ON VAN HEENVLIET - De Hoge Heerlijkheid Heenvliet - Nieuwesluis

~ :iJ ,:: \\ ;.;\ '7! ,.".."..1. 1-P"~~~iq ubnni'..f,'~) -""1"'(; ; I!
" ,1;,,:,,) ""TT ,~"{ ~ c)~ :!~\":,
XIV.
Hc
,~-.~
tt """""
DE HEER'LIJKHEID HEENVLIET ,IN DE
FRANSE TIJD EN IN DE 19E EEUW
HEENVLlET ONDER DE F AlM lLI E LAMAIS!ON
VAN HEENVLIET
1795. Heerlijke rechten afgeschaft -in Heenvliet geen verandering -
Pieter Graafland Pzn. staat zijn aandeel in de heerlijkheid aan zijn
zuster Camelia af -Camelia Graafland als Vrijvrouwe ingehuldigd
-huwelijk met Johannes Lamaison -economische toestand -
Voomse kanaal -de kerk -herstel der heerlijke rechten -Comelia
Graaflarid sterft -Johannes Lamaison. Vrijheer van Heenvliet -strijd
tussen Johannes Lamaison en de regering over de benoeming van een
Burgemeester van Heenvliet -zijn zoon tot Burgemeester benoemd -
de heerlijke rechten afgeschaft -dood van Johannes Lamaison -
Mr. J. L. M. C. Lamaison van Heenvliet. Vrijheer van Heenvliet -het
voortbestaan van titel en rechten -Mr. Lamaison van Heenvliet sterft
-de kinderen onder voogdij van zijn echtgenote -Camelia Maria en
Pieter Lamaison van Heenvliet gezamenlijk eigenaars der heerlijkheid
-na hun dood hun neef Dr. Lamaison van den Berg. Heer van
Heenvliet -resterende rechten.
Het jaar 1795 bereidde ook de Vrije Heerlijkheid Heenvliet. evenals
zovele aristocratische instellingen van het verleden. een roemloze dood.
Het revolutiejaar maakte een abrupt einde aan de uitoefening der
heerlijke rechten. van welke aard die ook waren. De geschiedenis äer
Vrije Heerlijkheid Heenvliet in eigenlijke zin moet daarom ook met dit
jaar als afgesloten worden beschouwd. Hetgeen hier verder volgt moet
slechts zijn een korte opsomming van maatregelen. die, na een kort
herstel der heerlijke rechten in beperkte zin. de volledige afschaffing
daarvan hebben bewerkstelligd. De geschiedenis der Gemeente
Heenvliet in de 1ge eeuw is niet het onderwerp geweest van deze
studie. Zij kon dat ook niet zijn, omdat het huisarchief der Vrijheren
van Heenvliet uiteraard den onderzoeker over deze periode weinig
gegevens meer biedt ten aanzien van regering en rechtspraak in dit
deel van het platteland van Zuid~Holland. Gegevens voor een familie~ I
I'
geschiedenis van het geslacht Lamaison van Heenvliet vindt men
daarin in ruime mate, doch hoe belangwekkend sommige details ook
244

zijn, toch mag in het kader van deze beschrijving hiervoor zeer weinig
plaats worden ingeruimd. Ook daarom kan dit hoofdstuk slechts kort
zijn.
Over het jaar van de "omwenteling" te Heenvliet geven de archiefstukken
even weinig uitsluitsel als over de patriottentijd, die volgens
de legende daar ter plaatse nogal woelig moet zijn geweest 1).
Zoveel is echter zeker, dat het jaar 1795 voor Heenvliet weinig
practi5che wijzigingen met zich mede bracht. Vanzelfsprekend was de
publicatie der provisionele representanten van het volk van Holland
van 6 Maart 1795, waarbij voorlopig een einde gemaakt werd aan de
uitoefening van de heerlijke rechten in de ruimste zin, voor Heenvliet
van historisch belang. Toch veranderde dit zeer weinig aan de
werkelijke toestand. Immers, in 1793 was de Vrijheer, Pieter Graafland
van Heenvliet, overleden, en de baljuw, Jan Jacob Villerius, had
feitelijk reeds het overheidsgezag, vóór dien door de Vrijheer uitgeoefend,
in handen. Toen nu op 1 April 1795 de provisionele
representanten op voordracht van schepenen van Heenvliet J. J.
Villerius als baljuw continueerden, ,.daar hij steeds op de hand
gewee5t was van het huidige bewind", bleef de toestand, zoals hij
ettelijke jaren vóór 1795 reeds bestond. Er was natuurlijk dit belangrijk
verschil, dat Villerius, die reeds sedert 1770 het ambt van baljuw
bekleed had, thans niet meer door de Vrijheer benoemd werd, doch dit
maakte voor de bevolking weinig verschil. Daar er bovendien geen
Vrijheer meer was en de kinderen Graafland, hoewel zij de meerder~
jarige leeftijd naderden, zelfs geen zwak protest konden uiten tegen
een ontneming van rechten, die zij in de practijk nog niet hadden uit~
geoefend, voltrokken zich de meest ingrijpende wijzigingen voor de
bevolking van Heenvliet zeer geleidelijk en bijna onmerkbaar. Artikel
24 van de Burgerlijke en Staatkundige Grondregels der Staat5regeling
van 1798 bezegelde kort daarop de opheffing der heerlijke rechten,
zowel de eigenlijke, de overheidsrechten, als de oneigenlijke heerlijke
rechten, zonder de gedupeerden enige schadevergoeding toe te kennen.
Van een revolutionnair enthousiasme, dat thans de kinderen van de
vroegere Vrijheer verguisde, bemerken wij in deze plattelandsgemeenschap
niets. De waardering van de bevolking bleef onveranderd.
Jonkheer Pieter en Jonkvrouwe Comelia Graafland bleven op
het Herenhuis wonen. De baljuw bleef met de prediKant de voogdij
uitoefenen. De bevolking bleef die jonge "aristocraten" beschouwen
als waren zij nog de toekomstige gezagsdragers. Verwonderlijk i5 dit
niet, daar reeds in 1801 een reactie intrad. waar het de volledige afschaffing
der heerlijke rechten betrof. Het collatierecht mocht weer
1) Pieter Graafland was een bekend patriot.
.
245
~

worden uitgeoefend en het beheer der kerkelijke goederen mocht weer
door de "Heren" geschieden.
Al werd dus geen schadeloosstelling voor de ontnomen rechten uitgekeerd,
terwijl tevens op enige inkomsten uIt de vroegere rechten
niet meer te rekenen viel, toch werd de ,.Heerlijkheid" van Heenvliet
door de tijdgenoten ook financieel nog hoog gewaardeerd. Nadat het
gemeentebestuur aan het departementaal bestuur van Holland om
meerderjarigverklaring van Cornelia Graafland had verzocht, op welk
.verzoek de ge September 1806 gunstig werd be5chikt, verkocht de
jonge Pieter Graafland zijn aanspraken op de helft der heerlijkheid
voor f 41600,- aan zijn zuster in Juni 1807. Cornelia had dus nu de
gehele heerlijkheid in handen. Men zal misschien opmerken. dat niet
alleen voor zogenaamde heerlijke rechten deze som werd betaald, doch
ook wel degelijk voor de particuliere bezittingen. die Pieter Graafland
Jr. in het land van Heenvliet geërfd had. Dit is wellicht juist, doch het
accent bij de transactie viel op de "heerlijkheid" als zodanig. Hoe
weinig de afschaffing der heerlijke rechten voor de plattelandsbevolking
betekende. blijkt ook uit de officiële intrede van Jonkvrouwe Cornelia
Graafland als nieuwe Vrijvrouwe op 30 November 1806. De officiële
ontvangst en predikatie in de kerk tonen dat duidelijk aan.
Baljuw Villerius en Ds. Gabry zagen nu hun taak als voogde:n
beëindigd en voor het oog van de bevolking nam V rijvrouwe Cornelia
Graafland dezelfde p05itie in als eens haar vader. In werkelijkheid
echter had zij natuurlijk geen enkel gezag. hoewel de oude Villerius
haar waarschijnlijk niet onkundig gelaten heeft van de administratie
der kleine gemeenschap. waarover haar vader geregeerd had. en van
de rechten. die hij had bezeten. Of de merkwa&rdige erkenning van
J onkvrouwe Graafland bepaald wordt door een tegen beter weten in
handhaven van de oude verhoudingen of door een vooruitgrijpen naar
een door de bevolking verlangd herstel van een band. die minder
drukkend geweest was. dan de franse .,vrijheid", valt hier niet vast
te stellen.
Kort na haar intrede huwde Cornelia Graafland op 3 Juni 1808 met
11 Johannes Lamaison. uit Amsterdam afkomstig. Zij schijnt hem te
i I hebben leren kennen. toen hij in garnizoen lag te Brielle als luitenant
bij een regiment infanterie. (De genealogie der familie Lamaison vindt
men in Bijlage XX.) Door dit huwelijk werd Johannes Lamai50n
Vrijheer van Heenvliet. tenminste in het oog der bevolking. De
financiële positie van Cornelia Graafland was nog steeds zeer gunstig,
hetgeen haar man in staat stelde zich als ambteloos burger te Heenvliet
te vestigen. Al kon hij evenmin gezag doen gelden over de bevolking,
toch genoot hij de achting, die hem als echtgenoot der ,.Vrijvrouwe"
als vanzelf toekwam. Er zijn bovendien aanwijzingen. dat de bevolking
.\ 246
1
1

nog steeds erfpachten en grondrenten betaalde aan ..Heer en Vrouwe".
Evenzo inden zij nog steeds de tienden en trokken zij inkomsten uit de
verpachting der veren. daar de materialen hun eigendom waren. Heer
en Vrouwe en de bevolking zelf bleven dit als een ..heerlijk recht"
beschouwen. Zo was de positie van Vrijheer en Vrijvrouwe van
Heenvliet ook in de Franse tijd een zeer bijzondere. die nog alle égards
vergde. welke hun voorgangers rechtens toekwamen.
De overheidsrechten echter werden uitgeoefend door baljuw en
,schepenen in naam der verschillende centrale bestuursorganen. die
over Voome achtereenvolgens hebben gefungeerd. Vóór de omwente~
ling telde de hoge vierschaar 5 tot 7 leenmannen en de civiele
rechtbank 7 schepenen. Na 1795 werden die organen omgezet. Voor
het burgerlijk bestuur werd er een municipaliteit van 7 schepenen
gevormd, waarvan de baljuw voorzitter was. Drie der schepenen waren
commissarissen over de gemene middelen. Villerius werd bovendien
bijgestaan door twee burgemeesters. Wat de rechterlijke organisatie
betrof werd de criminele vierschaar gespannen door 5 tot 7 leen~
mannen. Enige jaren later vormde het college van 5 schepenen zowel
de criminele als de civiele rechtbank. Over leenmannen werd niet meer
gerept. Het reglement van 4 December 1804 van het departementaal
bestuur van Holland bevestigde dit aantal en bepaalde. dat de baljuw
in criminele zaken de rechtbank zou voorzitten. In civiele zaken moest
hij dat doen als schout~civil. Ditzelfde college vormde ook het burger~
lijk bestuur sedert 28 November 1803. Villerius deed trouw zijn plicht
en zond bij vacatures onder de bedienden der ..gemeente" Heenvliet
steeds de voordrachten van hem en schepenen aan het centraal
bestuur.
De vestiging van het Koninkrijk Holland bracht in Heenvliet
geen verandering. Villerius. de zeer bedaagde en bijna legendarische
figuur. ondervond bovendien weinig last van de bevolking. Men schikte
zich geheel. Zelfs kon hij in 1809 rapporteren. dat hij de laatste vijf
jaar geen gevangenen te Heenvliet had behoeven te detineren. De
enige overtreding. waaraan de bewoners van Heenvliet zich wel eens
schuldig maakten. was het schieten op hazen en konijnen" contra het
reglement op de jacht in het Koninkrijk Holland". en het jagen op
otters. die toen dus nog bij Heenvliet voorkwamen.
Op het tijdstip der inlijving stierf Villerius. die zich steeds een
onkreukbaar ambtenaar getoond had, doch over wiens politieke sym~
pathieën wij in het duister tasten. Een baljuw werd niet meer benoemd.
De Prins Generaal~Stadhouder benoemde op 2 Januari 1811 J. W.
;Broecx. commis bij het ministerie van Binnenlandse Zaken. tot schout
en secretaris van Heenvliet. De bevolking zelf zuchtte in de jaren der
Franse overheersing onder requisities en inkwartiering. terwijl zij her~
247

-'"
1 ~
1 haaldelijk verontrust werd door militaire maatregelen in verband met
: de \vrees, dat Engelse troepen op Voorne zouden landen, zoals inder-
! daad in 1799 door de Engelse bevelhebbers is voorgenomen. Zoals
I
; I bekend vond die landing tenslotte plaats in Noord~Holland. Wij be~
JIlerken weinig van daadwerkelijk verzet tegen de ongetwijfeld
drukkende maatregelen. Slechts requisities werden soms gesaboteerd
en Franse deserteurs voortgeholpen. Van gewapend verzet was ook in
Heenvliet geen sprake.
Het bevrijdingsjaar 1813 bracht den inwoners van Heenvliet weinig
bevrijdingsgeestdrift. althans. men bemerkt daarvan weinig. De jonge~
lieden, die vanuit het raadhuis te den Briel het vuur op de Franse
bezetting openden. gaven een heldhaftig voorbeeld. dat door de
Heenvlietenaren wel geprezen, maar niet nagevolgd werd. De bewoners
wachtten slechts met een gevoel van grote opluchting het volledig
herstel der vroegere toestand af. Hij, die daarop het meest hoopte, was
de Vrijheer Johannes Lamaison, die zich naar zijn Heerlijkheid
Lamaison van Heenvliet ging noemen. Die hoop ging spoedig in ver~
vulling, al was dan ook het herstel der heerlijke rechten niet volledig.
Bij besluit van de Souvereine Vorst d.d. 26 Maart 1814 werden de
heerlijkheden in getemperde vorm hersteld, al paste dat herstel niet
meer in het kader van de nieuwe tijd. De bedoeling zat echter voor het
onbillijke van de afschaffing zonder schadevergoeding te herstellen.
! ! Willem I wenste de thans herstelde rechten geleidelijk op te heffen
i I onder toekenning van een schadeloosstelling. Een bepaald besluit
hieromtrent werd echter niet genomen en zo scheen het herstel der
heerlijkheden bestendigd.
Johannes Lamaison ontving niet meer het recht ambtenaren voor het
! bestuur of de rechtspraak te benoemen of verordeningen uit te vaar~
i digen. Van ,:bestuurs~ en politiebevoegdheden" was dus geen sprake.
i Dit alles was onderworpen aan de organen van Staat, Provincie en
Gemeente. Slechts had de Heer het recht om personen voor het ambt
van schout (na 1825 burgemeester). secretaris, ontvanger en ge~
meenteraadslid voor te dragen. De Koning benoemde uit deze voor~
dracht. Wel mocht de Heer lagere gemeente~ambtenaren aanstellen 1) .
Ook zijn rechten ten aanzien der N.H. Kerk werden in 1816 hersteld.
Hij beriep de predikant. doch het benoemingsrecht van kerkvoogden
[ en kerkelijke dienaren werd den Heer van Heenvliet geweigerd.
i Johannes Lamaison en H. A. Zwier Baron de Vos van Steenwijk.
gezegd van Essen, Vrijheer van Abbenbroek. hadden zich gezamenlijk
met een desbetreffend request tot de Koning gewend. doch zij
J
i ~) Mr. S. J. Fockemae Andreae, Inleiding op de Inventaris van het Huisarchief
i der Heren van Warmond (1935).
Zie het reglement op het bestuur ten platten lande 9 act. 1816.
248
I-

~ I
I
i
!
j
i ELAAT 20,
.j
.

E--
<
<
~
0.
-N

MI:
i
i
.f
'..
}oC
<
<
~
p.t.
N
N
t

.;
1"1
N
..
-I:
-I:
~
"
"
J

, \ ontvingen op 9 Februari 1822 een afwijzende beschikking. Slechts
koster en voorzanger (schoolmeester) mochten zij aanstellen.
In enige belangrijke bésluiten van het gemeentebestuur betreffende
.wetgeving en belasting werd de Heer aanvankelijk nog gekend. Deze
zag zich tevens hersteld in het volle genot van het heerlijk jacht~ en
visrecht en van het veerrecht. Het Keizerlijk decreet van 22 JanuarI
1813 betreffende de afkoopbaarheid van tienden werd op 22 October
1814 buiten werking gesteld, doch op 11 April 1872 werd deze afkoop~
baarheid hersteld. Zo werd duf. de Vrijheer van Heenvliet, die zich
ook in officiële stukken zo bleef noemen, hoewel men na 1813 slechts
ambachtsheerlijkheden kende, in een bijzondere positie geplaatst, die
feitelijk met de toenmalige verhoudingen in strijd was. Het was een
positie, waarin de gemeenteraad van Heenvliet, die geheel onafhankelijk
van hem had behoren te staan, zich nauwelijks tegen zijn inmenging
kon verzetten, temeer daar Johannes Lamaison streng vaf.thield aan
zijn rechten. Dit bleek ten duidelijkste bij de kwestie, die ontstond,
toen Johannes Lamaison zijn zoon voordroeg voor het ambt van
Burgemeester en Secretaris van Heenvliet.I
Deze enige zoon uit het eerste huwelijk van zijn vader met Jonk~
vrouwe Cornelia Graafland, n.l. Johannes Laurens Michel Cornelis
Lamaison van Heenvliet, werd 19 December 1815 te Heenvliet geboren
en bracht daar zijn kinderjaren door. Omstreekf. 1830 ontving hij een
gymnasiale opleiding te Leiden, om in de jaren 1835 tot 1839 te
worden ingeschreven als student in de rechten aan de Leidse Academie,
waar hij een leerling was van Thorbecke. Onmiddellijk na zijn promotie
droegen zijn vader en de Vrijheer van Abbenbroek hem voor als
Ontvanger der gemeenten Heenvliet en Abbenbroek, waartoe hij op
7 December 1838 door Gedeputeerde Staten van Zuid~Holland be~
noemd werd. Doch hoewel hij van 1840 af tevens als administrateur
optrad voor Baron van Knobelsdorff tot den Kreytenberg te Deventer
voor diens goederen op Voorne, toch schenen deze werkzaamheden
I hem weinig te bevredigen. Toen nu de post van Griffier bij het Kanton~
gerecht te Brielle vaceerde, solliciteerde Mr. J. L. M. C. Lamaison van
Heenvliet, waarop hij 7 April 1842 bij K.B. als zodanig werd benoemd.
~ ,.. Toen echter zijn vader op 27 September .: 1843 een brief ontving van
de
alf.
Gouverneur
Vrijheer hem
van
een
Zuid~Holland,
voordracht te
van
zenden
der
voor
Duin,
het
met
ambt
het verzoek
van Burge~
om,
meester en Secretaris der gemeente Heenvliet, indien Stephanus Bodde,
de toenmalige Burgemeester, die op 1 Januari 1844 zou aftreden, niet
langer door de Koning in zijn ambt zou worden gehandhaafd, greep
Johannes Lamaison die kans aan voor zijn zoon. De 5e October 1843!
droeg hij Mr. J. L. M. C. Lamaison van Heenvliet voor als Burge~
meester. Middelerwijl was S. Bodde op 4 October overleden, zodat het
'-/
249 .

nu vaststond. dat er een nieuwe Burgemeester zou worden benoemd.
De 7e October antwoordde de Gouverneur. dat hij zich met deze
voordracht niet kon verenigen. daar het ambt van Griff~r onverenigbaar
was met dat van Burgemeester. Johannes Lamaison bleef echter
bij zijn voordracht. daar zijn zoon verklaarde bij benoeming het ambt
van Griffier te willen nederleggen. Inmiddels bleef deze zaak niet beperkt
tot Heenvliet. want daar zowel Heenvliet als Abbenbroek door
één Burgemeester bestuurd werden. moest ook te Abbenbroek een
zodanige functionaris worden aangesteld. De Vrijheer van Abbenbroek
echter. Jan Arend Baron de Vos van Steenwijk. was een van de beste
vrienden van de candidaat Lamaison en hij droeg deze dan ook even~
eens voor. Nu scheen de zeer opgewekte en studentikoze figuur van
de jonge Lamaison niet bepaald een degelijke indruk gemaakt te
hebben op de gemeenteraden van Heenvliet en Abbenbroek. Hij was
in elk geval geen persona grata. Toen nu de Gouverneur zich recht~
streeks in verbinding stelde met de beide gemeenteraden naar aan~
cl leiding van adressen dezer beide colleges. verzetten de gemeenteraden
: ! zich eenparig tegen een eventuele benoeming van Lamaison. omdat
zoals de gemeenteraad van Heenvliet zeide. de verwantschap tussen
de te benoemen Burgemeester en de Ambachtsheer een beletsel vorm~
de. temeer daar de eerste later de Ambachtsheer zou opvolgen. Ook
de gemeenteraad van Abbenbroek was tegen Lamaison. doch wilde
I de motieven van die mening niet kenbaar maken.
De humor van de jonge Lamaison. dikwijls ten koste van de waar~
digheid der dorpsautoriteiten. had hem vele vijanden bezorgd. zodat er
in beide gemeenteraden een fractie bestond. die een andere candidaat
op de voordracht wenste. Doch de relaties van Lamaison bleken sterk
genoeg om de tegenstand van de gemeenteraden en de afwijzing door
de Gouverneur te overwinnen. Noch Johannes Lamaison. noch Baron
de Vos van Steenwijk bogen voor die tegenstand en weigerden een
andere persoon voor te dragen. Zij wendden zich beiden in een request
rechtstreeks tot de Koning en schreven gelijktijdig aan de Gouverneur
1 van der Duin. Johannes Lamaison antwoordde. dat de gemeenteraad
! van Heenvliet onjuist zag. De Ambachtsheer mag zichzelf niet tot
enige bediening voordragen volgens art. 13 van het reglement voor het
bestuur ten platten lande. doch hier geldt het een ander; of dat nu zijn
zoon is doet niets ter zake. want daarover zegt het reglement niets.
..Als Ambachtsheer der gemeente Heenvliet toch is aan mij over~
gegaan bij primordialen als onereuzen titel als uit krachte van
's Konings alsnog bestaande besluiten en verordeningen het recht van
I , voordracht van opgemelde betrekkingen in geval van bestaande
vacature. Dit recht is dan ook uitsluitend den Ambachtsheer toegekend
bij art. 11 alinea 4 van het reglement zonder enig voorbehoud. Het zij
250

verre van mij dat ik 's Konings magt eeniger mate aan grenzen zou
willen beperken; ook zelfs bij de in dezen niet bestaande bevoegdheid
daartoe, zou de eerbied voor Zijne Majesteit mij het stilzwijgen opleggen."
,.Het oordeel van de gemeenteraad als ongevraagd en ook niet voor~
geschreven mag niet benadelen het recht der Ambachtsheren. Geen :1
ingezetene kan de geschiktheid beoordelen van mijn zoon, die alleen \1
in zijn kind5che jaren Heenvliet heeft bewoond." ','
Hij schreef voorts, dat de adressen van sommige ingezetenen aan
de Gouverneur een uitvloeisel waren van opruiing en tegenwerking en
dat hij er niet aan dacht aan de ingezetenen om medewerking te vragen
door adressen ten gunste van zijn voordracht te verzenden. Tevens gaf
hij kennis van de verzending van zijn request. Baron de Vos van
Steenwijk als Vrijheer van Abbenbroek schreef in dezelfde geest.
Intussen verzonden enige ingezetenen van Heenvliet op 20 November
toch een adre5 aan de Koning ten gunste van Lamaison. Baron George
August Tindal. de schoonzoon van Johannes LamaisGn en toen reeds
adjudant des Konings. heeft zeer waarschijnlijk de requesten bij de
Koning toegelicht ten gunste van zijn zwager, want Mr. J. L. M. C.
Lamaison van Heenvliet werd op 11 Januari 1844 bij K.B. benoemd
tot Burgemeester en Secretaris van Heenvliet en Abbenbroek op voor~
waarde. dat hij ontslag zou vragen als Griffier bij de rechtbank te
Brielle. welk ontslag hij op 20 Februari 1844 ontving. Uit deze kwestie
blijkt. dat de Heren van Heenvliet en Abbenbroek niet zozeer door
hun beroep op het heerlijk recht van voordracht van een hogere
gemeentefunctionari5 de overwinning hebben behaald op de Gouver~
neur der Provincie, maar dat zij zo hardnekkig bij hun voordracht
persisteerden, omdat zij bijna zeker waren van de Koninklijke steun,
welke veeleer gebaseerd was op sympathie dan op zakelijke over~
wegingen.
Toen nu Johannes Lamaison van Heenvliet in 1849 overleed. ware
de toestand ontstaan die art. 13 van het reglement voor het bestuur
ten platten lande bedoelde te voorkomen, n.l. dat de Ambachtsheer
tevens Burgemeester was, en had ook Mr. J. L. M. C. Lamaison van
Heenvliet tussen beide functie5 moeten kiezen. indien niet de Grond~
wet van 1848 bij art. 4 der Additionele Bepalingen alle ..heerlijke
rechten betreffende voordracht of aanstelling van peronen tot open~
bare betrekkingen" had afgeschaft. De Heer Lamaison van Heenvliet
kon dus ongestoord het ambt van Burgemeester van Heenvliet blijven
waarnemen. De Heerlijkheid behoorde rechtens tot het verleden.
Richten wij thans het oog op Heenvliet en zijn bewoners tijdens de
1ge eeuw. Het aantal inwoners had in de Middeleeuwen zeker de 500
niet overschreden. want ondanks de betrekkelijke bloei na het diepte~
251
I

" (,
punt tijdens het begin der 80~jarige oorlog, geeft een quohier van 1680
nog slechts 86 families, tezamen 300 personen, terwijl men in 1632
111 huizen telde en in 1732 116. In het midden der 18e eeuw telde men
500 inwoners, welk aantal in 1798 gestegen was tot 530. In de 1ge
eeuw echter zien wij een opmerkelijke toename van de bevolking. De
ontwikkeling van Rotterdam als zeehaven en de verzanding der
toegangswegen maakte een directe en gemakkelijke verbinding met de
zee noodzakelijk, zodat op initiatief van Koning Willem I het
zogenaamde Voorn se kanaal gegraven werd, dat langs de haven van
Hellevoetsluis en Nieuwesluis een betere verbinding met de zee bood.
dan langs de steeds meer verzande Brielse Maas mogelijk was. Het
kanaal, dat door de Koning zelf voor het grootste deel werd ge~
financierd, werd gegraven van 1827 tot 1829 en in 1830 geopend. Het
was 10 km lang en liep dwars door het eiland Voorne van de Nieuwe
Maas naar het Haringvliet, voor het grootste deel dwars door het
gebied van de vroegere heerlijkheid, thans gemeente, Heenvliet. Het
intensieve scheepvaartverkeer kwam de inwoners van Nieuwesluis en
Heenvliet zeer ten goede. Het bracht nieuwe welvaart, zodat in 1859
de gemeente Heenvliet 187 huizen telde met een inwoneraantal van
1059. Het hoogste aantal werd bereikt in 1879, n.l. 1341. Na het
graven van de Nieuwe Waterweg, die in 1871 geopend werd, gingen
Nieuwesluis en Heenvliet weer achteruit tengevolge van emigratie. Het
hoofdmiddel van bestaan bleef de landbouw. Pas in de 20ste eeuw
kan men van enige tuinbouw spreken. In 1936 telde Heenvliet nog 1202
inwoners, waarvan ongeveer 0.59 % Rooms~Katholiek, 74 % Hervormd
en 5 % Gereformeerd. Het overige percentage omvatte 19 % onkerke~
~ lijken. Die verhoudingen dateren echter pas van de tweede helft der
1ge eeuw. In 1849 telde men nog 92 ~ % Hervormden 1).
De kerkelijke gemeente Heenvliet. -en daarmede hebben wij in de
eerste helft der 1ge eeuw de Hervormde Kerk op het oog -, moest
onder Ds. Bodde en Ds. Steenberg 2) besluiten tot een grondige
restauratie van het kerkgebouw, dat reeds meer dan vier eeuwen had
getrotseerd, doch nu. ondanks vele kleine reparaties. zo bouwvallig
geworden was, dat het niet meer kon worden gebruikt. De regering
verleende een subsidie van f 8000,-, waarna in 1822 met het herstel
een aanvang werd gemaakt. Die restauratie duurde van 1822 tot 1824,
in welke jaren in het Oude Raadhuis werd gekerkt. Bijna de gehele
kerk moest worden afgebroken, zodat pas in 1824 het nieuwe gebouw
, in gebruik kon worden genomen. Dat nieuwe gebouw was een aardige
[I dorpskerk met een eenvoudig middenschip. De toren stond boven de
1) Dr. J. Klok. Voorne en Putten.
Z) Zie de lijst der Predikanten in Bijlage XXII.
252
".

Ingang. In 1929 moest nogmaals tot restauratie worden overgegaan,
welke restauratie op f 30000,- geraamd werd. De Zuid~Hollandse
Archeologische commissie wilde een subsidie verlenen, mits de regering
het dubbele van dit bedrag wilde toezeggen. Na veel onderhandelen
kon men eindelijk met de werkzaamheden een aanvang maken onder
leiding van de architect van der Kloot Meyburg, zodat in 1931 de kerk
hersteld was 1). De kerkeraad had intussen in 1917 de Herenbank aan
de familie Lamaison in eigendom gegeven. Tevens behielden de Heren
Lamaison van Heenvliet bij besluit van 1824 het recht om in de graf~
kelder onder de kerk te worden begraven.
In het nieuwe gebouw is er toch nog veel uit de oude tijd bewaard
gebleven. De tegenwoordige consistorie was de oude sacristie. In het
gangetje bevindt zich nog een piscina of wasbekken uit de tweede helft
der 15e eeuw 2). In de kerk bevindt zich een eiken preekstoel met
intarsie van omstreeks 1600. De voor doopbekken ingerichte zandloper~
arm dateert van 1700; het doop hek met koperen bogen van omstreeks
1625 en de lezenaar zelf is van omstreeks 1700. In de kerk hangt een
tekstbord met wapens, bevattende de tien geboden en de artikelen des
geloofs, daterende van 1599. Er zijn 4 eiken banken uit de 17e eeuw,
benevens een avondmaalstafel met beschilderd blad van 1599, waarvan
het onderstel dateert van 1700. Tevens is er een zilveren avondmaals~
beker van 1661 en e~n oude geldkist met ijzerbeslag van 1587. De
toren draagt twee klokken, waarvan de een gegoten is door Petrus
van der Ghein in 1543 en de andere in 1634 door de Rotterdamse
klokkengieter Corn. Ouwerogge. De Heren hadden van oude tijden
af een gestoelte in de kerk. Het tegenwoordige dateert uit de 18e eeuw
en werd, zoals juist werd gezegd, a~n de familie Lamaison in eigendom
gegeven.
Men had voorts nog in Heenvliet een kleine Joodse gemeente, die
in de 1ge eeuw de beschikking kreeg over een synagoge. Een nieuw
schoolgebouw werd omstreeks 1880 in gebruik genomen langs de weg
van Heenvliet naar Nieuwesluis. Zo hebben er nog tal van kleine
veranderingen in het dorpsbeeld en in het leven der bewoners plaats
gehad, waarover hier niet kan gesproken worden.
Daar onze aandacht zich richt op de "Heerlijkheid", is het van meer
belang te vernemen, op welke wijze de "Heer" van Heenvliet de
volledige afschaffing der heerlijke rechten opnam en of hij consequen~
ties trok uit de ongeldigverklaring dier rechten.
Zoals reeds gememoreerd werd, waren de heerlijke rechten afge~
schaft, waarbij de grondwet van 1848 de onbillijkheid van 1798
herhaalde, daar een schadeloosstelling, hoewel in uitzicht gesteld, nu
1) H. van der Kloot Meyburg, Onze Oude Dorpskerken.
2) Ned. Monumenten van Geschiedenis en Kunst, 191~.
f _i~; c'
253

evenmin werd toegekend. Johannes Lamaison en vooral zijn zoon
~ handhaafden echter ook na 1848 hun titel van Vrijheren van Heenvliet.
: Dit blijkt uit de officiële bescheiden, welke werden opgemaakt in ver-
I band met het overlijden van Johannes Lamaison op 7 April 1849. Hij
was in tweede echt gehuwd met Maria van Driel, die hem overleefde.
Er moest dus boedelscheiding plaats hebben tussen haar en de kinderen
van haar echtgenoot, n.l. "George August Baron Tindal, optredende
! : voor zijn echtgenote Louisa Carolina PetronelIa Lamaison, en Mr.
J. L. M. C. Lamaison, Burgemeester van Heenvliet en Abbenbroek
en Ambachtsheer van Heenvliet", de twee enige kinderen en erfgenamen
van de overledene. Deze boedelscheiding vond plaats voor
notaris Kraijenhoff van de Leur te Brielle op 17 November 1849. Aan
Mr. J. L. M. C. Lamaison werd toen overgedragen "de Hooge en Vrije
Heerlijkheid van Heenvliet en Koolwijkspolder, den titel met de
prerogativen, heerlijke regaliën en regten, aanwassen tot dezelve behoorende,
en de onroerende goederen, regten, recognitiën enz., daartoe
behoorende erfpachten en dergelijke". Daaronder werden gespecifi~
ceerd het "Regt van overvaart op Rozenburg in de gorzen en de helft
in het tolhuis en in het regt van tol of passeergelden over de Rivier de
Bernisse tusschen de steden Heenvliet en Geervliet. Het privatieve regt
van de jacht in de gemelde Heerlijkheid van Heenvliet en Koolwijks~
polder. Het regt der zalmvi5scherij met schutting en drijfwant strek~
kende van de riviere de Bernisse tot het scheid bij Zwartewaale. Het
privatieve regt der visscherijen in de wateringen der Heerlijkheid
Heenvliet. Het regt van Varkensschouw. Het Jaarschot zijnde een
heerlijkheidsregt, gevestigd op alle landen binnen of buiten den Ring~
dijk der Heerlijkheid Heenvliet. (Hierbij kwamen de erfpachten). Al
welke goederen en regten, inkomsten, revenuën als mede de heerlijke
titel, recognitiën en alle andere regten, welke aan de Heerlijkheid van
Heenvliet en Koolwijkspolder zouden mogen zijn verbonden en hieronder
worden begrepen, door partijen onderling zijn gewaardeerd op
de waarde van f 26293,20."
Wie mocht menen, dat deze waardering nog een uitvloeisel was van
de toestand, zoals die ten aanzien der heerlijke rechten vóór 1848
bestond, daar men de draagwijdte van de opheffing in dat jaar 1849
nog niet volledig be5efte, bemerkt spoedig, dat hij zich vergist. Toen
in Januari 1862 Mr. J. L. M. C. Lamaison van Heenvliet overleed, had
er weder een boedelscheiding plaats voor zijn weduwe Maria Jacoba
van der Minne. De nagelaten goederen werden toen geschat op
ongeveer f 42000,- en daarvan speciaal de heerlijke rechten der
"Hooge en Vrije Heerlijkheid van Heenvliet op f 20000,- in oe
bovengenoemde opsomming. In deze boedelscheiding van 6 Mei 1862
voor notaris Kraijenhoff van de Leur te Brielle vinden wij een
254

specificatie van het jaarschot, "jaarlijks vier en dertig gulden tachtig
centen". Een onbeduidende grondrente dus. Toch is het merkwaardig
te zien, hoe lang sommige rechten. zoals het jaarschot en de varkens~
schouw. die wij in 1862 opnieuw beschreven zien. zich sedert de
Middeleeuwen tot de twintigste eeuw in Heenvliet gehandhaafd
hebben. De varkens schouw is thans afgeschaft; het jaarschot bestond
tot voor kort.
Het tiendrecht werd niet met name genoemd. doch het staat vast, dat
de boeren van Heenvliet aan de familie Lamaison van Heenvliet nog
steeds tiendplichtig waren. Over het algemeen kan men zeggen. dat.
zoals uit de stukken blijkt. de familie Lamaison van Heenvliet met de
meeste ijver al die rechten gehandhaafd heeft, waarvan de uitoefening
haar niet in conflict kon brengen met de centrale bestuursorganen. en
die bovendien meer of minder grote sommen opbrachten. Zij hieldI
bovendien aan de titel van Vrijheer vast. welke vanouds gelijk stond
met die van Baanderheer of Baron. Voeg daarbij. dat zij de ver~I
mogendste grootgrondbezitster van Heenvliet was. en men begrijptI
wel de invloedrijke positie. die deze familie in Heenvliet innam. DeI
naam Lamaison heeft daar voor de bewoners nog een bijzondere en in
r zeker opzicht eerbiedwekkende klank.
Dat verscheidene van haar oudtijds heerlijke rechten ook door de
Staat hoog werden getaxeerd blijkt o.a. uit de afkoopsommen. die be~
taald zijn. Voor het recht der zalmvisserij op de Maas betaalde de
Staat aan de weduwe Lamaison van Heenvliet in 1873 f 7000,-. De
tiend wet van 1907 maakte aan de tiendheffing ook voor Heenvliet een
eind, in ruil voor een aanzienlijke schadeloosstelling. De aanleg van de
trambaan Rotterdam-Oostvoorne over een dam dwars door de
Bernisse bracht ook de tol en brug rechten, oudtijds een veerrecht. in
het geding en noodzaakte het Rijk tot afkoop. In 1931 werden de tol~
rechten van Cornelia Maria Lamaison van Heenvliet. V rijvrouwe van
Heenvliet en Koolwijkspolder en Pieter Lamaison van Heenvliet ener~
zijds en Jhr. Gevaerts van Geervliet. als erfgenaam van de vroegere
heerlijkheid Putten anderzijds, afgekocht voor de som van f 12000.in
totaal. De grondwetsherziening van 1922 maakte aan het zoge~
naamde collatierecht ook hier een eind, terwijl reeds in 1866 de
bevoegdheden van mevrouw de wed. J. M. Lamaison van Heenvliet~
van der Minne ten aanzien van het beheer der kerkelijke goederen
werden opgeheven. Bij dit laatste was natuurlijk geen sprake van
~chadevergoeding, evenmin voor de afschaffing van het heerlijk jacht~
recht bij de jachtwet van 1923.
Hiermede waren ook rechten van geringer betekenis, die nog
herinnerden aan de vroegere Heerlijkheid Heenvliet. vervallen. Samenvattend
kan men dit merkwaardig verschijnsel signaleren, dat de familie
'1
/
255

., -
Lamaison van Heenvliet ook na 1848 aan de toen in haar handen
resterende rechten, voortvloeiende uit het bezit der voormalige Heer~
lijkheid, de aanspraak ontleende de Vrije en Hoge Heerlijkheid van
Heenvliet nog steeds te bezitten en de titel van Vrijheer of Vrijvrouwe
te voeren, hoewel die rechten geen heerlijke rechten in "eigenlijke"
zin waren. De huidige erfgenamen van de goederen en rechten der
familie Lamaison van Heenvliet maken echter nog aanspraak op het
bezit van enige heerlijke rechten, doch alvorens deze te vermelden zal
het goed zijn de familierelaties wat nader te bezien.
.Toen Mr. J. L. M. C. Lamaison van Heenvliet enige tijd griffier was
te Den Briel begon hem de eenzaamheid in zijn woning zeer te be~
nauwen. Spoedig had hij onder de Brielse joffers de knappe Maria
Jacoba, genaamd Mietje van der Minne ontdekt, die toen, in 1843,
23 jaar was. Zij was een dochter van de reeds overleden Burgemeester
van Nieuw Helvoet, en was verwant aan de aanzienlijke familie Kluit,
in Den Briel en Zwartewaal welbekend. Bij de hofmakerij verloochende
hij zijn studentikoze manier van optreden geheel, want met werkelijk
plechtstatige ernst gaf hij van zijn gevoelens voor Mietje blijk, niet op
de wandeling, doch per brief. .
Na een aanvankelijke weigering van de schone jongedame kwam
toch tenslotte de verloving tot stand en kon het huwelijk de 6e Juni
1844 te Brielle plaats hebben. Zij betrokken eerst een woning te
Abbenbroek, doch toen Johannes Lamaison in 1849 was overleden en
de Heerlijkheid Heenvliet aan zijn zoon werd toegewezen, verhuisden
Burgemeester Lamaison van Heenvliet en zijn jonge vrouw naar het
Herenhuis aan het marktplein te Heenvliet, nadat zij het hadden laten
restaureren. Het inwendige bleef grotendeels onberoerd, doch het
aanzien van het eertijds zo statige gebouw heeft onder deze restauratie
zeer geleden. Het enige, dat nog uitwendig aan de 17e eeuw herinnert
zijn de gemetselde hekposten met vazen, stijl Lodewijk XIV. Inwendig
vindt men er nog uit diezelfde tijd stucwerk, een schoorsteen en goud~
leer behangsel.
Uit hun huwelijk werden drie kinderen, allen meisjes, te Abbenbroek
geboren, en zes kinderen te Heenvliet. Van hun vier zoons stierven er
twee op zeer jeugdige leeftijd. Van de twee andere zoons, die beiden
ongehuwd bleven, overleed Jacobus Magdalenus als Burgemeester van
Monnikendam en Katwoude op 36~jarige leeftijd. De oudste dochter,
Comelia Maria, bleef ongehuwd. Vier dochters traden in het huwelijk,
doch twee van hen bleven kinderloos. Een van hen, Mevrouw Johanna
Adriana Comelia van Bilderbeek-Lamaison van Heenvliet, vierde op
17 Maart 1949 te Dordrecht haar honderdste verjaardag.
256
Nadat Mr. J. L. M. C. Lamaison van Heenvliet op 6 Januari 1862
'I

7
was overleden, erfde, zoal5 wij zagen. zijn weduwe de ..Hoge en Vrije
Heerlijkheid Heenvliet". Zij stond alleen voor de opvoeding van de
zeven nog minderjarige kinderen. doch als toeziend voogd stond een
familielid, n.l. Jacobus van der Minne, geneesheer te Heenvliet, haar
trouw ter zijde. Deze bewoonde het Noordelijk gedeelte van het
Herenhuis. waartoe een aparte ingang aan de Noordzijde van de voor~
gevel was aangebracht bij de restauratie in 1850. Spoedig achtte
Mevrouw Lamaison van Heenvliet. die zich nu eens V rijvrouwe, dan
weer Ambachtsvrouwe van Heenvliet noemde, het noodzakelijk om
voor de studie der kinderen naar Leiden te verhuizen. Op 3 Maart
1875 vestigde zij zich met haar kinderen te Leiden in het huis
Gerecht 12. Dit was echter niet voor lang. want spoedig verhuisde zij
naar Kralingen, waarna zij zich op 11 Juli 1879 opnieuw te Leiden
ve5tigde. thans aan de Oude Singel 8. Intussen waren Sophia Johanna
in 1878 en Louise Carolina Pieternella in 1877 te Kralingen gehuwd.
Ook Maria Jacoba was in 1877 gehuwd. Pieter verliet eveneens in die
jaren het ouderlijk huis; waar hij zich vestigde wordt niet vermeld.
Mevrouw Lamaison van Heenvliet keerde dus naar Leiden terug met
twee dochters en een zoon. Daar werd ook in 1881 haar enigste
kleinzoon geboren uit het huwelijk van Maria Jacoba Lamaison van
Heenvliet met Ernst Johan SchIette. Deze kleinzoon. Hendrik Frederik,
Schiette, zou waarschijnlijk. daar niet één der kinderen Lamaison van
Heenvliet mannelijke erfgenamen verkreeg, de bezittingen der familie
Lamaison van Heenvliet geërfd hebben. indien hij niet op 16~jarige
leeftijd was overleden. De beide enigste kinderen van Louise Carolina
Pieternella Lamaison van Heenvliet. n.l. Anna en Maria Jacoba van
Duyvendijk. waren thans de enigste kleinkinderen en uiteindelijk
erfgenamen van Mevrouw de weduwe Lamaison van Heenvliet-van
der Minne. Deze benoemde haar oudste dochter Cornelia Maria en
haar jongste zoon Pieter. beiden ongehuwd, tot executeurs testamen~
tair. Toen zij op 7 September 1914 te Heenvlietop hoge leeftijd stierf.
vestigde zich Cornelia Maria op het Herenhuis en noemde zich Vrij~
vrouwe van Heenvliet en Koolwijkspolder. Zij erfde de helft der Heer~
lijkheid. In het beheer der bezittingen der familie werd zij ter zijde
gestaan door haar broeder Pieter Lamaison van Heenvliet, Secretaris
van Kralingen en later Gemeente~Ontvanger van Rotterdam, die te
Kralingen woonde en de andere helft der Heerlijkheid geërfd had.
Deze zeer populaire figuur. die tezamen met zijn zuster ook veel voor
Heenvliet gedaan heeft. stierf eveneens hoog bejaard in 1941 te Rotter~
dam. Cornelia Maria Lamaison van Heenvliet stierf op 97 ~jarige leef~
tijd te Heenvliet de 1 ste Februari 1942. Op haar negentigste verjaar~
dag had zij nog een grootse huldiging van de dorpsbewoners in ont~
vangst te nemen.
Met haar dood zou de naam Lamaison misschien in Heenvliet een
257

.
I
i vergeten klank zijn geworden. indien niet de erfgenamen. Maria JacobaI
van Duyvendijk en haar echtgenoot Dr. Gerrit Antonie van den Berg.I
l arts te Kralingen. de naam Lamaison in 1928 bij K.B. bij de hunne
i hadden gevoegd. zodat in Februari 1942 het geslacht Lamaison van
I den Berg de bezittingen van de familie Lamaison van Heenvliet. mét
het Herenhuis. erfde. Dr. van den Berg stond echter ook zelf niet
! geheel vreemd tegenover de vroegere Heerlijkheid Heenvliet. De bet-
I
i overgrootvader van Mevrouw M. J. Lamaison van den Berg-vanI:
Duyvendijk. n.l. Pieter Graafland van Heenvliet. de laatste VrijheerI:
in de volle zin van het woord. was n.l. over een andere linie tevens de
bet-overgrootvader van Dr. Lamaison van den Berg. Pieter Graafland
van Heenvliet Jr.. de reeds genoemde broeder van Vrijvrouwe Cornelia
Graafland. was n.l. zijn overgrootvader. terwijl Cornelia Graafland de
overgrootmoeder was van Mevrouw Lamaison van den Berg-van
Duyvendijk. Beiden zijn dus nakomelingen van Jean Louis Baron van
Alderwerelt. de reeds hiervoor genoemde Vrijheer van Heenvliet.
Sedert Vrijvrouwe Johanna van Breugel. die de Heerlijkheid naliet aan
haar neef Constantijn Jan Pierraerd. welke op zijn beurt vele van zijn
goederen vermaakte aan zijn nicht Susanna Maria Houtuyn. gehuwd
met Baron van Alderwerelt. bestaat er dus verwantschapsverhouding
tussen de opeenvolgende Heren en Vrouwen van Heenvliet van 173]
tot nu toe.
Dr. G. A. Lamaison van den Berg voert nog steeds de titel vat
Vrijheer. zonder die evenwel voortdurend te vermelden. Deze titel
immers werd hem gelegateerd. zowel door Vrijvrouwe Comelia Maria
Lamaison van Heenvliet. als door Pieter Lamaison van Heenvliet. die
de helft der resterende heerlijke rechten in bezit had. Op 5 Juni 1940
vermaakte Pieter Lamaison van Heenvliet aan Dr. G. A. Lamaison
van den Berg:
a. de hem erflater competerende helft in de Hooge en Vrije
Heerlijkheid van Heenvliet en Koolwijkspolder. met al de daartoe
behorende praerogatieven. heerlijke regaliën. rechten. heffingen. titels.
en al wat verder tot de gemelde Heerlijkheid kan gerekend worden te
behoren. het lak-cachet der Heerlijkheid Heenvliet. voorts alle brieven.
familie-papieren. stukken enzovoorts. in den uitgebreidsten zin daarop
betrekking hebben de en
b. de hem erflater toebehorende helft in de onroerende goederen.
zakelijke rechten. visch-. veer- en andere rechten. welke -als behorende
tot gemelde Heerlijkheid -aan den erflater. tezamen met zijn
zuster V rouwe Cornelia Maria Lamaison van Heenvliet. zijn toebedeeld
uit Dit de nalatenschap alles werd gelegateerd zijner moeder... onder beding van inbreng van een be-
paalde som in de nalatenschap. Toen nu de Heer P. Lamaison van
258
!
I

Heenvliet op 8 December 1911 overleed, kon Dr. G. A. Lamaison van
I den Berg de helft der Heerlijkheid aanvaarden tegen betaling van een
I zekere som. De andere helft der Heerlijkheid erfde Dr. Lamaison van
I
den Berg, toen Vrijvrouwe Cornelia Maria Lamaison van Heenvliet
op 1 Februari 1912 overleed. Zij legateerde n.l. op 19 October 1938
"aan haar neef Dr. Lamaison van den Berg, alle titels, rechten en
gerechtigheden betreffende de Heerlijkheid Heenvliet en Koolwijkspolder,
alle stukken, akten, papieren, registers, kaarten, teekeningen,
brieven, het lak-cachet der Heerlijkheid Heenvliet en wat dies meer
zij en op die Heerlijkheid in den meest uitgebreiden zin betrekking
heeft." Hier bestond eveneens de verplichting tot inbreng van een
bepaalde som in haar nalatenschap.
Uit deze akten blijkt, dat de leden der familie Lamaison van Heenvliet
nog tot de huidige tijd de Heerlijkheid achten te bestaan, hetgeen
zeer merkwaardig is in verband met de betekenis, die aan de afschaffing
in 1818 gehecht wordt. Evenzeer merkwaardig zou het zijn de gedachten
te kennen der notarissen Korteweg te Heenvliet en Knegt te
Rotterdam -de laatste is intussen overleden -, die bij het opmaken
dezer akten ten aanzien van heerlijke titel en heerlijke rechten bij hen
zijn opgekomen. Want wat is nu eigenlijk het gevolg van deze erflatingen
geweest? Het erven van een titel zonder rechten of mét
rechten? Ondanks wetsartikelen en handboeken leeft er toch nog altijd
In deze plattelands gemeenschap een besef van de vroegere Heerlijkheid
"in welstand", en van het vanzelfsprekende van het bestaan van
enige heerlijke rechten. Zo maakt Dr. Lamaison van den Berg aanspraak
op de erkenning van de zwaan drift en vogelarij, het visrecht
en veerrecht op Rozenburg. Dat er in de gracht van de ruïne zwanen
worden gehouden is een uitvloeisel der zwaandrift, een afgeleid regaal.
Er valt geen enkele bepaling aan te wijzen krachtens welke dat recht
van zwaandrift zou zijn vervallen, maar -zo zegt de Blécourt -
voorzover de houder een exclusief recht pretendeert te bezitten als
ambachtsgevolg, is dit karakter er aan ontnomen door de staatsregeling
van 17981).
Hoe het ook zij, exclusief recht of niet, een feit is het, dat niemand
anders op het grondgebied der gemeente of vroegere Heerlijkheid
Heenvliet zwanen houdt.
Voorts bestaan nog steeds het veerrecht en het visrecht. Ondanks
het feit, dat de wet op de visserij van 5 October 1931 het visrecnt
verbindt aan de eigendom van het water, wordt in Heenvliet het
visrecht verpacht, niet alleen op water, dat eigendom is van Dr.
Lamaison van den Berg, doch ook op andere wateren in Heenvliet. als
1) Prof. A. de Blécourt, Kort begrip van het Oud-Vaderlandsch Burgerlijk recht,
Je druk. p. 290.
/
259

uitvloeisel van een heerlijk visrecht. Zo staat het ook met het veerrecht.
r-) dat volgens de wet van 24 December 1930 eveneens verbonden is aan
de eigendom van het water. Toch wordt het veer tussen Rozenburg
en Nieuwesluis nog steeds verpacht ten behoeve van Dr. Lamaison
JI van den Berg. Voor de helft is Rozenburg bevoegd.
De Heer wordt als zodanig nog bij belangrijke gebeurtenissen in de
gemeente uitgenoodigd.
Eveneens is het een uitvloeisel van de vroegere toestand der Heerlijkheid
in welstand. dat vooral langs de dijken zich het grondbezit der
familie Lamaison van Heenvliet en van de tegenwoordige eigenaar
uitstrekt. Ook de dijken zelf behoren voor het grootste deel tot zijn
eigendom. Alleen de Heer immers had meestal de dijken (vronen) in
I1 bezit.
f Zo zijn deze weinige rechten de overblijfselen van dat uitgebreide
11 en winstgevende ambachtsgevolg der Hoge en Vrije Heerlijkheid van
ir, Heenvliet, zoals wij dat in de 16e en 17 e eeuw in de handen -der
i machtige Heren van Heenvliet aantroffen.
Jil
ii 'i
~I' f
t-
'ij
I
fl
!i i
.,,i
!
I
~
cJ
fl
260
, ,
ij
;1
j
"-