artikel - Nationale Coöperatieve Raad voor land

cOöperaties in de eurOpese land- en tuinBOuW
Jos Bijman, universitair docent aan Wageningen University
De afgelopen twee jaar waren Jos Bijman en Krijn Poppe van respectievelijk Wageningen
University en LEI projectmanagers van het EU-project ‘Support for farmers’ cooperatives’.
De Europese Commissie wil via het project achtergrondinformatie verzamelen dat boeren
helpt zich in coöperaties te verenigen om hun markt- én inkomenspositie te verbeteren. En
om te weten te komen welke beleidsmaatregelen de ontwikkeling van coöperaties stimuleren.
Het project levert veel gegevens over coöperaties en producentenorganisaties in de 27 lidstaten
van de Europese Unie. Het gaat daarbij onder meer om 27 landenstudies, 8 sectorstudies
– granen, zuivel, groente en fruit, varkens- en schapenvlees, olijven, wijn en suiker – en 34
casestudies waarbij bijvoorbeeld internationale fusies centraal staan. Wat is nu het belang
van coöperaties voor de land- en tuinbouw? Wat is de positie van de coöperatie in de keten?
Trends die de onderzoekers signaleren zijn dat coöperaties steeds meer internationaliseren – er
zijn nu 46 coöperaties in Europa met leden in het buitenland – en dat er meer hybride structuren
ontstaan. De onderneming gaat dan deels naar de beurs, of is deels in handen van boerenorganisaties in plaats van dat de
boeren rechtstreeks lid zijn. In zijn algemeenheid is er meer managerial entrepreneurship bij coöperaties in Noordwest-
Europa dan in Zuid-Europa. Verder valt op dat veel topcoöperaties verdwijnen; in Nederland was dat al het geval.
Gezien de marktaandelen is Finland met bijna 75% het meest coöperatieve land; Nederland volgt op de tweede plaats. In
Oost-Europa zijn deels door historische redenen de marktaandelen van coöperaties nog vrij beperkt te noemen. Kijkend naar
sectoren dan behaalt zuivel het hoogste coöperatieve marktaandeel met zo’n 55%, gevolgd door groente en fruit. Gesteld kan
worden dat de coöperatie een belangrijke rol in de voedselketen inneemt, en dat marktaandelen stijgen, maar de studie heeft
geen voorbeelden van een dominante marktmacht opgeleverd. Veel verschillen zijn te vinden in de bestuursmodellen. Een
punt van aandacht bij de geconstateerde groei en internationalisering is ledenbetrokkenheid. En bovenal: mensen moeten via
scholing geïnformeerd worden over het belang van coöperaties. Zelfs in het bedrijfskundeboek van Wageningen Universiteit
wordt de coöperatieve onderneming (nog) niet vermeld, zo besluit Bijman.
Zie het artikel van Jos Bijman en Krijn Poppe over de Europese coöperatiestudie op pagina 8.
cOöperatie en jOngeren
Huub Nelis, oprichter en directeur YoungWorks
Voor coöperaties zijn jongeren vanuit verschillende invalshoeken van belang. Het is de
nieuwe generatie leden en tussen hen bevinden zich de toekomstige bestuurders. Het zijn
ook de nieuwe werknemers of klanten van de coöperatieve onderneming. Aansluiting vinden
bij jongeren en ze erbij betrekken is een vak apart, zo blijkt uit de workshop van Huub Nelis,
directeur van het communicatiebureau YoungWorks dat zich specifiek richt op jongeren.
mbo-jongeren menen dat een coöperatie saai, onbetrouwbaar en ingewikkeld is. Jongeren
denken eerst “what’s in it for me” en hun betrokkenheid is vluchtig. Ze hebben weinig tijd
dus ook niet voor een actief lidmaatschap. Terwijl de coöperatieve waarden juist goed bij
jongeren zouden moeten aansluiten. Een belangrijke trend onder jongeren is bijvoorbeeld
delen, van zowel spullen als kennis, zoals in Icloud. Slim organiseren is de focus en het
netwerk geeft jongeren status. Jongeren hechten waarde aan betrouwbaarheid, overzicht,
transparantie en menselijkheid. “Dus als je ze de coöperatieve ondernemingsvorm uitlegt
dan worden ze enthousiast. Ze koppelen het echter niet aan de huidige coöperaties.” Dus daar is nog wel werk te doen volgens
Nelis. Waar het al mis gaat is dat jonge medewerkers er geen toegevoegde waarde in zien om andere jongeren te vertellen dat
het gaat het om een coöperatieve ondernemingsvorm.
Ook al zijn jongeren misschien wel iets te zelfverzekerd, ze zijn ook zelfstandig, ondernemend en willen meedenken. Dat hoeft niet
altijd te botsen met een coöperatie volgens Nelis. Zijn tips zijn: “Kijk naar de vorm hoe je jongeren betrekt, reflecteer op de coöperatie
van 2013 en durf anders te communiceren. Biedt ze een netwerk van leeftijdsgenoten waar ze onderling kennis kunnen delen.
Vergaderen vinden jongeren saai maar ze willen wel invloed. Geeft duidelijk aan waarover ze invloed hebben en betrek ze bijvoorbeeld
bij innovatie. Durf ook anders te communiceren waarbij je jongeren zelf hun digitale media laat kiezen en invullen. En ook al zijn
jongeren meer gericht op het snel regelen, ze hebben wel hun eigen structuur. Durf ze dan ook hun eigen ruimte te geven.”
Coöperatie | nummer 613 | december 2012
5