Bedrijvigheid in Edam, 50 jaren ervaring - Vereniging Oud Edam
Bedrijvigheid in Edam, 50 jaren ervaring - Vereniging Oud Edam
Bedrijvigheid in Edam, 50 jaren ervaring - Vereniging Oud Edam
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
<strong>Bedrijvigheid</strong> <strong>in</strong> <strong>Edam</strong>, <strong>50</strong> <strong>jaren</strong> van verander<strong>in</strong>g<br />
Schone slaapster of bruisende stad<br />
Is <strong>Edam</strong> een schone slaapster geworden of een bruisende stad? Is <strong>Edam</strong> van karakter<br />
veranderd? Vanaf 1957 tot heden zijn vele w<strong>in</strong>kels en ondernem<strong>in</strong>gen gestopt, <strong>in</strong> andere<br />
handen overgegaan, verhuisd, of om andere redenen opgehouden te bestaan.<br />
Immers de wandelaar die het <strong>Edam</strong> van 1957 goed heeft gekend en nu door de straten<br />
loopt, zal tientallen bekende namen missen. Zo zijn bijna alle bakkers, alle melkboeren en op<br />
één na alle stadsboerderijen <strong>in</strong> de afgelopen halve eeuw verdwenen.<br />
In 1982 verscheen het jubileumboek van Kees Bootsman over de Stadsfeesten van 1957.<br />
De heer Bootsman gaf behalve een fantastische terugblik op de feesten, aan dat er al vele<br />
w<strong>in</strong>kels en bedrijven verdwenen waren.<br />
Westerbuiten<br />
Een wandel<strong>in</strong>g door de b<strong>in</strong>nenstad laat zien dat er <strong>in</strong> <strong>Edam</strong> veel veranderd is <strong>in</strong> de afgelopen<br />
vijftig jaar. We beg<strong>in</strong>nen onze rondgang aan het e<strong>in</strong>d van de Purmer, of beter gezegd aan<br />
het beg<strong>in</strong> van het Groot Westerbuiten.<br />
Rechts langs het water waren de opslagloodsen van de houtfirma <strong>Oud</strong>ejans en l<strong>in</strong>ks de<br />
timmerwerkplaats. In de werkplaats was het een drukte van belang, want de garnalenkistjes<br />
voor Puul moesten klaar. Nu is daar een nieuwe woonwijk gerealiseerd, grenzend aan het<br />
Industrieterre<strong>in</strong>, met een grote parkeerplaats op het Gouden Ven.<br />
Even meer terug stonden de smederij en wagenmakerij van Sombroek en de grossierderij <strong>in</strong><br />
groente en fruit van Bak. Voor het alom bekende café van Thomas Groot was nog de<br />
boerderij van T. Conijn. De boomgaard van de familie Conijn behoort gelukkig tot beschermd<br />
stadsgezicht, op de plaats van hun boerderij staan nu huizen.<br />
Industriegebied<br />
In 1957 was kle<strong>in</strong>schaligheid troef; er was nog geen sprake van grote <strong>in</strong>dustrieterre<strong>in</strong>en. De<br />
w<strong>in</strong>kels en bedrijven bevonden zich nog allemaal verspreid over <strong>Edam</strong>. Het Groot<br />
Westerbuiten liep door tot Hof van Holland en de tramverb<strong>in</strong>d<strong>in</strong>g van <strong>Edam</strong> naar Volendam<br />
en Amsterdam was net opgeheven.<br />
Aan de noordkant ligt nu het <strong>in</strong>dustriegebied. Dit is niet meer weg te denken uit het beeld van<br />
<strong>Edam</strong>. Wereldberoemd is de draaideurenfirma Boon (s<strong>in</strong>ds 1970) aan het beg<strong>in</strong> van het<br />
<strong>in</strong>dustrieterre<strong>in</strong>. Ook zijn hier gevestigd Bose, Doeland, de Gestam, TTG, Wamo, Fardem<br />
(Korsnäss) en tal van kle<strong>in</strong>ere bedrijven die <strong>in</strong> vroeger <strong>jaren</strong> <strong>in</strong> het centrum van <strong>Edam</strong><br />
stonden.<br />
Molenwerf<br />
Aan de andere kant van het water, naast het Kle<strong>in</strong> Westerbuiten, is de Molenwerf (het<br />
vroegere Mont Martre). Waar eens de houtzaagmolen van Teengs stond, naast een aantal<br />
loodsen en opstallen, is niets meer overgebleven dan de naam. Er is hier een villawijk<br />
verrezen.<br />
De bedrijvigheid heeft zich verplaatst van b<strong>in</strong>nen de stad naar buiten de stad, maar wel<br />
b<strong>in</strong>nen de grenzen van <strong>Edam</strong>. De laatste decennia wordt dit deel van <strong>Edam</strong> wel meer en<br />
meer betrokken bij de oude stad, door de bebouw<strong>in</strong>g van de Molenwerf, Groot en Kle<strong>in</strong><br />
Westerbuiten.<br />
E10<br />
De S11, later E10 en nu N247 was er <strong>in</strong> 1957 al. Een smalle prov<strong>in</strong>ciale weg, langs Thomas<br />
Groot en garage Frikkee. Het vormde de verb<strong>in</strong>d<strong>in</strong>g tussen Hoorn, Monnikendam en<br />
Amsterdam.<br />
Daarna is de huidige N247 <strong>in</strong>1962/63 aangelegd om het steeds drukker wordende verkeer<br />
de gelegenheid te geven zich zonder ellenlange files naar Monnickendam en verder te<br />
begeven.
Midden op wat nu de grote weg is, op de plaats van het tunneltje, stonden een paar huizen<br />
en een w<strong>in</strong>kel.<br />
Als we door het tunneltje lopen moeten we beseffen dat boven ons de sigarenw<strong>in</strong>kel van<br />
Mies en Cees Kraaij stond. Cees zegt altijd: "de E10 loopt nu tussen mijn nachtkastje en<br />
voordeur door."<br />
Schepenmakersdijk<br />
We komen aan bij Hof van Holland, dat <strong>in</strong> oudejaarsnacht van 1971 / 1972 afbrandde, maar<br />
nu alweer 35 jaar <strong>in</strong> volle glorie naast de Trambrug als restaurant floreert. Over de Trambrug<br />
l<strong>in</strong>ksaf woont op de hoek <strong>in</strong> huize De Zon Truus Prijs. Jarenlang had zij met haar man Gerrit<br />
hier een sigarenw<strong>in</strong>kel. Hiernaast nu een kantoor, maar vroeger de melkw<strong>in</strong>kel van Cees<br />
Hooijberg (de vader van Jan). Verder is er op de Schepenmakersdijk enorm veel veranderd<br />
door de nieuwbouw voor de kantoren van Uitwaterende Sluizen. Deze straat heeft hiermee<br />
een heel ander karakter gekregen vergeleken met vroeger; de timmerloods van US was nog<br />
<strong>in</strong> bedrijf en de directeur woonde <strong>in</strong> het huis "<strong>in</strong> de wassende maan". De kaaspakhuizen van<br />
v/h Kaashandel Piet van Leuzen droegen de mooie namen “het Melkmeisje”en “de Leeuw”.<br />
In "het Melkmeisje" is Bram Griep samen met Beumer zijn garagebedrijf op de<br />
Schepenmakersdijk begonnen. Nu is hier de fietsenw<strong>in</strong>kel van Fried Ton gevestigd. "De<br />
Leeuw" was vernoemd naar café “de Roode Leeuw” dat eerder op deze plaats was<br />
gevestigd.<br />
Doelland en Bult<br />
Ook het Doelland en de Bult kenden vele w<strong>in</strong>keltjes, zoals de gouden en zilveren sierraden<br />
w<strong>in</strong>kel van Herman van der Naaten, de groentezaak van Hillaert en de melkw<strong>in</strong>kel van<br />
Griffioen. Alleen Greuter de schoenmaker v<strong>in</strong>den we hier nog terug. Over de Dienaarsluis<br />
was het woonhuis van Sjake de Koe eigenaar van banketbakkerij de Koe op de L<strong>in</strong>gerzijde<br />
40. Vier huizen verder, verscholen achter de prachtige tweel<strong>in</strong>ggevel, was de werkplaats van<br />
molenmaker Klaas Schoone. Daarnaast was op de hoek de bakkerij van De Lange. Aan de<br />
overkant vond je de boekw<strong>in</strong>kel van Sanders en op de hoek van de Gevangenpoortsteeg<br />
was het kruideniersw<strong>in</strong>keltje van Willem van der L<strong>in</strong>den.<br />
Als we vanuit dit punt terugkijken naar De Bult, het Doelland en de Schepenmakersdijk,<br />
moeten we constateren dat <strong>in</strong> de afgelopen halve eeuw dit gedeelte van <strong>Edam</strong> wel een heel<br />
drastische wijzig<strong>in</strong>g heeft ondergaan. Waar <strong>in</strong> de vijftiger <strong>jaren</strong> nog volop w<strong>in</strong>kels en<br />
woonhuizen stonden, wordt nu het beeld bepaald door de kantoorpanden van Uitwaterende<br />
Sluizen, woonhuizen en een enkele w<strong>in</strong>kel.<br />
Spuistraat<br />
We slaan l<strong>in</strong>ksaf de Spuistraat <strong>in</strong>, van oudsher een straat vol activiteiten. In 1957 waren hier<br />
vijftien w<strong>in</strong>kels, nu nog maar een paar. Gijs Gunther heeft de schoenw<strong>in</strong>kel van vader Ernst<br />
Gunther overgenomen en Klaas Dekker heeft het pension van Joop Dekker uitgebreid tot<br />
een wijd en zijd bekend staand hotel/restaurant. De Knijp van Joh. Stevens is voorgoed<br />
gesloten, maar de prenten- en kaartenw<strong>in</strong>kel van Jan de Hart, alsmede kapper Mart<strong>in</strong> zijn<br />
nog actief.<br />
Veel w<strong>in</strong>kelpanden <strong>in</strong> de oude b<strong>in</strong>nenstad, dus ook <strong>in</strong> de Spuistraat, zijn omgebouwd tot<br />
woonhuis. Als je door je oogharen kijkt dan kun je met wat fantasie de oude ner<strong>in</strong>gdoenden<br />
weer bezig zien <strong>in</strong> hun w<strong>in</strong>kel en zag je dat het er een drukte van belang was.<br />
In de zaak van mevrouw Imken werden de stoffen voor de stadsfeesten goed verkocht; Ernst<br />
was druk met de verkoop van schoenen en <strong>in</strong> pension Spreeuw was het zo vol dat een paar<br />
gasten bij de familie Gunther ondergebracht werden. Het was er zo druk dat meneer<br />
Spreeuw zelf onder de trap sliep en mevrouw Spreeuw <strong>in</strong> de huiskamer. De aannemer Joop<br />
Dekker zag al die drukte en besloot ook een pension te beg<strong>in</strong>nen. Eerst alleen nog maar een<br />
stacaravan achter <strong>in</strong> de tu<strong>in</strong>, maar al snel werd de eerste etage verbouwd tot te verhuren<br />
kamers. Joop had een bordje “rooms” geplaatst. Om de verwarr<strong>in</strong>g bij de buren te<br />
voorkomen kwam hij ze snel uitleggen dat hij niet Katholiek was geworden, maar dat het
klanten moest trekken. Samen met zijn vrouw Ada hebben zij zo de fundamenten voor het<br />
bekende hotel/restaurant “De Fortuna” gelegd.<br />
Op de hoek is als opvolger van de groentew<strong>in</strong>kel van Klaas Leek restaurant De Beurs dit jaar<br />
geopend. Natuurlijk is het Damhotel <strong>in</strong> alle glorie nog aanwezig en menigeen heeft de<br />
afgelopen zomer van het grote terras kunnen genieten. Het voormalige Postkantoor heeft<br />
even museum Artimare mogen huisvesten, maar deze aanw<strong>in</strong>st is alweer gesloten.<br />
Spui<br />
Kijkend over de Damsluis zien we dat de drogisterij van Ent nu door zijn kle<strong>in</strong>zoon Dick de<br />
Graaf wordt gerund en dat het pand van Cloosterman aan de voorzijde nog leeg staat. S<strong>in</strong>ds<br />
kort is er aan de achterkant een w<strong>in</strong>kel <strong>in</strong> woonaccessoires gevestigd. Fotograaf Dorsman is<br />
verhuisd van de Voorhaven naar dit stukje Spui en de hoedenzaak van mevrouw De Bru<strong>in</strong> is<br />
nu een woonhuis geworden.<br />
Kle<strong>in</strong>e Kerkstraat, L<strong>in</strong>gerzijde<br />
Verder lopend zien we dat, met uitzonder<strong>in</strong>g van het beg<strong>in</strong> van de Kle<strong>in</strong>e Kerkstraat, de eens<br />
zo drukke w<strong>in</strong>kelstraten Torenstraat en Voorstraat nauwelijks w<strong>in</strong>kels tellen. Aan het e<strong>in</strong>d<br />
van de Kle<strong>in</strong>e Kerkstraat, tegenover de Speeltoren, is nu <strong>in</strong> de zaak van Huis<strong>in</strong>k SAS<br />
bloemiste gevestigd. Gelukkig v<strong>in</strong>den we <strong>in</strong> de L<strong>in</strong>gerzijde twee nieuwe w<strong>in</strong>kels en over de<br />
Pompsluis nog de vanouds bekende zaak van Kees Knijn, opgericht door Jacob Bij ‘t Vuur.<br />
Aan het e<strong>in</strong>d van deze wandel<strong>in</strong>g kunnen we vaststellen dat de hoeveelheid kle<strong>in</strong>e<br />
ondernem<strong>in</strong>gen (w<strong>in</strong>kels) <strong>in</strong> <strong>Edam</strong> <strong>in</strong> de afgelopen vijftig <strong>jaren</strong> teruggebracht is van ruim 2<strong>50</strong><br />
tot nog geen vijftig.<br />
Bedrijven<br />
Ook zijn er tal van grotere bedrijven verdwenen zoals Fris Keramiek (<strong>in</strong> 1969 gesloten),<br />
Comitas, Heijmeijer (papier en plastic), NOHOL (nu nog bekend als jeugdhonk), Morelisse<br />
Koolborstelfabriek (1947 -1981), Betonwarenfabriek <strong>Edam</strong>, Moone Glas, Eelt<strong>in</strong>k (handel <strong>in</strong><br />
bouwmaterialen), de Gasfabriek aan het Oorgat (nu een nieuwe woonwijk).<br />
Op het Fardemeiland staan s<strong>in</strong>ds 1995 de huizen van de Baandervest<strong>in</strong>g. Heel vroeger was<br />
hier de touwslagerij. Nu staan er nog het huis en het atelier van Nieuwenkamp.<br />
Situatie nu<br />
In de afgelopen <strong>50</strong> <strong>jaren</strong> hebben meer dan 140 bedrijven/w<strong>in</strong>kels een bestemm<strong>in</strong>g "won<strong>in</strong>g"<br />
gekregen. Bij vele woonhuizen <strong>in</strong> <strong>Edam</strong> kun je de oorspronkelijke bestemm<strong>in</strong>g nog zien.<br />
Er bestaat, op <strong>in</strong>itiatief van de buurtverenig<strong>in</strong>g L<strong>in</strong>gerzijde, een plan om tijdens de<br />
stadsfeesten van 2007, de sfeer van 1957 nog eenmaal terug te roepen door een aantal<br />
huidige woonhuizen weer om te toveren tot de w<strong>in</strong>kels die ze vroeger waren.<br />
Met dank aan<br />
Jan Hooijberg, Ernst Gunther, Cees Kraaij en vele <strong>Edam</strong>mers die we hebben gesproken.<br />
Zonder hun <strong>in</strong>breng was het niet mogelijk om een gedetailleerd overzicht te maken van de<br />
ondernem<strong>in</strong>gen <strong>in</strong> 1957 en de stand e<strong>in</strong>d 2006.<br />
Frans Kuiper
Apart kader behorend bij het artikel<br />
Aantallen "w<strong>in</strong>kels" toen en nu<br />
In onderstaand overzicht is een selectie opgenomen van aantallen w<strong>in</strong>kels en bedrijven <strong>in</strong><br />
diverse beroepsgroepen zoals ze bestonden <strong>in</strong> 1957 en nu nog bestaan aan het beg<strong>in</strong> van<br />
2007.<br />
<strong>Bedrijvigheid</strong> aantal <strong>in</strong> aantal <strong>in</strong><br />
1957 2007<br />
Antiekzaken 6 8<br />
Bakkers 21 3<br />
Boekw<strong>in</strong>kels 2 2<br />
boerderijen 28 1<br />
Cafés 6 4<br />
Drogisterij 2 1<br />
Fietsenw<strong>in</strong>kel 6 2<br />
Groentew<strong>in</strong>kels 10 1<br />
Herenmodezaak 1 1<br />
Kappers 5 5<br />
Melkboer 11 0<br />
Sigarenw<strong>in</strong>kels 10 2<br />
Slagers 9 1<br />
Schoenw<strong>in</strong>kel/maker 5 2<br />
Bloemenw<strong>in</strong>kel 2 2<br />
smederijen 5 0<br />
restaurants 2 9<br />
garages 3 2<br />
Grote bedrijven 7 12<br />
Overige ner<strong>in</strong>gdoenden 130 ruim 800<br />
In 1957 waren er <strong>in</strong> totaal ruim 2<strong>50</strong> w<strong>in</strong>kels / bedrijven geregistreerd. Op dit moment zijn dat<br />
er <strong>in</strong> <strong>Edam</strong> bijna 900, alle kle<strong>in</strong>e en eenmanszaken meegerekend.<br />
Bron: Dit overzicht is opgesteld met behulp van de kennis<br />
van Jan Hooijberg, Ernst Gunther en geïnterviewde <strong>Edam</strong>mers
niet voor het artikel maar ergens te plaatsen als kader<br />
bevolk<strong>in</strong>gsaantallen<br />
Jaar <strong>Edam</strong> Volendam<br />
1859 3622 1222<br />
1947 4013 6885<br />
1959 4317 10140<br />
1970 5264 13295<br />
1982 5520 18000<br />
2005 7351 21104<br />
Oorspronkelijk (1859) had <strong>Edam</strong> nog driemaal zoveel <strong>in</strong>woners als Volendam, na 1<strong>50</strong> jaar is<br />
deze verhoud<strong>in</strong>g volledig omgedraaid en is Volendam met bijna 22000 <strong>in</strong>woners driemaal zo<br />
groot als <strong>Edam</strong> met nog geen 7<strong>50</strong>0 <strong>in</strong>woners. Vanwege de enorme groei van de<br />
Volendammer bevolk<strong>in</strong>g, <strong>in</strong> vergelijk<strong>in</strong>g met die van <strong>Edam</strong>, nam de gemeenteraad van <strong>Edam</strong><br />
<strong>in</strong> 1974 het besluit tot naamswijzig<strong>in</strong>g. Het besluit werd door de reger<strong>in</strong>g goedgekeurd en<br />
vanaf 1 januari 1975 spreken we van de gemeente <strong>Edam</strong>-Volendam.