aan het werk de ZIN - Schittering Filosofie

24 DEEL 1
zij een opmerkelijke passage uit de Phaedrus van Plato aan: Socrates,
de spreekbuis van Plato, zegt hier:
‘De niet-intellectuele elementen zijn onmisbare bronnen van motiverende
energie. Wij hebben de niet-intellectuele elementen nodig om te
komen waar het intellect ons wil brengen.’
‘De niet-intellectuele elementen vervullen hier dus een belangrijke
rol bij het streven naar inzicht,’ aldus Nussbaum. Ik wil maar zeggen:
ook Plato bleef het niet-intellectuele onderzoeken.
Stel we besluiten het zonder de betovering van iets hogers te stellen
dat we na kunnen streven. Zouden we dan nog bezield kunnen
worden? Plato’s leerling Aristoteles had daar een antwoord op. Net
als Plato streefde Aristoteles naar balans in het leven, maar voor hem
hield dat iets anders in. In zijn wereldbeeld is er niet iets hogers buiten
de aardse wereld waaraan verantwoording moet worden afgelegd.
Volgens Aristoteles is alles, ook het hogere en de schijn, onderdeel
van dezelfde natuur die constant in beweging is, de ‘ousia’. Ik zou
de ousia willen vergelijken met ‘het veld’ uit de kwantumfysica: één
ononderbroken veld van ragfijne deeltjes waaruit alles en iedereen is
samengesteld en waartussen een constante uitwisseling plaatsvindt.
Alles in de ousia van Aristoteles bestaat uit actualiteit (hoe het nu
is) en potentie (hoe het kan worden). Bezield zijn betekent volgens
Aristoteles dat iets of iemand een specifieke potentie heeft en tevens
de instrumenten in zich draagt om die potentie te actualiseren en tot
voltooiing te brengen 4 . In elk bezield proces is het
doel van het proces dus al in de kiem aanwezig.
Hij noemt dat de doeloorzaak. Zo is in het zaad
van een eikenboom reeds potentieel alles aanwezig
waartoe de eikenboom zal uitgroeien. En zo is
in de mens vanaf de geboorte de ‘potentiële mens’
aanwezig die hij in zijn leven kan worden als hij
zichzelf voltooit. Je zou die potentie kunnen vertalen
met ‘aanleg’. Iemand heeft aanleg om musicus te worden, voetballer,
wetenschapper of timmerman. Dit wordt het teleologisch standpunt
genoemd.
Plato geeft ons
betovering,
Aristoteles
benoemt wat er is.
Aristoteles’ wereldbeeld is wat minder betoverend dan dat van Plato.
Het idee dat de mens onderdeel is van een ‘blind’ natuurlijk proces
waarin de uitkomst al is meegebakken is voor velen niet inspirerend.
INHOUD