artikel - Nationale Coöperatieve Raad voor land

ncr coöperatiedag
Het coöperatieve antwoord
Tijdens de NCR Coöperatiedag ‘Het coöperatieve antwoord’ werd de coöperatie
gekoppeld aan thema’s als reputatie, jongeren, ontwikkelingssamenwerking,
mvo en economische positie. Daarnaast stond in dit Jaar van de Coöperatie de
finale van de NCR Coöperatieprijs op het programma.
NCR-directeur Ruud Galle stond tijdens zijn welkomstwoord
stil bij het VN Jaar van de Coöperatie dat veel
extra aandacht voor de coöperatieve onderneming heeft
opgeleverd, nationaal en internationaal. “Nederland weet
weer hoe belangrijk coöperaties zijn”, zei Galle. Met een
gezamenlijke omzet van 111 miljard euro bieden de honderd
grootste coöperatieve ondernemingen 166.000 medewerkers
werkgelegenheid en zijn zij goed voor 19% van het Binnenlands
Bruto Product. Uit het regeerakkoord had Galle opgemaakt dat
er bij het nieuwe kabinet zeker belangstelling bestaat voor een
verdere transitie naar een meer groene en duurzame landbouw,
mede ook met het oog op voortzetting van de succesvolle
export. Daarbij is de coöperatieve samenwerkingsvorm,
waarbij de leden gezamenlijk investeren in de toekomst, heel
belangrijk. In andere sectoren, zo zei de NCR-directeur met
enige trots, wordt het coöperatief succesvol samenwerken nage-
Ruud Galle
volgd. “Er bestaat dus kennelijk een coöperatief antwoord
op de drie grote crises van deze tijd, de economische crisis,
de duurzaamheidcrisis, en de vertrouwenscrisis.”
2 Coöperatie | nummer 613 | december 2012
Cees van Riel
Galle benadrukte nog dat het VN Internationaal Jaar van de
Coöperatie 2012 een verder vervolg zal krijgen. De International
Cooperative Alliance (ICA) heeft een “Co-operative
Decade” afgekondigd met een omvangrijk programma
waaraan ook de NCR zal deelnemen. Dit programma heeft
als naam “The 2020 Challenge”.
OnderzOek reputatie cOöperatie
Hoofdspreker op de Coöperatiedag was dit jaar professor
Cees van Riel die voorlopige resultaten presenteerde uit een
onderzoek naar de reputatie van de coöperatieve onderneming.
Er kwam een gemengd beeld uit naar voren. ‘Niet alleen
goed nieuws’.
Bij reputatie hebben we het over een optelsom van percepties
van velen: van plusjes en minnetjes die zich in het verleden
hebben opgestapeld bij individuen. Daarbij is de toedeling
van die plussen en minnen sterk afhankelijk van de context
waarin vergeleken wordt.
BeOOrdeling cOöperaties
Als we de dertig grootste bedrijven van Nederland als referentie
nemen scoren de coöperaties behoorlijk goed. Er zitten er
drie in de top-tien: FrieslandCampina (2), Rabobank (6) en

CZ (9) met een score van resp. 75,8; 73,7 en 68,8. Alle drie
in de categorie ‘sterk tot robuust’. Op de vraag hoe men
coöperaties in het algemeen beoordeelt reageert 78,2% van
het grote publiek ook positief. Onder coöperatieve leden is
dat zelfs 83,8%. (Curieus is het verschil in negatieve beoordeling:
4,2 procent bij het algemene publiek tegen 5,3% bij
leden). Maar die positieve oordelen vertalen zich niet noodzakelijkerwijs
in een goede reputatie. Bij vergelijking van
reputaties binnen sectoren blijkt het beeld behoorlijk uiteen
te lopen. Rabobank scoort fors hoger dan ING en ABN
AMRO; binnen pensioenen scoort PGGM hoger dan ABP;
maar de Coop verliest het van Jumbo, en in Agri scoren
Danone en Nestlé vrijwel even hoog als FrieslandCampina.
Wel Of geen cOöperatie?
Hierbij past de aantekening dat lang niet iedereen weet of
een bedrijf een coöperatie is. Bij de Rabobank weet 72,5%
dat. Maar bij FrieslandCampina en Coop-supermarkten is
dat maar de helft. En bij de grote coöperatieve verzekeringsmaatschappijen
slechts een derde. Dat roept de vraag op of
het niet zinvol is om je extra als coöperatie te profileren. Op
het eerste gezicht is dat zo. Als er in het onderzoek specifiek
‘Leden van de coöperatie investeren
gezamenlijk in de toekomst’
werd bijverteld dat er sprake is van een coöperatie zei
gemiddeld één op de vijf respondenten positiever te gaan
oordelen. Maar ook hier weer grote verschillen; per groep
maar ook bínnen groepen. Achmea, Univé en PGGM hebben
reputatievoordeel als je benadrukt dat het coöperaties zijn.
Bij Coop en Rabobank pakt het negatief uit. En binnen Agri
verschilde het: positief bij FrieslandCampina maar negatief
bij bijvoorbeeld Cosun. Het waarom blijft vooralsnog een
vraagteken. Al met al gelooft Van Riel dat de ‘aanjagers van
‘Coöperatie heeft een positieve
klank maar dat leidt niet per se
tot een betere reputatie’
reputatie’ voor coöperaties niet veel anders zijn dan voor
andere ondernemingen: vooral de evaluatie van producten
& diensten en governance zijn bepalend.
ncr cOöperatieprijs
De NCR Coöperatieprijs was letterlijk de finale van de
Coöperatiedag. De aanwezigen mochten uit drie genomineerden
de ‘meest coöperatieve agrarische ondernemer’ van 2012
kiezen. De meest coöperatieve boer of tuinder is een ondernemer
die het zakelijke voordeel van coöperatief ondernemen ziet
en benut. Hij of zij is ook actief betrokken bij coöperaties. De
bevlogen agrariër heeft een duidelijke toekomstvisie voor
zijn bedrijf, voor de sector en de rol die coöperaties daarin
spelen. Een vakjury onder voorzitterschap van Jos van Campen
heeft de drie finalisten geselecteerd uit 24 aanmeldingen. Uit
alle provincies waren ondernemers aangemeld; de meeste
agrarische sectoren werden vertegenwoordigd. Het leeftijdsverschil
tussen de jongste en oudste kandidaat was 45 jaar.
Van de drie finalisten werden videoportretten getoond waarin
zij onder meer hun bedrijf lieten zien. Daarna presenteerden
zij kort de toekomstige uitdagingen die zij als ondernemer
zagen en de rol die coöperaties daarbij innemen.
Coöperatie | nummer 613 | december 2012
3

Dirk Bruins (2e van links) neemt de NCR Coöperatieprijs in ontvangst. Rechts van hem Edwin Michiels en Michiel Bouma.
Derde werd Michiel Bouma uit de Noordoostpolder die
druk doende is nieuwe afzetmogelijkheden te zoeken voor
Nederlandse pootaardappelen en zich onder andere, samen met
zijn coöperatie, afvraagt hoe China weerhouden kan worden
exportsuccessen te boeken met het illegaal vermeerderen van
Nederlands product.
De tweede plaats was voor Edwin Michiels die in Horst-
Melderslo een gemengd bedrijf voert met akkerbouw,
bloembollen en vleesvarkens. Michiels legde sterk de nadruk
op het verband tussen micro en macro: keuzemogelijkheden
voor de drie kinderen aan de keukentafel en het verbinden van
belangen om het bedrijf en dus de sector duurzaam te houden
qua ruimte, rendement, kritische massa, milieu en trots.
en de Winnaar is...
Met 46% van de stemmen ging de NCR Coöperatieprijs naar
Dirk Bruins, melkveehouder en coöperatief bestuurder te
Dwingeloo. De 37-jarige Bruins werd door de jury onder
meer geprezen om zijn oog voor de sociale omgeving. Zo
entameerde hij een sponsorproject voor plaatselijke voetbaljeugd.
In zijn bevlogen speech stelde Bruins twee andere
zaken centraal. Op de eerste plaats de afzet. Daarin acht hij
nieuwe markten en niches mogelijk. En dat betekent dat er
meer differentiatie nodig is. Volgens hem missen coöperaties
daar kansen. Als tweede punt noemde hij de keten. Boeren
moeten zich realiseren dat ze politiek steeds zwakker staan.
Er zijn nog 70.000 bedrijven, terwijl de kiesdeler 65.000 is.
Als je dan bovendien ziet dat de productschappen worden
4 Coöperatie | nummer 613 | december 2012
afgeschaft, moeten coöperaties als ketenorganisaties bij
uitstek dat oppakken. Want we moeten het met elkaar
‘Dirk Bruins verkozen tot meest
coöperatieve agrarische
ondernemer 2012’
doen: in vertrouwen en samenwerking dingen bereiken.
De prijs, een reischeque van 3.500 euro, wil Bruins graag
besteden om nog eens extra over de grens te gaan kijken.
Vooral Oost-Europa intrigeert hem. In het kader van een
NAJK-project is hij daar al eens geweest. ‘Daar heb ik
gezien waar het toe leidt als er geen vertrouwen is. Dan
ervaar je wat de kracht van de coöperaties hier is’.
NCR-voorzitter Jos van Campen besloot de Coöperatiedag
door Kees Wantenaar te bedanken voor zijn inzet voor de
coöperatieve sector. Kees Wantenaar, onder meer voorzitter
van FrieslandCampina tot december 2011, was tot oktober
2012 bestuurslid van de NCR.
De videoportretten van de NCR Coöperatieprijs finalisten,
en de meeste presentaties van de Coöperatiedag zijn te vinden
op www.cooperatie.nl

cOöperaties in de eurOpese land- en tuinBOuW
Jos Bijman, universitair docent aan Wageningen University
De afgelopen twee jaar waren Jos Bijman en Krijn Poppe van respectievelijk Wageningen
University en LEI projectmanagers van het EU-project ‘Support for farmers’ cooperatives’.
De Europese Commissie wil via het project achtergrondinformatie verzamelen dat boeren
helpt zich in coöperaties te verenigen om hun markt- én inkomenspositie te verbeteren. En
om te weten te komen welke beleidsmaatregelen de ontwikkeling van coöperaties stimuleren.
Het project levert veel gegevens over coöperaties en producentenorganisaties in de 27 lidstaten
van de Europese Unie. Het gaat daarbij onder meer om 27 landenstudies, 8 sectorstudies
– granen, zuivel, groente en fruit, varkens- en schapenvlees, olijven, wijn en suiker – en 34
casestudies waarbij bijvoorbeeld internationale fusies centraal staan. Wat is nu het belang
van coöperaties voor de land- en tuinbouw? Wat is de positie van de coöperatie in de keten?
Trends die de onderzoekers signaleren zijn dat coöperaties steeds meer internationaliseren – er
zijn nu 46 coöperaties in Europa met leden in het buitenland – en dat er meer hybride structuren
ontstaan. De onderneming gaat dan deels naar de beurs, of is deels in handen van boerenorganisaties in plaats van dat de
boeren rechtstreeks lid zijn. In zijn algemeenheid is er meer managerial entrepreneurship bij coöperaties in Noordwest-
Europa dan in Zuid-Europa. Verder valt op dat veel topcoöperaties verdwijnen; in Nederland was dat al het geval.
Gezien de marktaandelen is Finland met bijna 75% het meest coöperatieve land; Nederland volgt op de tweede plaats. In
Oost-Europa zijn deels door historische redenen de marktaandelen van coöperaties nog vrij beperkt te noemen. Kijkend naar
sectoren dan behaalt zuivel het hoogste coöperatieve marktaandeel met zo’n 55%, gevolgd door groente en fruit. Gesteld kan
worden dat de coöperatie een belangrijke rol in de voedselketen inneemt, en dat marktaandelen stijgen, maar de studie heeft
geen voorbeelden van een dominante marktmacht opgeleverd. Veel verschillen zijn te vinden in de bestuursmodellen. Een
punt van aandacht bij de geconstateerde groei en internationalisering is ledenbetrokkenheid. En bovenal: mensen moeten via
scholing geïnformeerd worden over het belang van coöperaties. Zelfs in het bedrijfskundeboek van Wageningen Universiteit
wordt de coöperatieve onderneming (nog) niet vermeld, zo besluit Bijman.
Zie het artikel van Jos Bijman en Krijn Poppe over de Europese coöperatiestudie op pagina 8.
cOöperatie en jOngeren
Huub Nelis, oprichter en directeur YoungWorks
Voor coöperaties zijn jongeren vanuit verschillende invalshoeken van belang. Het is de
nieuwe generatie leden en tussen hen bevinden zich de toekomstige bestuurders. Het zijn
ook de nieuwe werknemers of klanten van de coöperatieve onderneming. Aansluiting vinden
bij jongeren en ze erbij betrekken is een vak apart, zo blijkt uit de workshop van Huub Nelis,
directeur van het communicatiebureau YoungWorks dat zich specifiek richt op jongeren.
mbo-jongeren menen dat een coöperatie saai, onbetrouwbaar en ingewikkeld is. Jongeren
denken eerst “what’s in it for me” en hun betrokkenheid is vluchtig. Ze hebben weinig tijd
dus ook niet voor een actief lidmaatschap. Terwijl de coöperatieve waarden juist goed bij
jongeren zouden moeten aansluiten. Een belangrijke trend onder jongeren is bijvoorbeeld
delen, van zowel spullen als kennis, zoals in Icloud. Slim organiseren is de focus en het
netwerk geeft jongeren status. Jongeren hechten waarde aan betrouwbaarheid, overzicht,
transparantie en menselijkheid. “Dus als je ze de coöperatieve ondernemingsvorm uitlegt
dan worden ze enthousiast. Ze koppelen het echter niet aan de huidige coöperaties.” Dus daar is nog wel werk te doen volgens
Nelis. Waar het al mis gaat is dat jonge medewerkers er geen toegevoegde waarde in zien om andere jongeren te vertellen dat
het gaat het om een coöperatieve ondernemingsvorm.
Ook al zijn jongeren misschien wel iets te zelfverzekerd, ze zijn ook zelfstandig, ondernemend en willen meedenken. Dat hoeft niet
altijd te botsen met een coöperatie volgens Nelis. Zijn tips zijn: “Kijk naar de vorm hoe je jongeren betrekt, reflecteer op de coöperatie
van 2013 en durf anders te communiceren. Biedt ze een netwerk van leeftijdsgenoten waar ze onderling kennis kunnen delen.
Vergaderen vinden jongeren saai maar ze willen wel invloed. Geeft duidelijk aan waarover ze invloed hebben en betrek ze bijvoorbeeld
bij innovatie. Durf ook anders te communiceren waarbij je jongeren zelf hun digitale media laat kiezen en invullen. En ook al zijn
jongeren meer gericht op het snel regelen, ze hebben wel hun eigen structuur. Durf ze dan ook hun eigen ruimte te geven.”
Coöperatie | nummer 613 | december 2012
5

cOöperatie en duurzaamheid
Glenn van der Burg, senior programmamanager people MVO Nederland
Gerard Teuling, sectormanager food & agribusiness MVO Nederland
Glenn van der Burg en Gerard Teuling leidden een workshop
over Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen.
MVO Nederland is een bedrijvennetwerk van zo’n
2.000 bedrijven uit allerlei sectoren. Onder andere uit de
agribusiness (www.mvoindeagribusiness.nl).
Een voorbeeld is CONO Kaasmakers dat samen met ijsmaker
Ben&Jerry’s werkt aan het Caring Dairy programma.
Op vrijwillige basis komen zo’n 500 deelnemende leden
bijeen in groepjes waarin alle mogelijke duurzaamheidsindicatoren
aan de orde komen. Bewustwording en het
krijgen en uitwisselen van kennis zijn de sleutelwoorden.
Bij CONO levert het ook wat op: deelnemende boeren
krijgen ½ tot ¾ cent extra voor hun melk. Dat kan onder andere omdat promotie via maatschappelijke organisaties extra kaasomzet
oplevert in het foodservice circuit. Die extra beloning triggert de zaal: meestal is die er niet. Een groot bedrijf kan bijvoorbeeld
niet in zo’n niche duiken. Iedereen heeft zo zijn eigen idee over wat de belangrijkste duurzaamheidsthema’s zijn.
In de discussie komt naar voren dat MVO-inspanningen grote betekenis hebben om je bedrijf toekomstbestendig te maken.
Het stimuleert om allerlei interne bedrijfsprocessen en externe ontwikkelingen te evalueren. Dat kan kostenbesparingen opleveren
(bij CONO wist menig boer energie te besparen door melkmachines beter af te stellen) maar ook stimuleren tot innovatie.
Op de opmerking dat het zo moeilijk is om investeringen in duurzaamheid uit de markt terug te verdienen komen twee antwoorden.
Eerst gaat het om je licence tot produce: steeds meer ketenpartijen stellen op MVO-gebied gewoon eisen. En op de tweede
plaats kun je zaken ook sámen aanpakken. Zo hebben zeven mondiale spelers in de zaadveredeling afgesproken een substantiële
bijdrage te leveren aan de wereldvoedselvoorziening en gaat de Nederlandse betonindustrie gezamenlijk aan duurzaam beton
werken. Op zo’n manier hoeven kosten van MVO-innovaties niet te leiden tot concurrentienadeel op korte termijn. Waarmee
onbenoemd een voordeel van coöperatie om de hoek kwam kijken.
cOöperatie en OntWikkelingssamenWerking
Kees Blokland, directeur Agriterra
Kees Blokland benadrukte nog eens vurig hoe wenselijk het is dat coöperaties hun coöperatieve
waarden meenemen naar de ‘gewone mensen’ die in derde landen proberen greep op hun
eigen situatie te krijgen. Het valt hem op dat óók sommige coöperaties in derdewereldlanden
gemakkelijk vervallen in ‘beursgenoteerd gedrag’. Zijn adagium is echter: sluit aan bij
lokale ontwikkelingen en ondersteun die met je coöperatieve expertise.
Als voorbeeld vertellen enkele Peruanen over Coopecan: een coöperatie van enkele honderden
kleine houders van alpaca’s in het hooggebergte. In Peru is 97% van de alpaca-markt in handen
van twee grote bedrijven. De coöperatie heeft nu 5% van de rest. Met hulp van Agriterra zijn de
activiteiten sinds 2008 aanzienlijk uitgebreid. Van (de export van) grondstoffen naar gesponnen
draden en inmiddels zelfs naar een eigen modelijn. Dit alles onder professioneel management.
Henri Bisschop van FrieslandCampina vertelde hoe FrieslandCampina in Oost-Afrika expertise
beschikbaar stelt aan lokale zuivelcoöperaties. Dat kan variëren van kwaliteitsborging en
distributie tot het opzetten van fabrieken. Vooralsnog verkeren de meeste Keniaanse melkcoöperaties nog in een heel primitief
stadium: het collectioneren van melk over vaak grote afstanden. Voor een volgende stap – die van verdere verwaarding – vindt een
strenge zakelijke selectie plaats. De meeste veelbelovende worden uitgekozen stap voor stap de markt te verkennen, een businessplan
te maken, en de distributie van eindproducten te organiseren. De vooruitzichten zijn goed: voor een melkfabriekje met distributie over
lokale kiosken is een terugverdientijd van 4 tot 4,5 jaar voorzien. Op 22 november 2012 ontvingen Agriterra en FrieslandCampina
op Nyenrode een Business Development Award voor deze initiatieven. ‘Misschien dat FrieslandCampina met deze initiatieven op
lange termijn ook zakelijke voordelen kan behalen in de snel groeiende Afrikaanse markt. Maar we doen het vooral omdat klanten
en zakelijke partners tegenwoordig gewoon van je verwachten dat MVO onderdeel uitmaakt van je ontwikkelingsstrategie’.
6 Coöperatie | nummer 613 | december 2012