lesbrief oorlog - Oudheidkamer Rhoon en Poortugaal
lesbrief oorlog - Oudheidkamer Rhoon en Poortugaal
lesbrief oorlog - Oudheidkamer Rhoon en Poortugaal
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
De Tweede Wereld<strong>oorlog</strong> in <strong>Rhoon</strong> <strong>en</strong><br />
<strong>Poortugaal</strong><br />
De <strong>oorlog</strong> breekt uit<br />
Op 10 mei 1940 brak de <strong>oorlog</strong> uit. Het<br />
was ’s morg<strong>en</strong>s vroeg, om ca. 4 uur, maar<br />
het begon al licht te word<strong>en</strong>. Bov<strong>en</strong><br />
vliegveld Waalhav<strong>en</strong> war<strong>en</strong> lichtspor<strong>en</strong> te<br />
zi<strong>en</strong> <strong>en</strong> er was veel lawaai van vliegtuig<strong>en</strong>.<br />
Het lev<strong>en</strong> gaat door<br />
De eerste tijd war<strong>en</strong> de m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> erg bang.<br />
Later “w<strong>en</strong>de” m<strong>en</strong> aan het lawaai <strong>en</strong> het<br />
schiet<strong>en</strong>. Toch war<strong>en</strong> er m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> die e<strong>en</strong><br />
simpele schuilkelder voor zichzelf<br />
maakt<strong>en</strong>. Voor de kinder<strong>en</strong> werd de <strong>oorlog</strong><br />
ook e<strong>en</strong> spel, de bombardem<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />
werd<strong>en</strong> nagespeeld met de blokk<strong>en</strong>doos.<br />
’s Nachts werd er vaak geschot<strong>en</strong>. In het<br />
begin ging je uit bed om te wacht<strong>en</strong> wat er<br />
gebeurde, maar later sliep je gewoon<br />
door.<br />
Lev<strong>en</strong> onder de Duitsers<br />
In januari 1941 werd iedere Nederlander<br />
bov<strong>en</strong> de 14 jaar verplicht e<strong>en</strong> persoonsbewijs<br />
bij zich te drag<strong>en</strong>. Het was<br />
verbod<strong>en</strong> ’s nachts op straat te zijn.<br />
Strat<strong>en</strong>, die vernoemd war<strong>en</strong> naar led<strong>en</strong><br />
van het koninklijk huis, kreg<strong>en</strong> e<strong>en</strong> andere<br />
naam. De Julianastraat in <strong>Poortugaal</strong> werd<br />
Dwarsstraat <strong>en</strong> de Wilhelmina<br />
(Geeve)straat werd Dijkstraat g<strong>en</strong>oemd.<br />
De Duitsers war<strong>en</strong> gevoelig voor<br />
protest<strong>en</strong>. Zo kon je<br />
beter ge<strong>en</strong><br />
goudsbloem<strong>en</strong> in<br />
de tuin hebb<strong>en</strong>,<br />
wat werd gezi<strong>en</strong><br />
als e<strong>en</strong><br />
demonstratie voor<br />
het koningshuis.<br />
Alles op de bon<br />
Al in juni 1940 werd voor de eerste<br />
voedingsmiddel<strong>en</strong> distributie ingesteld.<br />
Ieder gezin kreeg bonn<strong>en</strong> voor bepaalde<br />
product<strong>en</strong>, die je bij de aankoop van het<br />
product moest inlever<strong>en</strong>. Dit om ervoor te<br />
zorg<strong>en</strong> dat schaarse artikel<strong>en</strong> eerlijk onder<br />
de bevolking verdeeld werd<strong>en</strong>.<br />
Ook gas <strong>en</strong> elektriciteit werd<strong>en</strong><br />
gerantso<strong>en</strong>eerd <strong>en</strong> vanaf eind 1944 tot<br />
half 1945 was er helemaal ge<strong>en</strong> gas of<br />
elektriciteit meer.<br />
Hamster<strong>en</strong><br />
Omdat veel product<strong>en</strong> niet meer of<br />
moeilijk te krijg<strong>en</strong> war<strong>en</strong>, werd door veel<br />
m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> gehamsterd, om nog iets te<br />
hebb<strong>en</strong> als de tijd<strong>en</strong> nog slechter werd<strong>en</strong>.<br />
Na de <strong>oorlog</strong> kwam<strong>en</strong> er nog veel<br />
ongebruikte voorrad<strong>en</strong> tevoorschijn.<br />
Verduistering<br />
Als het donker werd moest<strong>en</strong> de huiz<strong>en</strong><br />
verduisterd zijn, er mocht ge<strong>en</strong> licht naar<br />
buit<strong>en</strong> schijn<strong>en</strong> om de geallieerde<br />
vliegtuig<strong>en</strong> te misleid<strong>en</strong>. De ram<strong>en</strong><br />
werd<strong>en</strong> afgeschermd met verduisteringspapier<br />
of –gordijn<strong>en</strong>.<br />
Later (1944) was er ge<strong>en</strong> elektriciteit.<br />
’s Avond verlichtte m<strong>en</strong> de huiz<strong>en</strong> met e<strong>en</strong><br />
drijvertje, e<strong>en</strong> bakje olie met e<strong>en</strong> pit erin<br />
die aangestok<strong>en</strong> kon word<strong>en</strong>. Ook<br />
gebruikte m<strong>en</strong> de fiets, achterwiel van de<br />
grond <strong>en</strong> de dynamo aan het achterwiel<br />
om ’s avonds nog iets te kunn<strong>en</strong> do<strong>en</strong>.<br />
RN<br />
10-8-1944<br />
Wat kond<strong>en</strong> de Duitsers gebruik<strong>en</strong><br />
In 1941 werd<strong>en</strong> de inwoners van<br />
Nederland verplicht om koper<strong>en</strong>, lod<strong>en</strong>,<br />
tinn<strong>en</strong> <strong>en</strong> nikkel<strong>en</strong> voorwerp<strong>en</strong> in te<br />
lever<strong>en</strong>, die in Duitsland werd<strong>en</strong> gebruikt<br />
voor de <strong>oorlog</strong>sindustrie.<br />
In 1942 werd<strong>en</strong> in D<strong>en</strong> Haag <strong>en</strong><br />
Rotterdam fiets<strong>en</strong> gevorderd. Later ook in<br />
andere sted<strong>en</strong>. Eind 1942 moest<strong>en</strong> de<br />
(bronz<strong>en</strong>) kerkklokk<strong>en</strong> word<strong>en</strong> ingeleverd.<br />
De Duitsers vorderd<strong>en</strong> o.m. fiets<strong>en</strong>, auto´s<br />
<strong>en</strong> paard<strong>en</strong>.<br />
-1-
Er werd<strong>en</strong> m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> opgepakt <strong>en</strong> naar e<strong>en</strong><br />
conc<strong>en</strong>tratiekamp gestuurd, b.v. voor<br />
illegaal slacht<strong>en</strong> <strong>en</strong> voor het achterhoud<strong>en</strong><br />
van zak<strong>en</strong> die gevorderd war<strong>en</strong>, zoals<br />
radio´s <strong>en</strong> fiets<strong>en</strong>. Ook het luister<strong>en</strong> naar<br />
de Engelse radio of Radio Oranje (de<br />
Nederlandse radio die uitzond vanuit<br />
Lond<strong>en</strong>) <strong>en</strong> het bezit van illegale blad<strong>en</strong><br />
was str<strong>en</strong>g verbod<strong>en</strong>.<br />
De Duitsers hadd<strong>en</strong> arbeidskracht<strong>en</strong><br />
nodig, dus werd<strong>en</strong> de Nederlandse<br />
mann<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> 18 <strong>en</strong> 50 jaar verplicht om<br />
in Duitsland te werk<strong>en</strong>. Als je probeerde<br />
te vlucht<strong>en</strong> werd er op je geschot<strong>en</strong>.<br />
In oktober 1944 moest ieder Nederlands<br />
gezin textiel ter waarde van fl. 72,50<br />
inlever<strong>en</strong>. Als je niets inleverde, riskeerde<br />
je huiszoeking door militaire instanties.<br />
NSB Nationaal Socialistische<br />
Beweging)<br />
NSB-ers war<strong>en</strong> led<strong>en</strong> van de Nationaal<br />
Socialistische Beweging, die stond<strong>en</strong><br />
achter de Duitsers.<br />
Voor de <strong>oorlog</strong> was het crisistijd in Europa<br />
<strong>en</strong> er was veel werkloosheid. In Duitsland<br />
begon het onder Hitler beter te gaan met<br />
de economie - er was veel werk in de<br />
<strong>oorlog</strong>sindustrie. Veel m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> vond<strong>en</strong> dat<br />
hij het goed deed <strong>en</strong> werd<strong>en</strong> daarom lid<br />
van de NSB, in de hoop dat het in<br />
Nederland ook beter zou gaan.<br />
Maar zij vergat<strong>en</strong> dat Hitler ook<br />
verantwoordelijk was voor de<br />
Jod<strong>en</strong>vervolging <strong>en</strong> de vervolging van<br />
Zigeuners, homo’s, <strong>en</strong> andere groep<strong>en</strong><br />
m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> die afwek<strong>en</strong> van het “normale” <strong>en</strong><br />
alle dod<strong>en</strong> die dit tot gevolg had.<br />
De Jod<strong>en</strong>vervolging<br />
In oktober 1940 werd<strong>en</strong> de eerste<br />
maatregel<strong>en</strong> afgekondigd teg<strong>en</strong> de jod<strong>en</strong>.<br />
Eerst werd<strong>en</strong> ze ontslag<strong>en</strong> uit alle ambt<strong>en</strong>,<br />
daarna mocht<strong>en</strong> ze niet meer in op<strong>en</strong>bare<br />
gebouw<strong>en</strong> kom<strong>en</strong>. Kinder<strong>en</strong> mocht<strong>en</strong> niet<br />
meer naar school, stud<strong>en</strong>t<strong>en</strong> niet meer<br />
studer<strong>en</strong>. Daarna moest<strong>en</strong> ze e<strong>en</strong> gele<br />
stoff<strong>en</strong> ster op hun kler<strong>en</strong> drag<strong>en</strong> <strong>en</strong> in<br />
hun persoonsbewijs stond e<strong>en</strong> dikke J.<br />
Tot slot werd<strong>en</strong> ze opgepakt <strong>en</strong><br />
weggevoerd, eerst naar Westerbork <strong>en</strong><br />
vandaar naar conc<strong>en</strong>tratiekamp<strong>en</strong> in<br />
Duitsland, waar miljo<strong>en</strong><strong>en</strong> jod<strong>en</strong> zijn<br />
omgebracht.<br />
In <strong>Rhoon</strong> <strong>en</strong> <strong>Poortugaal</strong> woond<strong>en</strong> ge<strong>en</strong> of<br />
weinig joodse m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>. Elisabeth de Wolf<br />
(28-2-1908) werkte als administratieve<br />
kracht op Maasoord sinds 1930. Ze werd<br />
als joodse in de <strong>oorlog</strong> door de Duitsers<br />
ontslag<strong>en</strong> ingevolge het besluit van 1-3-<br />
1941. Aanvankelijk werd zij op wachtgeld<br />
gezet. Later is zij via Apeldoorn naar het<br />
conc<strong>en</strong>tratiekamp Westerbork gestuurd.<br />
De Hongerwinter<br />
In het west<strong>en</strong> van Nederland sterv<strong>en</strong><br />
50.000 m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> aan voedselgebrek.<br />
Op het platteland had je nog wel te et<strong>en</strong>.<br />
Voornamelijk aardappel<strong>en</strong>, bon<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
erwt<strong>en</strong>, die vaak zo oud war<strong>en</strong> dat ze<br />
ur<strong>en</strong>lang moest<strong>en</strong> kok<strong>en</strong> om gaar te<br />
word<strong>en</strong>. Er werd<strong>en</strong> suikerbiet<strong>en</strong> gekookt<br />
om er suikerstroop van te mak<strong>en</strong>. M<strong>en</strong>s<strong>en</strong><br />
in de stad hadd<strong>en</strong> het moeilijker. Als het<br />
kon ging<strong>en</strong> ze naar familie op het<br />
platteland waar nog wel iets te et<strong>en</strong> was.<br />
Er war<strong>en</strong> ge<strong>en</strong> (ste<strong>en</strong>)kol<strong>en</strong> meer om de<br />
kachel te stok<strong>en</strong> <strong>en</strong> m<strong>en</strong> probeerde op<br />
allerlei manier<strong>en</strong> aan hout te kom<strong>en</strong>. Zo<br />
ging m<strong>en</strong> hout kapp<strong>en</strong> in de gri<strong>en</strong>d<strong>en</strong>, dat<br />
zo nat was dat het nauwelijks kon<br />
brand<strong>en</strong>. Durfals ging<strong>en</strong> er ’s nachts op uit<br />
om stiekem bom<strong>en</strong> te rooi<strong>en</strong> <strong>en</strong> te<br />
verzag<strong>en</strong> tot brandhout.<br />
Dit moest wel in het geheim gebeur<strong>en</strong>,<br />
want als je gepakt werd kon je naar e<strong>en</strong><br />
conc<strong>en</strong>tratiekamp gestuurd word<strong>en</strong> omdat<br />
je gestol<strong>en</strong> had.<br />
-2-
Het verzet<br />
De heer Le<strong>en</strong> Bos, oud-verzetstrijder,<br />
vertelt wat er in de <strong>oorlog</strong>sjar<strong>en</strong> zoal door<br />
de Verzets-beweging in <strong>Poortugaal</strong> is<br />
gedaan.<br />
"Het eerste jaar in 1940 was er nog niet<br />
zoveel teg<strong>en</strong>stand, maar to<strong>en</strong> de Duitsers<br />
m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> ging<strong>en</strong> oproep<strong>en</strong> om in Duitsland<br />
te gaan werk<strong>en</strong> in de <strong>oorlog</strong>sindustrie,<br />
kwam<strong>en</strong> de m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> in opstand. Ook de<br />
militair<strong>en</strong> die uit krijgsgevang<strong>en</strong>schap naar<br />
huis war<strong>en</strong> gestuurd werd<strong>en</strong> weer<br />
opgeroep<strong>en</strong>. Dat had tot gevolg dat veel<br />
m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> probeerd<strong>en</strong> om vrijstelling te<br />
krijg<strong>en</strong> of probeerd<strong>en</strong> onder te duik<strong>en</strong>.<br />
Om hulp te bied<strong>en</strong> aan m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> die<br />
moest<strong>en</strong> onderduik<strong>en</strong> is de “Landelijke<br />
Organisatie voor hulp aan Onderduikers”<br />
ontstaan, de L.O. De L.O. zorgde voor<br />
onderduikadress<strong>en</strong> <strong>en</strong> voor bonkaart<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
geld om de onderduikers te et<strong>en</strong> te gev<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> hielp Engelse pilot<strong>en</strong> weer terug te<br />
ker<strong>en</strong> naar Engeland.<br />
E<strong>en</strong> voorbeeld van hoe gevaarlijk het was.<br />
Ik kreeg opdracht om Jan van d<strong>en</strong> Berg uit<br />
Spijk<strong>en</strong>isse over de Oude Maas te<br />
br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> die in <strong>Poortugaal</strong> de nacht had<br />
doorgebracht om de begraf<strong>en</strong>is van zijn<br />
vader bij te won<strong>en</strong>. Omdat ikzelf e<strong>en</strong><br />
opdracht had om in Dordrecht e<strong>en</strong><br />
karweitje uit te voer<strong>en</strong>, heb ik to<strong>en</strong> mijn<br />
broer Peet ingezet om Jan over te<br />
br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>. In de gri<strong>en</strong>d op de Zalmplaat<br />
hadd<strong>en</strong> wij e<strong>en</strong> boot ligg<strong>en</strong>. Peet vertrok<br />
daarvandaan met zijn passagiers naar<br />
Hekeling<strong>en</strong>. To<strong>en</strong> ik e<strong>en</strong> paar uur later<br />
terugkwam werd mij verteld dat er van de<br />
Zalmplaat geschot<strong>en</strong> was door e<strong>en</strong><br />
patrouille van de Duitsers. Ik kon niet<br />
overstek<strong>en</strong>, dus heb ik moet<strong>en</strong> wacht<strong>en</strong><br />
tot de avond. To<strong>en</strong> ik aan de overkant<br />
kwam vond ik Peet op de Ber<strong>en</strong>plaat met<br />
e<strong>en</strong> paar onderduikers. Peet, met e<strong>en</strong><br />
rode zakdoek om zijn knie, was geraakt.<br />
Maar Jan had het niet overleefd, hij had<br />
e<strong>en</strong> kogel in zijn borst gekreg<strong>en</strong>."<br />
Ook in <strong>Rhoon</strong> werd e<strong>en</strong> afdeling van de<br />
L.O. opgericht. De leiding van de L.O.<br />
slaagde erin jonger<strong>en</strong> te vind<strong>en</strong>, de<br />
werkers, die bereid war<strong>en</strong> de strijd met de<br />
vijand aan te gaan <strong>en</strong> onder hun leiding te<br />
werk<strong>en</strong>.<br />
Zij propageerd<strong>en</strong> het verzet teg<strong>en</strong> de<br />
Duitsers: ge<strong>en</strong> werk te do<strong>en</strong> voor de<br />
Duitsers <strong>en</strong> deg<strong>en</strong><strong>en</strong> die werk weigerd<strong>en</strong><br />
te help<strong>en</strong> onderduik<strong>en</strong>, onderduikadress<strong>en</strong><br />
te vind<strong>en</strong>, vrouw<strong>en</strong> van onderduikers met<br />
geld bij te staan, geld in te zamel<strong>en</strong>,<br />
kortom alles te do<strong>en</strong> om de maatregel<strong>en</strong><br />
van de Duitsers te lat<strong>en</strong> mislukk<strong>en</strong>.<br />
Het verspreid<strong>en</strong> van het illegaal<br />
verschijn<strong>en</strong>de nieuwsblad "Trouw" <strong>en</strong><br />
andere illegale blad<strong>en</strong> was ook e<strong>en</strong> taak<br />
van het verzet .<br />
Met de onderduikers werd ook door de<br />
werkers het contact onderhoud<strong>en</strong>. Zij<br />
moest<strong>en</strong> van bonkaart<strong>en</strong> <strong>en</strong> valse<br />
papier<strong>en</strong> word<strong>en</strong> voorzi<strong>en</strong>.<br />
In <strong>Rhoon</strong> heeft de L.O. steeds veel steun<br />
gehad van de burgers. Als de L.O. voor<br />
plotselinge problem<strong>en</strong> kwam te staan,<br />
werd nooit vergeefs e<strong>en</strong> beroep gedaan<br />
op de bevolking.<br />
De herfst <strong>en</strong> winter van 1944-45 is erg<br />
moeilijk geweest door het voortdur<strong>en</strong>de<br />
gebrek aan et<strong>en</strong>. Onderduikers moest<strong>en</strong><br />
steeds verhuiz<strong>en</strong>, omdat de gezinn<strong>en</strong><br />
waarin zij war<strong>en</strong> opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> zelf ge<strong>en</strong><br />
et<strong>en</strong> meer hadd<strong>en</strong>.<br />
Aan het eind van de <strong>oorlog</strong> werd<strong>en</strong> de<br />
L.O.'s gevraagd de Binn<strong>en</strong>landse<br />
Strijdkracht<strong>en</strong> te organiser<strong>en</strong>, die e<strong>en</strong> rol<br />
zoud<strong>en</strong> krijg<strong>en</strong> bij de bevrijding van<br />
Nederland. De Binn<strong>en</strong>landse<br />
Strijdkracht<strong>en</strong> werd<strong>en</strong> voorzi<strong>en</strong> van<br />
wap<strong>en</strong>s, die door de Engels<strong>en</strong> werd<strong>en</strong><br />
gedropt <strong>en</strong> door de L.O. werd<strong>en</strong><br />
gedistribueerd. Vervolg<strong>en</strong>s werd er door<br />
groepjes geoef<strong>en</strong>d in de vrijstaande<br />
schol<strong>en</strong>, in e<strong>en</strong> boerderij of in de filmzaal<br />
van café Courzand op Heyplaat bij Arie<br />
d<strong>en</strong> Toom. Op e<strong>en</strong> zeker mom<strong>en</strong>t is Arie<br />
d<strong>en</strong> Toom door de Duitsers opgepakt,<br />
omdat hij Duitse soldat<strong>en</strong> heeft lat<strong>en</strong><br />
onderduik<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> paar dag<strong>en</strong> later is hij bij<br />
de Oostmol<strong>en</strong> in Rotterdam<br />
doodgeschot<strong>en</strong>.<br />
-3-
Hoe was het in <strong>Poortugaal</strong><br />
Aanvankelijk war<strong>en</strong> de m<strong>en</strong>s<strong>en</strong><br />
opgewond<strong>en</strong>, <strong>oorlog</strong> hadd<strong>en</strong> zij nog nooit<br />
meegemaakt. De Duitsers nam<strong>en</strong> na e<strong>en</strong><br />
paar dag<strong>en</strong> de op<strong>en</strong>bare school <strong>en</strong> de<br />
christelijke school in beslag om de<br />
soldat<strong>en</strong> onder te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>. Ze<br />
marcheerd<strong>en</strong> zing<strong>en</strong>d door de F. v.d.<br />
Poest Clem<strong>en</strong>tlaan. De Ortskommandant<br />
zat in het huis F.v.d. Poest Clem<strong>en</strong>tlaan<br />
47.<br />
1941. Burgemeester F. van der Poest Clem<strong>en</strong>t (2e<br />
van links) <strong>en</strong> de Ortskommandant (3e van links)<br />
voor het geme<strong>en</strong>tehuis in <strong>Poortugaal</strong><br />
De gebouw<strong>en</strong> van Def<strong>en</strong>sie aan de<br />
Hoogvlietsekerkweg, die <strong>en</strong>ige maand<strong>en</strong><br />
voor de <strong>oorlog</strong> uitbrak war<strong>en</strong><br />
klaargekom<strong>en</strong>, stond<strong>en</strong> nog leeg <strong>en</strong><br />
werd<strong>en</strong> ook door de Duitsers in beslag<br />
g<strong>en</strong>om<strong>en</strong>. De grotere jong<strong>en</strong>s, die in<br />
leeftijd niet veel verschild<strong>en</strong> van de<br />
soldat<strong>en</strong>, ging<strong>en</strong> kameraadschappelijk met<br />
de Duitsers om. Later verdw<strong>en</strong><strong>en</strong> de<br />
Duitsers uit het dorp <strong>en</strong> keerde de rust<br />
weer.<br />
De schoolkinder<strong>en</strong> ging<strong>en</strong> erg<strong>en</strong>s anders<br />
naar school, o.a. was er school in Het<br />
Delta Ziek<strong>en</strong>huis, wat to<strong>en</strong> nog Maasoord<br />
heette <strong>en</strong> in de verschill<strong>en</strong>de kerk<strong>en</strong>.<br />
Mevrouw Li<strong>en</strong> Bar<strong>en</strong>drecht vertelt hoe op<br />
11 mei ‘s morg<strong>en</strong>s de eerste tanks op het<br />
erf van de boerderij Mariahoeve aan de<br />
Pernisseweg stond<strong>en</strong>.<br />
Soldat<strong>en</strong> werd<strong>en</strong> ingekwartierd in de<br />
boerderij. De kamer werd gevorderd.<br />
Overal war<strong>en</strong> soldat<strong>en</strong>. In de polder<br />
werd<strong>en</strong> hop<strong>en</strong> munitie neergezet.<br />
Na e<strong>en</strong> week vertrokk<strong>en</strong> ze weer, met<br />
med<strong>en</strong>eming van de tafel <strong>en</strong> de stoel<strong>en</strong> uit<br />
de kamer.<br />
NSB (Nationaal Socialistische<br />
Beweging)<br />
In <strong>Poortugaal</strong> was veel armoede onder de<br />
kleine boer<strong>en</strong>. Er war<strong>en</strong> veel m<strong>en</strong>s<strong>en</strong><br />
NSB-er. ’s Avond liep<strong>en</strong> ze te marcher<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> te zing<strong>en</strong>, net als de Duitsers. Ze<br />
intimideerd<strong>en</strong> <strong>en</strong> als ze er aanleiding toe<br />
zag<strong>en</strong>, mishandeld<strong>en</strong> ze m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>.<br />
Vliegtuig<strong>en</strong> <strong>en</strong> bomm<strong>en</strong><br />
Op 10 februari 1941 viel e<strong>en</strong> vliegtuigbom<br />
in de directe omgeving van de op<strong>en</strong>bare<br />
lagere school aan de F. van der Poest<br />
Clem<strong>en</strong>tlaan (waar nu het plantso<strong>en</strong>tje is).<br />
Er war<strong>en</strong> twee dod<strong>en</strong> te betreur<strong>en</strong>: Jaap<br />
van Dijk <strong>en</strong> Plonie Bastemeyer. Jaap<br />
Zev<strong>en</strong>berg<strong>en</strong> <strong>en</strong> mevrouw Spekman<br />
liep<strong>en</strong> verwonding<strong>en</strong> op. Notaris J.F.H.<br />
B<strong>en</strong>nink, die in het huis naast de school<br />
woonde, verloor hierbij e<strong>en</strong> be<strong>en</strong>.<br />
De bom die naast de op<strong>en</strong>bare lagere school in<br />
<strong>Poortugaal</strong> viel.<br />
In de avond van 19 maart 1941 viel<strong>en</strong> op<br />
de Kruisdijk, de Gro<strong>en</strong>e Kruisweg, de<br />
Schroeder van der Kolklaan, de<br />
Werkersdijk <strong>en</strong> de Parallelstraat e<strong>en</strong><br />
aantal vliegtuigbomm<strong>en</strong>, die veel<br />
vernieling<strong>en</strong> aanrichtt<strong>en</strong>. Het war<strong>en</strong><br />
waarschijnlijk Duitse bomm<strong>en</strong> uit e<strong>en</strong><br />
vliegtuig dat bij e<strong>en</strong> luchtgevecht in<br />
moeilijkhed<strong>en</strong> was geraakt.<br />
-4-
Op 1 augustus 1942 stortte e<strong>en</strong> vliegtuig<br />
neer in <strong>Poortugaal</strong>. Het vliegtuig boorde<br />
zich in de dijk nabij de boerderij die aan de<br />
Kruisdijk/Mol<strong>en</strong>dijk (bij het Metrostation)<br />
stond. Hierbij viel brand<strong>en</strong>de b<strong>en</strong>zine op<br />
het riet<strong>en</strong> dak van de boerderij, waardoor<br />
deze geheel afbrandde. Er war<strong>en</strong> ge<strong>en</strong><br />
slachtoffers, behalve de bemanning van<br />
het Duitse vliegtuig.<br />
In 1994 had m<strong>en</strong> plann<strong>en</strong> om e<strong>en</strong><br />
kantoorgebouw te bouw<strong>en</strong> op de plaats<br />
waar het vliegtuig was neergestort. Bij<br />
graafwerkzaamhed<strong>en</strong> stuitte m<strong>en</strong> op<br />
restant<strong>en</strong> van het vliegtuig. De<br />
bergingsdi<strong>en</strong>st van Def<strong>en</strong>sie <strong>en</strong><br />
Explosiev<strong>en</strong>opruimingsdi<strong>en</strong>st groev<strong>en</strong><br />
vervolg<strong>en</strong>s de rest<strong>en</strong> van het vliegtuig uit.<br />
In 1943 kwam e<strong>en</strong> aantal<br />
vliegtuigbomm<strong>en</strong> willekeurig in de<br />
<strong>Poortugaal</strong>se polders terecht, o.a. nabij de<br />
Duifhuisweg.<br />
In 1944 is e<strong>en</strong> Engelse jager neergestort<br />
in de Zwaardijkpolder (achter de Oud-<br />
<strong>Rhoon</strong>sedijk), die e<strong>en</strong> grote krater maakte.<br />
De Duitsers hadd<strong>en</strong> de plaats niet afgezet.<br />
Schooljong<strong>en</strong>s kond<strong>en</strong> er op zoek gaan<br />
naar munitie, wat e<strong>en</strong> gevaarlijk spelletje<br />
was.<br />
Het laatste <strong>oorlog</strong>sjaar<br />
De Duitsers hadd<strong>en</strong> op vrijligg<strong>en</strong>de<br />
weiland<strong>en</strong> (b.v. in de polders Kijveland <strong>en</strong><br />
Grijpland <strong>en</strong> op de wei naast de<br />
Def<strong>en</strong>siegebouw<strong>en</strong> aan de<br />
Hoogvlietsekerkweg <strong>en</strong> de feestwei aan<br />
de Kerkstraat in <strong>Poortugaal</strong>) pal<strong>en</strong><br />
geplaatst om het land<strong>en</strong> van parachutist<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> vliegtuig<strong>en</strong> te verhinder<strong>en</strong>, de zg.<br />
Rommelasperges. De pal<strong>en</strong> kond<strong>en</strong> goed<br />
gebruikt word<strong>en</strong> als brandhout <strong>en</strong> daarom<br />
hadd<strong>en</strong> de Duitsers e<strong>en</strong> verplichte<br />
“pal<strong>en</strong>wacht” ingesteld, die diefstal moest<br />
verhinder<strong>en</strong>.<br />
Er was gebrek aan alles. De heer Izak<br />
Konings vertelt hoe hij in Rotterdam naar<br />
school ging op de fiets met antiklapband<strong>en</strong>.<br />
Dat war<strong>en</strong> band<strong>en</strong> die van<br />
massief rubber gemaakt werd<strong>en</strong> uit oude<br />
autoband<strong>en</strong>. Ze werd<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> ijzer<strong>en</strong><br />
niet aan elkaar gemaakt. Vaak gebeurde<br />
het dat op weg naar school de niet losliet<br />
<strong>en</strong> je verder moest gaan lop<strong>en</strong>.<br />
Gevall<strong>en</strong><strong>en</strong> tijd<strong>en</strong>s de <strong>oorlog</strong><br />
In <strong>Poortugaal</strong> zijn, behalve de twee<br />
slachtoffers van de bom die bij de school<br />
viel <strong>en</strong> de Joodse dame van Maasoord,<br />
ge<strong>en</strong> slachtoffers gevall<strong>en</strong>.<br />
In de nasleep van de Tweede<br />
Wereld<strong>oorlog</strong> werd nog in Indonesië<br />
gevocht<strong>en</strong> om de onafhankelijkheid van<br />
Indonesië <strong>en</strong> in het begin van de jar<strong>en</strong> ’50<br />
in Korea. Bij deze acties vond<strong>en</strong> 4<br />
Poortugalers de dood.<br />
-5-
Hoe was het in <strong>Rhoon</strong><br />
De heer Roel Dubel vertelt: "Ik was 8 jaar<br />
in 1940 to<strong>en</strong> de <strong>oorlog</strong> uitbrak <strong>en</strong> woonde<br />
aan de Oud-<strong>Rhoon</strong>sedijk <strong>en</strong> ging op de<br />
christelijke school, die stond aan de<br />
Rijsdijk, aan de rechterkant (vanaf het<br />
dorp), ongeveer tuss<strong>en</strong> de Kleidijk <strong>en</strong> het<br />
Ghijseland.<br />
Op 10 mei 1940 brak de <strong>oorlog</strong> uit. Het<br />
was ’s morg<strong>en</strong>s vroeg, om ca. 4 uur, maar<br />
het begon al licht te word<strong>en</strong>. Bov<strong>en</strong><br />
vliegveld Waalhav<strong>en</strong> war<strong>en</strong> lichtspor<strong>en</strong> te<br />
zi<strong>en</strong> <strong>en</strong> er was veel lawaai van vliegtuig<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong>z. Moeder zei: “het is <strong>oorlog</strong>” <strong>en</strong> ik<br />
moest huil<strong>en</strong>.<br />
10 mei was op vrijdag. Er was to<strong>en</strong> ge<strong>en</strong><br />
school <strong>en</strong> op zondag was er ook ge<strong>en</strong><br />
kerkdi<strong>en</strong>st. De dinsdag erop werd<br />
Rotterdam gebombardeerd. Vanaf de<br />
<strong>Rhoon</strong>sedijk was richting Rotterdam e<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong>orme witte bol van rook te zi<strong>en</strong>."<br />
Bij het uitbrek<strong>en</strong> van de <strong>oorlog</strong> lag<strong>en</strong> er bij<br />
het Kasteel van <strong>Rhoon</strong> Nederlandse<br />
soldat<strong>en</strong>, die er sinds de mobilisatie in<br />
1939 gestationeerd war<strong>en</strong>.<br />
De Duitsers nam<strong>en</strong> de plaats in van de<br />
Nederlandse soldat<strong>en</strong> bij het Kasteel van<br />
<strong>Rhoon</strong>. In het voorbos links bouwd<strong>en</strong> zij<br />
barakk<strong>en</strong> voor de manschapp<strong>en</strong> <strong>en</strong> rechts<br />
e<strong>en</strong> keuk<strong>en</strong> <strong>en</strong> eetzaal. Er war<strong>en</strong> ook<br />
Duitse soldat<strong>en</strong> of officier<strong>en</strong> bij m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> in<br />
huis ingekwartierd. Zij blev<strong>en</strong> daar tot 6<br />
juni 1944, to<strong>en</strong> de invasie van de<br />
geallieerd<strong>en</strong> in Frankrijk plaatsvond. De<br />
Duitsers moest<strong>en</strong> to<strong>en</strong> naar Frankrijk om<br />
te vecht<strong>en</strong>.<br />
De christelijke school aan de Rijsdijk werd<br />
in beslag g<strong>en</strong>om<strong>en</strong>. Teg<strong>en</strong>over de school<br />
bevond zich e<strong>en</strong> weiland waar tijd<strong>en</strong>s de<br />
mobilisatie Nederlandse zoeklicht<strong>en</strong><br />
opgesteld stond<strong>en</strong>.<br />
De schoolkinder<strong>en</strong> moest<strong>en</strong> naar de<br />
op<strong>en</strong>bare <strong>en</strong> de katholieke school, waar<br />
ze in ploeg<strong>en</strong> les kreg<strong>en</strong>: je ging of ‘s<br />
morg<strong>en</strong>s, of ‘s middags naar school. De<br />
Duitsers voerd<strong>en</strong> gymnastiekles op school<br />
in, maar er was ge<strong>en</strong> gymlokaal <strong>en</strong> ook<br />
ge<strong>en</strong> toestell<strong>en</strong> <strong>en</strong> zo. Dus ging<strong>en</strong> de<br />
kinder<strong>en</strong> in het gymuur naar buit<strong>en</strong> om<br />
spelletjes te do<strong>en</strong>.<br />
Aan de Dorpsdijk staat villa “Johanna”,<br />
waar de familie D<strong>en</strong> Hollander woonde. Zij<br />
war<strong>en</strong> niet thuis to<strong>en</strong> de <strong>oorlog</strong> uitbrak <strong>en</strong><br />
hun huis werd ingepikt door de Duitsers<br />
die er de Ortskommandantur (plaatselijk<br />
hoofdkwartier) in vestigd<strong>en</strong>. Zij maakt<strong>en</strong><br />
e<strong>en</strong> gat in het dak waar e<strong>en</strong> mitrailleur<br />
werd geplaatst.<br />
-6-
In de Zeg<strong>en</strong>polder hadd<strong>en</strong> de Duitsers<br />
luchtdoelgeschut neergezet om op de<br />
geallieerde vliegtuig<strong>en</strong> te schiet<strong>en</strong>.<br />
Na 6 juni 1944 war<strong>en</strong> de Duitsers naar<br />
Frankrijk gestuurd om teg<strong>en</strong> de invasie<br />
van de geallieerd<strong>en</strong> te vecht<strong>en</strong>. De<br />
barakk<strong>en</strong> bij het Kasteel werd<strong>en</strong><br />
afgebrok<strong>en</strong>. To<strong>en</strong> ze na <strong>en</strong>ige tijd weer<br />
terugkwam<strong>en</strong>, vorderd<strong>en</strong> ze de schol<strong>en</strong><br />
om de soldat<strong>en</strong> te leger<strong>en</strong>. De kinder<strong>en</strong><br />
ging nu in de kerk naar school. Vier<br />
klass<strong>en</strong> tegelijk, ieder in e<strong>en</strong> hoek van de<br />
kerk. Er war<strong>en</strong> ook ge<strong>en</strong> leermiddel<strong>en</strong><br />
meer. Ook war<strong>en</strong> Duitsers gelegerd in<br />
verschill<strong>en</strong>de boerderij<strong>en</strong>.<br />
Het laatste <strong>oorlog</strong>sjaar<br />
In de winter van 1944-45 hebb<strong>en</strong> de<br />
Duitsers de Zeg<strong>en</strong>polder <strong>en</strong> het<br />
Buyt<strong>en</strong>land van <strong>Rhoon</strong> onder water gezet<br />
om te verhinder<strong>en</strong> dat de geallieerde<br />
vliegtuig<strong>en</strong> of parachutist<strong>en</strong> hier zoud<strong>en</strong><br />
land<strong>en</strong>.<br />
In de hongerwinter werd van suikerbiet<strong>en</strong><br />
stroop gekookt. Eerst werd de biet<br />
gewass<strong>en</strong> <strong>en</strong> tot pulp vermal<strong>en</strong>, daarna<br />
werd de pulp gekookt <strong>en</strong> uitgperst. Het<br />
sap werd ingekookt tot suikerstroop.<br />
Twee jong<strong>en</strong>s uit <strong>Rhoon</strong> bezig met het mak<strong>en</strong> van<br />
biet<strong>en</strong>stroop.<br />
Het drama van <strong>Rhoon</strong><br />
In <strong>Rhoon</strong> vond op 11 oktober 1944 e<strong>en</strong><br />
vreselijke gebeurt<strong>en</strong>is plaats ter hoogte<br />
van de vlasfabriek aan de Rijsdijk, nu op<br />
de plaats van het Distripark Eemhav<strong>en</strong>.<br />
De dag ervoor war<strong>en</strong> twee Duitse soldat<strong>en</strong><br />
bij e<strong>en</strong> Nederlands gezin op bezoek. Op<br />
de Rijsdijk liep e<strong>en</strong> van de soldat<strong>en</strong> teg<strong>en</strong><br />
e<strong>en</strong> draad die onder stroom stond <strong>en</strong> werd<br />
op slag gedood.<br />
Zev<strong>en</strong> mann<strong>en</strong> uit de Rijsdijk werd<strong>en</strong> als<br />
represaille opgepakt <strong>en</strong> in e<strong>en</strong> school in<br />
Hoogvliet opgeslot<strong>en</strong>. Twee van de<br />
mann<strong>en</strong> werd<strong>en</strong> vrijgelat<strong>en</strong> <strong>en</strong> de ander<strong>en</strong><br />
bracht m<strong>en</strong>, sam<strong>en</strong> met de directeur van<br />
de vlasfabriek <strong>en</strong> e<strong>en</strong> arbeider naar de<br />
plaats van het ongeval. Daar gaf de Duitse<br />
luit<strong>en</strong>ant Schmitz opdracht om de zev<strong>en</strong><br />
m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> zonder vorm van pardon dood te<br />
schiet<strong>en</strong>. Ook werd<strong>en</strong> zes woonhuiz<strong>en</strong>,<br />
e<strong>en</strong> elektrisch gemaal <strong>en</strong> e<strong>en</strong> zink<strong>en</strong> loods<br />
in brand gestok<strong>en</strong>. In 1950 is Schmitz in<br />
Rotterdam veroordeeld tot 14 jaar<br />
gevang<strong>en</strong>isstraf, waarvan hij er zev<strong>en</strong><br />
heeft uitgezet<strong>en</strong>.<br />
In de eerste dag<strong>en</strong> van de <strong>oorlog</strong> is de<br />
<strong>Rhoon</strong>se soldaat D. de Haan bij<br />
<strong>oorlog</strong>shandeling<strong>en</strong> nabij Delft<br />
omgekom<strong>en</strong>. Er is e<strong>en</strong> straat naar hem<br />
g<strong>en</strong>oemd.<br />
Gesneuveld in Nederlands Indië<br />
Bij de strijd om de onafhankelijkheid van<br />
Indonesië zijn ook soldat<strong>en</strong> uit <strong>Rhoon</strong><br />
omgekom<strong>en</strong>. Naast de Hervormde Kerk<br />
van <strong>Rhoon</strong> is e<strong>en</strong> ged<strong>en</strong>kste<strong>en</strong> geplaatst<br />
met de nam<strong>en</strong> van L.G. Mol<strong>en</strong>aar <strong>en</strong> P.<br />
Gro<strong>en</strong><strong>en</strong>boom, beid<strong>en</strong> omgekom<strong>en</strong> Indiëmilitair<strong>en</strong>.<br />
Jaap Louwer<strong>en</strong>s, naar wie het plein tuss<strong>en</strong><br />
de Julianastraat <strong>en</strong> de Dorpsdijk is<br />
g<strong>en</strong>oemd, is in e<strong>en</strong> conc<strong>en</strong>tratiekamp<br />
omgekom<strong>en</strong>. Hij is opgepakt i.v.m.<br />
ondergrondse stud<strong>en</strong>t<strong>en</strong>beweging. De<br />
familie woonde aan de <strong>Rhoon</strong>se-<br />
Slotsedijk.<br />
-7-
Deze <strong>lesbrief</strong> is tot stand gekom<strong>en</strong> op<br />
basis van de in de <strong>Oudheidkamer</strong><br />
aanwezige docum<strong>en</strong>tatie <strong>en</strong> door middel<br />
van gesprekk<strong>en</strong> met mevrouw L.<br />
Bar<strong>en</strong>dregt-Pons <strong>en</strong> de her<strong>en</strong> L. Bos, R.<br />
Dubel, I. Konings, A. Beukelman <strong>en</strong><br />
K. van Pelt.<br />
-8-