPSVERWanT<br />
Annemiek van de Rijdt is sinds zes<br />
jaar regiomanager bij zorggroep<br />
Pantein in Oost-brabant. ze is<br />
eindverantwoordelijke voor de<br />
thuiszorg, <strong>het</strong> zorgcentrum,<br />
<strong>het</strong> woon-zorgcomplex en de<br />
steunpunten in Cuijk. ‘Een van de<br />
doelen die we willen bereiken is<br />
maximale inspraak van cliënten.’<br />
TEKsT EN FOTO CHRISTEL BOS<br />
REGiOMANAGER ANNEMiEK VAN dE RiJdT:<br />
Wat houdt jouw functie in?<br />
‘Als regiomanager ben ik bezig met de toekomst van<br />
de zorg en met de vraag waar we over twintig jaar<br />
willen zijn. Ons doel is de best mogelijke zorg bieden.<br />
We willen op alle onderdelen een acht scoren. Wat je<br />
daarvoor nodig hebt en hoe we dat bereiken doen we in<br />
samenspraak met personeel en bewoners. Belangrijk is<br />
dat iedereen achter de toekomstvisie staat.’<br />
Kun je een voorbeeld noemen van een doel dat je wilt<br />
bereiken?<br />
‘We willen maximale inspraak van cliënten. Zo hebben<br />
we de bewoners van een afdeling van zorgcentrum De<br />
Maartenshof gevraagd wat hun wens is. Daaruit kwam<br />
naar voren dat ze meer individueel gerichte activiteiten<br />
willen en minder groepsgerichte. We zijn nu een jaar<br />
bezig met een pilot en we kijken of <strong>het</strong> resultaat, maximale<br />
inspraak van cliënten, gehaald kan worden.<br />
Zo is er een meneer die elke week gaat kaarten in <strong>het</strong><br />
dorpscafé. Een ander voorbeeld is een mevrouw op de<br />
woon-zorgafdeling die op de wachtlijst staat om opgenomen<br />
te worden op de verpleegafdeling. We hebben<br />
38 juli/augustus 2012 / TvV<br />
Annemiek van de Rijdt samen met zuster Monique die in een aanleunwoning woont en steun en<br />
toeverlaat is voor de bewoners van zorgcentrum de Maartenshof.<br />
‘Verzorgenden worden steeds<br />
creatiever in <strong>het</strong> bedenken van oplossingen’<br />
overleg gehad met medebewoners en besproken wat we<br />
in de tussentijd voor haar kunnen doen. Een buurvrouw<br />
gaat nu elke middag een spelletje met haar doen.’<br />
Wat betekenen de veranderingen in de zorg voor<br />
verzorgenden?<br />
‘Verzorgenden hebben een andere rol gekregen. Van zorg<br />
overnemen gaan ze steeds meer naar ondersteunend<br />
werk. Dat is heel knap. Je ziet dat ze heel creatief worden<br />
in <strong>het</strong> bedenken van oplossingen. Voorheen hadden<br />
verzorgenden <strong>het</strong> idee dat zij een oplossing voor een<br />
probleem moeten vinden. Een voorbeeld is de mevrouw<br />
die heel angstig was om te sterven. Er moest vierentwintig<br />
uur per dag iemand naast haar zitten. Dat wil niet<br />
zeggen dat de verzorgende dat moet zijn. Ze is niet de<br />
enige die voor dat probleem staat. Er zijn medebewoners<br />
en buurtbewoners.<br />
Verzorgenden bevorderen steeds meer de zelfredzaamheid.<br />
Dat betekent niet alleen dat cliënten voor zichzelf<br />
kunnen zorgen, maar ook dat ze sociale relaties aangaan.<br />
Ze leggen de vraag “wat een cliënt wil” bij de cliënten<br />
zelf neer.’<br />
TvV_12_07-08.indd 38 27/06/12 4:18 PM
‘ook al zit een bewoner oud en verlamd in<br />
een rolstoel, ik vergeet nooit dat hij jong is<br />
geweest en veel heeft meegemaakt’<br />
ouderen krijgen steeds meer eigen<br />
verantwoordelijkheid. Hoe gaan ze<br />
daarmee om?<br />
‘Sommige bewoners moeten daaraan<br />
wennen. We hebben een bewoner<br />
gehad die <strong>het</strong> er helemaal niet mee eens<br />
was dat hij zelf zijn groenten moest<br />
uitkiezen in de supermarkt. “Ik wil dat<br />
mijn boterhammen gesmeerd worden<br />
en dat mijn schoenen worden aangetrokken.<br />
Ik zit in een verzorgingshuis,<br />
verzorg mij dan”, was zijn reactie. Als je<br />
dan met hem in gesprek gaat, blijkt dat<br />
zijn vrouw alles deed. Hij hoefde nooit<br />
wat te doen.’<br />
Wat is zo leuk aan de ouderenzorg?<br />
‘Het is zo complex. Mensen nemen een<br />
heel leven met zich mee. Als je in een<br />
zorginstelling terechtkomt, begin je aan<br />
de laatste fase van je leven. Hoe sluit je<br />
die levensloop op een waardige manier<br />
af en hoe kunnen we daar als zorgverlener<br />
een bijdrage aan leveren? Deze<br />
vragen maken <strong>het</strong> werken met ouderen<br />
zo interessant. Je kunt veel leren van al<br />
die levenslopen.’<br />
Hoe zie jij ouderen?<br />
‘Ook al zit een bewoner oud en verlamd<br />
in een rolstoel, ik vergeet nooit dat hij<br />
jong is geweest en veel heeft meegemaakt.<br />
Als je je daar een voorstelling<br />
van kunt maken, benader je ze anders.<br />
Ze zijn zoveel meer dan alleen oud. Ik<br />
vind <strong>het</strong> jammer dat de beeldvorming<br />
van oud zijn zo negatief is. Iedereen<br />
wil oud worden, maar niemand wil<br />
oud zijn. Ook <strong>het</strong> imago van zorginstellingen<br />
is slecht. Als ik niet in zorgcentrum<br />
De Maartenshof zou willen wonen,<br />
ben ik geen knip voor de neus waard.<br />
Natuurlijk is <strong>het</strong> gedateerd en woon ik<br />
liever in een appartement in plaats van<br />
met z’n tweeën op een kamer. Maar<br />
daarin gaat verandering komen. We zijn<br />
met nieuwbouw bezig.’<br />
Wat is <strong>het</strong> belang van thuiszorg?<br />
‘Thuiszorg is heel belangrijk voor<br />
mensen. Er is een grote mate van vertrouwen<br />
in verzorgenden. Maar verzorgenden<br />
moeten ervoor zorgen dat<br />
ze mensen niet afhankelijk maken. Het<br />
kan niet zijn dat jij als verzorgende de<br />
oplossing bent voor hun probleem. In<br />
extreme gevallen zien cliënten hun verzorgende<br />
als vervanger van hun zoon of<br />
dochter met wie ze geen contact meer<br />
hebben. Het is goed als een verzorgende<br />
aangeeft dat cliënten ook gebruik<br />
kunnen maken van andere mensen in<br />
hun netwerk. Netwerken in de thuiszorg<br />
wordt steeds belangrijker.’<br />
Wat hebben mensen nodig om zo<br />
lang mogelijk thuis te kunnen blijven<br />
wonen?<br />
‘Veiligheid. Dat geldt niet alleen voor<br />
<strong>het</strong> eigen huis. Ook de zekerheid hebben<br />
op iemand te kunnen vertrouwen<br />
die je ophaalt om naar de wekelijkse<br />
kaartclub te gaan of om iets anders<br />
leuks te doen is belangrijk. Ouderen<br />
hebben structuur en zekerheid nodig.’<br />
Hoe zie je de toekomst van de<br />
ouderenzorg in nederland?<br />
‘Ouderen krijgen steeds meer verantwoordelijkheid.<br />
Ook de keuzes nemen<br />
toe. In de toekomst kunnen mensen<br />
niet alleen voor thuiszorg kiezen, maar<br />
ook welk zorgteam en welke zorgcoördinator<br />
ze in huis halen. De verantwoordelijkheid<br />
voor de opvang en ondersteuning<br />
van ouderen komt steeds meer bij<br />
de gemeenschap te liggen en minder bij<br />
de professionele zorg. Zorg blijft, maar<br />
de rol verandert. Er zal een toename<br />
zijn van mensen met complexe problemen<br />
in woon-zorginstellingen.’ ■<br />
Annemiek van de rijdt is sinds zes jaar<br />
locatiemanager bij zorggroep pantein.<br />
Daarvoor werkte ze bij een zorgverzekeraar.<br />
Als opleidingen heeft ze<br />
hbo-v en gezondheidswetenschappen<br />
gedaan en ze werkte in verschillende<br />
takken van de gezondheidszorg. Bij<br />
pantein is ze regiomanager van de<br />
thuiszorg, zorgcentrum Maartenshof,<br />
woon-zorgcomplex de Schittering en<br />
steunpunten Hof van Cuijk en Marene.<br />
pantein levert zorg in oost-Brabant<br />
en bestaat uit <strong>het</strong> Maasziekenhuis<br />
pantein, Thuiszorg pantein en Zorgcentra<br />
pantein in oost-Brabant.<br />
ColoFon<br />
Tijdschrift voor Verzorgenden (TvV) is <strong>het</strong> vakblad voor<br />
verzorgenden iG, verzorgenden en helpenden, werkzaam<br />
in verpleeghuizen, verzorgingshuizen, thuiszorg, gehandicaptenzorg<br />
en kraamzorg. TvV is een gemeenschappelijke<br />
uitgave van Reed business en de stichting Publikaties<br />
voor Verpleegkundigen en Verzorgenden (sPVV).<br />
Hoofdredacteur: Ralf beekveldt<br />
Eindredacteur: dirk de Rover<br />
Tekstcorrecties: Marijn Mostart<br />
Redactiecoördinator tvvonline.nl:<br />
Rhijja Jansen, tel. 020 - 515 9713,<br />
rhijja.jansen@reedbusiness.nl<br />
Redactieadres: Tijdschrift voor Verzorgenden,<br />
Elly van zwol, Postbus 10208, 1001 EE Amsterdam,<br />
tel. 020 - 520 60 67, redactie.tvv@y-publicaties.nl<br />
Aan dit nummer werkten mee: Christel bos,<br />
Rhijja Jansen, Cor Mantel, Annet Maseland, Marcelle<br />
Mulder, irene Muller-schoof, Roel seidell, sigrid<br />
starremans.<br />
Redactieraad: Marike van Nieuw ame rongen, lucia van<br />
Milaan, sietske Posthuma, José de Reus, Gerrie strijbosch<br />
Advertenties: <strong>Cross</strong> Advertising 010 - 742 10 23<br />
gezondheidszorg@crossadvertising.nl<br />
Marketing: sejla dmitrovic 020 515 9787<br />
sejla.dmitrovic@reedbusiness.nl<br />
Uitgeverij: Reed business<br />
Uitgever: ben Konings<br />
Adres SPVV: Postbus 3135, 3502 GC Utrecht (niet<br />
voor abonnementen, advertenties of redactionele<br />
inhoud)<br />
Druk: senefelder Misset, doetinchem<br />
Abonnementen: Abonnementen lopen automatisch<br />
door, tenzij uiterlijk 30 dagen voor de vervaldatum bij<br />
onze klantenservice wordt opgezegd via telefoonnummer<br />
0314-358358. Kies de optie ‘vraag over <strong>het</strong> abonnement”<br />
en vervolgens de optie “abonnement opzeggen”.<br />
Ook voor informatie over uw lopende abonnement kunt<br />
u contact opnemen met onze klantenservice.<br />
Abonnementsprijzen: Per jaar, inclusief btw:<br />
Particulieren € 71,40 / instellingen € 182,70 / studenten<br />
€ 30,50 / introductieabonnement € 7,95 / buitenlandse<br />
abonnees € 104,20<br />
bij betalen via acceptgiro wordt € 2,50 (incl. btw) aan<br />
kosten in rekening gebracht.<br />
Klantenservice: Postbus 808, 7000 AV doetinchem,<br />
telefoon: 0314 - 35 83 58 (ma. t/m vr. 8.30-17.00).<br />
klantenservice@reedbusiness.nl<br />
Wet Bescherming Persoonsgegevens: Je gegevens<br />
kunnen worden gebruikt voor <strong>het</strong> toezenden van informatie<br />
en/of speciale aanbiedingen door Reed business<br />
information en speciaal geselecteerde bedrijven. Heb<br />
je hier bezwaar tegen stuur dan een brief naar Reed<br />
business information,<br />
t.a.v. Adresregistratie, Postbus 808, 7000 AV<br />
doetinchem.<br />
ISSN: 0921 - 5832<br />
TvV / juli/augustus 2012 39<br />
TvV_12_07-08.indd 39 27/06/12 4:18 PM
Congres: Kleinschalig wonen voor ouderen<br />
Met sprekers over de optimale<br />
samenwerking met mantelzorgers en vrijwilligers<br />
<strong>Nederland</strong> heeft zo’n 450.000 vrijwilligers in de<br />
zorg en 3,5 miljoen mantelzorgers. Mantelzorg<br />
en vrijwilligerswerk worden daardoor onmisbare<br />
onderdelen van de zorg. Goed samenspel<br />
tussen formele en informele zorgverleners kunnen<br />
de stijgende zorgvraag <strong>het</strong> hoofd bieden!<br />
Bestemd voor:<br />
Beleidsmakers & managers in de zorg<br />
Verzorgende, woonzorgbegeleiders,<br />
EVV’ers, activiteitenbegeleiders,<br />
medewerkers maatschappelijke zorg e.a.<br />
27 september 2012 | Van 9.30 – 17.00 uur | ReeHorst, Ede<br />
Apart programma met<br />
workshops voor managers<br />
en verzorgende<br />
Tijdens <strong>het</strong> congres: Kleinschalig wonen voor ouderen leert u:<br />
· Wat kunnen en mogen vrijwilligers en mantelzorgers doen?<br />
· Wie is juridisch verantwoordelijk als <strong>het</strong> misgaat?<br />
· En wat betekent dit voor de kwaliteit van zorg voor de bewoner<br />
zelf?<br />
Er zullen diverse sprekers ingaan op deze vraagstukken. In de<br />
middag zijn er de gebruikelijke, praktische workshops als kleinschalig<br />
wonen met domotica, kostendekkend welzijn, van zorgplan<br />
naar leefplan en medicatieveiligheid.<br />
Kijk voor meer informatie en aanmelden op: www.reedbusinessevents.nl/kleinschaligwonen<br />
Kleinschalig Wonen_215x285.indd 1 5/11/2012 6:51:52 PM<br />
TvV_12_07-08.indd 40 27/06/12 4:18 PM
Change language