fietsboekje - VBNC De Nachtegaal

Smokkelfietstocht in de Westhoek
Fietsen langs fossiele duinen en de Moeren
Sint-Karelsmolen Cabourduinen De Moeren
DE PANNE - 15 OF 28 KM FIETSPLEZIER VOOR JONG EN OUD
MET DOE-OPDRACHTEN VOOR DE KIDS

2
ARGUS
ARGUS informeert en inspireert voor een duurzame, milieuvriendelijke samenleving.
Een greep uit onze activiteiten:
Heb je een passie voor fotograferen en heb je iets met natuur en milieu? Dan moet je
beslist deelnemen aan de wedstrijd ‘ARGUS-fotograaf van het jaar’ die jaarlijks loopt van
april tot juni. Speciale prijzen voor jongeren!
Bezoek onze fototentoonstellingen! Ze reizen het hele land door en tonen sprekende beelden
over natuur, milieu en duurzame ontwikkeling.
Zwerf langs ongekende plekjes in onze steden. De wandelboekjes wijzen je de weg in
Antwerpen, Brussel, Gent, Leuven,… Behalve een boeiende wandeling hebben we telkens
ook een wedstrijd klaar voor jong en oud.
Duik met je fiets de natuur in! Behalve deze ‘Smokkelfietstocht’ in de Westhoek hebben
we nog prinsheerlijke fietstochten voor jou in het prachtige land van de prins de Merode
(Start in Laakdal).
Zin in een ijzersterke film over duurzame ontwikkeling of in een snedig debat rond een
milieuthema? Wij hebben een mooi aanbod klaar. Goed om weten: studenten en leerkrachten
komen (meestal) gratis!
Op zoek naar accurate informatie over de wereld rondom ons?
Klimaatbeleid, Duurzame ontwikkeling, GGO’s, Biodiversiteit, Bio-landbouw, Alternatieve
energiebronnen, ... je vindt het allemaal in onze elektronische ‘kennisbank’.
Meer weten? Surf naar www.argusmilieu.be.
Ontdek ARGUS en we laten je nooit meer los.
COLOFON
Samenstellers:
VBNC De Nachtegaal; Valerie Vandenbussche, Lieven Lanszweert, Bruno Remaut
Foto’s:
VBNC De Nachtegaal, ARGUS, Ann Pattyn, Hugo Tyberghein,
Bart Vandepoele, Rik Sohier, Leslie Verpoorte jr.
GPS-tracking:
José Decoussemaeker
Met dank aan het Vlaams Bezoekers- en Natuureducatiecentrum De Nachtegaal,
het Agentschap voor Natuur en Bos, het Departement Leefmilieu,
Natuur en Energie, de Vlaamse Landmaatschappij (VLM),
Intercommunale Watermaatschappij van Veurne-Ambacht (IWVA), Polder De Moeren,
Gemeentebestuur De Panne, Stadsbestuur Veurne, Municipalité de Ghyvelde
Coördinator:
Hilde Van den Berge, ARGUS vzw
© 2009 ARGUS vzw
V.U. Helga Van der Veken, Eiermarkt 8, 2000 Antwerpen

ARGUS, het Vlaams Bezoekers- en Natuureducatiecentrum De Nachtegaal, het Agentschap voor
Natuur en Bos, het Departement Leefmilieu, Natuur en Energie en de Vlaamse Landmaatschappij
laten je al fietsend kennis maken met het prachtige gebied van de Moeren, de oude duinen van
Adinkerke en het overdekt waddengebied aan de grens met Frankrijk.
De smokkelfietsroute gaat over eeuwenoude smokkelwegen in het beschermd cultuurhistorisch
landschap De Moeren. We fietsen ook langs de oudste duinengordel in Adinkerke en Ghyvelde
(Fr) en het overdekt waddenlandschap.
De fietsroute is 28 km lang maar voor wie dit te ver lijkt, is er een korte lus van 15 km. Met de
korte lus ga je niet naar de Moeren, maar wel tot net aan de Franse grens langs de oude duinen.
Aan de mountainbikers stellen we af en toe een alternatieve, avontuurlijke route voor.
Neem je fototoestel mee en mail ons achteraf je beste foto door. Wie weet,
win je er een seizoensprijs mee! Meer info vind je op www.argusmilieu.be of
www.vbncdenachtegaal.be
Kom smokkelen over de grens!
Omdat er in deze streek in het verleden veel ‘geblauwd’ (gesmokkeld) werd, kruipen
de kinderen van 6 tot 12 jaar tijdens deze route in de huid van een heuse ‘smokkelaar’.
Aan de startplaats kan je per gezin een ‘smokkeltas’ ontlenen (gratis mits betaling van
een waarborg). In deze tas vinden de kinderen een opdrachtenblad en materiaal om leuke
opdrachten uit te voeren. Je leest in dit fietsboekje waar ze de opdrachten moeten
uitvoeren.
In de inkomhal van het VBNC De Nachtegaal staat een grote smokkelschatkist. Jammer
genoeg is deze op slot met een cijfercode die uit Frankrijk gesmokkeld moet worden.
Om de juiste vindplaats van deze code te kennen, moeten een paar opdrachten langs de
route vervuld worden. Om de doaune te misleiden, is de laatste tip in rebusvorm gemaakt.
De kids hebben de sleutel bij om deze te ontcijferen.
Ook de kids die de korte lus kiezen, kunnen langs de weg de juiste combinatie vinden.
Op de terugtocht kunnen alle kinderen samen met de ouders nog een leuk spel spelen
in het Garzebekeveld.
Bij de aankomst kunnen de jonge smokkelaars de schatkist openen aan de hand van de
gevonden cijfercombinatie. Misschien zit er wel een beloning in voor hen?
3

4
1
DE NACHTEGAAL
Start: Olmendreef 2, 8660 De Panne
Gelegen op de grens van het Calmeynbos en de Oosthoekduinen is het Vlaams Bezoekers- en
Natuureducatiecentrum De Nachtegaal de ideale uitvalsbasis om er op uit te trekken naar één
van de vele Vlaamse natuurgebieden waarvan het Agentschap voor Natuur en Bos eigenaar en
beheerder is.
In het centrum kan je gratis op een leuke en actieve manier de permanente tentoonstelling over
de zee, het strand en de duinen bezoeken. Er is een zeer ruim aanbod aan geleide wandelingen
en educatieve pakketten. Een wandeling door de natuurtuin loodst je langs en doorheen 11 verschillende
duinbiotopen. Nagenieten kan altijd op het prachtige terras waar je eventueel je dorst
kan lessen!
Activiteiten en volledig aanbod op www.vbncdenachtegaal.be
Het Calmeynbos werd in 1901 aangeplant door de grondeigenaar Maurice Calmeyn. Het was
enerzijds bedoeld als experiment om te zien welke bomen in de duinen zouden overleven maar
had anderzijds ook urbanistische motieven. Het bos ontwikkelde zich tot een structuurrijk
gemengd bos met een grote natuur- en recreatieve waarde.
Het Calmeynbos wordt doormidden gesneden door de Kerkstraat, de verbinding tussen
Adinkerke en De Panne. Het oostelijk deel van het Calmeynbos (20 ha) is eigendom van de
gemeente De Panne en wordt beheerd door het Agentschap voor Natuur en Bos. Er wordt
gestreefd naar duurzaam bosbeheer met veel aandacht voor een grote diversiteit aan bosplanten
en -dieren. Als bomen uitwaaien, laat de boswachter ze bewust liggen. Dood hout brengt immers
leven in het bos!
Het westelijk deel van het bos is eigendom van de Intercommunale Watermaatschappij van Veurne-
Ambacht (IWVA). Hier wordt nog water opgepompt voor drinkwater. Dit drinkwater, gefilterd door
het zand van het natuurgebied, is heel gezond. Er wordt geen chloor aan toegevoegd. De enige
bewerking die het ondergaat is het ontijzeren. Het hoge ijzergehalte geeft het water anders een
roodbruine kleur. Centrale thema’s in het beheer van dit stuk bos door de IWVA zijn bosverjonging,
bosomvorming en een beperkte bijplanting van bomen. Verder streeft men naar open plekken in het
bos door hakhoutbeheer en het beschermen van de mosduintjes in de Krakeelduinen.

Rij tot het einde van de Olmendreef. Steek de Kerkstraat over aan de lichten (pas op voor de
tram) en sla linksaf op het fietspad. Zowat 500 m verder aan je rechterkant ligt een bospad.
Even halthouden!
Maak hier uw keuze tussen de ‘gewone route’ (langs de gewone weg) en de Mountainbikeroute
(voor avontuurlijke smokkelaars - een prachtige, hobbelige route tussen de duinen).
GEWONE ROUTE: Rij verder langs de Kerkstraat en sla rechtsaf aan het rond punt, de
Duinhoekstraat in. Na ongeveer 2 km sla je de eerste straat links in (= tussen twee vakantiedomeinen
met witte huisjes). Dit is de Langgeleedstraat.
MOUNTAINBIKEROUTE: Fiets het bos in (doorsteek Westkust ruiterpad - mountainbikepad).
Volg het ‘mountainbikepad’ (na het ruiterpad links). Wat verder sla je rechtsaf, de betonnen
dienstweg in. Deze betonweg gaat over in mountainbikepad. Op het einde van het pad sla je
linksaf (let op, dit is ook een ruiterpad, paarden hebben hier voorrang). Je blijft dit volgen tot
je uiteindelijk op een verharde baan uitkomt, een zijarm van de oude Duinhoekstraat.
Sla hier linksaf. Daar waar de zijweg bij de hoofdbaan (Duinhoekstraat) komt, mag je oversteken
op het zebrapad. Neem de weg tussen de twee vakantiedomeinen met de witte huisjes
(de Langgeleedstraat).
We bevinden ons ondertussen in een overdekt waddengebied tussen twee duinengordels. Hier en
daar zijn nog oude duinen aanwezig rond de boerderijen. De bodemsamenstelling is in dit kleinschalige
landbouwgebied heel grillig: stroken klei en zand wisselen elkaar af volgens het patroon
van de vroegere kreken. Het Langgeleed is er de belangrijkste afwateringssloot.
Fiets de Langgeleedstraat verder in. Net over de spoorweg kan je eventjes stoppen aan de bunker.
KIDS opdracht 1* - voor Smokkelaars die goed kunnen zien ...
Deze bunker uit de tweede wereldoorlog is nu eigendom van de NMBS. Het gemeentebestuur
heeft deze gehuurd en ingericht als vleermuizenbunker. Hier kunnen vleermuizen overwinteren.
Rond de bunker is een kruidentuintje aangelegd. Lees het infobord voor meer info!
Rij verder tot aan het kanaal Duinkerke - Nieuwpoort.
Aan het kanaal ga je linksaf via de Smekaertstraat.
Wat verder - aan de overkant - zie je het vroegere douanehuis. In een ver verleden moest je hier
stoppen, je paspoort tonen en zeggen wat je bij je had om de grens te mogen oversteken.
Twijfelde de douane aan je eerlijkheid, dan werd je auto volledig doorzocht. Sinds de eenmaking
van Europa worden dergelijke douanehuisjes niet meer gebruikt. De douaneambtenaren voeren
nu enkel nog wegcontroles uit en kunnen je langs de weg laten stoppen. Sommige douanehuisjes
fungeren nu als winkel.
In Adinkerke-dorp neem je de eerste straat rechts. Via de voetgangers- en fietsersbrug steek je
het kanaal over. Steek de straat over en ga in de richting van het tankstation. Zo bereik je het
standbeeld van de smokkelaar.
* De opdrachten vind je in de Smokkeltas!
5

6
2DE SMOKKELAAR
Zie hem hier staan op de hoek van de
straat met zijn fiets in de hand. De smokkelaar
(in de streektaal blauwer) kreeg
hier een standbeeld, wat zou hij gesmokkeld
hebben?
Dit ‘beroep aan de rand’ is een economische
factor van belang geweest. Om de
armoede te ontwijken, hebben duizenden
grensbewoners de smokkelzak aangegespt
en zijn, bij nacht en ontij, Frankrijk
binnengetrokken, uren ver. De commiezen
(douaniers) waren evenzeer, zoniet
meer, arme doolaards die voor hun schamel
bestaan weer en wind moesten trotseren.
Sommige smokkeltochten verliepen
rimpelloos, andere kenden een minder
vlot verloop, tot het dramatische toe.
Een aandenken aan de talrijke ‘blauwers’ uit de streek
KIDS opdracht 2 - voor Smokkelaars met een talenknobbel ...
Blauwen = producten over de grens smokkelen zonder er invoerrechten voor te betalen.
2 voorwaarden om te blauwen, er moet een grens zijn en je moet er geld mee verdienen.
Eén oversteek kon soms evenveel opbrengen als één maand keihard werken op ‘t veld.
Toen was er nog lang geen sprake van een 38-uren week ...
Na de scheiding Frankrijk - Oostenrijkse Nederlanden ontstond er in de streek een goed georganiseerd
smokkelnetwerk vanuit o.a. Houtem via de Moeren. Boter, vlasgaren en tabak werden
gesmokkeld, maar evenzeer paarden en runderen! De blauwers verenigden zich in zogenaamde
gilden waarvan de leden elk een eigen rang hadden (de ‘spionnen’, de eigenlijke ‘blauwers’, de
‘kapitein’). Als retourvracht werd vaak alcohol meegebracht. Nu zie je nog de vele Tobaccoshops.
Vooral de Engelsen “smokkelen” hier nog tabak (en in mindere mate alcohol en pralines).
We gaan de Garzebekeveldstraat in. Altijd rechtdoor. Op het einde sla je links de Doornstraat in.
Een 20-tal meter verder rechts (tussen de groene poort) fiets je naar de vijvers Markey. Ga
rechtsaf en stop even aan de pontons om op adem te komen.

3
Het Garzebekeveld is de uitloper van de oude duinengordel van Cabour. Ondanks de bebouwing
bleef gelukkig nog een aantal hectare open ruimte over. Een deel van dit gebied werd onlangs
aangekocht door het Agentschap voor Natuur en Bos. De humuslaag werd van de akkers afgeschept
om de typische vegetatie terug een kans te geven. Drinkpoelen werden uitgegraven en
grazers onderhouden het terrein. Een speelbos en speelzone werden aangelegd. Later, op de
terugweg, zal je langs de weiden en de speelzone van het Garzebekeveld fietsen.
De vijvers Markey maken ook deel uit van het Garzebekeveld. Deze zandwinningsputten werden
recent aangekocht door de provincie West-Vlaanderen en in erfpacht gegeven aan de gemeente.
Het domein werd heringericht tot een mooi recreatief natuurpark, ook toegankelijk voor rolstoelen.
Je kunt hier gerust picknicken of met de kinderen ravotten aan het speelplein (links van de
ingang, op ‘t einde van de Doornstraat).
KIDS opdracht 3 - voor Smokkelaars die watertanden...
We rijden verder langs de vijver tot de Moeresteenweg. Sla hier linksaf en neem dan de eerste
straat rechts (Nieuwstraat), daarna de eerste links (Kruisstraat).
Opgelet op het einde van de weg aan de T-splitsing!
Maak hier uw keuze tussen de korte lus en de lange lus
Voor de korte lus lees je verder op blz. 8.
Voor de lange lus blader je door naar blz. 9.
7

Voor de korte lus:
Sla rechtsaf de Woestijnstraat in. Aan het kruispunt ga je links de Veldstraat in. Je fietst nu langs
Cabour (zie pagina 17 voor meer informatie i.v.m. dit natuurgebied).
Ongeveer halfweg moet je voor de laatste KIDSopdracht even halt houden ter hoogte van
restaurant ‘t Cabourke.
8
KIDS Opdracht KORTE LUS - voor slimme Smokkelaars ...
Rij steeds rechtdoor tot aan de grens. Op de T-splitsing sla je linksaf de Maerestraat in.
KIDS Opdracht KORTE LUS - voor Smokkelaars met scherpe oren ...
Volg de Maerestraat tot op het einde (aan Café De Camping) en sla daar linksaf, de Cabourweg
in. (Vanaf hier ben je op de terugweg van de grote route). Fiets nu altijd rechtdoor en volg verder
het tracé met begeleidende tekst op blz. 17.
Vier jonge smokkelaars staan klaar voor de tocht. Let op hun lichte kledij in donkere stof en de broekspijpen
in de lange kousen. De stok diende als wandelstok, als steunstok om de zware zak te sjouwen en
als verdedigingsmiddel. De zakken konden tot 50 kilo wegen!

Voor de lange lus moet je linksaf, de Woestijnstraat in. Aan het einde ervan, ga je rechts. Op de
hoek vind je het Cabourmuseum en de Cabourduinen.
In 1992 werd voor de viering van 1000
jaar Adinkerke het museum Cabour
opgericht. In dit museum werd door de
IWVA een historische tentoonstelling
rond de waterwinning opgezet.
Sinds 2002 wordt er geen water meer
gepompt uit deze waardevolle oude
duinen. Het museum is te bezoeken
tijdens de maandelijkse geleide excursies
of op aanvraag (maandag tot
zaterdag) bij de IWVA: 058/53.38.33,
www.iwva.be
Rij verder door en fiets de brug over de
autosnelweg op. Stap hier af en geniet
van het prachtig zicht op het
beschermd landschap ‘De Moeren’.
1919 in de frontstreek, de ruïnes zijn duidelijk te zien...
Camille, Joere en Eli staan klaar voor de tocht. Boven
op de zak links zie je een klein pakje tabak, de “chique”.
De blauwers droegen hun lange beenkousen over de
broekspijpen gestropt en lichte sandalen om gezwind
te kunnen lopen.
9

4WELKOM IN DE MOEREN!
Wat een prachtig landschap, niet? Zo dadelijk ga je in dit vlakke land fietsen - je kunt van hieruit
de verdere route aanwijzen. In feite fiets je dan ‘onder water’ want dit bijzondere gebied ligt 3
tot 4 m onder de zeespiegel. De ‘Moer’ betekent ‘veengrond’ of ‘moerasgebied’.
10
KIDS Opdracht 4 - voor Smokkelaars met argusogen...
De ‘Grote Moeren’ beslaan een oppervlakte van 3500 ha, waarvan 1500 ha op Belgisch en 2000 ha
op Frans grondgebied. Het landschap wordt gekenmerkt door de rechtlijnige waterlopen met
een indeling in rechthoekige kavels (1 kavel = 65 gemeten van elk 0,44 ha). Kaarsrechte wegen
doorsnijden dit wijde, open, vlakke landschap.
Hun geschiedenis gaat terug tot in de 12de eeuw, toen onder impuls van de grote abdijen, de
gronden op grootschalige wijze als veen- en turfstekerijen werden geëxploiteerd. Na de uitvening
bleef een groot zoetwatermeer achter, omgeven door een moerassige strook. Dit gebied werd in
de 17 de eeuw drooggelegd door ingenieur Wenceslas Cobergher in opdracht van aartshertogen
Albrecht en Isabella. Dankzij een ingenieus systeem van afwateringsgrachten en pompgemalen
blijven je fietsbanden tot op vandaag droog! De Moeren zijn de laagst gelegen polder van België.
Het gebied gaat over de grens en wordt er ‘Les Moëres’ genoemd.
Maak hier uw keuze uit de ‘gewone route’ (langs de gewone weg) en de ‘Mountainbikeroute’
(avontuurlijker en iets langer).
GEWONE ROUTE: Ga over de brug rechtdoor. Sla de tweede straat links, de Kosterstraat in. Op
het einde rechtsaf, de Debarkestraat in. Je fietst nu langs het befaamde Ringslot.
MOUNTAINBIKEROUTE: Fiets over de A18 en sla de eerste straat linksaf, de Molendam.
Ter hoogte van de autosnelweg, rechtsaf en vervolgens weer naar rechts. Op het einde van
de Molendam kom je terug op de verharde weg, de Debarkestraat. Fiets verder langs het
Ringslot.

5HET RINGSLOT EN DE SINT-KARELSMOLEN
Cobergher liet rond de moerassen in de Moeren een dijk aanleggen met daarnaast een brede
afwateringsgracht: het Ringslot. In België is dit Ringslot 12 km lang.
De effectieve drooglegging kon beginnen. Het kanaal was op zo’n diepte gegraven dat er een
natuurlijke afvloeiing mogelijk was. Met behulp van 23 windmolens werd het water uit het meer
in het Ringslot overgepompt. Via het Ringslot werd het vervolgens in het kanaal geloosd, dat te
Duinkerke in zee uitmondde. De drooglegging onder Cobergher startte in 1619 en pas in 1627 was
het gebied definitief drooggelegd. De vrijgekomen gronden werden in grote, rechthoekige kavels
verdeeld, waarrond een rechtlijnig grachtenstelsel werd aangelegd. De bodem werd in cultuur
gebracht en tientallen grote hofsteden werden er opgetrokken.
De Moerduivels
Het gebied van de Moeren was een gedroomde plaats voor vogelvrijverklaarden.
In dit uitgestrekt, moerassig en met dichte rietvelden bedekte gebied voelden de Moerduivels zich
thuis. Om aan de kost te komen, schuimden deze kerels geregeld de polderhoeves af. Ze leefden in
hutjes van takken, leem en riet. De moerduivels werden ‘bekeerd’ op het moment dat de eerste
drooglegging van de Moeren begon. In ruil voor kwijtschelding van straf en wat brood op de
plank, werden ze ingelijfd als werkkrachten bij Coberghers werk. Op die manier werd de streek
verlost van deze duivels.
Intussen ben je op het grondgebied van Veurne aangekomen. In de verte zie je al de Sint-
Karelsmolen. Stop even aan de picknickplaats zo’n 400 meter vóór de molen. Deze picknickplaats
bevindt zich aan de overkant van het Ringslot in het bosje.
Op deze locatie stond vroeger een houten molen uit 1774. Het was één van de 23 windmolens die
in opdracht van Cobergher gebouwd werden. Die moest oorspronkelijk zo’n 600 hectare grond
droog houden en terzelfder tijd ook dienst doen als korenmolen.
KIDS Opdracht 5 - voor winderige Smokkelaars ...
11

Fiets nu richting Sint-Karelsmolen.
Voorlopig is de Sint-Karelsmolen
nog niet voor publiek toegankelijk,
maar daar zou verandering in
komen...
Deze stenen molen verving
omstreeks 1850 zijn houten voorganger
en werd uitgerust met een
schroef van Archimedes om het
water op te vijzelen naar het hoger
gelegen Ringslot. Het is een
beschermd monument sinds 1943.
In 1967 werd het pompgemaal
voor het eerst elektrisch aangedreven.
De Sint-Karelsmolen is eigendom
van de Polder De Moeren en
is te bezichtigen op afspraak (tel.
058/41.45.02, rondleiding voor
groepen). De Polder De Moeren
staat in voor de kwantitatieve
waterhuishouding in het
Poldergebied De Moeren. Dit
beschermde landschap omvat in
België 1.492 ha.
Het polderbestuur reit of ruimt elk
jaar ongeveer 100 km waterlopen.
Daarnaast onderhoudt het vier
pompgemalen waaronder de
beschermde Sint-Karelsmolen.
Rij nog even rechtdoor en sla
de eerste straat rechtsaf,
de Noordmoerstraat in. Blijf een
tijdje rijden tot je - net vóór het
kruispunt - een authentiek douaneschuilhuisje
vindt. Hou hier
even halt!
12

6DOUANESCHUILHUISJE DE MOEREN
Zelfs nu nog houdt een douanier een oogje in het zeil! Dit enige overgebleven ‘douanekotje’
werd gerestaureerd door polder de Moeren. Vanuit dit schuilhok hadden de ‘kommiezen’ (douaniers)
een uitstekend zicht over het gebied en op de grensovergang van de Noordmoerstraat
KIDS Opdracht 6 - voor slimme Smokkelaars ...
Steek de drukke Cobergherstraat over,
en volg de Noordmoerstraat verder,
dwars door de vlakte van de Grote
Moeren. Je fietst nu een tijdlang langs
de Gallovaart.
Dit is nog één van de vele lange, rechte
afwateringsgrachten die de Moeren
drooghouden.
Blauwers van het Rijveld (Frans-Vlaanderen) tussen Steenvoorde en Cassel. Deze jonge atleten dragen
een ‘carnassière’ (rugzak) met brede halsband van ongeveer 14 kilo. De speciale schoenen (soort
espadrillen) werden zelfgemaakt uit een stuk gummi en zeilgoed, om snel te kunnen lopen. De linkse
blauwer heeft een leistokje met onderaan een lederen lus om vast te houden. Bovenaan bevat de stok
een metalen kopmoer om hem als ‘matrak’ te gebruiken. De honden (kruising van Mechelse herders
en Hazewinden) dragen een speciale halsband om te beletten dat ze zich de adem zouden afsnijden....
13

7DE GRENS
Je rijdt kilometers langs deze strakke weg.
Typisch voor de Moeren, met al die lange, rechte wegen en sloten, ze lijken wel oneindig lang.
Je komt aan in de ‘Hameau de la Distillerie’, een gehucht van de gemeente ‘Les Moëres’.
Smokkelaars, jullie zijn eindelijk aan de Frans-Belgische grens, de ‘schreve’ zoals de ‘menschen
van olhier’ zeggen!
14
KIDS Opdracht 7 - voor Smokkelaars die grenzen verleggen
Neem de weg tussen de 2 herbergen (de Grensstraat). Ongeveer halfweg (op het einde van de
bomenrij) moet je links afslaan. Maar kijk eerst nog even recht voor je uit, want in de verte zie je
het Groot Moerhof.
TIP: je kunt even doorfietsen tot aan tearoom ‘t Groot Moerhof. Let op: het laatste stukje is hobbelig!
Daarna keer je langs dezelfde weg terug naar dit punt.
‘t Groot Moerhof, een ‘grensgeval’
In 1713 (Vrede van Utrecht) werd de grenslijn tussen
Frankrijk en de Spaanse Nederlanden getrokken tussen
de spits van de kerktoren van Hondschoote en de
schoorsteen van de hoogkamer of vaulte van het Groot
Moerhof. Hierbij werd een vroegere lijn gevolgd van
een aangelegde dijk en als landsgrens erkend. In 1714
werden de Spaanse Nederlanden toegewezen aan
Oostenrijk.
Zo komt het dat de grens tussen Frankrijk en België nu
nog steeds door het Groot Moerhof loopt.
De scheiding tussen de 2 landen loopt over het erf,
dwars doorheen het hondenhok, komt het woonhuis
binnen via de voordeur en verlaat het weer via de achterdeur!
Zonder twijfel waren de grootste voordelen
die aan het Groot Moerhof vastzaten de onuitputtelijke
mogelijkheden op smokkelgebied. Een aloude erfdienstbaarheid
bepaalde overigens dat de deuren van het huis
nooit vergrendeld mochten worden, zodat de Arm Der
Wet steeds vrij naar binnen kon om eventuele snoodaards
te ontmaskeren. Geruchten leren ons dat de
douaniers er altijd heel hartelijk werden ontvangen. In
de ‘beste plekke’ hing een dichte rookwolk van de dikke
sigaren; het geurde naar geestrijke drank die door de
bewoners gastvrij werden aangeboden. Niet verwonderlijk
dus dat de geüniformeerde bezoekers al snel een
oogje wilden dichtknijpen...

Fiets verder in de richting van de paardenmanège (ferme St-Foy).
Nu ben je écht over de grens. Rij voorbij de stallen. Even later kom je aan een T-splitsing. Daar
ga je rechtsaf. We bevinden ons momenteel op de Chemin des Limites. Neem de eerste bocht
naar links. Onmiddellijk aan je linkerkant ligt een boerderij waar iets bijzonder te zien valt.
Om strategische redenen - dus om zich te verdedigen - werden de Moeren geregeld onder water
gezet. De laatste keer dat dit gebeurde was in 1944 toen de Duitsers zich aan het terugtrekken
waren en de sluizen in Duinkerke openzwaaiden. Hoe hoog het water toen kwam tonen twee
witte verfstrepen aan weerszijden van de voordeur van deze boerderij!
Fiets nu door tot aan de rotonde. Rij rechts onder de eerste tunnel door. Zo bereik je het Franse
dorpje Ghyvelde. Volg steeds rechtdoor tot aan het marktpleintje.
15

8
Het typische grensdorpje Ghyvelde straalt meteen de typische Franse sfeer uit. Voor 1883 was
ook Bray-Dunes (Brayduinen) nog een deel van de gemeente Ghyvelde, net zoals De Panne een
deel (gehucht) was van moedergemeente Adinkerke (tot 1911). Tijdens de slag van Duinkerke
in 1940 werd een groot gedeelte van dit dorp verwoest. Tegen het einde van de Tweede Wereldoorlog
lag maar liefst 92% van de bebouwing in puin. Ook de mooie neogotische kerk Saint
Vincent deelde in de klappen en moest later bijna vanaf de grond heropgebouwd. Op de markt
herinnert een oorlogsmonument aan de grote impact die de oorlog had op dit dorpje. Net naast
de kerk ligt een nieuw aangelegd, overdekt pleintje bedoeld voor publieke gelegenheden. Een
kijkje waard.
16
KIDS Opdracht 8 - voor vindingrijke Smokkelaars in de schaduw van de kerk ...
Verlaat het marktpleintje langs de Rue de la Frontière (straat naast Apotheek). Langs de prachtige
Dunes Fossiles loont het wel even de moeite om je fiets te laten staan (op slot!) en een wandelingetje
te maken in deze heel oude duinen.
Gelegen in het hinterland op meer dan 3 km van de zee en ongeveer 5000 jaar oud, vormen ‘Les
Dunes Fossiles de Ghyvelde’ (de fossiele duinen van Ghyvelde) samen met de Cabourduinen aan
Belgische zijde, de laatste oude duinengordel die de bouwwoede van de mensen kon overleven.
Door de afstand tot de zee kan hier geen nieuwe duinvorming meer plaatsvinden. Het alsmaar
verder uitspoelen van kalkelementen zorgt voor een verzuurde bodem met een arm substraat
wat een heel typische en zeldzame flora en fauna met zich meebrengt. Dit gebied maakt niet
voor niets deel uit van het Natura 2000 netwerk van Europa! Het beheer van dit massief duingebied
is in handen van het Conseil Général du Nord.
Rij nu altijd rechtdoor. Zo kom je aan een klein kruispunt met een café van een camping. Hier
ben je op de grens. Fiets rechtdoor op de Cabourweg, je bent ondertussen terug in België. Deze
half verharde weg leidt je langs de oude Cabourduinen terug naar Adinkerke.

9
CABOURDUINEN EN GARZEBEKEVELD
De Cabourduinen zijn eigendom van de I.W.V.A. en worden sinds kort beheerd door het Agentschap
voor Natuur en Bos. De duinenstrook strekt zich uit over 13km van Adinkerke tot
Teteghem. Het zijn de oudste duinen van de Vlaamse kust (5000 jaar oud). Ze staan niet meer
onder directe invloed van de zee en zijn niet meer mobiel (gefixeerde duinen). De ontkalkte
bodem zorgt voor een zeer specifieke fauna en flora, met bijzondere mossen en korstmossen.
Ze worden begraasd door shetlandpony’s en schapen.
De naam ‘Cabour’ verwijst naar een vroegere eigenaar die hier in 1906 een kasteel met park liet
aanleggen bij wijze van jachtverblijf. De naam van het typisch volkscafé ‘Au retour de la chasse’
getuigt nog altijd van dit gebruik als jachtterrein.
Gedurende de Eerste Wereldoorlog startte het Belgische leger met waterwinning in dit duingebied.
Belgische en Engelse troepen legden een beperkte waterwinning aan om het veld-
hospitaal, de troepen en het Belgische hoofdkwartier te Houtem te bevoorraden.
Tijdens de Tweede Wereldoorlog bouwden de Duitsers op de zuidzijde van Cabour een veld-
batterij. Het was een onderdeel van de Atlantische Muur en bevatte naast zes bakstenen open
beddingen, vier geschutsbunkers en één commandobunker.
De Veldbatterij is te bezoeken tijdens de geleide excursies en op aanvraag bij de I.W.V.A.
Ook de Cabourduinen zelf zijn momenteel enkel toegankelijk met geleide wandelingen.
Einde Cabourweg naar links (Moeresteenweg), daarna 1 ste rechts (Kromfortstraat). Daar kan je
met wat geluk de grazende Shetlandpony’s van het Agentschap voor Natuur en Bos zien. Vervolg
je weg in de Kromfortstraat en houd halt op ongeveer 100 m vóór de GSM mast. Links ontdek je
een infobord en een speelzone.
KIDS opdracht 9 - voor ‘Smokkeluilen’ ...
17

Fiets verder langs de Kromfortstraat. Na de bocht zie je aan de linkerkant de Koekuithoeve.
18
De voormalige boerderij ‘Koekuithoeve’ wordt de komende jaren uitgebouwd als beheersboerderij
van het Agentschap voor Natuur en Bos. Dit betekent dat dit de uitvalsbasis wordt voor de mensen,
machines en dieren die de ca 1200 ha natuurreservaten aan de Westkust beheren.
Af en toe kan je hier halfwilde grazers zien die verzorging nodig hebben. Ook grazers die uit een
kudde zijn weggehaald, wachten hier hun introductie af in een nieuw natuurgebied. Je vindt er
Shetlandpony’s, Konikpaarden en ezels, maar ook Schotse Hooglandrunderen en schapen.
Vroeger werd het gras in de duinen kort gehouden door de talrijke konijnen en door het vee van
de plaatselijke boertjes. Sinds de Myxomatose in de jaren ‘50 is de konijnenpopulatie sterk uitgedund
en de plaatselijke ‘duneboertjes’ zijn er ook niet meer. Als we geen beheerswerken uitvoeren,
‘verruigen’ onze duinen. Ze evolueren dan naar struweel of duinbos. Willen we ze als waardevolle
duinen behouden, dan moeten we af en toe maaien, ofwel grazers inzetten die net die grassen en
struiken eten die anders zouden overwoekeren.
Meestal zijn de grazers oude robuuste rassen, die goed hun plan kunnen trekken en weinig last
hebben van kou of regen. Geef ze daarom geen voeding want daar worden ze ziek van. Wees
gerust, ze vinden meer dan voldoende eten in de natuurgebieden! Daarenboven worden ze goed
in de gaten gehouden door de boswachter en gecontroleerd door de dierenarts en hoefsmid.
De fossiele duinen van Adinkerke zijn omwille
van hun bijzondere ecologische waarde
beschermd door Europa. Ze maken deel uit van
Natura 2000 en de habitatrichtlijn. Bovendien
genieten ze extra bescherming van het Vlaamse
Gewest in de vorm van ANDREA. In dit natuurherstelproject
heeft het Agentschap voor Natuur
en Bos specifieke maatregelen uitgewerkt die de
kwetsbare fossiele duingebieden moeten beschermen
en verder doen ontwikkelen.
Franse douaniers liggen verstopt in een hinderlaag,
klaar om de smokkelaars te betrappen
(Foto begin 20ste eeuw).

Rij nu verder naar de voetgangers- en fietsersbrug (linksaf aan de hoofdweg).
Je hebt ondertussen je standbeeld wel verdiend, smokkelaar!
Stap de brug over voor de terugweg. Beneden de voetgangersbrug ga je onmiddellijk naar rechts.
Aan het pleintje fiets je rechtdoor en op het einde van de straat neem je de kleine straat links. Zo
kom je uit in de Dorpsstraat. Sla daar rechtsaf. Aan het kruispunt ga je linksaf om via de (drukke)
Stationsstraat terug te keren naar De Nachtegaal.
Nog eventjes trappen en we zijn terug aan onze startplaats.
Om af te sluiten, fiets je terug langs de De Pannelaan (verlengde van Stationsstraat maar nu wel
met fietspad). Je rijdt langs het pretpark Plopsaland, altijd rechtdoor, om uiteindelijk langs het
Calmeynbos terug te keren naar de Startplaats (eerste lichten naar rechts).
In De Nachtegaal kun je uitblazen en napraten op het zonneterras met avonturenparcours.
Kinderen die hun smokkelopdrachten goed hebben volbracht, verdienen een leuke beloning en
worden opgenomen in de ‘Nachtegaalsmokkelgilde’!
KIDS slotopdracht - Meer info aan de onthaalbalie!
19