Evaluatie Het Friese Merenproject 2000-2010

Evaluatie van
Het Friese
Merenproject
2000-2010
Vastgesteld door GS op 14-12-2010
Vastgesteld door PS op 09-02-2011

Evaluatie van
Het Friese Merenproject
2000-2010
Provincie Fryslân
Vastgesteld door GS op 14-12-2010
Vastgesteld door PS op 09-02-2011
Colofon:
Dit is een uitgave van Projectbureau Friese Meren, Provincie Fryslân, Postbus 20120,
8900 HM Leeuwarden, Snekertrekweg 1, 058 - 2925862, www.friesemeren.nl
• Productie: Camerik Voortman communicatie- en pr-adviseurs • Opmaak: Ozingavorm
• Drukwerk: Provincie Fryslân • Foto’s: Fryslân Marketing, www.beleeffriesland.nl,
Jaap Goos, Kick Dull, AnneMarieke Voortman, Fotobureau Het Hoge Noorden.
Evaluatie Het Friese Merenproject 2000-2010 1

2 Evaluatie Het Friese Merenproject 2000-2010
Samenvatting en conclusies
Evaluatie 2000-2010: 10 jaar Het Friese Merenproject
Eind jaren 90 stond de marktpositie van de Friese meren onder druk. De watersport
liet teruglopende bezoekersaantallen zien, concurrerende watersportgebieden
waren in opkomst en de kwaliteit stond onder druk vanwege vele knelpunten
en verouderde voorzieningen. Dit heeft geleid tot de start van Het Friese
Merenproject op 20 december 2000. De gedachte hierachter was dat economische
structuurversterking gebaat was bij een meerjarige en consistente aanpak. Nu is het
moment om de resultaten van Het Friese Merenproject over de afgelopen 10 jaar te
evalueren, deze fase te verantwoorden en af te sluiten.
De evaluatie wijst uit dat Het Friese Merenproject goed op schema ligt. In 10
jaar tijd is in samenwerking met diverse partners is voor ruim e 235 mln. uit het
oorspronkelijke plan van aanpak 2000 aan projecten uitgevoerd en gefinancierd.
Met een provinciale bijdrage van e 21 mln. in projecten van derden (33,6%) en
89,1 mln. (37,8%) in het totaal uitgevoerde programma, dus inclusief provinciale
projecten, mogen we de conclusie trekken dat er sprake is geweest van een sterk
financieel aanjaageffect. Uit interviews blijkt dat de resultaten van Het Friese
Merenproject door watersporttoeristen, ondernemers en brancheorganisaties als
zeer positief worden beoordeeld. Ook zijn onze partners goed te spreken over de
samenwerking.
Doelen
• De belangrijkste doelstelling van 30% werkgelegenheidsgroei in de
watersportsector ligt met 22,7% in 2009 prima op koers. In vergelijking met
de watersportsector in Nederland (16,4%) is dit een aanzienlijk sterkere
groei. Voor 2010 wordt door de economische omstandigheden echter een
werkgelegenheidsdaling verwacht.
• De bestedingen in de watersportsector zijn na een aanvankelijke forse stijging
(2005), teruggevallen tot op het niveau van 2000. Bestedingscijfers en signalen
uit de markt wijzen op een sterke teruggang van vooral de consumptieve
bestedingen in de horeca. De bestedingsdaling is enigszins strijdig met
de werkgelegenheidsgroei. Dit wordt verklaard doordat de horeca in de
werkgelegenheidsindeling geen onderdeel uitmaakt van de watersportsector.
De ambitieuze groeidoelstelling van 150% bestedingsgroei lijkt niet gehaald te
worden, hoewel uiteindelijk pas aan het eind van het programma in 2015 kan
worden beoordeeld of er sprake is van een tijdelijke inzinking of niet.
• In 2007 hebben Provinciale Staten als extra doel geformuleerd dat de
groei van het watertoerisme in Fryslân tenminste even groot moet zijn als
in de Duitse watersportgebieden. In vergelijking met onze belangrijkste
concurrentiegebieden in Duitsland, Mecklenburg-Vorpommern en Brandenburg,
is Fryslân over het algemeen minder snel gegroeid, maar op een aantal punten
zoals de bootverhuur en het aantal ligplaatsen scoort Fryslân beduidend
beter. Bovendien is de groei van opkomende gebieden vaak sterker dan de
groei van een marktleider zoals Fryslân. Dit gekoppeld aan het feit dat in de
Duitse watersportgebieden de afgelopen jaren een omvangrijk bedrag aan
EU subsidie is geïnvesteerd, verklaart mede de snellere groei. Fryslân mag zich
nog steeds terecht marktleider noemen, want Fryslân is de meest populaire

Ie-akwadukt
watersportbestemming voor Nederlandse en Duitse watersporters. De dichtheid
en zichtbaarheid van ons water en ons watersportaanbod, is in vergelijking
met de Duitse watersportgebieden veel groter en onze vele toeristische dorpen
en steden in het merengebied vormen een fraai en uniek gebiedskenmerk. De
concurrentiepositie staat niet onder druk van de Duitse watersportgebieden,
maar vooral de Duitse Oostzee wordt wel steeds meer een populair zeilgebied en
een concurrent voor het IJsselmeer.
Resultaten PvA 2000 oorspronkelijk programma (Spoor 1)
Het Friese Merenproject heeft nagenoeg alle beoogde resultaten van het
oorspronkelijke plan uit 2000 bereikt. De partners zijn enthousiast over de succesvolle
samenwerking en de effectieve programmatische aanpak. De ondernemers en
toeristen zijn erg positief over de resultaten tot nu toe. De markt is enthousiast over
de kwaliteitsverbetering van het vaargebied. Op veel plaatsen zijn vaarwegen weer
op diepte gebracht en het vaargebied vergroot door nieuwe en opgewaardeerde
vaarroutes. De vele nieuwe en verbeterde aanlegplaatsen en passantenplaatsen,
vooral De Marrekrite aanlegplaatsen, worden door de watersporters erg
gewaardeerd. Zes watersportkernen zijn opgewaardeerd en de vijf aangelegde
aquaducten hebben belangrijke weg-water knelpunten opgelost en zijn bovendien
nationale boegbeelden geworden.
Evaluatie Het Friese Merenproject 2000-2010 3

4 Evaluatie Het Friese Merenproject 2000-2010
Belangrijke basisvoorzieningen zoals het baggeronderhoud van vaarwegen en
de realisatie van 2000 nieuwe en verbeterde aanlegplaatsen blijven achter bij de
doelstelling. Alle betrokkenen bij de evaluatie hebben aangegeven dat de basis
op orde moet worden gebracht en geborgd moet worden. Dit signaal wordt in dit
uitvoeringsprogramma vertaald door het opnemen van onderhoudsbaggeren, het
afschaffen van pauzes bij brugbediening en extra aanlegplaatsen als belangrijke
speerpunten.
Sluis Alde Leie

Resultaten PvA 2007 en Herijking 2008 extra inspanning (Spoor 2)
In het Plan van Aanpak 2007 en de Herijking 2008 is het programma herschikt met
de programmalijnen “Grenzeloos varen”, “Bestedingen aan de wal” en “Ecologie
en duurzaamheid”. In de programmalijn “Grenzeloos Varen” is de Noordelijke
Elfstedenvaarroute voortvarend tot uitvoering gekomen. De verwachting is dat
de vaarroute in 2013 geopend kan worden. Er zijn echter ook projecten die
meer inspanning vragen dan werd verwacht, bijvoorbeeld als gevolg van hoger
uitvallende kostenramingen of ecologische effecten. Voorbeelden van projecten
die niet of moeilijk uitvoerbaar zijn gebleken, zijn de verbinding Drachten-
Groningen/Drenthe, de opwaardering van de Turfroute en de verruiming van
brug- en sluisbedieningstijden. Dit laatste project wordt door de watersporters en
de branche echter uiterst belangrijk gevonden en we zullen dit project dan ook
weer opnemen in het uitvoeringsprogramma 2011-2015. Daarbij wordt de insteek
verlegd naar verruiming van bedieningstijden door middel van extra banen in
plaats van afstandsbediening. Vanwege de hoge kosten, een beperkt rendement en
soms negatieve ecologische effecten, rijst de vraag hoe ver we in de uitvoering van
Grenzeloos varen willen gaan.
De voorbereiding van de opwaardering van de haven- en waterfronten
van toegangspoorten en watersportkernen is in volle gang. De eerste
bestuursovereenkomst “Friese Merenproject 2e fase gemeente Wymbritseradiel“
voor de opwaardering van de waterfronten van Heeg, Woudsend en IJlst is inmiddels
getekend en de uitvoering zal in 2011 starten, indien PS hiermee instemt. Opgemerkt
mag worden dat we met dit project zeer content zijn vanwege een omvangrijke
gemeentelijke investering van e 3 mln. en een vervolginvestering van marktpartijen
van meer dan e 5 mln. De uitvoering en financiering van de masterplannen
Earnewâld en Bolsward worden binnenkort in bestuurlijke afspraken vastgelegd.
Het opstellen van de masterplannen voor Franeker, Dokkum, Joure en Balk is in 2010
gestart. Net als bij Wymbritseradiel willen we voor de uitvoering van deze plannen
onder andere een beroep doen op middelen uit het Regionaal Economische Pakket in
die situaties dat de markt substantieel investeert.
Luts
Evaluatie Het Friese Merenproject 2000-2010 5

Luts
6 Evaluatie Het Friese Merenproject 2000-2010
Het versterken van toegangspoorten wordt eveneens vorm gegeven door eerst een
masterplan voor de betreffende plaats op te stellen en vervolgens de uitvoering
ter hand te nemen. Het opstellen van het masterplan voor de toegangspoorten
Harlingen, Makkum, Lemmer en Zuidoever Tjeukemeer is inmiddels gestart. Met
de gemeenten Harlingen en Lemsterland kunnen op basis van hun masterplannen
eind 2010/begin 2011 bestuurlijke afspraken worden gemaakt over de uitvoering
en financiering van de plannen. Binnen alle gemeenten is veel draagvlak voor deze
economische en toeristische kansrijke projecten en de bestuurlijke voorbereiding en
planvorming wordt voortvarend opgepakt.
Conclusie
De omvangrijke investeringen die door alle participanten in Het Friese Merenproject
zijn gedaan, hebben een positief effect gehad op de kwaliteit van het vaargebied
en de watersportvoorzieningen in Fryslân. Fryslân heeft haar concurrentiepositie
als toeristische (watersport)bestemming en de economische positie van haar
watersportsector in de afgelopen 10 jaar zeker verbeterd. Een meerjarig consistent
uitgevoerd beleid loont. Met dank aan de politiek van de provincie Fryslân, die
drie statenperiodes haar steun en vertrouwen heeft uitgesproken in Het Friese
Merenproject en met dank aan alle partners. Een flinke slag is gemaakt, maar
we zijn nog niet klaar, de bestedingen van watersporters staan onder druk en de
concurrentie zit niet stil. Maar vanwege de schaarser wordende middelen willen we
de koers wel bijstellen door meer focus te leggen op het economische deel van het
programma en de infrastructurele programmalijn “Grenzeloos varen” af te bouwen.
Deze koerswijziging is ook noodzakelijk omdat als gevolg van recente
kostenramingen voor de vaarverbinding Drachten – Groningen/Drenthe, de
programmabegroting van e 495 mln. fors overschreden dreigt te worden en dreigt
op te lopen tot e 584 mln. (235 uitgevoerd + 349 in uitvoering en gepland). Er
moet meer focus in het uitvoeringsprogramma worden aangebracht om binnen het
oorspronkelijke financiële kader van e 495 mln. (345 mln. PvA 2000 en 150 mln. PvA
2007 extra inspanning) te blijven. Daarom is in het uitvoeringsprogramma 2011-
2015 een versoberingvoorstel opgenomen. Dit voorstel betreft een opsomming
van geplande projecten waarmee we willen stoppen, in verband met geen of
onvoldoende financieringsmogelijkheden, een te laag investeringsrendement, te
hoge kosten of een te geringe bijdrage aan de programmadoelen.

INHOUD
Samenvatting en conclusies 2
Hoofdstuk 1
Inleiding 9
1.1 Aanleiding voor Het Friese Merenproject 9
1.2 Planvorming, evaluatie en bijstelling 10
1.3 Doel en opzet van de evaluatie 11
1.4 Bronverantwoording 12
1.5 Leeswijzer 12
Hoofdstuk 2
Economische toeristische ontwikkelingen en kengetallen 13
2.1 Economische toeristische ontwikkelingen in de markt 14
2.2 Economische betekenis 16
Hoofdstuk 3
Doelstellingen en effecten 27
3.1 Doelstellingen 29
3.2 Effecten van spoor 1 31
3.3 Effecten van spoor 2 35
Hoofdstuk 4
Resultaten en projecten 37
4.1 Resultaten en projecten Spoor 1 38
4.1.1 Vergroten vaargebied en verbeteren vaarmogelijkheden 39
4.1.2 Oplossen knelpunten weg-water bij beweegbare bruggen 46
4.1.3 Verbeteren watersportvoorzieningen 50
4.1.4 Integrale aanpak, organisatie en samenwerking 53
4.2 Resultaten en projecten spoor 2 57
4.2.1 Programmalijn Grenzeloos Varen 57
4.2.2 Programmalijn Bestedingen aan de wal 60
4.2.3 Programmalijn Mitigatie ecologie en duurzaamheid 63
Hoofdstuk 5
Externe randvoorwaarden 67
Hoofdstuk 6
Kosten en financiering 73
6.1 Spoor 1 73
6.2 Spoor 2 75
Bijlage 1 Bronverantwoording 77
Bijlage 2 Betrokkenen 79
Bijlage 3 Spoor 1 81
Bijlage 4 Gepland of in uitvoering 83
Bijlage 5 Spoor 2 84
Evaluatie Het Friese Merenproject 2000-2010 7

Johan Frisosluis, Stavoren
8 Evaluatie Het Friese Merenproject 2000-2010

1.1
Hoofdstuk 1
Inleiding
Aanleiding voor Het Friese Merenproject
Recreatie en toerisme is voor de provincie Fryslân een belangrijke economische
pijler geworden. Fryslân als provincie van water is een aantrekkelijke bestemming
voor binnen- en buitenlandse toeristen en recreanten. Fryslân heeft 30.000 hectare
aan meren en plassen en is daarmee een uniek watersportgebied binnen West
Europa. De recreatieve vaarwegen hebben een totale lengte van 675 km. Hiervan
is 475 km voor de grote watersport en 200 km vaarweg voor de kleine watersport
geschikt. Kanalen en meren dooraderen het weidse Fryske landschap met langs
de oevers ongeveer 13.000 ha aan natuurgebied. Dit natuurlijke karakter wordt
aangevuld met de vele karakteristieke dorpen en (elf)steden. Naast de omvangrijke
watersportmogelijkheden op het binnenwater, heeft Fryslân ook grootschalig
vaarwater op het IJsselmeer, de Waddenzee en de aangrenzende Noordzee. Geen
enkel gebied in Europa heeft deze unieke combinatie. Daarom kunnen we in
onze provincie de toeristen en recreanten veel en veelzijdig water(sport)plezier
bieden. Voeg daarbij het typische karakter van onze provincie met een eigen taal,
streekeigen producten, cultuurhistorie, de (elf)steden en sporten als skûtsjesilen,
fierljeppen en kaatsen dan is de bijzondere aantrekkingskracht van het gebied snel
verklaard. De Friese Meren en het IJsselmeer zijn daarom naast de Elfsteden en de
Wadden unieke speerpunten in het recreatie en toerismebeleid van Fryslân.
De marktpositie en betekenis van het Friese merengebied stond eind jaren
negentig onder druk. De kwaliteit van het Friese vaargebied kon op vele punten
worden verbeterd, zoals bereikbaarheid, bevaarbaarheid en kwaliteit van
de watersportvoorzieningen. Afnemende bezoekersaantallen, grootschalige
investeringen in concurrerende watersportgebieden en andere toeristische
ontwikkelingen waren aanleiding voor een grootse meerjarige kwaliteitsimpuls
in het Friese merengebied. Dit heeft uiteindelijk geleid tot de start van Het Friese
Merenproject op 20 december 2000.
Evaluatie Het Friese Merenproject 2000-2010 9

1.2
10 Evaluatie Het Friese Merenproject 2000-2010
Planvorming, evaluatie en bijstelling
Economische structuurversterking is gebaat bij een meerjarige en consistente
aanpak. Dit was de gedachte achter Het Friese Merenproject. Het oorspronkelijke
beleidskader is vastgesteld in 2000 met een uitgebreid Plan van Aanpak voor
een totale kostenraming van f 685 mln. (e 310 mln.). Vervolgens is in 2001 het
projectbureau Friese Merenproject (Het Friese Merenproject) van start gegaan.
De uitvoering van Het Friese Merenproject is al gedurende drie statenperiodes
gebaseerd op de doelstellingen en uitgangspunten van dit Plan van Aanpak.
Vanwege de lange looptijd en het meerjarige karakter van Het Friese Merenproject
zijn tussentijdse evaluaties vereist om bij te kunnen sturen in koers en programmering
van projecten. Dit heeft geleid tot een aantal momenten van “checks en balances”.
Hieronder een opsomming:
• 2003 eerste “tussenstand” als evaluatierapportage.
- Vele projecten in voorbereiding en focus op binnenhalen kompassubsidie.
• 2005 PS stuk balans.
- Polderhoofdkanaal aan programma toegevoegd en cofinanciering kompas.
• 2006 tweede tussenbalans “It Fryske Marreprojekt yn balans”.
- Programma op koers, aantal projecten opgeleverd;
- Kompassubsidie wordt substantieel aangeboord;
- Gemeenten lopen niet warm voor bagger(subsidie);
- Samenwerking met partners verloopt goed.
• 2007 Beleidsnotitie ‘Fryslân Toeristische Topattractie in Nederland’.
- 3 programmalijnen: Elf Steden, de Wadden en Grenzeloos Varen.
• 2007 Plan van aanpak “Koers op Fryslân” 2e fase.
- Afmaken oorspronkelijke plan 2000 (spoor 1);
- Kostenraming spoor I e 345 mln. (Polderhoofdkanaal en hogere ramingen);
- Consultatie van de markt leidt tot extra inspanning (spoor 2);
- Grenzeloos varen, bestedingen aan wal en Innovatieve toepassingen;
- Kostenraming e 150 mln.;
- Temporisering, looptijd wordt verlengd van 2010 naar 2013.
• 2008 Herijking, prioritering en programmamanagement.
- Economische en ecologische effectmeting op verzoek van PS;
- Schrappen vaarroute Leeuwarden Oost en prioriteiten in uitvoering;
- Programmalijn innovatie geïntegreerd in andere programmalijnen;
- Nieuwe programmalijn ecologie en duurzaamheid;
- PS stelt e 31,9 mln. aan provinciale middelen beschikbaar voor 2009-2013.
• 2010 Begroting.
- Spanning op middelen, e 31,9 mln. niet tijdig vrijgemaakt;
- Temporisering, looptijd wordt verlengd van 2013 naar 2015.
Nu in 2010 is het moment aangebroken om het programma van de afgelopen 10
jaar te evalueren en deze fase te verantwoorden en af te sluiten. Op basis van de
uitkomsten wordt het programma voor de komende jaren aangescherpt. Deze
aanscherping is opgenomen in een apart document: Uitvoeringsprogramma Het
Friese Merenproject 2011-2015.

1.3
Sasbrug, Harlingen
Doel en opzet van de evaluatie
Doel van de evaluatie is het beoordelen van de uitvoering van Het Friese
Merenproject over de afgelopen tien jaar: de periode 2000-2010. De evaluatie
kent daarbij drie momenten van programmering en planning. Allereerst het Plan
van Aanpak Friese Meren 2000 (PvA 2000), vervolgens een bijstelling in het Plan
van Aanpak ‘Koers op Fryslân’ 2e fase (PvA 2007) en de ‘Herijking, prioritering en
programmamanagement 2e fase’ (Herijking, 2008). In deze evaluatie worden de
uitgangspunten gehanteerd die gebruikt zijn in de structuur van het PvA 2007. Hierin
zijn de volgende pakketten van maatregelen onderscheiden:
• Spoor 1
- 1e fase: PvA 2000, uitvoering t/m 2006;
- 2e fase: PvA 2000, uitvoering na 2006;
• Spoor 2: PvA 2007, extra inspanning, uitvoering na 2006.
Daar waar mogelijk wordt kwantitatief geëvalueerd. Dit wordt aangevuld met een
kwalitatieve terugblik. Er wordt onderscheid gemaakt in doelen, effecten, resultaten
en projecten:
• De doelen zijn de belangrijkste geformuleerde effecten in de markt die
specifiek door Provinciale Staten zijn vastgesteld. Doelen zijn door Het Friese
Merenproject beïnvloedbaar, maar niet afdwingbaar.
• De effecten zijn gewenste ontwikkelingen in de markt, soms niet specifiek en
meetbaar geformuleerd en daardoor niet altijd kwantitatief te verantwoorden.
Effecten zijn door Het Friese Merenproject beïnvloedbaar, maar niet
afdwingbaar.
• De resultaten zijn de uitkomsten van één of meerdere projecten of processen.
Resultaten zijn door Het Friese Merenproject in vele gevallen afdwingbaar.
• De projecten zijn werken, waarbij een overeenkomst is gesloten met derden
en/of een begroting is overeengekomen. De uitvoering van projecten is in vele
gevallen afdwingbaar.
Evaluatie Het Friese Merenproject 2000-2010 11

1.4
1.5
12 Evaluatie Het Friese Merenproject 2000-2010
Bronverantwoording
Om een zo compleet mogelijk beeld te schetsen, is gebruik gemaakt van
verschillende onderzoeken en rapporten. Deze zijn opgenomen in bijlage 1.
De evaluatie is mede tot stand gekomen in samenwerking met vertegenwoordigers
van de toeristisch-recreatieve sector, waaronder bestuurders en ambtenaren vanuit
gemeenten, ondernemers en instanties. In plenaire bijeenkomsten en via interviews
zijn diverse meningen uitgewisseld en zijn ideeën naar voren gebracht over de wijze
waarop het toeristisch beleid de komende jaren aangescherpt moet worden. Via
deze inter actieve aanpak is waardevolle kennis en ervaring uit het werkveld benut.
Bijlage 2 geeft een overzicht van alle betrokkenen.
Leeswijzer
Hoofdstuk twee licht de economische toeristische effecten toe. Er wordt ingegaan op
de economische betekenis en marktpositie van de watersport in Fryslân. Het derde
hoofdstuk benoemt de voortgang op de doelstellingen voor zowel spoor 1 als
spoor 2. Hoofdstuk vier beschrijft voor beide sporen de voortgang van het
programma, aan de hand van de bereikte resultaten en uitgevoerde en nog lopende
projecten. Om Het Friese Merenproject tot een succes te maken zijn een aantal
externe randvoorwaarden essentieel. De wijze waarop deze randvoorwaarden de
resultaten hebben beïnvloed, wordt toegelicht in hoofdstuk vijf. Hoofdstuk zes ten
slotte gaat in op de kosten, financiering en multiplier. Een samenvatting van het
geheel en de conclusies zijn opgenomen aan het begin van dit rapport.
In het rapport wordt in het vervolg ten behoeve van de leesbaarheid gesproken over
PvA 2000, PvA 2007 en Herijking 2008. Wanneer het andere documenten betreft
worden deze specifiek genoemd. Daar waar gesproken wordt over ‘FMP’, wordt Het
Friese Merenproject bedoeld.

Hoofdstuk 2
Economische toeristische
ontwikkelingen en kengetallen
Dit hoofdstuk belicht de economische toeristische ontwikkelingen over de afgelopen
10 jaar in de Friese watersport. De economische betekenis ervan wordt uiteengezet
aan de hand van cijfers ten aanzien van werkgelegenheid, bestedingen en de
internationale concurrentiepositie van Nederland, met Fryslân in het bijzonder.
Samenvatting
• Marktpositie. Nederland neemt in Europa de 5e plaats in als watersportland. Onder
Nederlanders is Fryslân de belangrijkste watersportbestemming. Ondanks dat in
Noord- en Zuid-Holland meer boten actief zijn dan in Fryslân, is Fryslân het meest
populaire vaargebied voor de Nederlandse watersporters met een marktaandeel
van 25%. Van de buitenlandse bootvakantiegangers is Duitsland verreweg (95%)
het belangrijkste herkomstgebied. In Nederland worden het IJsselmeer, de Wadden
en de Friese meren het meest bezocht door de Duitse watersporters. Van alle Duitse
bootvakanties wordt 31% doorgebracht in Fryslân, daarvan is 60% met een zeilboot.
• Bestedingen. In 2009 bedroegen de totale bestedingen van Nederlandse
watersporters in Nederland e 127,5 mln. Hiervan werd e 38 mln. (30%) in Fryslân
besteed. De totale bestedingen door Duitse watersporters in Nederland bedroegen
e 68 mln., waarvan e 26 mln. (38%) in Fryslân. Per persoon geven Duitse
watersporters per bootvakantie e 317 uit in Fryslân, tegen e 177 besteding per
persoon per bootvakantie door Nederlandse watersporters.
• Werkgelegenheid. Het aantal banen in de Friese watersport is tussen 2000 -
2009 gegroeid van 3719 naar 4563 banen (een groei van 22,7%). De watersport
levert daarmee circa 20% van de toeristische werkgelegenheid in Fryslân. Door
verslechterende economische omstandigheden zijn sinds 2008 ruim 100 banen
verloren gegaan. Jachtwerven zijn de belangrijkste deelsector binnen de watersport
met ruim een derde deel van het totaal aantal banen en de hoogste groei.
De werkgelegenheidsgroei van 22,7% in de Friese watersport is duidelijk hoger dan
de totale Friese werkgelegenheidsgroei van 15% en hoger dan de groei in de Friese
sector recreatie en toerisme van 18%. Ook in vergelijking met Nederland scoort de
Friese watersport de afgelopen 10 jaar bovengemiddeld. Het aantal bedrijven in de
watersport is sinds 2000 met 437 (47%) gegroeid.
•
Jachthavens en boothuur. Het aantal jachthavens is sinds 2001 met 12 gegroeid tot
219 havens en het totaal aantal ligplaatsen is met 2600 gegroeid tot ruim 33.000
ligplaatsen. De bezettingsgraad van de vaste ligplaatsen is van 84% in 2001 gegroeid
tot 88,4% in 2009. De totale verhuurvloot is in deze met 200 boten afgenomen tot
2.732. Dit betreft voornamelijk open zeilboten.
Evaluatie Het Friese Merenproject 2000-2010 13

2.1
14 Evaluatie Het Friese Merenproject 2000-2010
Economische toeristische ontwikkelingen in de markt
Ondanks de matige conjunctuur heeft de toerismebranche inclusief het
watersporttoerisme de afgelopen tien jaar een lange periode van groei gekend. De
recente kredietcrisis zorgde echter voor een sterke conjunctuurdaling en een
kentering in het toerisme, die vanaf 2008 ook in de watersportsector voelbaar is.
Consumenten gaan minder vaak en korter op vakantie, men besteedt minder tijdens
de ondernomen vakanties, men boekt later en kiest bestemmingen dichterbij huis.
Ten aanzien van dit laatste punt heeft de provincie Fryslân in 2009 voordeel gehad bij
de huidige economische malaise.
Erg trots mogen we zijn op het feit dat het Friese merengebied als
watersportbestemming inmiddels de meest populaire bestemming is onder
Nederlanders. Ook het IJsselmeer en de Wadden scoren goed, in het bijzonder onder
zeilers. Uit onderzoek blijkt dat ruim een kwart van alle bootvakanties in Fryslân
met eigen boot wordt doorgebracht (NBTC-NIPO, 2010). Vergeleken met de eigen
bootbezitters is de Friese marktpositie voor huurbootvakanties nog dominanter.
Van alle bootvakanties in Nederland met een gehuurde of geleende boot kiest 37%
voor Fryslân. Ook Duitse gasten waarderen het Friese vaargebied en weten ondanks
de opkomst van de Duitse watersportgebieden onze provincie nog steeds goed te
vinden. In de IJsselmeerhavens is het aantal boten de afgelopen 10 jaren gegroeid
met 20%. Deze groei heeft echter uitsluitend plaatsgevonden in de jachthavens
van Noord-Holland en Flevoland. De sluispassages op het IJsselmeer laten de
afgelopen 10 jaren eveneens een groei zien (Den Oever + 30% / Kornwerderzand
+10%), alhoewel hier de laatste jaren sprake is van stabilisatie. Al met al laten de
ontwikkelingen op het IJsselmeer over de afgelopen periode een gunstig beeld zien.
buitenhaven Kornwerderzand

Niet alle kengetallen geven een positief beeld. Zo laten brug- en sluistellingen
van de recreatievaart de laatste jaren een daling van het aantal passages zien,
staat de verhuurmarkt van vooral de open zeilboten onder druk en wordt er door
watersporters bezuinigd op de bestedingen.
Demografische ontwikkelingen zijn van invloed op de economische toeristische
ontwikkeling. Zo blijkt de reislustige senior een steeds belangrijkere doelgroep.
Zij hebben vaak geld te besteden en gaan meerdere keren per jaar op vakantie
(ook buiten het hoofdseizoen). Anderzijds is een ‘ontgroening’ zichtbaar. De
belangstelling bij de jeugd voor watersport staat onder druk door een toenemende
concurrentie van andere vrijetijdsactiviteiten en goedkope buitenlandse vakanties.
De verhuurmarkt voor open zeilboten heeft het daardoor al jaren moeilijk.
De vraag vanuit de markt blijft veranderen. Watersportondernemers geven aan
dat hun gasten, ongeacht hun leeftijd, niet alleen maar willen varen, maar in
toenemende mate variatie en afwisseling zoeken in hun watersportvakantie. Vooral
jongeren zoeken veel en afwisselend vertier en willen in korte tijd zoveel mogelijk
beleven. De huursector ervaart steeds vaker “last-minute” boekingen en het weer
is van invloed op het vaargedrag en de drukte op het water. Het ontstaan en
toenemende gebruik van websites voor het weer, heeft het vaargedrag de laatste
jaren beïnvloed. Er is ook meer behoefte aan kwaliteit, luxe en comfort. Vooral bij
de oudere leeftijdsgroepen. Er zijn in de afgelopen jaren meer boten en ligplaatsen
in Fryslân gekomen, maar er worden minder vaarbewegingen gemaakt. Toeristen
gebruiken het water meer en meer als decor: een prachtig landschap om vanaf de
oever, kade of het land van te genieten.
fietspad langs Grytmansrak
Evaluatie Het Friese Merenproject 2000-2010 15

2.2
16 Evaluatie Het Friese Merenproject 2000-2010
Economische betekenis
De economische betekenis van de watersport wordt uiteengezet aan de hand
van cijfers ten aanzien van werkgelegenheid, bestedingen en de internationale
concurrentiepositie van Nederland, met Fryslân in het bijzonder.
Internationale concurrentiepositie Nederland
Als de watersportgebieden van 16 Europese landen met elkaar worden vergeleken
op basis van economische kengetallen en gebiedskenmerken, neemt Nederland
als watersportland momenteel een 5e positie in, na Engeland, Zweden, Finland, en
Noorwegen. Opvallend kenmerk hierbij is dat Nederland zich onderscheidt door het
grote aanbod aanlegplaatsen.
Duitsland is voor Nederland het belangrijkste herkomstgebied van buitenlandse
bootvakantiegangers. Uit een vorig jaar gehouden onderzoek onder Duitse
watersporters naar bootvakanties op de Duitse markt blijkt dat Nederland
een 2e plaats inneemt als bestemming voor een bootvakantie. Op de 1e plaats
komt Duitsland zelf, waar de helft van de Duitse watersporters met de boot op
vakantie gaat. Een derde deel van hen gaat naar Nederland; dit betreft 160.000
bootvakanties.
Als gekeken wordt naar het type boot, dan zijn de belangrijkste
voorkeurbestemmingen voor een bootvakantie met een kajuitzeiljacht:
Duitsland, Zweden en daarna Nederland op de 3e plaats. De belangrijkste
voorkeurbestemmingen voor een bootvakantie met een kajuitmotorboot zijn:
Duitsland, Nederland en Frankrijk.
Figuur 2.1 Voorkeursbestemming Duitse watersporter
Bron: NBTC-NIPO

Concurrentiepositie Fryslân nationaal
Het gevarieerde aanbod van groot en klein vaarwater in combinatie met het stelsel
van verbindende vaarwegen en sfeervolle dorpen en steden, vormt de kern van
het Friese watersportgebied dat daarmee uniek en van internationale betekenis is.
De sterke identiteit van Fryslân als watersportprovincie is bepalend voor de stevige
(inter)nationale marktpositie van de Friese watersportsector. De marktpositie van het
Friese watersportgebied kan onder andere worden afgemeten aan de voorkeur van
Nederlanders en buitenlanders voor een watersportvakantie in Fryslân.
Eigen bootbezitters
Uit onderzoek blijkt dat Nederlanders ruim een kwart van alle bootvakanties met
eigen boot doorbrengen in Fryslân:
1. Fryslân 27% (155.000 bootvakanties)
2. Noord-Holland 19%
3. Zuid-Holland 15%
Het Friese merengebied is het meest populaire vaargebied met ca. 39.000
bootvakanties per jaar (= 25 % marktaandeel).
Huurboten
Ook met gehuurde boten worden de meeste Nederlandse bootvakanties in Fryslân
doorgebracht. Vergeleken met de eigen bootbezitters is de Friese marktpositie voor
huurbootvakanties echter nog dominanter;
1. Fryslân 37% (31.000 bootvakanties)
2. Noord-Holland 17%
3. Zuid-Holland 9%
Ook hier is het Friese merengebied het meest populaire vaargebied met ca.11.000
bootvakanties (= 35% marktaandeel).
Figuur 2.2 Nationale bootvakanties
Bron: NBTC-NIPO
Evaluatie Het Friese Merenproject 2000-2010 17

18 Evaluatie Het Friese Merenproject 2000-2010
Figuur 2.3 Vloot kajuitboten
Bron: Stichting Waterrecreatieadvies
De vloot kajuitboten is in Noord- en Zuid-Holland echter groter dan de Friese
vloot. Noord-Holland is hierbij koploper met 30.000 kajuitboten, Zuid-Holland is 2e met 25.500 kajuitboten en Fryslân ligt op de 3e plaats met 23.500 kajuitboten. Dit
betekent dat in Noord- en Zuid-Holland meer boten actief zijn in eigen provincie,
maar dat Fryslân voor bootvakanties verreweg de aantrekkelijkste bestemming is op
de Nederlandse watersportmarkt.
Figuur 2.4 Belangrijkste bestemmingsprovincies bootvakanties in Nederland
Bron: NBTC-NIPO

Concurrentiepositie Fryslân internationaal
Aangezien de buitenlandse watersportmarkt voor circa 95% door Duitse
watersporters wordt bepaald, is het vorig jaar gehouden onderzoek onder Duitse
watersporters naar bootvakanties in Nederland voldoende richtinggevend om inzicht
te geven in de internationale marktpositie van een watersportvakantie in Fryslân.
De meest bezochte vaargebieden in Nederland door Duitse watersporters zijn in
volgorde: het IJsselmeer (38%), de Waddenzee (31%), de Friese meren (17%) en
het Deltagebied (14%). Uit onderzoek naar de ontwikkeling van de watersport in
het IJsselmeergebied blijkt dat bijna de helft van alle vaste ligplaatsen langs de
Friese IJsselmeerkust door Duitsers wordt gehuurd (Waterrecreatieadvies, 2009). Op
basis van ondermeer dit gegeven en de stevige huurmarktpositie van Fryslân wordt
geschat dat circa 50.000 Duitse bootvakanties (=31% van 160.000) in Fryslân wordt
doorgebracht (totale groep Duitse bootvakanties in Nederland: verdeling 60%
zeilboot – 40% motorboot / 80% gehuurd – 20% eigendom).
Sinds 10 jaar is in het hele IJsselmeergebied sprake van een daling van het
aandeel Duitse vaste ligplaatshouders. Deze daling is het sterkst langs de Friese
IJsselmeerkust. In de afgelopen 10 jaar is het Duitse aandeel hier gedaald van ruim
60% in 2000 tot 47% in 2009. Navraag bij een kleine groep Friese watersportondernemers
geeft een indicatie van hun vertrekredenen. Het betreft vooral verkoop
van de boot vanwege ouderdom of gezondheidsredenen, maar ook de keuze voor
een nieuw vaargebied zoals de Oostzee. Sommigen kiezen voor een ligplaats in het
niet-Friese gedeelte van het IJsselmeergebied.
Bestedingen
De totale bestedingen door Nederlandse watersporters bedroegen vorig jaar e 127,5
miljoen, waarvan e 38 miljoen werd besteed in Fryslân (= 30%). Daarnaast werd
door Duitse watersporters vorig jaar e 68 miljoen in Nederland besteed, waarvan
naar schatting e 26 miljoen in Fryslân. De totale bestedingen door watersporters
in Nederland komen daarmee op bijna e 196 miljoen, waarvan e 64 miljoen in
Fryslân. Deze bestedingen hebben alléén betrekking op de dagelijkse bestedingen en
bootverhuur tijdens vakanties en dagtochten. Hierin zijn niet begrepen de aanschaf
van de boot, onderhoud en winter- en zomerberging. De totale bestedingen van
alle verblijfstoeristen in Fryslân bedragen e 513 miljoen, waarvan 12,5% door
bootvakantiegangers wordt besteed.
Pikmar
Evaluatie Het Friese Merenproject 2000-2010 19

20 Evaluatie Het Friese Merenproject 2000-2010
Figuur 2.5 Totale bestedingen watersporters (incl. dagtochten)
Bron: NBTC-NIPO, 2009
De bestedingen van Nederlandse en Duitse watersporters in Fryslân staan in tabel 2.1
weergegeven, uitgesplitst naar deelmarkt.
Tabel 2.1 Bestedingen tijdens watersportvakanties in Fryslân, naar herkomst en type boot.
Bron: NBTC-NIPO, 2009
Wat opvalt, is het grote belang van de Duitse watersporters voor de Friese
watersportmarkt. De bestedingsvolume van de Duitse watersporters tijdens een
vakantie is 80% van de totale bestedingen van de Nederlandse watersporter.
Daarbij moet wel worden bedacht dat door Nederlandse watersporters via
dagtochten op hun kajuitboot ook nog eens 5 mln. euro in Fryslân wordt besteed.
Wat verder opvalt, is dat Duitse watersporters per dag circa twee keer zoveel
besteden aan dagelijkse uitgaven dan Nederlandse watersporters tijdens een
watersportvakantie in Fryslân. Duitsers hebben vaak meer personen aan boord dan
Nederlanders, maar hun watersportvakanties duren wel wat korter.

Deze cijfers zijn gebaseerd op de NBTC-NIPO watersportonderzoeken uit 2009 en
betreffen een momentopname. In het Consumentenonderzoek van Toerdata Noord
wordt sinds 2000 gevraagd naar de bestedingen van toeristen, waardoor inzicht in de
ontwikkeling hiervan wordt verkregen. Bij de ondervraagde boottoeristen in Fryslân
lag het bestedingsniveau in 2000 op e 41 per persoon per dag (p.p.p.d.). In 2005
steeg dit cijfer tot e 59 en in 2009 was sprake van een daling tot het uitgavenniveau
van 2000. Uit een nadere analyse van de onderzoeksgegevens blijkt dat er ten
opzichte van 2005 in 2009 minder geld besteed is aan de huur van boten en men
minder vaak uit eten is gegaan.
Werkgelegenheid watersportsector
Het belang van de watersportsector in Nederland komt tot uiting in een omzet van
e 2,5 miljard die gerealiseerd wordt door ruim 17.000 werkzame personen in de
sector (bron: HISWA). Deze omzet in de watersportsector bedraagt 17 % van de
omzet in de totale toeristische sector in Nederland.
De werkgelegenheid in de watersport in Fryslân is tussen 2000 en 2009 toegenomen
van 3719 banen naar 4563 banen. Dit is een groei van bijna 850 banen. Dat is meer
dan 20% van de totale toeristische werkgelegenheid in Fryslân.
In 2008 was het aantal banen nog iets hoger, maar sindsdien zijn er weer ruim 100
banen verloren gegaan door de verslechterende economische omstandigheden.
Jachtwerven zijn de belangrijkste deelsector binnen de watersport. Niet alleen zit
hier ruim een derde van het totaal aantal banen in de watersportsector, maar ook
de groei was hier het hoogst. Sinds 2000 zijn er bij de jachtwerven bijna 500 banen
bijgekomen. De Friese jachtbouw heeft ook in de Nederlandse jachtbouw een sterke
positie met een werkgelegenheidsaandeel van 25%.
Grou
Evaluatie Het Friese Merenproject 2000-2010 21

22 Evaluatie Het Friese Merenproject 2000-2010
Tabel 2.2 Werkzame personen watersport Fryslân (fulltime + parttime banen)
Bron: Toerdata Noord
Figuur 2.6 geeft de regionale verdeling van de watersportbanen weer.
Wymbritseradiel en Nijefurd hebben de meeste banen, gevolgd door Wûnseradiel,
Harlingen en Sneek.
Figuur 2.6 Aantal banen in de Friese watersport per gemeente (2009)
Bron: Provincie Fryslân

In figuur 2.7 is de werkgelegenheidsgroei in de Friese watersport vergeleken met
die in andere sectoren. Hieruit blijkt dat de watersport het relatief goed heeft
gedaan. De werkgelegenheidsgroei van bijna 23% in de Friese watersport is duidelijk
hoger dan de totale Friese werkgelegenheidsgroei van 15% en ook de groei in de
Friese sector recreatie en toerisme is met 18% iets lager dan in de watersport. Ook
in vergelijking met Nederland scoort de Friese watersport de afgelopen 10 jaar
bovengemiddeld.
Figuur 2.7 Watersport Fryslân vs. Recreatie en Toerisme
Bron: Toerdata Noord, LISA
Vergelijkbare cijfers voor de watersportsector in Nederland zijn er niet. Wel is er
vorig jaar een nieuwe berekeningswijze voor de werkgelegenheid in de sector
recreatie en toerisme en de watersport tot stand gekomen, waardoor vergelijking
met Fryslân mogelijk is (IPO, 2009). Deze cijfers zijn echter op een andere wijze
berekend, waardoor ze afwijken van de hierboven gepresenteerde cijfers.
Tabel 2.3 Werkgelegenheid watersport Fryslân en Nederland, 2000-2009, volgens definitie
Landelijke Standaard
Bron: LISA
Evaluatie Het Friese Merenproject 2000-2010 23

Middelseerûte
24 Evaluatie Het Friese Merenproject 2000-2010
De Friese werkgelegenheid in de watersport is volgens deze definitie aanmerkelijk
lager, vooral omdat de banen in de watersportgebonden industrie en de
watersportgebonden handel en diensten niet worden meegenomen. Wat dat
betreft zijn deze cijfers een onderschatting voor Fryslân. Het geeft echter wel enige
vergelijking met Nederland. Volgens deze cijfers bedraagt de groei over de periode
2000-2009 in Fryslân 35%, tegen een groei van 20% in heel Nederland. De Friese
watersport doet het dus ook volgens de LISA indelingsstandaard duidelijk beter
dan in heel Nederland. Het werkgelegenheidsaandeel van de Friese watersport ten
opzichte van de totale watersport in Nederland is in 2009 22%.

Kengetallen watersportsector Fryslân
Aantal watersportbedrijven
In 2009 waren er in Fryslân in totaal 1365 bedrijven geregistreerd die actief zijn in
één van de watersportsectoren. In vergelijking met 2000 zijn er ruim 400 bedrijven
bijgekomen. Relatief gezien is dit een veel grotere groei dan in de werkgelegenheid.
Het gemiddelde aantal werkzame personen per bedrijf is daardoor afgenomen van
4,0 naar 3,3. Dit wijst er op dat er veel nieuwe kleine bedrijven zijn bijgekomen. Ruim
de helft van de bedrijven in de watersport is actief in de jachtbouw of aanverwante
industrie. In tabel 2.4 is het aantal bedrijven weergegeven naar deelsector.
Tabel 2.4 Aantal bedrijven watersport Fryslân
Bron: Werkgelegenheidsregister Fryslân
Aantal watersportovernachtingen
Het totaal aantal toeristische overnachtingen in Fryslân was in 2009 ongeveer 11,5
miljoen. Toerdata Noord heeft berekend dat hiervan 1,7 miljoen overnachtingen
plaatsvinden op boten. Dit is verdeeld naar 1,2 miljoen overnachtingen op
eigen boten en iets minder dan een half miljoen overnachtingen op huurboten
(kajuitzeilboten en kajuitmotorboten). Het aantal overnachtingen in de watersport
komt daarmee uit op 15% van het totaal aantal toeristische overnachtingen
in Fryslân. Dit is echter een onderschatting van het werkelijke belang van de
watersport. Er zijn ook veel watersporters, zoals zeilers in open zeilboten, die
niet overnachten op een boot maar in een andere accommodatie, bijvoorbeeld
in een bungalow of op een camping. Een deel van de overnachtingen in andere
accommodaties is dus afhankelijk van de watersport. Hoe groot dit aandeel is, is
niet bekend, maar je kunt een ruwe schatting maken door bijvoorbeeld de helft van
de overnachtingen in de bungalows en op campings in het Friese merengebied en
langs de Friese IJsselmeerkust aan de watersport toe te rekenen. Het totaal aantal
watersportgebonden overnachtingen zou dan uitkomen op 3,5 miljoen, wat gelijk is
aan 30% van het totaal toeristische overnachtingen in Fryslân.
Jachthavens en bootverhuur
Tussen 2001 en 2009 zijn er ongeveer 2600 ligplaatsen bijgekomen in jachthavens in
Fryslân (van 2000 zijn er geen goede vergelijkbare cijfers). In totaal zijn er nu ruim
33.000 ligplaatsen. Hiervan zijn 5600 specifiek gereserveerd voor passanten. De
bezettingsgraad van de vaste ligplaatsen is toegenomen van 84% naar 88%.
Evaluatie Het Friese Merenproject 2000-2010 25

26 Evaluatie Het Friese Merenproject 2000-2010
Bij de bootverhuur is het totale aantal verhuurboten tussen 2001 en 2009 afgenomen
van 2953 naar 2732. Deze afname deed zich vooral voor bij de open zeilboten.
Het aantal kajuitmotorboten is ook enigszins afgenomen, maar het aantal
kajuitzeilboten en platbodemzeilboten is licht toegenomen.
Tabel 2.5 Kengetallen jachthavens en bootverhuur Fryslân
Bron: Toerdata Noord
Hoe deze cijfers zich verhouden tot elders in Nederland is niet bekend. Vergelijkbare
cijfers van andere (watersport)provincies zijn er niet. Uit een inventarisatie die
in 2005 heeft plaatsgevonden is wel bekend hoeveel boten er in heel Nederland
ongeveer zijn (Waterrecreatieadvies, 2005). Het aantal recreatievaartuigen in Fryslân
wordt daarin geschat op 33.000, wat 17% is van het totaal aantal boten in heel
Nederland.
Prinses Margrietsluis, Lemmer

Hoofdstuk 3
Doelstellingen en effecten
Dit hoofdstuk benoemt de vastgelegde beleidsprestaties geformuleerd als doelen
en effecten en geeft de hierop geboekte resultaten weer. Vervolgens worden
de effecten beschreven. Voor spoor 1 gebeurt dit aan de hand van een aantal
kwalitatief beschreven gewenste resultaten, ontleend aan het PvA 2000. Spoor 2
is van start gegaan in 2007, door de korte looptijd zijn de bij dit spoor behorende
projecten nog in ontwikkeling.
Samenvatting
•
•
•
Werkgelegenheidsdoelstelling. Mede dankzij Het Friese Merenproject is de
werkgelegenheid in de watersportsector in de periode 2000-2009 gegroeid met
22,7%. Ten opzichte van de hoofddoelstelling van 30% groei aan het einde van de
looptijd ligt Het Friese Merenproject dus prima op koers.
Bestedingsdoelstelling. Van 2000 tot en met 2005 zijn de bestedingen in het
watertoerisme van watersporters in Fryslân sterk gegroeid van e 41 naar e 59
per persoon per dag. De recente kredietcrisis heeft de toeristische bestedingen
echter zwaar onder druk gezet waardoor deze in 2009 uitkomen op e 41. Dit is
exact het bestedingsniveau ten tijde van de start van Het Friese Merenproject in
2000. Bestedingscijfers en signalen uit de markt wijzen op een sterke teruggang
van vooral de consumptieve bestedingen in de horeca. Deze bestedingsdaling is
strijdig met de werkgelegenheidsgroei. Dit wordt verklaard doordat de horeca in
de werkgelegenheidsindeling geen onderdeel uitmaakt van de watersportsector.
Concurrentiedoelstelling. De afgelopen 10 jaar is gebleken dat de groei in het
watertoerisme in de Duitse watersportgebieden – vertaald naar Mecklenburg-
Vorpommern en Brandenburg - groter is geweest dan in Fryslân, maar op een
aantal punten scoort Fryslân beduidend beter. Fryslân is de meest populaire
watersportbestemming en blijkt marktleider te zijn. De beide Duitse gebieden zijn
opkomende groeimarkten en een groeivergelijking valt meestal uit in het nadeel
van gevestigde markten of producten. De Friese concurrentiepositie staat niet onder
druk, maar de Duitse Oostzee wordt wel steeds meer een populair zeilgebied en
vormt daarmee concurrentie voor het IJsselmeer en het Wad.
•
Effecten spoor 1. De effecten van spoor 1 zijn beschreven aan de hand van een
aantal kwalitatieve resultaten. De indruk is dat het aanbod in de recreatiesector
diverser is geworden en dat de kwaliteit flink is verbeterd bij zowel publieke als
private voorzieningen. Het vaargebied voor watersporters is vergroot als gevolg
van investeringen van gemeenten en provincie. Er zijn vele inspanningen gedaan
om de belangrijkste recreatieve routes op de gewenste diepte te krijgen. Door
de uitvoering van een groot aantal projecten zijn de meeste knelpunten in de
bevaarbaarheid van recreatieve vaarwegen opgelost en is de veiligheid op het
water verbeterd, maar baggeren blijft een punt van zorg.
Evaluatie Het Friese Merenproject 2000-2010 27

28 Evaluatie Het Friese Merenproject 2000-2010
Ook de kwaliteit van de bestaande voorzieningen is toegenomen. Er is een
bescheiden bijdrage geleverd aan de verbetering van de kwaliteit van natuur,
landschap, het waterbeheer en de waterkwaliteit. Het is en blijft prettig wonen in
Fryslân, mede dankzij Het Friese Merenproject.
• Effecten spoor 2. Spoor 2 is van start gegaan in 2007. Door de recente looptijd
zijn de bij dit spoor behorende projecten nog in ontwikkeling. De effecten van dit
spoor zijn daarom nog niet aan te geven. Wel zijn er hoge verwachtingen m.b.t.
de toekomstige economische effecten bij toegangspoorten en watersportkernen.
Starteiland Snitser Mar tijdens Sneekweek

3.1
Doelstellingen
Het hoofddoel van het programma zoals dat in 2000 is geformuleerd, spitst zich toe
op een verbetering van de kwaliteit van het Friese merengebied en een versterking
van de marktpositie van de sector recreatie en toerisme. Bij de Herijking 2008 zijn de
beleidsprestaties als volgt geformuleerd:
1. Een werkgelegenheidsgroei van 30% in de watersport in Fryslân aan het
einde van de looptijd (2015).
2. Een bestedingsgroei van 150% per persoon per dag in de watersport in
Fryslân aan het einde van de looptijd (2015).
3. Een minimaal gelijkwaardige groei van het watertoerisme als in de Duitse
watersportgebieden.
1. Werkgelegenheidsgroei van 30% in de watersport in Fryslân
In de periode 2000-2009 is er mede dankzij Het Friese Merenproject een
werkgelegenheidsgroei in de Friese watersport bereikt van 22,7%. Dit is positief
ten opzicht van de gemiddelde landelijke groei van de totale werkgelegenheid die
16,4% bedraagt. Het gaat hier om 844 structurele banen (fulltime en parttime),
naast de tijdelijke werkgelegenheid van naar schatting ruim 3.500 arbeidsjaren.
De banengroei in diezelfde periode binnen de totale Friese toeristisch-recreatieve
sector bedroeg 3484 structurele banen (+17,9%). Ook is de economische betekenis
van het watertoerisme in de toeristische sector van Fryslân in de periode 2000-2009
toegenomen met 4%. We mogen concluderen dat het resultaat tot nu toe uitermate
positief is. Ten opzichte van de hoofddoelstelling van 30% banengroei in de Friese
watersport in 2015, ligt Het Friese Merenproject dus goed op koers. Bijna alle
deelsectoren hebben groei laten zien.
2. Bestedingsgroei van 150% per persoon per dag in de watersport in Fryslân
Van 2000 tot en met 2005 zijn de bestedingen in het watertoerisme van
watersporters in Fryslân sterk gegroeid van e 41 naar e 59 per persoon per dag
(p.p.p.d.). Dit was aanleiding om te streven naar een bestedingsgroei van 150%
aan het einde van 2015. Na de aanvankelijke groei wordt er de laatste jaren
weer minder uitgegeven door watersporters. De recente kredietcrisis heeft de
toeristische bestedingen zwaar onder druk gezet. Op vakanties wordt fors bezuinigd
en de uitgaven tijdens vakanties zijn de laatste jaren sterk verminderd. In 2009
zijn de bestedingen in het watertoerisme uitgekomen op e 41. Dit is exact het
bestedingsniveau ten tijde van de start van Het Friese Merenproject in 2000.
Het lagere bestedingsniveau lijkt vooral merkbaar te zijn in de horecasector.
Deze sector maakt geen deel uit van de werkgelegenheidscijfers, wat kan verklaren
waarom de hier geschetste bestedingsafname gepaard kan gaan met in de vorige
alinea geschetste werkgelegenheidsgroei.
3. Minimaal gelijkwaardige groei van het watertoerisme als in de Duitse
watersportgebieden
De Duitse watersportgebieden zijn vertaald naar de twee belangrijkste
concurrentiegebieden in Duitsland, te weten de Oostzee en de merengebieden
Mecklenburger Seeenplatte in Mecklenburg-Vorpommern en in Brandenburg.
De afgelopen 10 jaar is gebleken dat de groei in het watertoerisme in Mecklenburg-
Evaluatie Het Friese Merenproject 2000-2010 29

30 Evaluatie Het Friese Merenproject 2000-2010
Vorpommern en Brandenburg groter is geweest dan in Fryslân. De genoemde
Duitse vaargebieden hebben zich in het afgelopen decennium sterk ontwikkeld. Er
is fors geïnvesteerd in de watersportinfrastructuur en het aantal overnachtingen en
vakantiegangers is behoorlijk toegenomen. Dit is mede dankzij relatief grote EUsubsidies
van programma’s die tot 2013 lopen. Niet geheel duidelijk is in welke mate
er steunprogramma’s komen voor de periode daarna.
Uit een recent onderzoek 1 naar het watertoerisme in de drie gebieden blijkt dat
Fryslân marktleider is en dat de beide Duitse gebieden groeimarkten zijn. Fryslân
bevindt zich daardoor op een andere plek in de groeicurve, waarbij de groei van een
marktleider meestal minder sterk is of afvlakt ten opzichte van opkomende markten,
zoals de twee Duitse watersportgebieden. Daarom valt een groeivergelijking
meestal uit in het nadeel van gevestigde markten of producten. In figuur 3.1 is deze
groeicurve geïllustreerd.
Figuur 3.1 Illustratie groeicurve
Bron: Benchmarkonderzoek watertoerisme in Fryslân, 2010
Picknick, Grytmansrak
1 Benchmarkonderzoek watertoerisme in Fryslân, Mecklenburg-Vorpommern en Brandenburg,
Kenniscentrum recreatie, 2010

3.2
De marktleiderspositie van Fryslân is duidelijk zichtbaar door de volgende kenmerken:
• Gebiedskenmerken: het Friese merengebied wordt als hét watersportgebied
bij uitstek gezien. Fryslân heeft door haar relatief grote en aaneengesloten
vaargebied met weinig sluizen een veel sterker watersportprofiel dan de twee
Duitse deelstaten. Vooral de sterke combinatie van cultuurhistorisch waardevolle
dorpen en steden midden in het watersportgebied is een concurrentievoordeel.
• Watersportaanbod: Fryslân heeft relatief gezien het grootste aanbod
(gecorrigeerd naar oppervlakte). De dichtheid van de watersportvoorzieningen is
beduidend groter dan in de Duitse watersportgebieden. Absoluut gezien scoort
Fryslân het hoogst op het aantal verhuurboten en ligplaatsen in jachthavens.
• Economische betekenis: watersport heeft in Fryslân relatief gezien de grootste
economische betekenis in vergelijking met de Duitse deelstaten (gecorrigeerd
naar oppervlakte). Ook in absolute zin doet Fryslân niet sterk onder voor de
Duitse watersportgebieden.
Het valt op dat de twee opkomende Duitse vaargebieden nauwelijks buitenlandse
boottoeristen trekken en primair van belang zijn voor de binnenlandse markt.
Het Friese watersportproduct is daarentegen wèl van belang voor de buitenlandse
watersporters, die met een marktaandeel van ruim 25% een belangrijke plaats
innemen. Met name de sterk ontwikkelde bootverhuurmarkt in Fryslân is hierbij
onderscheidend ten opzichte van de beide Duitse vaargebieden.
Uit het benchmarkonderzoek wordt duidelijk dat in de merengebieden Mecklenburg-
Vorpommern en Brandenburg de afgelopen 10 jaar meer is geïnvesteerd in de
watersportsector en vaarinfrastructuur dan in Fryslân. Onze provincie heeft
door haar investeringen in het Friese merengebied de hogere kwaliteit t.o.v. de
Duitse merengebieden weten te waarborgen. Als Fryslân zijn marktleiderpositie
wil behouden is het belangrijk dat doorontwikkeling plaatsvindt, zodat door
vernieuwing een blijvende impuls aan de watersport wordt gegeven en neergang
wordt voorkomen. Hier geldt het gezegde: stilstand is achteruitgang.
Effecten van spoor 1
De effecten van spoor 1 worden weergegeven aan de hand van een aantal
kwalitatief beschreven gewenste resultaten, ontleend aan het PvA 2000. In
hoofdstuk 4 wordt aanvullend verslag gedaan over de te behalen kwantitatieve
resultaten aan de hand van de in 2000 gekwantificeerde indicatoren.
De effecten zijn als volgt geformuleerd:
• Het bezoekersaantal is minimaal gehandhaafd.
• Het aanbod in de recreatiesector is verbreed.
• Er is een groter vaargebied voor watersporters ontstaan.
• De belangrijkste recreatieve routes zijn op gewenste diepte.
• Er zijn geen knelpunten meer in de bevaarbaarheid.
• Weg- en waterverkeer hebben weinig of geen hinder van elkaar.
• De veiligheid op het water is verbeterd.
• De kwaliteit van de bestaande voorzieningen is verbeterd.
• In samenhang met bovenstaande punten is de kwaliteit van natuur, landschap,
waterbeheer en waterkwaliteit verbeterd.
• Het is in het gebied nog steeds prettig wonen, werken en recreëren.
Evaluatie Het Friese Merenproject 2000-2010 31

32 Evaluatie Het Friese Merenproject 2000-2010
Dagtotalen, teldag 15 augustus 2010. Bron: Provincie Fryslân
Vanaf de start van het Het Friese Merenproject is het streven geweest om het
bezoekersaantal minimaal te handhaven. Omdat deze doelstelling in de loop van
het programma als weinig ambitieus werd beoordeeld, is bij de vaststelling van
het PvA 2007 gekozen voor aangescherpte doelen met betrekking tot de groei van
de werkgelegenheid en de bestedingen. Ondanks alle inspanningen is het aantal
bootpassages bij bruggen en sluizen de afgelopen jaren niet toegenomen. In de
beleving van watersporters en ondernemers is het echter wel drukker geworden op
het water, zo blijkt uit interviews. Dit is te verklaren uit een tweetal feiten. Allereerst
gaan veel inwoners van Fryslân bij mooi weer het water op vanuit hun woning aan
het water, met over het algemeen “kleinere boten” zoals sloepen (bijvoorbeeld Wite
en Swarte Brekken). Een tweede feit dat ondernemers aandragen, is dat de verhuur
van boten steeds weersafhankelijker wordt en de verhuurperiode steeds korter. Dit
en het gedrag van “lastminuteboekingen” leidt er toe dat op mooie zomerse dagen
“alles is verhuurd”. De verhuur van schepen voor meerdere weken (dus inclusief
slecht weer) neemt echter af. We gaan dus op mooie zomerse dagen massaal het
water op waardoor het in de beleving van de watersporters steeds drukker wordt. In
werkelijkheid is dat dus niet het geval. Evenmin is er, waarschijnlijk mede vanwege
het weer als belangrijke factor, geen sprake van een substantiële seizoensverbreding
wat al jaren als doel wordt gezien binnen de sector. In welke mate dit de komende
decennia verandert als gevolg van mogelijke klimaatverandering is niet voorspelbaar.
De groei van de werkgelegenheid en bestedingen die tot nu toe zijn gerealiseerd zijn
het gevolg van het uitgeven van meer geld door hetzelfde aantal watersporters.

aggeren, Boazumer Feart
De verbreding van het aanbod in de recreatiesector is een moeilijk te meten begrip.
De indruk is dat het aanbod meer divers is geworden en dat de kwaliteit flink is
verbeterd bij zowel publieke als private voorzieningen. Ondernemers spelen in op
de gewijzigde vraag vanuit de markt. Zij leveren meer maatwerk (voor bedrijven
en andere groepen), meer arrangementen (meer dan enkel het verhuren van een
boot), meer luxe en comfort (verhuur van luxe schepen en recreatiewoningen), meer
diversiteit per bedrijf (meerdere “takken”), meer service en betere (haven)faciliteiten
met modern sanitair. De algemene trend is dat ondernemers die de afgelopen
periode hebben geïnvesteerd in de vernieuwing van het aanbod goede resultaten
boeken, ook in een periode van laagconjunctuur. Dit zijn over het algemeen de
grotere bedrijven met investeringsruimte.
Het vaargebied voor watersporters is zeker groter geworden als gevolg van
investeringen van gemeenten en provincie. Onbevaarbare vaarwegen zijn weer
bevaarbaar gemaakt, onder meer op de Middelseerûte. Een tweede maatregel
betreft het verhogen van vaste bruggen. Ook dit is op diverse plaatsen met succes
voltooid. En er zitten nog een aantal routes in de pijplijn, waaronder de Wellesleat
van Woudsend naar De Kûfurd en de Noordelijke Elfstedenvaarroute (voor een
gedetailleerd overzicht zie hoofdstuk 4).
Gedurende de gehele projectperiode zijn er inspanningen gedaan om de
belangrijkste recreatieve routes op de gewenste diepte te krijgen. Er is veel
uitgevoerd. Vele kilometers vaarweg zijn uitgebaggerd om weer op gewenste
diepte te komen, recreatieve vaarwegen zijn verdiept en zo opgewaardeerd voor
een klasse dieper stekende schepen. Over het algemeen zijn deze routes geschikt
voor zeiljachten. Deze laatste maatregel heeft dus ook bijgedragen aan een groter
vaargebied (niet een groter areaal water, maar wel een groter areaal vaarweg voor
dieper stekende schepen). Voorbeeld hiervan is de route vanaf het Tjeukemeer via
Langweer naar Sneek. De verdiepingswerken zijn gereed. Het op diepte brengen van
de belangrijkste recreatieve routes – het wegwerken van achterstallig onderhoud -
blijft een punt van zorg. Ondanks een intensivering van het beleid – bestaande uit
een provinciale bijdrage van 25% in de kosten - blijft een aantal gemeenten dit als
een sluitpost van hun begroting beschouwen.
Evaluatie Het Friese Merenproject 2000-2010 33

Jeltesleat-akwadukt
34 Evaluatie Het Friese Merenproject 2000-2010
Door de uitvoering van een groot aantal projecten zijn de meeste knelpunten in de
bevaarbaarheid van recreatieve vaarwegen opgelost. Dit betrof baggerwerken, het
verhogen van bruggen en de bouw van aquaducten. Daardoor hebben ook weg- en
waterverkeer weinig of geen hinder meer van elkaar. Niet alle knelpunten bleken
tot nu toe oplosbaar, zoals bijvoorbeeld de kruising van de rondweg Lemmer met de
Sylroede. Een aantal knelpunten is afgevoerd omdat bij nader onderzoek is gebleken
dat de zwaarte van de maatregelen niet in verhouding stond tot het probleem of
omdat bij nader onderzoek bleek dat het probleem minder groot was dan eerder
verondersteld. De conclusie is dat, op een enkel punt na, weg- en vaarverkeer geen
hinder meer van elkaar hebben.
Door de uitvoering van een aantal maatregelen is de veiligheid op het water
verbeterd. Door de realisering van alternatieve routes zoals de Middelseerûte
en de Staandemastroute van Leeuwarden naar Grou, heeft er een verdergaande
scheiding plaats gevonden tussen recreatievaart (vooral voor kleinere schepen)
en beroepsvaart. Verder heeft de aanleg van de aquaducten voor veel (gevoel
van) veiligheid gezorgd. De hectiek bij de brug van de Jeltesleat en vergelijkbare
andere plaatsen is verdwenen tot grote tevredenheid van veel watersporters. Ook
het Polderhoofdkanaal zal bij gereedkomst bijdragen aan het bevorderen van de
scheiding tussen recreatie- en beroepsvaart.
Veiligheid op het water, Prinses Margrietkanaal
De kwaliteit van de bestaande voorzieningen is verbeterd. Er is veel geïnvesteerd
in vernieuwde en nieuwe aanlegplaatsen (circa 1.600) en in havenfaciliteiten zoals
water- en stroomaansluitingen, vuilwaterafvoerpunten, trailerhellingen, nieuwe
sanitaire voorzieningen. Daarnaast zijn er vogelkijkhutten, wachtplaatsen bij
bruggen, wisselplaatsen land-water en andere voorzieningen gerealiseerd.

vernieuwde aanlegsteiger
3.3
Prinsentuin Leeuwarden
In een flink aantal projecten van Wetterskip Fryslan heeft ook de provincie
geparticipeerd om te komen tot een maatschappelijke meerwaarde.
Voorbeelden zijn oever- en kadeprojecten: bredere natuurvriendelijke
oevers, ecologische verbindingszones, aanlegsteigers en fiets- en voetpaden.
Daarnaast wordt met Wetterskip Fryslân opgetrokken op het gebied van de
vuilwaterproblematiek van recreatieschepen en worden pilots uitgevoerd. In het
kader van de Lits-Lauwersmeerroute zijn op het gebied van natuurmaatregelen en
waterkwaliteitsverbetering projecten uitgevoerd langs de Swemmer en De Leien
(Staatsbosbeheer). Voor de ophoging van oeverlanden langs de Fluezen (It Fryske
Gea) is provinciale baggerspecie ingezet. Door deze inzet is een bescheiden bijdrage
geleverd aan de verbetering van de kwaliteit van natuur, landschap, het waterbeheer
en de waterkwaliteit. Op dit punt is in de tweede fase nog veel te winnen, zeker in
combinatie met het uit te voeren mitigatiepakket.
Het was al prettig wonen in Fryslân, de provincie is in 2010 zelfs uitgeroepen tot de
mooiste provincie van Nederland. Dit is door de maatregelen in het kader van Het
Friese Merenproject waarschijnlijk alleen maar plezieriger geworden als gevolg van
een betere bereikbaarheid, minder wachttijden voor bruggen, meer voorzieningen
en meer kwaliteit. Er is alle reden om aan te nemen dat het in het gebied nog steeds
prettig wonen, werken en recreëren is.
Effecten van spoor 2
Vuilwaterinnamestation, Sneek
Spoor 2 is van start gegaan in 2007. Door de korte looptijd sindsdien zijn de bij
dit spoor behorende projecten nog in ontwikkeling. De deelresultaten worden
gerapporteerd in hoofdstuk 4. Hieronder zijn de te verwachten economische effecten
zoals in 2008 vastgesteld door Ecorys kort weergegeven.
Spoor 2 is het onderdeel van de 2e fase dat vooral gericht is op investeringen
die het rendement van de 1e fase dienen te verzilveren. Een belangrijk accent
daarbij ligt op de investeringen in de kwaliteit van de watersportkernen en
de toegangspoorten. Watersporters zullen immers daar hun geld besteden.
Daarom dienen de havenfaciliteiten, de voorzieningen en de openbare ruimte
voldoende aantrekkingskracht te hebben. Om dit als een samenhangend pakket
van maatregelen te kunnen plannen en uitvoeren, worden er voor zowel de
watersportkernen als de toegangspoorten masterplannen ruimtelijke kwaliteit
Evaluatie Het Friese Merenproject 2000-2010 35

36 Evaluatie Het Friese Merenproject 2000-2010
opgesteld. De masterplannen zijn het raamwerk waar binnen de projecten een
logische en samenhangende plaats krijgen. In figuur 3.2 zijn de effecten afleesbaar.
Spoor 2 levert het meeste resultaat op aan extra jaarlijkse bestedingen ( e 10,6 - 13,4
mln.). Spoor 1 heeft een effect van e 10,0 mln. per jaar.
Figuur 3.2 Additionele bestedingen watersporters
Bron: Herijking 2008
De werkgelegenheidseffecten van spoor 2 zijn eveneens hoger dan van spoor 1.
De werkgelegenheidseffecten als totaal worden geraamd op 610 – 795 fte, in banen
omgerekend betekent dit 900 – 1165 banen.
Johan Frisosluis Stavoren

Hoofdstuk 4
Resultaten en projecten
Dit hoofdstuk doet verslag over de behaalde kwantitatieve resultaten aan de hand
van de in het PvA 2000 en PvA 2007 gestelde gekwantificeerde indicatoren. Voor
zowel spoor 1 als spoor 2 is dit in beeld gebracht.
Samenvatting
Resultaten en projecten Spoor 1
• Vergroten vaargebied. Vergroting van het vaargebied is gerealiseerd door middel
van baggeren, bruggen verhogen en de opwaardering van vaarroutes. Ondanks
dat er 392 km vaarweg op diepte is, is er sprake van het onvoldoende inlopen van
de baggerachterstand. De restopgave bedroeg in 2008 circa 263 km vaarweg.
Voor de komende jaren is een andere aanpak nodig, gericht op het afmaken van
de geplande opgave, het bepalen van een integraal streefbeeld van de baggeropgave
van het vaarnetwerk, het aanpakken van knelpunten en het ontwikkelen
van een structurele oplossing voor het op diepte houden. (borging)
• Oplossen knelpunten weg-water. In het PVA 2000 zijn 17 knelpunten weg-water
benoemd. Na onderzoek zijn er 9 afgevoerd omdat er geen grote problemen
waren of een oplossing niet mogelijk bleek. Van de resterende 8 zijn er 6 aangepakt
(5 aquaducten en spoorbrug Akkrum). Van de laatste twee knelpunten is
er één in uitvoering (Wellebrug bij Woudsend) en voor de laatste heeft PS in 2010
e 15 mln. beschikbaar gesteld voor een aquaduct (brug Sylroede Lemmer). De sluis
Stavoren is op een later moment door PS als extra knelpunt aangemerkt (nr.18).
• Verbeteren watersportvoorzieningen. In het PvA is het opwaarderen van 5 watersportkernen
en het realiseren van 2000 aanlegplaatsen als doelstelling genoemd.
Er zijn inmiddels 6 watersportkernen gereed. Het aantal nieuwe en verbeterde
aanlegplaatsen is nog niet gehaald, de teller staat op ruim 1600.
• Integrale aanpak, organisatie en samenwerking. De gevolgde werkwijze gericht
op samenwerking en integraliteit is succesvol gebleken en blijft uitgangspunt voor
de periode 2011–2015.
Resultaten en projecten Spoor 2
Spoor 2 wordt uitwerkt via drie programmalijnen Grenzeloos varen, Bestedingen aan
de wal en Mitigatie ecologie en duurzaamheid. De Noordelijke Elfstedenvaarroute
(NER) is inmiddels in uitvoering. Alle andere projecten zijn in voorbereiding.
Evaluatie Het Friese Merenproject 2000-2010 37

Galamadammen-akwadukt, Koudum
4.1
38 Evaluatie Het Friese Merenproject 2000-2010
Resultaten en projecten Spoor 1
De kwaliteitsverbetering van het Friese Merengebied is in het PvA 2000 uitgedrukt in
een viertal resultaten:
1. Het vergroten van het vaargebied en het verbeteren van de
vaarmogelijkheden.
2. Het oplossen van knelpunten tussen het weg en waterverkeer.
3. Het verbeteren van de kwaliteit van de watersportvoorzieningen.
4. Integrale aanpak, organisatie en samenwerking.
Het oorspronkelijke programma uit het PvA 2000 (Spoor 1) kende in totaal
669 deelprojecten, klein en groot, rijp en groen. Hiervan zijn in de periode 2000-2010
425 deelprojecten uitgevoerd, 9 in uitvoering, 66 in voorbereiding en 72 gepland. Er
zijn 95 deelprojecten uit het programma afgevoerd. Dat betekent dat verreweg het
grootste gedeelte van de opgave voltooid is, vooral omdat de voltooide projecten
de grote opgaven bevatten voor het oplossen van de belangrijkste knelpunten.
Hoofdstuk 4.1 gaat per beoogd resultaat in op wat in de periode 2000-2010 is
bereikt, niet op deelprojectniveau, maar op het niveau van samenhangende
projecten

4.1.1 Vergroten vaargebied en verbeteren vaarmogelijkheden
Het Friese Merenproject streeft naar vergroting van het vaargebied, zodat de
watersporters kunnen kiezen uit een aantrekkelijk areaal aan vaarroutes en meren
en grenzeloos door Fryslân kunnen varen. Dit gebeurt door middel van baggeren,
bruggen verhogen en de opwaardering van vaarroutes.
Tabel 4.1 Vergroten vaargebied
Bron: Provincie Fryslân
Opwaarderen vaarwegen
Het vaargebied kan op twee manieren worden vergroot. Enerzijds door het
toevoegen van nieuwe vaarwegen die voorheen niet toegankelijk waren voor de
watersport als gevolg van dammen en zeer lage bruggen. Anderzijds door bestaande
vaarwegen te voorzien van hogere bruggen of vaarwegen te verdiepen. Het Friese
Merenproject heeft zich ten doel gesteld om 30-40 km vaarroute op te waarderen.
Het opwaarderen van een vaarweg heeft als resultaat dat een nieuwe vaarroute
geschikt wordt gemaakt voor vaartuigen of een bestaande vaarroute geschikt wordt
gemaakt voor een groter type vaartuig.
Solar Challenge, Prinsentuin
Evaluatie Het Friese Merenproject 2000-2010 39

40 Evaluatie Het Friese Merenproject 2000-2010
Uiteindelijk is 146 km vaarweg opgewaardeerd en is het doel ruimschoots
gehaald. De Lits-Lauwersmeerroute, de Staandemastroute en de Middelseerûte
zijn voorbeelden van vaarroutes die zijn opgewaardeerd. Dat de doelstelling is
overschreden, is vooral een definitiekwestie uit het verleden (PvA 2000), alleen
al de Lits-Lauwersmeerroute heeft een lengte van ruim 30 km. In Spoor 1 is een
aantal trajecten benoemd als op te waarderen, hier moet nog nadere afweging en
besluitvorming over plaatsvinden, zoals het laatste deel van de op te waarderen
Elfstedenvaarroute van Hindeloopen naar Workum en de Sloepenroute van
Leeuwarden naar Grou.
Bron: Provincie Fryslân
De sluizen in Workum en Makkum hebben onvoldoende diepgang en maken deel uit
van het opwaarderen van de aanliggende vaarwegen naar deze plaatsen toe. Om ze
geschikt te maken voor klasse Bzm (diepgang 1,90 meter) wordt in 2011 de drempel
van de sluis in Workum verlaagd. De sluis in Makkum staat ook op de nominatie om
geschikt te worden gemaakt voor klasse Bzm in de periode 2012-2013, in combinatie
met het verdiepen van het Van Panhuyskanaal tot in de bebouwde kom van
Makkum, maar hiervoor is nadere besluitvorming nodig.
In Zuidwest Fryslân ontbreken nog twee schakels in het streven om de Elfsteden
schaatsroute bevaarbaar te maken voor motorbootklasse Dm. De Luts tussen Balk en
De Morra is te krap en te kwetsbaar voor grotere motorboten, daarom is besloten de
Luts niet op te waarderen. Een nieuwe verbinding vanaf de Lutsmond in Balk naar

De Fluezen ter hoogte van Elahuizen zou een alternatief zijn. Omdat dit tracé door
laaggelegen en ecologisch kwetsbaar gebied gaat zijn de kosten echter hoog (ca.
e 11 mln.). De verbinding Workum-Hindeloopen is voor motorboten alleen
mogelijk via het IJsselmeer. Veel motorbootvaarders durven dat niet aan. Een route
binnendoor is mogelijk door het opwaarderen van de bestaande schaatsroute
via de oude Aesterfeart en Dyksfeart. Het gebiedsplan van de gemeente Nijefurd
suggereert een nieuwe verbinding langs de noordwestzijde van de spoorbaan. De
kosten van de verbinding worden geraamd op circa e 12 miljoen. De gemeente
Nijefurd heeft andere prioriteiten.
Vaste bruggen verhogen
Het oorspronkelijke doel was de verhoging van 51 vaste bruggen (PvA 2000). Er zijn
inmiddels 28 vaste bruggen verhoogd en 3 bruggen zijn vervangen door beweegbare
bruggen (Kollum, IJlst en Oudkerk). Daarnaast zijn er nog 5 nieuwe bruggen
gerealiseerd. Het doel dat beoogd werd met het verhogen of beweegbaar maken
van bruggen - het vergroten en verbeteren van het vaargebied - is dus gehaald.
Alle 51 bruggen zijn in beschouwing genomen en beoordeeld op noodzaak en
haalbaarheid, 36 bruggen zijn aangepakt.
Een aantal vaste verkeersbruggen kon niet worden verhoogd omdat er bestuurlijk
en/of vanuit gebruikers en omwonenden geen draagvlak was. Voorbeelden zijn
de bruggen in de Fjouwerhúster Feart nabij Delfstrahuizen, de bruggen in het
spoor en de A32 bij Grou en de bruggen in de Luts. Met de aanpassing van de 36
bruggen is de doelstelling voor de in het plan van aanpak 2000 omschreven bruggen
afgerond (inclusief spoorbruggen). Als gevolg van later toegevoegde projecten zoals
Polderhoofdkanaal kan het aantal nog wel verder oplopen.
Onderhoudsbaggeren
Bij het baggeren wordt onderscheid gemaakt tussen onderhoud en verdieping.
Er is sprake van een verdieping op het moment dat een vaarweg geschikt wordt
gemaakt voor een dieper stekende categorie schepen. Soms gaat dit gepaard met
verhoging van bruggen. Onderhoudsbaggeren is gericht op de instandhouding van
het vaarwegprofiel.
In het PvA 2000 is voor onderhoudsbaggeren een doelstelling opgenomen van
330 – 550 km. In 2008 is de baggerinspanning geëvalueerd. Op 11 februari 2009
heeft PS op basis van de baggerevaluatie besloten de doelen aan te scherpen.
Deze outputindicatoren zijn in tabel 4.1 opgenomen en hebben betrekking op het
recreatieve vaarnetwerk. De outputindicator voor de Taheakke vaarwegen is een
streefgetal, omdat hier de gemeenten de ambitie en urgentie bepalen. Het netwerk
bestaat uit circa 170 km vaarweg, het streven is om hier 80 km van te baggeren.
Geconcludeerd kan worden dat het niet gelukt is om gedurende de eerste fase de
baggerachterstand weg te werken. Uit de baggerevaluatie van 2008 blijkt dat er 392
km vaarweg op diepte was. De restopgave bedroeg circa 263 km vaarweg.
Evaluatie Het Friese Merenproject 2000-2010 41

Sleattemer Mar
42 Evaluatie Het Friese Merenproject 2000-2010
Ter illustratie: Baggerevaluatie en Plan van Aanpak Bagger
De baggerevaluatie beschrijft een aantal knelpunten. De grootste zorg zit bij het
baggeren door gemeenten en jachthavens:
• Vaarwegbeheer is een vrijwillige taak.
• Er is geen integraal gedragen kader, dus discussie over wie waar
verantwoordelijk is en welke vormeisen er gelden.
• Delen van het vaarnetwerk blijven volledig buiten beschouwing.
• De gemeente Boarnsterhim heeft een grote baggerachterstand en onvoldoende
middelen.
• De Marrekrite heeft geen doelstellingen vastgelegd ten aanzien van baggeren
bij aanlegvoorzieningen.
• Er is in particuliere jachthavens veel minder gebaggerd dan gewenst.
Op 11 februari 2009 heeft Provinciale Staten een Plan van Aanpak vastgesteld, met
maatregelen om de knelpunten uit de baggerevaluatie op te lossen in de periode van
Het Friese Merenproject. De maatregelen zijn in drie onderdelen onderverdeeld:
A. afmaken geplande opgave.
B. bepalen streefbeeld integrale vaarnetwerk en aanpakken knelpunten.
C. ontwikkelen structurele oplossing voor het op diepte houden.
Aan deze onderdelen is in de periode 2009-2010 uitvoering gegeven: de
baggercoördinator heeft zich vooral gericht op onderdeel A: het aanjagen van de
baggerende partijen, zoeken naar werk met werk combinaties en het promoten
van de baggersubsidie. Daarnaast is gewerkt aan het maken van een integraal
streefbeeld (streefdiepten) voor de vaarwegen, meren en aanlegvoorzieningen
(onderdeel B.). Bij dit proces zijn de verschillende vaarwegbeheerders, De Marrekrite,
Wetterskip Fryslân en een aantal provinciale afdelingen betrokken. De planning
was er op gericht om dit streefbeeld in 2010 vast te stellen. Gebleken is dat er
een zwaardere beoordeling nodig is van dit streefbeeld op de thema’s natuur en
ecologie. Op veel (potentiële) vaarwegen en meren liggen namelijk belangrijke
natuur- en waterkwaliteitsdoelen. Deze komen ondermeer voort uit Natura 2000 en
de Kaderrichtlijn water. Deze boordeling vergt meer tijd, maar is nodig om tot een
gedragen streefbeeld te kunnen komen. Ook met onderdeel C is een start gemaakt.
De afdeling Verkeer en Vervoer is in het kader van de implementatie van de
waterwet een proces gestart om vaarwegbeheerders aan te wijzen. De invoeringswet
van de Waterwet (vastgesteld eind 2009) geeft aan dat provincies binnen 3 jaar (dus
voor eind 2012) vaarwegbeheerders moeten aanwijzen. Doel is te komen tot een
heldere en efficiënte taakverdeling vanuit een integraal perspectief, vastgelegd in
een wettelijk kader.
In tabel 4.1 (op pagina 39) is het resultaat van 2010 beschreven. Er is inmiddels 462 km
vaarweg op diepte. Het baggeren van provinciale vaarwegen ligt redelijk op koers:
334 km van de opgave is op diepte. De opgave die nog rest is circa 101 km (zie kaart
pagina 43). Het moet mogelijk zijn om dat in de resterende periode van Het Friese
Merenproject weg te werken.

Bron: Provincie Fryslân
De opgave in gemeentelijke vaarwegen verschilt zeer sterk per gemeente. Een
aantal gemeenten heeft in de periode van Het Friese Merenproject veel werk verzet
(Skarsterlân, Wymbritseradiel en Smallingerland). Met name Boarnsterhim blijft ver
achter, geen van de gemeenten is klaar.
Binnen de gemeentelijke vaarwegen maken we onderscheid tussen PVVP vaarwegen
en Taheakke vaarwegen (zie kaart pagina 45). In 2010 is 82 km van de PVVP
vaarwegen op diepte. Uitgaande van de outputindicator zou de restopgave nog 58
km zijn. Deze blijkt echter 121 km te zijn. Dit is deels te verklaren uit het feit dat bij
het bepalen van de outputindicator vaarwegen zuidelijk van de Helomavaort (De
Kuunder en De Lende) buiten beschouwing zijn gebleven. Daarvan waren destijds
geen gegevens bekend. Nu weten we dat deze vaarwegen niet op diepte zijn. Het
betreft totaal ca. 30 km. Het resterende komt voort uit vaarwegen waarvan nu blijkt
dat ze toch niet (meer) op diepte zijn. De gemeentelijke opgave voor PVVP vaarwegen
is dus geen 140 km, maar blijkt ca. 203 km (82 op diepte + 121 nog te gaan) te zijn.
In het illustratiekader (pagina 44) is aangegeven hoeveel subsidie is aangevraagd. Het
blijkt dat gemeenten en jachthaveneigenaren niet altijd subsidie aanvragen. Hiervoor
is geen goede oorzaak aan te wijzen.
Evaluatie Het Friese Merenproject 2000-2010 43

44 Evaluatie Het Friese Merenproject 2000-2010
Ter illustratie: Baggersubsidie
In de periode vóór 2008 is een bedrag van e 350.000 subsidie uitgegeven. Voor dit
bedrag is 8,6 km PVVP vaarweg gebaggerd en een particuliere jachthaven. Tevens is
eenmalig een bedrag subsidie verleend voor het uitvoeren van baggerprojecten in
gemeentelijke vaarwegen in de gemeente Wymbritseradiel.
In de periode vanaf 2008 t/m november 2010 is een bedrag van e 442.000 subsidie
uitgegeven. Dit bedrag is besteed ten behoeve van het baggeren van vaarwegen en
jachthavens en het uitvoeren en opstarten van een aantal projecten namelijk:
- In totaal 1,8 km Taheakke vaarweg.
- Totaal 9 particuliere en 4 gemeentelijke jachthavens.
- Uitvoeren project baggeren drempel starteiland Sneek en waterfront Grou.
- Voorschot ten behoeve van opstarten project uitdiepen Langwarder Wielen.
Totaal verrekende baggersubsidie per november 2010: e 792.000
Het subsidiebedrag waarvoor in de periode vanaf 2008 t/m heden een beschikking
is afgegeven maar nog niet zijn afgerekend omdat de projecten nog in uitvoering
zijn behelst een bedrag van bijna e 293.000. Totaal verrekende plus gereserveerde
subsidie per november 2010: e 1,1 mln. In totaal betekent dit een uitvoeringsom aan
baggeren van ruim e 4,5 mln.
Een groot deel van de restopgave ligt in de gemeente Boarnsterhim. Gezien de
financiële situatie van deze gemeenten (art. 12) baart ons dit zorgen. Om onze
doelen in deze gemeente te halen is maatwerk nodig. Het Friese Merenproject is
momenteel intensief in gesprek met deze gemeente om tot een oplossing te komen.
duurzame aanlegsteigers Recreatieschap De Marrekrite

Bron: Provincie Fryslân
Geconcludeerd kan worden dat het baggeren van vaarwegen bepaald niet
vanzelf gaat. Bij de start van Het Friese Merenproject kampten we met grote
baggerachterstanden. Er is door veel partijen veel inspanning geleverd. Hierdoor
is een groot deel van de achterstand ingelopen. De belangrijkste oorzaak is
het ontbreken van een (juridisch) kader. De gemeenten hebben geen vaarwegverordening
(één uitgezonderd). We merken dat de meeste gemeenten ook geen
totaal overzicht hebben van hun opgave. Daarnaast hanteren de gemeenten
verschillende definities (voor ondermeer onderhoudsdiepte en vaarwegprofiel). Ook
blijven (delen) van vaarwegen geheel buiten beschouwing vanuit de gedachte ‘daar
zijn wij toch niet verantwoordelijk voor’.
Verdiepingsbagger
De doelstelling om 40-50 km aan vaarwegen te verdiepen is ruimschoots gehaald.
Bij de verdiepingswerken is gebruik gemaakt van Kompasmiddelen. Dat er meer km’s
zijn verdiept dan de doelstelling aangeeft, komt voort uit het feit dat in het PVVP
meer vaarwegen als te verdiepen waren aangegeven dan opgenomen in het PvA
2000 Het Friese Merenproject.
Evaluatie Het Friese Merenproject 2000-2010 45

4.1.2
46 Evaluatie Het Friese Merenproject 2000-2010
Geau-akwadukt in aanbouw, Sneek
Oplossen knelpunten weg-water bij beweegbare bruggen
Tweede speerpunt in spoor 1 van het Het Friese Merenproject is het opheffen van
knelpunten tussen weg- en waterverkeer. In het PvA 2000 zijn 17 knelpunten met
beweegbare bruggen gesignaleerd. Bij de tussenbalans 2006 zijn na analyse van de
aangemerkte knelpunten weg-water vanuit het PVVP 13 knelpunten overgebleven
welke een technisch of infrastructurele aanpassing vragen (zie tabel 4.2).
Van de 17 knelpunten zijn na onderzoek 9 afgevoerd omdat het knelpunt tussen
weg- en vaarverkeer niet tot grote problemen leidde of een oplossing niet mogelijk
bleek binnen de locale omstandigheden. Uiteindelijk zijn er 6 opgelost (5 aquaducten
en de spoorbrug Akkrum) en met de verhoogde brug in De Welle bij Woudsend komt
in 2011 de teller op 7 te staan. Rest nog een oplossing voor de kruising rondweg
Lemmer met de Sylroede. Een brugverhoging stuitte eerder op bestuurlijk verzet
van de gemeente, PS heeft in 2001 e 15 mln. gereserveerd voor een aquaduct, dat
nu in studie is. De beweegbare brug in de A6 over de Skarster Rien is in fase 1 niet
als knelpunt aangemerkt, maar is in de praktijk wel een knelpunt en inmiddels
ook als zodanig aangegeven in het PVVP 2006. Een eventuele aanpassing van die
brug of ombouw tot aquaduct zou moeten worden opgepakt in het kader van
de herstructurering van het knooppunt Joure. Voor de eventuele bouw van een
aquaduct wil Rijkswaterstaat tot nu toe echter geen middelen beschikbaar stellen.

Galamadammen-akwadukt, Koudum
Geau-akwadukt gereed 2009, Sneek
De sluis Stavoren is later door PS als extra knelpunt aangemerkt (nr 18), op dit
moment loopt voor de capaciteitsuitbreiding een aanbestedingsprocedure. De sluis
in Stavoren is de belangrijkste recreatieve toegangspoort van Fryslân en kampt met
een groot capaciteitsprobleem. De planning is dat in 2013 de capaciteit van de Johan
Frisosluis zodanig is uitgebreid dat op drukke dagen de wachttijden niet langer zijn
dan circa een uur.
In totaal zijn er binnen Het Friese Merenproject vijf aquaducten aangelegd. Het
Houkesloot-aquaduct is in mei 2003 opengesteld. Het Galamadammen-akwadukt,
het Jeltesleat-akwadukt en het Ie-akwadukt zijn in 2008 opgeleverd. In 2009 is
het Geau-akwadukt in Sneek, als laatste geopend. De aanleg van de aquaducten
geeft de watersporter en automobilist ruim baan. Op 9 november 2010 werden
de aquaducten, met het Geau-akwadukt als boegbeeld, tijdens de landelijke
Waterbouwdag geëerd als één van de drie meest innovatieve waterbouwkundige
werken van de afgelopen vijf jaar. De jury sprak met lof over de aquaducten en
noemde de samenwerking tussen provincie, gemeenten, ontwerper en de Europese
Unie (op financieel gebied) voorbeeldig. De conclusie is dat de belangrijkste
knelpunten zijn opgelost en dat voor een belangrijk pijnpunt (Lemmer) nog een
oplossing moet worden gevonden.
Evaluatie Het Friese Merenproject 2000-2010 47

Bron: Provincie Fryslân
48 Evaluatie Het Friese Merenproject 2000-2010
Johan Frisosluis Stavoren Linthorst Homansluis

Tabel 4.2 Overzicht knelpunten
Bron: Provincie Fryslân
Brug- en sluisbediening
Omdat we meer kwaliteit willen leveren en een goed gastheer willen zijn, is de
doelstelling in Het Friese Merenproject ten aanzien van brug- en sluisbediening
gericht op het afschaffen van pauzes en bruggelden. De pauzes zijn namelijk op voor
watersporters ongelukkige tijden, wanneer men volop vaart (van 12:00-13:00 uur
en 16:15-17:15 uur). Met drie gemeenten (Boarnsterhim, Wymbritseradiel en Sneek)
is gekeken naar de mogelijkheid om door middel van afstandsbediening voor alle
gemeentelijke en provinciale beweegbare bruggen in dit gebied de pauzes en het
bruggeld af te schaffen. Vanwege de hoge investeringskosten is dit niet haalbaar
gebleken. Ook een project in alleen de gemeente Wymbritseradiel in combinatie met
drie provinciale bruggen is om die reden mislukt. De gemeente Sneek heeft besloten
door extra inzet van personeel de pauzes wel af te schaffen, maar er wordt nog
wel bruggeld gevraagd. Geconcludeerd kan worden dat de doelstelling nog niet is
gehaald, dat er in de komende periode nog een inspanning geleverd moet worden
en dat daarbij een andere benaderingswijze nodig is dan alleen afstandsbediening.
Evaluatie Het Friese Merenproject 2000-2010 49

4.1.3
50 Evaluatie Het Friese Merenproject 2000-2010
Eastermar Balk
Verbeteren watersportvoorzieningen
In het PvA van 2000 is door PS een groot aantal indicatoren vastgelegd. De
afgelopen 10 jaar zijn de resultaten van honderden projecten vastgelegd in een
informatiesysteem (PRAXIS) waardoor het mogelijk is op deze indicatoren minutieus
te rapporten. Een overzicht hiervan is weergegeven in tabel 4.3. Wat opvalt, is dat
er in het jaar 2000 alleen voor de indicatoren “opwaarderen watersportkern” en
“realisatie aanlegplaatsen” een streefgetal is aangegeven. Voor de overigen is dat
niet het geval. Daardoor is uiteindelijk moeilijk te bepalen of het doel gehaald
is. Deze paragraaf geeft een toelichting op de belangrijkste uitkomsten. Bij de
totstandkoming van het PvA 2000 was het duidelijk dat er diverse uiteenlopende
recreatieve watersportvoorzieningen bij moesten komen of verbeterd moesten
worden. Aangezien bij een plananalyse echt duidelijk wordt waar het om gaat, was
het destijds niet goed mogelijk om exact te definiëren om hoeveel het zou gaan en
welke voorzieningen dit zouden zijn.
Tabel 4.3 Verbeteren watersportvoorzieningen
Bron: Provincie Fryslân

Grou
Leeuwarden
Sneek
Heeg
Er zijn zes watersportkernen opgewaardeerd. In het PvA 2000 was aangegeven dat
deze opwaardering het karakter zou moeten hebben van “dorpsvernieuwing”. De
maatregelen die zijn uitgevoerd, hebben inderdaad dit karakter en zijn voortvarend
door de betrokken gemeenten opgepakt. Het doel is ruimschoots behaald en de zes
watersportkernen zijn er flink op vooruitgegaan. Een opsomming:
• Leeuwarden (2005): opwaardering van de aanlegvoorzieningen in de
Prinsentuin en de Westerkade en twee sanitaire voorzieningen.
• Bolsward (2006): nieuwe aanlegvoorzieningen, verbeterde afmeersteiger,
informatieborden geplaatst en sanitaire voorzieningen vernieuwd.
• Heeg (2008): oude centrum verkeersluw gemaakt en ingericht tot
aantrekkelijk verblijfsgebied.
• Woudsend (2008): centrum ingericht als aantrekkelijk verblijfsgebied;
mogelijk gemaakt door de omleiding van het verkeer door het nieuwe
Ie-akwadukt.
• Sneek (2008): uitvoering project “vaaras Sneek”; een aantal kades
is heringericht met meer wandelruimte en meer aanlegplaatsen,
gecombineerd met nieuwe sanitaire voorzieningen.
• Grou (2009): waterfront gereconstrueerd en opgewaardeerd met onder
meer een nieuwe strekdam, vernieuwde haven en wandelboulevard.
Bij het realiseren van nieuwe en verbeterde aanlegplaatsen is het gewenste aantal
van 2000 nog niet gehaald, de teller staat op ruim 1600. In de 2e fase zal dit bij de
inrichting van de havenfronten bij de watersportkernen en de toegangspoorten een
punt van aandacht zijn. In het buitengebied zal ook nog op een beperkt aantal locaties
sprake zijn van nieuwe of verbeterde aanlegvoorzieningen (Lauwersmeer, De Swette,
Burstumer Rak). Bij een groot aantal beweegbare bruggen zijn wachtvoorzieningen (55)
gerealiseerd. Voorbeelden zijn de bruggen in het Van Panhuyskanaal en de Warkumer
Trekfeart, de Follegabrug en de Noarder Alde Wei. Hierdoor is de veiligheid en het
comfort op het water toegenomen. Er is immers niets vervelender voor een watersporter
dan te moeten wachten op een brugopening met sterke zijwind of wind van achteren.
Op een flink aantal plaatsen (102) zijn aanlegvoorzieningen (wisselplaatsen) tot
stand gekomen langs of nabij fietsinfrastructuur. Hierdoor worden watersporters
gemakkelijk in de gelegenheid gesteld per fiets het achterland te verkennen en
gebruik te maken van voorzieningen als horeca, musea e.d. Het aantal nieuwe
of verbeterde sanitaire voorzieningen is van 2006 gestegen van 6 naar 20, een
respectabel aantal. Nieuwe voorzieningen zijn gerealiseerd in o.a. Bolsward, Sneek,
Langweer, Leeuwarden, Balk, Makkum, Starteiland Sneekermeer, Joure, Eastermar en
de Driewegsluis.
Evaluatie Het Friese Merenproject 2000-2010 51

52 Evaluatie Het Friese Merenproject 2000-2010
Pontje Noarder Alde Wei LangLânsbrêge
Ten slotte is er een groot scala aan bijkomende voorzieningen uitgevoerd, zoals het
plaatsen van vuilcontainers onder meer door het recreatieschap Marrekrite. Ook
is een aantal landbouw, loop- en fietsbruggetjes gerealiseerd (13), zijn 4 pontjes
in de vaart gebracht, 3 vogelkijkhutten gebouwd, 9 trailerhellingen, 12 visstekken
en diverse speelweiden gerealiseerd. Daarnaast zijn er 13 havens aangelegd of
verbeterd en is er 22 km aan fiets- en wandelpaden aangelegd. Dit neemt verder toe
na realisatie van het fietspad langs De Swette tussen Mantgum en Scharnegoutum in
2011/2012.
Bron: Provincie Fryslân

4.1.4
Bron: Provincie Fryslân
Integrale aanpak, organisatie en samenwerking
Bestuurlijk commitment
Een meerjarig consistent beleid betaalt zich vroeg of laat uit. Geloven in de kracht
en unieke waarden die Fryslân heeft en daaraan blijven vasthouden, dat is de
belangrijkste conclusie van 10 jaar Het Friese Merenproject. Met dank aan de
politiek van de provincie Fryslân, die drie statenperiodes haar steun en vertrouwen
heeft uitgesproken in Het Friese Merenproject en met dank aan alle partners die
hebben geloofd en nog steeds geloven in de doelen en organisatie van Het Friese
Merenproject. Door de politieke steun, het bestuurlijk commitment van gemeenten,
Wetterskip Fryslân, natuurorganisaties, het enthousiasme van de brancheorganisaties
HISWA en RECRON en, last but not least, de positieve inbreng van ondernemers, zijn
de resultaten van Het Friese Merenproject zo positief.
Organisatie en werkwijze extern
Sinds 2001 heeft de samenwerking van een groot aantal partijen gestalte gekregen
onder de paraplu van Het Friese Merenproject. Het is vanaf het begin een bewuste
strategie geweest om Het Friese Merenproject “eigendom” te laten zijn van alle
interne (provinciale) en externe participanten. Het Friese Merenproject is dan ook
Evaluatie Het Friese Merenproject 2000-2010 53

54 Evaluatie Het Friese Merenproject 2000-2010
geen louter provinciaal project, maar een samenwerkingsvorm die gekenmerkt
wordt door een coöperatieve samenwerking van de provincie, circa 25 gemeenten,
de brancheorganisaties HISWA en RECRON, Wetterskip Fryslân, het Recreatieschap
De Marrekrite, LTO-noord, de milieu- en terreinbeherende organisaties en het
Watersportverbond. Deze organisaties hebben in wisselende coalities visies
opgesteld, plannen gemaakt en projecten uitgevoerd. Genoemde partijen
participeren in de provinciale stuurgroep Friese Merenproject die overigens meer een
klankbord functie heeft dan het karakter van een stuurgroep.
Visie-, planvorming, afstemming en samenwerking heeft plaatsgevonden via een
groot aantal traject-, werk- en stuurgroepen. Afstemming, sturing en besluitvorming
tijdens de uitvoering van projecten vond plaats via het instellen van ambtelijke
regiegroepen samengesteld uit vertegenwoordigers van de participanten, meestal
samengesteld uit gemeentelijke en provinciale medewerkers, soms aangevuld
met medewerkers van het Wetterskip Fryslân e.a. De laatste jaren lag daarbij de
trekkersrol vaker bij gemeenten als bij de provincie, simpelweg omdat het aantal
gemeentelijke projecten toeneemt t.o.v. het provinciale aandeel, een ontwikkeling
die in de eindfase alleen maar zal toenemen.
Ter illustratie
Uiteraard is er ook sprake van (inter)nationale afstemmings- en
samenwerkingsverbanden zoals:
• Nederlands Bureau voor Toerisme (NBTC) met als doel via de 2e Kamer meer
nationale promotiemiddelen voor de watersport beschikbaar te krijgen
• De stichting Recreatietoervaart Nederland (SRN) met als doel (rijks)middelen
beschikbaar te krijgen en het belang van de watersport richting rijksoverheid
gestalte te geven.
• Contacten in West Duitsland met overheden en private partijen om de
ontwikkelingen in de watersport te monitoren.
• Contacten in Polen (via SNN/NordConnect) met overheden om Noord-Nederlands
bedrijfsleven in positie te brengen voor watersportgelieerde opdrachten.

Organisatie en werkwijze intern
Binnen het provinciehuis vindt afstemming plaats met alle relevante beleids- en
uitvoeringsafdelingen via de provinciale projectgroep Friese Meren. De meest in het
oogspringende samenwerking en integratie van doelen en uitvoering vindt plaats op
het gebied van:
• Duurzaamheidaspecten, zoals duurzaam werken, toepassing duurzame
materialen en energiebesparing meenemen in ontwerp en uitvoering van
projecten (samenwerking met afdeling Milieubeleid).
• Elektrisch varen en hiermee innovatie op dit terrein in de jachtbouw stimuleren
(samenwerking met programma Duurzame Energie).
• Masterplannen ruimtelijke kwaliteit watersportkernen (samenwerking met het
programma Ruimtelijke Kwaliteit).
• Natuur en landschapsaspecten, benutten van kansen voor verbetering
natuurkwaliteit zoals vispassages, paaiplaatsen, natuurvriendelijke oevers en
natuurplusprojecten (afdelingen Landelijk gebied en PPLG, afdeling Nieuwe
werken en Wetterskip Fryslân).
• Baggeren, bevorderen hergebruik van baggerspecie voor vooroevers en ophogen
van kaden (afdelingen Nieuwe werken en Beheer & Onderhoud en Wetterskip
Fryslân).
• Recreatief beleid en recreatieve voorzieningen, zoals samenwerking met
recreatieschap De Marrekrite, Fryslân Marketing en de afstemming met de
programmalijnen Wadden en Elf Steden (programma Topattractie).
• Verkeer- en vervoerbeleid met betrekking tot de recreatieve vaarwegen, zoals
het terugkoppelen van relevante praktijkinzichten bij de uitvoering en evaluatie
van het Provinciaal Verkeer en Vervoerbeleid.
• Bevorderen van het afschaffen van de pauzes in de brugbediening (afdelingen
Nautische zaken en Verkeer & Vervoer en gemeenten).
• Opstellen integraal streefbeeld voor alle recreatieve vaarwegen (afdelingen
Landelijk gebied, Verkeer & Vervoer en Water, Wetterskip Fryslân en gemeenten).
Projectbureau Friese Meren van de provincie Fryslân
Het projectbureau Friese Meren heeft haar regisserende en aanjagende rol de
afgelopen jaren voortgezet. In de programmatische aanpak die wordt gehanteerd
staan visie, doelen en resultaten centraal en worden de uit te voeren projecten
daarop beoordeeld. Het actief zoeken van aansluiting bij de doelen van onze
samenwerkingspartners is een succesfactor. De programmatische aanpak wordt door
de samenwerkingspartners dan ook als zeer positief en effectief beoordeeld.
De visie op de organisatie gaat uit van een kleine vaste kern bestaande uit
provinciale medewerkers (7 fte), gericht op slagvaardigheid en flexibiliteit. De rest
van de benodigde capaciteit om een dergelijk complex en omvangrijk programma
gerealiseerd te krijgen, wordt bewerkstelligd door de inzet van medewerkers
uit andere programma’s en afdelingen en door het uitbesteden van externe
opdrachten (haalbaarheidsonderzoeken, economische effecten, ecologische effecten,
aanbestedingsadvies) en de inhuur van tijdelijke capaciteit op het gebied van
bijvoorbeeld proces- en projectmanagement. Inmiddels leiden de aanhoudende
signalen uit de politiek met betrekking tot beperking van inhuurkrachten ertoe dat
de oorspronkelijke filosofie van een klein vast team onder druk komt te staan.
Evaluatie Het Friese Merenproject 2000-2010 55

projectbord Middelseerûte
56 Evaluatie Het Friese Merenproject 2000-2010
Communicatie
Bij de start van Het Friese Merenproject heeft de provincie in overleg met
gemeenten, medewerkers van de provincie en andere organisaties er bewust voor
gekozen om met alle samenwerkende partijen naar buiten te treden onder de naam
“Het Friese Merenproject”. De communicatie naar de deelnemende partijen, de
bewoners en de gebruikers heeft daarom steeds plaats gevonden via een centraal
communicatie coördinatiepunt. Deze werkwijze heeft bijgedragen aan het gevoel
van alle betrokkenen samen te werken aan een gemeenschappelijk doel; de
watersportsector een flinke opwaardering te geven en toekomstbestendig te maken.
In 2008 is er een evaluatieonderzoek op het gebied van communicatie uitgevoerd
onder medewerkers van de provincie, samenwerkingspartners en ondernemers
in de recreatiebranche. Ook Fryslân Marketing is betrokken in het onderzoek. De
watersporters zijn buiten de evaluatie gehouden aangezien in 2007 al een uitgebreid
onderzoek onder deze doelgroep heeft plaatsgevonden.
Geconcludeerd werd dat verreweg de meerderheid van de samenwerkingspartners
positief is over de gekozen strategie en de uitvoering daarvan. Wanneer het succes
van de strategie afgemeten wordt aan de bekendheid van Het Friese Merenproject
bij de ondernemers in de watersportsector, dan heeft de strategie gewerkt.
De bekendheid van Het Friese Merenproject onder Friese ondernemers in de
recreatiesector is hoog. Maar liefst 72% kent Het Friese Merenproject.
Ruim 90% van de kajuitbootbezitters met een vaste ligplaats in Fryslân is (volledig
of enigszins) op de hoogte van de verbeteringen in het Friese merengebied door Het
Friese Merenproject. Van de vaste ligplaatshouders buiten Fryslân is 46% hiermee
(volledig of enigszins) bekend. Verreweg de meeste samenwerkingspartners zijn
over het algemeen goed op de hoogte en voelen zich betrokken bij het project.
Zo besteden ze in de eigen communicatiemiddelen aandacht aan het project. In de
toekomst zal het van belang zijn om dit verder op te voeren, met name richting de
doelgroep ondernemers.
projectbord Vaaras Sneek

4.2
4.2.1
Steenendamsterbrug Burdaard
Terugkijkend op de communicatie zeggen de samenwerkingspartners over het geheel
genomen zeer tevreden te zijn. Het algemene beeld dat ondernemers hebben van
Het Friese Merenproject is “goed” tot “uitstekend”. Bijna 90% van de ondernemers
die bekend zijn met Het Friese Merenproject geeft dit aan. De conclusie is dat de
strategie goed heeft gewerkt en dat de ingeslagen werkwijze op hoofdlijnen kan
worden voortgezet.
Resultaten en projecten spoor 2
In het PvA 2007 is een extra inspanning opgenomen en benoemd als Spoor 2.
In Spoor 2 is gewerkt langs drie programmalijnen, namelijk:
1. Grenzeloos varen
2. Bestedingen aan de wal
3. Mitigatie ecologie en duurzaamheid
De stand van zaken anno 2010 wordt hierna per programmalijn toegelicht.
Programmalijn Grenzeloos Varen
Grenzeloos varen, de vaarinfrastructuur voor de watersporter in Fryslân, is
basisvoorwaarde om onze provincie een aantrekkelijk vaargebied te laten zijn. In de
periode 2000-2010 is veel gerealiseerd. De kwaliteit van het vaargebied is merkbaar
verbeterd en dat wordt door de watersportbranche en de toeristen ook zo beleefd.
Zorgpunt blijven de achterstand in het baggeren, het afschaffen van pauzes en
bruggeld en de aanleg van aanlegplaatsen.
Evaluatie Het Friese Merenproject 2000-2010 57

kaart Turfroute
58 Evaluatie Het Friese Merenproject 2000-2010
Toegangspoorten versterken
Het versterken van de toegangspoorten is (uitgezonderd verbeteringen aan de
sluizen) een onderdeel geworden van de programmalijn Bestedingen aan de Wal en
wordt in dit hoofdstuk dus niet verder behandeld.
Verminderen wachttijden Kornwerderzand
Kornwerderzand is een belangrijke toegangspoort naar Fryslân voor Wad- en
IJsselmeervaarders. In combinatie met de opwaardering van de gehele afsluitdijk zullen
er ingrijpende maatregelen noodzakelijk zijn. Uitgangspunt is dat het verbeteren van
de sluiscapaciteit onderdeel is van de verbeteringsmaatregelen in het kader van de
hoogwatermaatregelen en geen onderdeel meer is van het Het Friese Merenproject.
Verbindingen Drachten-Groningen/Assen
Bij de Herijking 2008 is vastgesteld dat de nieuwe verbindingen Drachten-Groningen
en Drachten-Drenthe een lage prioriteit hebben en gepaard gaan met hoge
kosten. Gevraagd is om een nadere afweging. Daarvoor is een haalbaarheidsstudie
uitgevoerd waaruit blijkt dat de kosten veel hoger uitvallen als verwacht (€e 105
mln.). Bovendien is er bij de betrokken gemeentes en de beide buurprovincies
weinig bereidheid om substantieel mee te financieren. Voorgesteld wordt om de
routes Drachten-Groningen en Drachten-Drenthe uit de projectenlijst van het Friese
Merenproject te halen. Voorgesteld wordt om voor de route naar Drenthe in te
zetten op verbetering van de toegankelijkheid van de Turfroute als alternatief.
Turfroute realisatie Toeristische Route Informatie Punten (TRIP’s)
De Turfroute trekt relatief weinig watersporttoeristen gezien de aantrekkelijkheid
van het gebied en het groot aantal toeristische mogelijkheden (wandelen, fietsen,
cultuurhistorie, museumbezoek, natuurbeleving). Om de watersporter meer
mogelijkheden te bieden om aan de wal te komen en daar het gebied te beleven
worden op 8 locaties Toeristische Route Informatie Punten (TRIP’s) gerealiseerd. De
TRIP’s worden doorgaans gerealiseerd in combinatie met passantenaanlegplaatsen.

Turfroute opwaardering naar DM
De Turfroute is momenteel geschikt voor boten met een diepgang van 1,10 meter
en is daardoor niet toegankelijk voor de motorbootklasse Dm, die een diepgang
heeft van 1,30 meter. Daarvoor moeten de vaarten minimaal 1,50 meter diep zijn
over een breedte van ca. 10 meter. Daarvoor moet baggerwerk worden verricht en
veel beschoeiing vervangen of versterkt. Een kostbare operatie, die alleen mogelijk
is als er slim wordt omgegaan met het beheer- en onderhoudsprogramma en
wordt samengewerkt met de gemeenten Opsterland, Oost- en Weststellingwerf.
De investeringen zullen vervolgens moeten worden uitgesmeerd over een langere
periode dan de planperiode van Het Friese Merenproject.
Nanningaverlaat, Oosterwolde
Aanleg Noordelijke Elfstedenvaarroute
Binnen de doelstelling verbeteren/vergroten van het vaarnetwerk valt ook het
streven om de Elfstedenschaatsroute bevaarbaar te maken voor motorboten tot 2,50
meter doorvaarthoogte (Klasse Dm). Door de aanleg van twee sluizen, en verruiming
van het vaarprofiel wordt in de periode 2011-2013 de laatste hand gelegd aan deze
schakel.
Luts
Evaluatie Het Friese Merenproject 2000-2010 59

4.2.2
Luts
60 Evaluatie Het Friese Merenproject 2000-2010
Brug- en sluisbedieningstijden van 79 bruggen verruimd
De watersporter in Fryslân wordt nog steeds geconfronteerd met gesloten
beweegbare bruggen vanwege de pauzetijden. Bovendien moet bij veel bruggen
worden betaald voor de passage. Hoewel het klompje van de brugwachter
nostalgische waarde heeft, is het streven er toch op gericht dat in de toekomst de
bruggen in de pauzes niet meer gesloten zijn en er geen bruggeld meer wordt
geheven. In de periode 2006-2010 is via twee pilotprojecten geprobeerd om
afstandsbediening-netwerken op te zetten waardoor pauzes en bruggeld konden
worden afgeschaft. Het is gebleken, dat dit financieel niet haalbaar is. De gemeente
Sneek heeft de pauzes wel afgeschaft door de brugwachters meer uren te laten
draaien.
Programmalijn Bestedingen aan de wal
Vanaf 2008 is de voorbereiding van projecten uit de programmalijn “Bestedingen
aan de wal” gestart, met als belangrijkste doel de versterking van 7 toegangspoorten
naar Fryslân en de opwaardering van 10 watersportkernen binnen Fryslân.
De uitvoering van de projecten zal divers zijn omdat iedere watersportkern een
eigen identiteit en dynamiek heeft. In elke watersportkern leidt de opwaardering
daarom tot andersoortige projecten. Op deze wijze voorkomen we dat waterfronten
veel op elkaar gaan lijken en kunnen de betrokken dorpen en steden verschillende
ruimtelijke en toeristische profielen krijgen. Voorbeelden zijn IJlst ”houtstad” en
Dokkum “vestingstad”.

Oudesluis, Lemmer
Sluis, Makkum
Opwaarderen Watersportkernen
De eerste bestuursovereenkomst “Friese Merenproject 2e fase gemeente
Wymbritseradiel“ voor de opwaardering van de watersportkernen van Heeg,
Woudsend en IJlst is inmiddels getekend. Opgemerkt mag worden dat we met dit
project zeer content zijn vanwege een omvangrijke gemeentelijke investering van
e 3,7 mln. en vervolginvesteringen door private partijen ter grootte van minimaal
e 5 mln. De uitvoering en financiering van de reeds opgestelde masterplannen
Earnewâld en Bolsward moeten nog in bestuurlijke afspraken worden vastgelegd.
Het opstellen van de masterplannen voor Franeker, Dokkum, Joure en Balk is in 2010
gestart. Net als bij Wymbritseradiel willen we voor de uitvoering van deze plannen
een beroep doen op middelen uit het Regionaal Economisch Pakket en dan zijn
private investeringen wederom van belang.
Versterken Toegangspoorten
Het versterken van toegangspoorten wordt eveneens vorm gegeven door eerst een
masterplan voor de betreffende poort op te stellen en vervolgens de uitvoering
ter hand te nemen. Het opstellen van het masterplan is voor de toegangspoorten
Harlingen, Makkum, Lemmer en Zuidoever Tjeukemeer inmiddels gestart. Met de
gemeenten Harlingen en Lemsterland kunnen op basis van hun masterplannen begin
2011 bestuurlijke afspraken worden gemaakt over de uitvoering en financiering van
de plannen.
Ter illustratie Masterplan Heeg
In Heeg is sterk ingezet op het aanzicht van het dorp vanaf het Hegemer Mar.
Door gebiedsontwikkeling van It Eilân en de Pharshoeke worden de komende jaren
projecten uitgevoerd waarbij Heeg weer zichtbaar en herkenbaar wordt vanaf het
water. Waar nu nog talloze recreatiewoningen met de achterkant naar het water
gericht zijn, zal dit veranderen in nieuwe bebouwing die zich oriënteert naar
het water. De oevers worden daarbij zoveel mogelijk openbaar zodat zowel de
eigen bevolking als de gasten meer van het water kunnen genieten dan nu. Deze
gebiedsontwikkeling vereist een breed scala aan projecten. Zo wordt onder meer
De Syl verbreed en worden er passantenplekken voor grotere boten in het oude dorp
aangelegd (de beste plekken mogen ook best wat meer liggeld kosten). Er wordt
een houtbouwmuseum gerealiseerd. De palingaak- en de tjottervloot krijgt een
ligplaats in het hart van het dorp aan De Syl, met loodsen voor werkzaamheden en
winterberging en misschien hierbij passende winkels. Er is ruimte voor ontwikkeling
van wonen in combinatie met passantenligplaatsen. De architectuur van de huizen
zoekt in materialisering aansluiting bij de houtbouwhaven. Verder is sprake van
verbeterde voetpaden, een wandelsteiger, een veerpontje tussen It Eilân en het oude
dorp, verbetering van het strandje en parkeervoorzieningen. De passantenhaven
wordt meer bij het dorp getrokken en krijgt de gewenste capaciteitsuitbreiding.
De WSH krijgt zijn locatie bij de passantenhaven met voorzieningen voor wedstrijden
jeugdzeilen. De bruine vloot krijgt aanlegplaatsen in de westelijke havenkom.
Evaluatie Het Friese Merenproject 2000-2010 61

62 Evaluatie Het Friese Merenproject 2000-2010
Ter illustratie Masterplan Earnewâld
Het masterplan Earnewâld laat zich kenmerken door een zorgvuldige inpassing
van de huidige dorpsentree. Waar het dorp nu verscholen ligt achter het groen en
de aandacht wordt getrokken door onder andere een dominant aanwezige haven,
is dat straks niet meer het geval. De route het dorp in moet beter herkenbaar
worden en de haven moet, juist op die locatie nabij de Âlde Feanen, landschappelijk
beter worden ingepast. Tevens vindt in Earnewâld een herindeling van de twee
havens plaats. Naast een aanpassing op de huidige scheepsafmetingen, worden
de passanten zo dicht mogelijk bij het centrum gesitueerd, want dat is de plaats
waar zij de bestedingen aan de wal moeten doen. De uitvoeringsmaatregelen
omvatten onder meer de duurzame herinrichting van het waterfront (verlichting,
meubilair, bergbezinkbassin, bestrating, etc.), realisatie van het dorpsplein en een
toeristisch overstappunt, het verbeteren van de verbinding tussen It Wiid en de
dorpskern, het opwaarderen van het dagrecreatieterrein. Ook wordt geïnvesteerd
in de herinrichting van de dorpshaven (ligplaatsen, inrichting), diverse routes, een
appartementencomplex aan het dorpsplein met winkels in de plint, de aanleg van
een Toeristisch overstappunt (TOP) en een opstapplek voor kano’s en elektrisch varen.
Flankerende maatregelen
In het PvA 2007 is een aantal flankerende maatregelen benoemd die een bijdrage
kunnen leveren aan extra bestedingen:
• De introductie van een watersportpas.
• Een initiatief tot een evenementenbureau via Fryslân Marketing.
• Het instellen van een Taskforce Regelgeving Toeristische bedrijfsleven.
• Het uitschrijven van een prijsvraag voor een watersportactiviteitencentrum.
De meeste van deze maatregelen zijn destijds naar voren gebracht door externe
samenwerkingspartners. De afgelopen twee jaar zijn benut om de wenselijkheid en
haalbaarheid nader te bepalen en daarbij ook de rol en positie van de provincie als
overheid hierin te betrekken.
De introductie van een watersportpas is een vorm van productontwikkeling die niet
bij de provincie thuis hoort. Daarom is voor de ontwikkeling van een dergelijke
(service)pas overleg gevoerd met Fryslân Marketing. De mogelijkheden om te
komen tot een dergelijke pas zijn in overleg met Fryslân Marketing en een aantal
externe adviseurs onderzocht waarbij de volgende werkwijze is geformuleerd. De
ontwikkeling van een watersportpas is geen overheidstaak, er wordt gezocht naar
een commerciële partij die dit in samenwerking met bijvoorbeeld de VVV’s zou willen
ontwikkelen. Alleen een pas t.b.v. de watersport is een te smalle basis voor een door
de markt gedragen servicepas. Het doel is in die zin bijgesteld dat gewerkt wordt
aan de introductie van een algemeen toeristische servicepas zoals bijvoorbeeld de
“I Amsterdamcard” of “de Schouwen Duivenland pas”. Een dergelijke kaart zou
geladen kunnen worden met een breed scala aan diensten waaronder typische
watersportproducten. De volgende stap die actueel is, is het selecteren van een
marktpartij die de ontwikkeling van een dergelijke pas ter hand wil nemen, waarbij
de provinciale taak beperkt blijft tot initiatiefnemer, organisator van het proces,

4.2.3
het bepalen van de randvoorwaarden in samenwerking met Fryslân Marketing en het
beschikbaar stellen van een financiële bijdrage in de startkosten van maximaal 0,2
mln. Daarmee wijkt deze aanpak aanzienlijk af van de voorgestelde aanpak in 2007
met een investeringsvolume van e 12 mln.
Uit de evaluatie van 2006 kwam vanuit het bedrijfsleven de wens naar voren dat
evenementen op en nabij het water moeten bijdragen aan meer bestedingen. Wij
zijn tot de conclusie gekomen dat hier geen directe taak ligt voor de overheid. In
de tussentijd heeft Fryslân Marketing als onderdeel van haar promotieactiviteiten
een site ontwikkeld waarop “alle” evenementen worden aangekondigd. Daarnaast
zal het organiseren van (culturele) evenementen in het kader van Fryslân Kulturele
Haadstêd veel aandacht krijgen de komende jaren. Een extra inspanning voor een
evenementenbureau zoals in 2007 geformuleerd lijkt ons niet meer actueel.
Omdat gebleken is dat Toeristische ondernemers vaak veel moeite hebben met
het verkrijgen van de benodigde vergunningen is in 2007 het instellen van “een
Taskforce Regelgeving Toeristische bedrijfsleven”. Voorgesteld is om hiervoor
gedurende een aantal jaren bij te dragen aan de organisatie en een bescheiden
personele inzet. Om een dergelijk team te formeren is overleg gevoerd met de
brancheorganisaties HISWA en RECRON. Wij hadden daarbij een samenwerking
voor ogen en een gezamenlijke financiering vanuit de overheid en het bedrijfsleven
omdat we dit niet zagen als alleen een overheidstaak. Dit heeft niet tot het
gewenste resultaat geleid. Wij stellen voor na te gaan of een dergelijke taak is onder
te brengen bij het Ekonomyhûs Fryslân (“ondernemersplein”).
De laatste maatregel in deze categorie is het bevorderen van een watersportactiviteitencentrum.
Dit idee is ook gelanceerd in het kader van Fryske Fiersichten.
Wij worstelen als provinciale overheid met onze rol en zijn er niet van overtuigd dat
een overheidsinitiatief middels een prijsvraag leidt tot het gewenste resultaat vanuit
de markt.
Programmalijn Mitigatie ecologie en duurzaamheid
Mitigatie ecologie
Naar aanleiding van de uitkomsten van een ex-ante onderzoek naar de economische
en de ecologische effecten2 van de 2e fase van Het Friese Merenproject is het plan
van aanpak 2e fase bijgesteld (Herijking 2008). Naast een programmalijn “grenzeloos
varen” (met de focus op infrastructuur) en een programmalijn “bestedingen aan
de wal” (focus op economie) is toen een derde programmalijn vastgesteld, zijnde
“mitigatie ecologie en duurzaamheid”. In deze programmalijn dienen maatregelen
te worden genomen om negatieve effecten van projecten tegen te gaan. Als
mitigatie voor recreatieve drukverhoging als gevolg van meer vaarbewegingen die
het gevolg (kunnen) zijn van o.a. maatregelen zoals de capaciteitsverhoging van
sluizen aan de IJsselmeerkust, wordt voorgesteld om de bestaande natuur voor
specifieke soorten te verstreken. Deze maatregelen zijn in tabel 4.4 opgenomen.
2 Eco-effectmeting 2e fase Friese Merenproject, Ecorys en Altenburg Wymenga, 2008
Evaluatie Het Friese Merenproject 2000-2010 63

64 Evaluatie Het Friese Merenproject 2000-2010
Tabel 4.4 Overzicht van uitvoering mitigatiepakket Het Friese Merenproject 2 e fase (2008)
Bron: Provincie Fryslân
Bij die projecten waar mitigatie en compensatie vanuit de natuurwetgeving
noodzakelijk is, wordt dat meegenomen bij de ontwikkeling van de betreffende
projecten. Dit is bijvoorbeeld het geval bij de Noordelijke Elfstedenvaarroute, bij het
aangepaste plan voor het Polderhoofdkanaal en bij een aantal kleinere projecten.
Daarnaast is de afgelopen periode vooral aandacht gegeven aan het pakket
opvangen drukverhoging en cumulatie etc. (zie bovenstaande tabel) en zonering en
creëren rustgebieden in de Friese boezem. Er is een nadere verkenning opgesteld
over de invulling en locatie van de maatregelen. Deze maatregelen zijn een
voorwaarde voor het uitvoeren van projecten die leiden tot meer vaarbewegingen.
Het accent ligt daarbij op maatregelen die negatieve effecten op met name eendenen
ganzensoorten compenseren in het voor- en naseizoen omdat in deze periode
het risico op verstoring het grootst is. De meest effectieve maatregelen daarbij zijn
inrichtings- en zoneringsmaatregelen in en nabij bestaande natuurterreinen die
in beheer zijn van IFG of SBB. Door een verbeterde inrichting, bijvoorbeeld door
aanpassing van de waterhuishouding, kunnen bestaande gebieden beter gaan
functioneren. Hierdoor ontstaan robuustere natuurwaarden. Dit biedt compensatie
voor eventuele verstoringen op de meren zelf. Het gaat hierbij dus niet primair om
de verwerving van nieuwe hectares ten koste van landbouwgrond, maar om het
beter laten functioneren van bestaande natuurgebieden. In enkele gevallen zal
echter uitbreiding van het areaal toch een praktische oplossing zijn. Bijvoorbeeld
wanneer de aankoop van een laatste landbouwperceel binnen een gebied,
dat verder reeds geheel voor de EHS verworven is, het toch mogelijk maakt de
noodzakelijke aanpassingen aan de waterhuishouding door te voeren.
Uit overleg met alle betrokken patijen, waaronder SBB, IFG en Wetterskip Fryslân,
blijkt dat de beste kansen voor het mitigatiepakket liggen bij De Fluezen of het
Snitser Mar. Bij de uitwerking van de maatregelen wordt aangesloten bij de
programmering en uitvoering van de maatregelen die nodig zijn in het kader
van de Natura 2000 beheerplannen, realisatie van de EHS, de verbetering van de
waterkwaliteit (KRW) en uitbreiding van de waterberging (WB21). In de huidige

zonne-energie
duurzame steiger
meerjarenbegroting is een bedrag van e 3 mln. opgenomen. Het overgrote deel van
de dekking (ca e 10-14 mln.) is nog niet geregeld en zal aan de orde komen in het
kader van de begroting 2012 en de jaren daarna.
Geconcludeerd kan worden dat de invulling van het mitigatiepakket inhoudelijk en
organisatorisch vorm begint te krijgen. De eerste pilots kunnen in 2011 plaatsvinden
en een meer substantiële uitvoering zal starten met ingang van 2012.
Duurzaamheid
Op het gebied van duurzaamheid zijn vorderingen gemaakt. De volgende
maatregelen zijn ontwikkeld en in gang gezet:
• Duurzaam aanbesteden. Bij aanbestedingen worden zoveel mogelijk de
criteria voor Duurzaam Inkopen, zoals die opgesteld zijn door SenterNovem,
gevolgd. Voorbeeld is de aanbesteding Sluis Stavoren. Bij de beoordeling van
de aangeboden oplossingen wordt niet alleen beoordeeld op de kosten en de
nautische capaciteit, maar ook op het duurzaamheidgehalte van de oplossing.
Hierbij zijn materiaal en energie belangrijke aspecten.
• Bij alle op te stellen masterplannen voor watersportkernen en toegangspoorten
worden bouwstenen voor duurzaamheid gebruikt. Hierdoor wordt in het
masterplan altijd aandacht besteed aan de mogelijkheden voor het (her)gebruik
van duurzame materialen en maatregelen op het gebied van energiebesparing
of duurzame energie. Het elektrisch varen wordt in samenwerking met het
programma Duurzame energie van de provincie gestimuleerd (zie ook pagina 66).
• Alle steigers van De Marrekrite worden duurzaam vormgegeven.
• Baggerspecie wordt in hoge mate hergebruikt. Vaak is hergebruik naast een
duurzame ook een goedkopere oplossing. Waar dit redelijkerwijs mogelijk is
wordt vrijgekomen baggerspecie dan ook hergebruikt in naburige (oever- en
kade)projecten. De samenwerking tussen Wetterskip Fryslân en de provincie is
hierdoor sterk toegenomen.
• Het uitvoeren van pilots om te komen tot een beter systeem van
vuilwaterinname in havens. Er wordt geëxperimenteerd met individuele
aansluitingen op de steiger per twee ligplaatsen. In 2011 worden twee of
drie pilots met dit systeem toegepast. Provincie en Wetterskip hebben een
gezamenlijke taak om gemeenten en jachthavenbeheerders hierin te stimuleren.
Ter illustratie
Uit het in 2009 gehouden NBTC-onderzoek naar bootvakanties van Nederlanders
blijkt dat 28% van alle Nederlandse kajuitboten een vuilwatertank aan boord heeft,
24% over een mobiel (chemisch) toilet beschikt en 4 % een droogtoilet heeft. Dit
betekent dat circa de helft van alle Nederlandse kajuitboten de beschikking heeft
over opvangvoorziening voor vuilwater. De helft van de kajuitbootbezitters met
een vuilwatertank die een vaste ligplaats in Fryslân hebben, geven aan dat er in
Fryslân voldoende afgiftepunten voor vuilwater zijn. In vergelijking met de overige
provincies is dit vrij laag.
Evaluatie Het Friese Merenproject 2000-2010 65

66 Evaluatie Het Friese Merenproject 2000-2010
oplaadpunt Sneek
Het bevorderen van elektrisch varen wordt in samenwerking met het
programma Duurzame energie opgepakt. In november 2010 is door ons een
uitvoeringsprogramma opgesteld waarin de belangrijkste maatregelen voor de
komende jaren zijn vastgelegd. Een belangrijke rol is hierbij weggelegd voor
de Stifting Elektrysk Farre Fryslân (SEFF) De belangrijkste maatregelen die zijn
vastgesteld zijn:
• Een brede promotie en beïnvloeding consumentengedrag via beurzen,
stimulering samenwerking tussen bedrijven onderling en tussen bedrijven en
kennisinstellingen.
• Het stimuleren van de (om)bouw van elektrische vaartuigen, het uiteindelijke
doel is 3000 vaartuigen. Ter bevordering van de eerste ombouw is een
stimuleringsregeling van kracht. Hiermee kan bij circa 150 schepen een ombouw
naar elektromotor worden gesubsidieerd. Inmiddels zijn ruim 100 aanvragen
binnengekomen waarvan er zo’n 80 zijn gehonoreerd.
• Het uitrollen van een dekkend laadpuntennetwerk voor Fryslân voor het opladen
van elektrische boten. De eerste aanzet hiertoe is in 2010 gegeven door in Sneek
20 laadpunten en in Harlingen 10 laadpunten te realiseren. Hiervan zijn er 6 met
krachtstroom.
• Het verhogen en borgen van de kwaliteit van elektrische aandrijfsystemen
en bedrijven door middel van kennisuitwisseling, training, ontwikkelen
kwaliteitsnormering en certificering van bedrijven.
• Het realiseren van “electric only routes”, dit zijn exclusieve vaarroutes voor
kleinere elektrische vaartuigen zoals sloepen met een beperkte doorvaarthoogte
en breedte. In 2010 is een onderzoek naar de meest kansrijke routes gestart.
Geconcludeerd kan worden dat het thema duurzaamheid inmiddels een belangrijke
plaats gekregen heeft in het denken en handelen bij de planvorming en uitvoering
van Het Friese Merenproject. Gemeenten zullen hierin worden “meegenomen”. Het
elektrisch varen neemt een bijzondere plaats in omdat het aanboren van nieuwe
doelgroepen recreanten en toeristen (Het Friese Merenproject) wordt gecombineerd
met de doelen van het provinciale programma Duurzame energie (transitie naar nietfossiele
brandstoffen).

Hoofdstuk 5
Externe randvoorwaarden
In het PvA 2007 zijn een aantal randvoorwaarden benoemd die van belang zijn
voor het halen van de programmadoelen en -resultaten, maar die niet of slechts
gedeeltelijk vanuit Het Friese Merenproject en alleen maar indirect door de provincie
zijn te beïnvloeden. Dit betreft promotie en marketing, koppeling van land- en
waterrecreatie, behoud en versterking van de ruimtelijke kwaliteit, waterbeheer,
watersport en natuur en beheer. Per externe randvoorwaarde is in beeld
gebracht welke inspanningen zijn gedaan en welke resultaten zijn bereikt wat het
projectbureau Friese Meren betreft. De benodigde inzet vanuit anderen – cruciaal voor
het behalen van de doelstellingen – vallen buiten de reikwijdte van deze evaluatie.
Samenvatting
Geconcludeerd kan worden dat in een aantal gevallen aan de externe
randvoorwaarden is voldaan, maar dat op sommige onderdelen nog niet voldoende
resultaat is bereikt.
• Promotie en marketing. Ten behoeve van een extra impuls voor de watersportpromotie
heeft PS jaarlijks een promotiebudget beschikbaar gesteld.
De bijdrage vanuit de sector blijft achter ondanks forse inspanningen.
• Koppeling land- en waterrecreatie. Deze koppeling is geslaagd in een aantal door
Het Friese Merenproject geïnitieerde projecten. De koppeling blijft een belangrijk
aandachtspunt.
• Behoud en versterking ruimtelijke kwaliteit. Dit is niet langer een externe randvoorwaarde
sinds de incorporatie van dit thema in Het Friese Merenproject in
2008. Vooral via de masterplannen voor de watersportkernen en toegangspoorten
kan er meer invloed uitgeoefend worden op de gewenste versterking van de
ruimtelijke kwaliteit van dorpen, steden en landschap.
• Waterbeheer. Met Wetterskip Fryslân wordt veelvuldig samengewerkt in oever- en
kadeprojecten. Zo ook op gebied van de lozing van vuilwater door watersporters,
maar positieve resultaten zijn hier minder afdwingbaar gebleken.
• Watersport en natuur. Hieraan is invulling gegeven door een mitigatiepakket voor
het totale Friese Merenproject op te stellen.
• Beheer. Vanwege de complexiteit van de materie is aan deze randvoorwaarde nog
geen invulling gegeven. De invoering van de Waterwet en met name de
uitwerking daarvan is een kans om het beheer beter te organiseren.
Promotie en marketing
Promotie en marketing is als randvoorwaarde gericht op een extra impuls voor de
promotie van de toeristisch-recreatieve sector in Fryslân en in het bijzonder gericht
op de watersport en de buitenlandse markt. Waar mogelijk moet aangehaakt
worden bij initiatieven van de sector. Gedurende de periode 2007-2010 is er jaarlijks
e 150.000 extra provinciaal geld ingezet via Fryslân Marketing ten behoeve van een
extra impuls voor de watersportpromotie. Bij amendement van PS is daaraan onder
meer de voorwaarde gekoppeld dat de watersportsector hierbij nauw betrokken zou
Evaluatie Het Friese Merenproject 2000-2010 67

Sloten
Terherne Haven
68 Evaluatie Het Friese Merenproject 2000-2010
worden en dat de private sector jaarlijks e 100.000 zouden bijdragen. Deze bijdrage
uit de sector heeft zich ondanks forse inspanningen van de initiatiefnemers beperkt
tot een jaarlijkse bijdrage van circa e 70.000.
De Stichting Varen in Fryslân, de HISWA en Het Friese Merenproject hebben
met Fryslân Marketing een gezamenlijk campagneteam gevormd om de
watersportpromotie vorm te geven. Door inspanningen van de provincie en de
brancheorganisaties is inmiddels het European Tourism Institute (ETI) tot stand
gebracht bij Stenden Hogeschool in Leeuwarden.
In december 2009 heeft de toenmalige staatsecretaris Heemskerk (EZ) de Tweede
Kamer toegezegd om zich samen met het Nederlands Bureau voor Toerisme en
Congressen (NBTC) in te zetten voor een nieuwe Product-Markt-Partner-Combinatie
(PMPC) voor de watersport. Voorwaarde was dat deze PMPC voldoende renderend
is voor de bestemming Nederland. Samen met de watersportprovincies (waaronder
Fryslân) zal het NBTC, in het kader van deze nieuwe PMPC Watersport, vanaf 2011
een meerjarige internationale promotiecampagne voor de watersport ontwikkelen,
gericht op de Duitse en Belgische markt. Voor 2011 bedraagt het gezamenlijke
budget van NBTC en provincies voor deze campagne circa. e 600.000.
Koppeling land- en waterrecreatie
Deze randvoorwaarde betreft het investeren in de koppeling tussen land- en waterrecreatie
en samenwerking vanuit het ILG (gebiedskaders, jaarplannen, financiering)
en het toeristische bedrijfsleven. Via de Friese Merenproject-aanpak van het
opstellen van Masterplannen Ruimtelijke Kwaliteit is een systematiek ontwikkeld
voor de inrichting van de waterfronten van watersportkernen en toegangspoorten.
Hiervoor zijn een aantal bouwstenen ontwikkeld die gemeenten kunnen hanteren
bij het opstellen van inrichtingsplannen. Een belangrijk aandachtspunt daarbij is het
toegankelijk houden of weer toegankelijk maken van oevers bij steden en dorpen

Starteiland Sneek
als onderdeel van de openbare ruimte, zodat de beleving van het water voor de
dagrecreant wordt versterkt. Bij Heeg zal dit zijn eerste uitwerking krijgen. Ook de
realisatie van fiets- en voetpaden langs de waterkant, waar dit verantwoord kan in
verband met natuurwaarden, draagt hieraan bij. Voorbeelden zijn het fietspad langs
de Noarder Alde Wei in Skarsterlân en het fietspad langs De Swette. In de plannen
voor de Turfroute is sprake van de realisatie van toeristische overstap- en informatiepunten,
met als doel toeristen uit de boot te krijgen en via een informatiezuil te
informeren over de recreatieve mogelijkheden. De koppeling land- en waterrecreatie
blijft een belangrijk aandachtspunt voor het vervolg van Het Friese Merenproject.
De Skou, Heeg
Behoud en versterking ruimtelijke kwaliteit
Was het behoud en versterking van de ruimtelijke kwaliteit in 2007 een externe
randvoorwaarde, in 2008 is dit geïncorporeerd in het Het Friese Merenproject om
meer invloed uit te kunnen oefenen. Aan dit thema is de afgelopen vier jaar veel
aandacht besteed zowel vanuit de uitwerking van het Streekplan (onder meer
via Atelier Fryslân) als vanuit Het Friese Merenproject. Bij het opstellen van de
masterplannen voor watersportkernen en toegangspoorten is de ruimtelijk kwaliteit
voor de herinrichting van de havens en waterfronten een belangrijk thema, naast
Evaluatie Het Friese Merenproject 2000-2010 69

70 Evaluatie Het Friese Merenproject 2000-2010
functionaliteit en duurzaamheid. Als voorbeeld geldt onder meer het inpassingsplan
dat is gemaakt in het kader van het Masterplan Heeg, voor de landschappelijke
inpassing van het bedrijventerrein “de Skou”. De inpassing van nieuwe en bestaande
bedrijventerreinen met een grote ruimtelijke uitstraling en daardoor van invloed op
de beleving vanaf het water, blijft een belangrijk aandachtspunt voor provincie en
gemeenten.
Noarder Alde Wei
Waterbeheer
Een goede waterkwaliteit is een basisvoorwaarde voor een aantrekkelijk
watersportgebied. Het Wetterskip Fryslân en de provincie moeten conform de
Kaderrichtlijn Water er samen voor zorgen dat de waterkwaliteit in Fryslân verder
wordt verbeterd. Per 1 januari 2009 is er een algemene maatregel van bestuur
van kracht geworden die het lozen van “zwart water” op het oppervlaktewater
verbiedt en regels stelt voor de aanwezigheid van vuilwaterinnamestations in
havens. Ongeveer 35% van de kajuitschepen beschikt over een vuilwatertank. Ook
is er sprake van het gebruik van chemische toiletten en andere voorzieningen.
Het Wetterskip Fryslân is verantwoordelijk voor het handhaven van het
lozingsverbod. Praktijk is echter dat dit een lastig te handhaven taak is en dat
vuilwaterinnamestations amper worden gebruikt.
Tijdens de evaluatieperiode is gedurende twee seizoenen samen met het Wetterskip
Fryslân, Watersportverbond en De Marrekrite een voorlichtingscampagne op het
water gehouden om watersporters aan te spreken op hun gedrag. Daarnaast zijn
alternatieve vuilwaterinnamevoorzieningen in havens gestimuleerd, omdat bleek dat
het huidige systeem van één pomp per haven onvoldoende werkt. Met behulp van
subsidies via Fryslân Fernijt en het Provinciaal meerjarenprogramma landelijk gebied
(PMJP) worden in samenwerking met het Wetterskip Fryslân en het bedrijfsleven

een aantal pilotprojecten uitgevoerd om havens uit te rusten met vuilwater inname
voorzieningen per ligplaats om daarmee de gebruiksdrempel te verlagen. Watersporters
en ondernemers zullen bewust moeten worden gemaakt dat we gezamenlijk moeten
werken aan het schoon houden van het water.
Een ander onderdeel betreft het bundelen van sectorale middelen in integrale
projecten ten behoeve van het herstel van oevers en kaden. Ook op dit punt is
de samenwerking met het Wetterskip Fryslân sterk verbeterd. Er zijn een aantal
integrale projecten uitgevoerd, waarbij recreatieve voorzieningen als fiets- en
wandelpaden en aanlegvoorzieningen zijn gecombineerd in integrale projecten.
Baggerspecie van provinciale werken wordt, waar mogelijk, door het Wetterskip
Fryslân hergebruikt voor het ophogen van kaden of het verbreden van oevers.
Hiermee wordt een flinke maatschappelijke winst behaald.
Watersport en natuur
Aan deze randvoorwaarde is in de Herijking 2008 invulling gegeven. Op basis van de
uitkomsten van een ecologische en economische scan van de maatregelen van de 2e
fase van Het Friese Merenproject, is een mitigatiepakket gedefinieerd voor het totale
programma (zie paragraaf 4.3). Daarnaast is er in de voorbereiding van de projecten,
gewerkt aan proactieve planvorming op het gebied van natuur en landschap.
Door samenwerking te zoeken met relevante locale belangengroepen. Dit heeft
onder meer geleid tot een pakket aan natuur-Plus maatregelen in het kader van de
verbreding en verdieping van de Noordelijke Elfstedenvaarroute. Waarschijnlijk zijn
door deze aanpak geen bezwarenprocedures gevoerd tegen het verlenen van de
nodige vergunningen. In het kader van de totstandkoming van de beheerplannen
Natura 2000 heeft Het Friese Merenproject geparticipeerd in de plannen die
opgesteld zijn voor het zuidwestelijke merengebied, om zodoende mede zorg te
dragen voor evenwicht in ecologische en economische (watersport)belangen.
Beheer
Aan het thema beheer is nagenoeg nog geen aandacht besteed, o.a. door de
complexiteit van de materie. Uit de interviews blijkt dat de participanten zich zorgen
maken over het borgen van de resultaten. Er is veel geïnvesteerd in de kwaliteit
van de infrastructuur en de voorzieningen. Daarbij ligt er tot 2015 als gevolg van
versnipperde aandacht, nog een opgave om heel veel achterstallig onderhoud
weg te werken. Er ligt dan ook een bestuurlijke uitdaging om een vorm te vinden
waarin alle partijen blijven samenwerken en het belang onderschrijven van een
goed beheer, onderhoud en de blijvende aanpassing van de publieke voorzieningen.
Het agenderen hiervan, het in bespreking brengen met een groot aantal actoren,
het formuleren van een koers en het inzichtelijk maken van de benodigde jaarlijkse
middelen, is een uitdaging voor de komende jaren. De invoering van de Waterwet en
de hierbij noodzakelijke herschikking van het Friese vaarwegbeheer is hier een kans.
Evaluatie Het Friese Merenproject 2000-2010 71

IJsselmeer
72 Evaluatie Het Friese Merenproject 2000-2010

6.1
Hoofdstuk 6
Kosten en financiering
Dit hoofdstuk betreft de financiële evaluatie over de afgelopen 10 jaar, uitgesplitst
naar spoor 1 en spoor 2.
Samenvatting
Spoor 1: uitgevoerd
• De werkelijke kosten van uitgevoerde projecten spoor 1 zijn e 235,4 mln. en
volledig gefinancierd.
• De provincie heeft in de uitgevoerde projecten spoor 1 in de projecten van
derden e 21 mln. (33,6%) en in totaal e 89 mln. (incl. provinciale projecten)
bijgedragen.
• In de uitgevoerde projecten spoor 1 is e 104,6 mln. (44,4%) uit Europese, Rijk- en
overige fondsen binnengehaald. Gemeenten hebben e 41,8 mln. bijgedragen.
Spoor 1: gepland of in uitvoering
• De kostenprognose van de geplande en in uitvoering zijnde werken spoor 1 is
e 118,9 mln.
• De provinciale bijdrage in de geplande en in uitvoering zijnde werken in de
projecten van derden is geprognosticeerd op e 18,6 mln. (31,32 %).
• In de geplande of in uitvoering zijnde werken van spoor 1 is een
financieringstekort van e 51,1 mln.
Spoor 2:
• De kostenraming van spoor 2 bedraagt e 229,5 mln. en dreigt de actuele
kostenraming van e 150 miljoen te overschrijden. Als het voorstel om
enkele projecten te schrappen (zie uitvoeringsprogramma 2011-2015) wordt
gehonoreerd, blijft de kostenprognose binnen de actuele raming.
• De provinciale bijdrage (incl. provinciale projecten) in spoor 2 is
geprognosticeerd op e 38,6 mln. (16,8 %).
Spoor 1
In het oorspronkelijke plan van aanpak 2000 is een investering geraamd van ƒ 685
mln. (€e 310,8 mln.). In het plan van aanpak 2007 is dit bedrag verhoogd naar e 345
mln. als gevolg van de toevoeging van het Polderhoofdkanaal in het programma
en hoger ingeschatte ramingen van projecten waaronder Sluis Stavoren. In 2007
is in het plan van aanpak het onderscheid gemaakt van lopende en uitgevoerde
deelprojecten (spoor 1, 1e fase ) met een kostenraming van e 245 mln. en de nog uit
te voeren deelprojecten (spoor 1, 2e fase) met een kostenraming van e 100 mln.
De werkelijke kosten van de uitgevoerde projecten in de spoor 1 bedragen €
e 235,4 mln.. Door de projecten in uitvoering (€e 17,3 mln.) en de geplande
projecten (€e 101,7 mln.) is de totale actuele kostenraming e 354,4 mln. Het
programma en het kostenniveau van spoor 1 moeten dus worden aangescherpt om
Evaluatie Het Friese Merenproject 2000-2010 73

74 Evaluatie Het Friese Merenproject 2000-2010
binnen de oorspronkelijke raming te blijven. In het uitvoeringsprogramma 2011-2015 is
daarom een versoberingvoorstel opgenomen, bestaande uit projecten van spoor 1 en 2.
Tabel 6.1 Programmabegroting (exploitatie en investering)
Fase
Bedragen in miljoenen
Tabel 6.2 Financieringsbegroting spoor 1 (uitgevoerd en gepland)
Bedragen in miljoenen
Tabel 6.3 Financieringsverhouding spoor 1 (uitgevoerd)
Bedragen in miljoenen
Raming Uitgevoerd
In
uitvoering Gepland Totaal
Spoor 1 € 345 € 235,4 € 17,3 € 101,7 € 354,4
Fase
Provincie Gemeenten Overige
Derden
Te
financieren
Totaal
Spoor 1 € 137,4 € 51,5 € 114,5 € 51,1 € 354,4
Fase
Spoor 1
uitgevoerd
Provincie Gemeenten Overige
Derden
Totaal
€ 89,0 € 41,8 € 104,6 € 235,4

Fase Exploitatie/
inverstering
Uitgevoerd
Gepland
en
in uitvoering
6.2
Tabel 6.4 Financieringsverhouding spoor 1 (uitgevoerd en gepland)
Provincie Gemeenten Overige
derden
Bedragen in miljoenen
Spoor 2
In het PvA 2007 zijn de kosten voor spoor 2 geraamd op e 150 mln. Deze kostenraming
is in het plan gebaseerd op de extra inspanning ten opzichte van de projecten
en kostenraming uit het plan van aanpak 2000. Van dit spoor is alleen de Noordelijke
Elfsteden vaarroute in uitvoering voor een bedrag van e 28,3 mln. en het project
regionale beeldverhalen voor e 0,15 mln. Er is voor e 201,0 mln. aan projecten
gepland. In totaal bedraagt de kostenprognose e 229,5 mln. en de actuele raming
van e 150 mln. dreigt overschreden te worden. Het programma en het kostenniveau
van spoor 2 moet dus worden aangescherpt om binnen de actuele raming te
blijven. In het uitvoeringsprogramma 2011-2015 is daarom een versoberingvoorstel
opgenomen, bestaande uit projecten van spoor 1 en 2.
Tabel 6.5 Programmabegroting spoor 2
Bedragen in miljoenen
Te
financieren
Exploitatie € 21 33,6% € 19,4 31,2% € 22 35,2% € 0 0% € 62,4 100 %
Investering € 68,0 39,5% € 22,3 12,9% € 82,6 47,6 % € 0 0% € 173,0 100%
Subtotaal € 89,0 37,8% € 41,8 17,8% € 104,6 44,4% € 0 0% € 235,4 100%
Exploitatie € 18,6 31,3% € 7,7 13,0% € 8,4 14,1% € 24,7 41,6% € 59,4 100 %
Investering € 29,7 49,9% € 2 3,4% € 1,4 2,4% € 26,4 45% € 59,5 100%
Subtotaal € 48,3 40,6% € 9,7 8,2% € 9,8 8,3% € 51,1 42,9% € 118,9 100%
Totaal € 137,4 38,7% € 51,5 14,5% € 114,5 32,3% € 51,1 14,4% € 354,4 100%
Fase
PvA
2007
In
uitvoering Gepland
Actuele
Raming
Spoor 2 € 150 € 28,5 € 201 € 229,5
Totaal
Evaluatie Het Friese Merenproject 2000-2010 75

76 Evaluatie Het Friese Merenproject 2000-2010
Tabel 6.6 Financieringsbegroting spoor 2
Provincie Gemeenten Overige
derden
Bedragen in miljoenen
Tabel 6.7 Financieringsverhouding spoor 2 (multiplier)
Te
financieren
Totaal
€ 38,6 € 10,6 € 28,5 € 151,8 € 229,5
Provincie Gemeenten Overige
derden
Te
financieren
Totaal
16,8 % 4,6 % 12,4% 66,1% 100 %

Bijlage 1
Bronverantwoording
Bij de totstandkoming van de evaluatie 2000-2010 is gebruik gemaakt van de
volgende bronnen:
- Plan van aanpak Friese Merenproject, december 2000
- Streekplan Kwaliteit fan de Romte (2006)
- Beleidsnota recreatie en toerisme 2002-2010 (Verrassend Fryslân)
- Programma Friese Meren Tussenbalans 2006 (augustus 2006)
- Tussentijdse evaluatie beleidsnota recreatie en toerisme 2002-2010 (maart 2006)
- Koers op Fryslân, Friese Meren Project 2e fase (2006-2013) (21 februari 2007)
- Fryslân toeristische topattractie in Nederland (2007)
- Fryske Fiersichten, provinsje Fryslân (25 juni 2008)
- Toerismebrief, Holland meesterwerk aan het water (juli 2008)
- Rompnotitie ‘Herijking, prioritering en programmamanagement tweede fase
Friese Merenproject (16 september 2008)
- Beleidsvisie recreatietoervaart Nederland BRTN 2008-2013
- Evaluatie en plan van aanpak oplossen knelpunten baggerevaluatie (28 oktober
2008)
- Fryslân vanaf het water, kwantitatief en kwalitatief onderzoek en ideeënbundel
(februari 2008)
- Koepelnotitie ‘Meer met Friese Meren’ (3 maart 2009)
- Verslag expertmeeting Fryslân, toeristische topattractie in Nederland, Weusthuis
en Partners (19 maart 2009)
- Destinatie Holland 2020, toekomstvisie inkomend toerisme (NRIT)
- Konsept Programmaplan Fryslân Toeristyske Topattraksje (23 april 2009)
- De Friese Wouden (authentiek, inspirerend, aangenaam, actief), Grontmij/
Vandertuuk (22 september 2009)
- Ontwikkeling watersport IJsselmeergebied, deelrapportage Friese IJsselmeerkust
2009, Waterrecreatie Advies (december 2009)
- Strategisch meerjarenplan Fryslân Marketing 2009-2013 en eindafrekeningen
2007-2009
- Nota Krimp & Groei (hoofdstuk recreatieve systemen), januari 2010
- Evaluatie baggerinspanning recreatief vaarnetwerk 2000 t/m 2007 (11 februari
2009)
- Plan van aanpak, oplossen knelpunten baggerevaluatie (11 februari 2009)
- Notitie “Provincie Fryslân, Elektrisch (er)varen!” en Uitvoeringsagenda Elektrisch
varen 2010-2011 (28 september 2010)
Evaluatie Het Friese Merenproject 2000-2010 77

78 Evaluatie Het Friese Merenproject 2000-2010
En van de volgende onderzoeken:
- Onderzoek vaargedrag Fryslân en Leeuwarden, Het Friese Merenproject en
Waterrecreatie Advies (oktober 2007)
- Economische en ecologische effectmeting Friese Merenproject, Ecorys Altenburg
& Wymenga (2008)
- Effectmeting marketing profiel Fryslân, Grontmij Marktplan (9 juni 2009)
- Recreatiecijfers bij de hand, kenniscentrum recreatie (november 2008)
- Het Nationale Watersportonderzoek, YPCA (augustus 2009)
- Botenpanelonderzoek, NBTC NIPO Research (maart 2010)
- Consumentenonderzoek Toerisme 2010 (april 2010)
- Onderzoek Toerisme in Cijfers over 2009 (juli 2010)
- De Friese Meren vergeleken, Benchmark met twee Duitse watersportgebieden,
kenniscentrum recreatie (2010)
- Water als recreatie, gezamenlijke uitgave van Rijkswaterstaat Programma
- Waterinnovatie (WINN), Deltares en het Kenniscentrum Recreatie
- Toekomst van de Friese Watersport voor verkenning innovatieve voorbeelden in
Europa, kenniscentrum Recreatie (april, 2010)
- Onderzoek positie van Nederland op de Duitse markt van bootvakanties 2009,
NBTC (2010)
- Trendrapporten van het NRIT
- Toerdata Noord, Consumentenonderzoek 2009
- Toerdata Noord, Toerisme in cijfers 2010
- LISA, het werkgelegenheidsregister van Nederland
- NBTC-NIPO: onderzoek naar bootvakanties van Nederlanders, 2010
- NBTC-NIPO: onderzoek naar bootvakanties op de Duitse markt, 2010
- Kenniscentrumrecreatie: De toekomst van de Friese watersport (een quickscan
van innovatieve voorbeelden in europa), 2010
- Kenniscentrum Recreatie: De Friese meren vergeleken ( een benchmark met twee
Duitse watersportgebieden, 2010
- Alterra: Recreatietoevoervaart: 9 jaar later, 2002
- Waterrecreatieadvies: Watersportmonitor IJsselmeergebied 2009
- Waterrecreatieadvies: Onderzoek aantal recreatievaartuigen Nederland, 2005
- Evaluatieonderzoek naar de communicatie van Het Friese Merenproject, Camerik
Voortman communicatie- en pr-adviseurs, 2008
- Marktontwikkelingen Watersport in Fryslan, ISM 2006
- De Landelijke R&T standaard. Notitie over bepalen bestedingen en
werkgelegenheid in de vrijetijdssector op provinciaal niveau, IPO, 2009

Bijlage 2
Betrokkenen
Bijeenkomst Stuurgroep Friese Merenproject
Staatsbosbeheer, mevrouw Kiestra
Watersportverbond, de heer De Jong en de heer Van der Meer
Recreatieschap De Marrekrite, de heer Van den Berg
HISWA, de heer Ybema
RECRON, mevrouw Ellens
Bijeenkomsten ondernemers
De Drijfveer en Tusken de Marren, de heer Bosma
TROEF, p/a Camping It Wiid, de heer Bleckman
Friese Rondvaart Ondernemers, de heer en mevrouw Koopmans
Jachthaven Lunegat Dokkumer Nieuwe Zijlen, de heer Meijer
Vinea Vakanties, de heer Snijders Blok
Maran Yachtcharter bv, de heer Gubbels
Ottenhome Heeg BV, de heer Alberts
Hotel Jachthavens Galamadammen, de heer Haitsma
Jachthaven De Kuilart, de heer De Jong
SkipsMaritiem b.v. mevrouw De Vries
De Haas Marine Services, de heer De Haas
Jachthaven de Boei, de heer Ter Veen
Jachthaven Enjoy Sailing, de heer Dijkstra
Stichting Elektrisch Varen, de heer Schaap
Bijeenkomst gemeentelijke bestuurders
Gemeente Skarsterlân, burgemeester Kuiper
Gemeente Lemsterland, wethouder Van der Pal
Gemeente Wymbritseradiel, wethouder Gerbrandy
Gemeente Boarnsterhim, wethouder Van Beek
Gemeente Sneek, wethouder Metz
Gemeente Gaasterlân-Sleat, wethouder Bonnema
Bijeenkomst gemeenten ambtelijk
Gemeente Skarsterlân, de heer De Jong
Gemeente Weststellingwerf, de heer Dijkhoff
Gemeente Wymbritseradiel, mevrouw Schuurmans
Gemeente Opsterland, de heer Blaauw
Gemeente Sneek, mevrouw Van Duuren
Gemeente Wûnseradiel, mevrouw Heeres
Bijeenkomst experts
Elzinga & Oterdoom Procesmanagement, de heer Elzinga
Altenburg & Wymenga, de heer Wymenga
Waterrecreatie Advies, de heer Steensma
Evaluatie Het Friese Merenproject 2000-2010 79

80 Evaluatie Het Friese Merenproject 2000-2010
Bijeenkomst Provincie Fryslân intern
Ulke van der Bij
Klaas Zwart
Gosse Schriemer
Sandra van Assen
Hanny Stijnen
Thomas Ietswaart
Waldina Hulshoff

Bijlage 3 Spoor 1
spoor 1 exploitatie uitgevoerd
Project fase Gemeente Overig Provincie Totaal
Aanlegvoorzieningen Middelseerûte uitgevoerd 0,09 0,21 0,10 0,41
Aanvullend pakket: diverse extra projecten uitgevoerd 0,33 0,44 0,35 1,11
Algemeen uitvoeringsprogramma traject L uitgevoerd 1,14 1,16 1,15 3,44
De Potten Sneek uitgevoerd 2,68 2,80 2,66 8,14
Gemeentelijk baggeren uitgevoerd 1,43 0,48 1,91
Klassieke schepenhaven Terherne uitgevoerd 0,62 0,33 0,21 1,16
Oever- en kadeproject Noarder Alde Wei uitgevoerd 0,27 1,65 0,93 2,85
Opwaardering Slotermeer uitgevoerd 0,11 0,24 0,35
Project Singels Leeuwarden Fase 1 uitgevoerd 2,18 3,11 0,74 6,03
Projecten Akkrum uitgevoerd 0,50 0,46 0,64 1,60
Projecten Langweer Fase 1 uitgevoerd 0,54 0,73 0,58 1,86
Projecten Lemsterland uitgevoerd 1,74 0,90 0,71 3,35
Provinciaal baggeren uitgevoerd 6,63 6,63
Rengerspôlle uitgevoerd 1,62 0,86 2,48
Vaaras Sneek uitgevoerd 2,55 1,10 0,31 3,96
Waterfront Grou uitgevoerd 1,18 1,28 1,18 3,64
Watersportvoorzieningen Bolsward Fase 1 uitgevoerd 0,43 0,44 0,18 1,05
Watersportvoorzieningen Luts en centrumplan Balk uitgevoerd 1,21 0,12 0,16 1,49
Bestuursovereenkomst Wymbritseradiel 1e Fase uitgevoerd 1,39 1,84 1,06 4,29
Zwem en Surfcentrum Lutsmond Noord uitgevoerd 0,18 0,33 0,44 0,95
Zwemmer 1e Fase uitgevoerd 0,34 2,89 0,56 3,80
Projecten Nijefurd uitgevoerd 0,63 0,48 0,80 1,90
Totaal Exploitatie in miljoenen € 19,43 22,00 20,96 62,39
percentage 31,15% 35,26% 33,60% 100,00%
Evaluatie Het Friese Merenproject 2000-2010 81

Vervolg bijlage 3 Spoor 1
spoor 1 investering uitgevoerd
Project fase Gemeente Overig Provincie Totaal
Aquaduct Houkesloot uitgevoerd 5,32 8,63 1,93 15,89
Aquaducten Galamadammen, Jeltesleat,
Woudsend
Baggeren: onderhoud gemeentelijk
Wymbritseradiel
82 Evaluatie Het Friese Merenproject 2000-2010
uitgevoerd 3,86 18,64 28,05 50,55
uitgevoerd 1,15 0,29 1,44
Geau-akwadukt uitgevoerd 19,91 7,42 27,33
Leeuwarden-Grou Staande Mastroute uitgevoerd 3,33 11,73 8,17 23,24
Lits-Lauwersmeerroute uitgevoerd 3,17 4,01 3,47 10,65
Middelseerûte 1e en 2e fase uitgevoerd 2,39 8,14 4,20 14,73
Spoorbrug Akkrum uitgevoerd 0,13 7,52 10,05 17,69
Capaciteit driewegsluis uitgevoerd 0,32 0,38 0,37 1,07
Bestuursovereenkomst Wymbritseradiel 1e Fase uitgevoerd 1,60 2,12 1,22 4,94
Projecten Nijefurd uitgevoerd 0,93 0,71 1,19 2,82
Spoorbrug Alddiel uitgevoerd 0,03 0,55 0,15 0,74
Spoorbrug Boazum uitgevoerd 0,11 0,27 1,30 1,67
Spoorbrug Zwaagwesteinde uitgevoerd 0,29 0,29
Totaal Investeringen in miljoenen € 22,35 82,61 68,10 173,06
percentage 12,92% 47,59% 39,48% 100,00%
Totaal exploitatie + investering 41,79 104,61 89,06 235,45
percentage 17,75% 44,43% 37,82% 100,00%

Bijlage 4 Gepland of in uitvoering
Totaal gepland of in uitvoering (exploitatie) in miljoenen
Project fase Gemeente Overig Provincie
nog te
financieren totaal
Baggeren: provinciale vaarwegen initiatieffase 3,93 0,04 3,97
Opwaardering Luts 1 e fase initiatieffase 0,90 2,00 2,90
Sleattemer Mar - De Fluezen initiatieffase 2,50 2,50
Sluis Makkum initiatieffase 0,61 0,61
Gemeentelijk baggerwerk (140 km) initiatieffase 0,88 2,57 21,56 25,01
Burstumer Rak ontwerpfase 0,31 0,57 0,88
Fietspad langs De Swette ontwerpfase 1,05 0,83 1,41 3,29
BO Boarnsterhim waterfront initiatieffase 1,00 1,00
Onderhoudsbijdrage spoorbrug Akkrum initiatieffase 0,15 0,15
Optimalisatie brugbediening SMR initiatieffase 0,32 0,32
Brug Jirnsum definitiefase 0,73 1,57 2,30
Polderhoofdkanaal in uitvoering 4,60 6,50 4,90 16,00
Verdiepen Langwarder Wielen in uitvoering 0,29 0,29 0,58
Totaal gepland of in uitvoering
(exploitatie)
7,72 8,40 18,62 24,71 59,44
percentage 12,98% 14,13% 31,32% 41,57% 100%
Totaal gepland of in uitvoering (investering)
Wellebrug Woudsend in uitvoering 1,50 1,50
Sluis Stavoren initiatieffase 2,00 1,44 25,96 29,40
Sluis Workum ontwerpfase 0,66 0,66
Workum-Hindeloopen initiatieffase 15,35 15,35
Nieuwe verbinding Balk - De Fluezen initiatieffase 11,00 11,00
Recreatiegeulen Grutte Brekken in uitvoering 0,69 0,69
Bruggen Fjouwerhúster Feart initiatieffase 0,90 0,90
Totaal gepland of in uitvoering 2,00 1,44 29,71 26,35 59,50
percentage 3,36% 2,42% 49,93% 44,29% 100,00%
Totaal exploitatie + investering 9,72 9,84 48,33 51,06 118,94
percentage totaal 8,17% 8,27% 40,63% 42,93% 100,00%
Evaluatie Het Friese Merenproject 2000-2010 83

Bijlage 5 Spoor 2
Projecten Spoor 2 bedragen in miljoenen €
programmalijn Projectnaam fase pva 2007 Raming
Bestedingen aan wal BO Wymbritseradiel Fase 2 definitiefase 13,30
Bestedingen aan wal Toegangspoort Harlingen initiatieffase 5,00 5,00
Bestedingen aan wal Watersportkern Franeker initiatieffase 1,33
Bestedingen aan wal Toegangspoort Lauwersmeer initiatieffase 1,00 1,00
Bestedingen aan wal BO Lemsterland initiatieffase 2,00 6,92
Bestedingen aan wal Toegangspoort Makkum initiatieffase 2,00 2,00
Bestedingen aan wal Toegangspoort Stavoren initiatieffase 2,00 2,00
Bestedingen aan wal Watersportkern Balk initiatieffase 1,33
Bestedingen aan wal Toegangspoort Zuidoever Tsjûkemar initiatieffase 2,00
Bestedingen aan wal Toegangspoort Zuidoever Tsjûkemar (deel Weststellingwerf) initiatieffase 0,20
Bestedingen aan wal Toegangspoort Zuidoever Tsjûkemar (deel Skarsterlân) initiatieffase 0,20
Bestedingen aan wal Watersportkern Bolsward Fase 2 initiatieffase 1,33
Bestedingen aan wal Watersportkern Dokkum initiatieffase 1,33
Bestedingen aan wal BO Tytsjerksteradiel initiatieffase 3,80
Bestedingen aan wal Watersportkern Leeuwarden initiatieffase 1,33
Bestedingen aan wal Toegangspoort Workum initiatieffase 2,00 2,00
Bestedingen aan wal Watersportpas initiatieffase 12,00 0,20
Bestedingen aan wal Masterplannen ruimtelijke kwaliteit watersportkernen initiatieffase 2,00
Bestedingen aan wal Uitvoering masterplan passantenplaatsen en speelplekken initiatieffase 13,00
Bestedingen aan wal Uitvoering masterplan 5 strandjes langs route initiatieffase 3,00
Bestedingen aan wal Evenementenbureau initiatieffase 0,30 0,30
Bestedingen aan wal Prijsvraag Watersportactiviteitencentrum Fryslân initiatieffase 0,20 0,20
Bestedingen aan wal Taskforce regelgeving toeristisch bedrijfsleven initiatieffase 0,50 0,50
Bestedingen aan wal Regionale beeldverhalen uitvoering 0,15
Bestedingen aan wal Project Stevenshoek Langweer voorbereiding 0,54
Ecologie en Duurzaamheid Mitigatie & compensatie van maatregelen op locatie initiatieffase 3,00
Ecologie en Duurzaamheid Parallelle ecologische verbindingszones initiatieffase 5,00
Ecologie en Duurzaamheid Opvangen drukverhoging initiatieffase 3,00
Ecologie en Duurzaamheid Zonering en creëren rustgebieden initiatieffase 1,00
Ecologie en Duurzaamheid Elektrisch varen initiatieffase 1,29
Grenzeloos varen Turfroute Profielverruiming initiatieffase 10,90
Grenzeloos varen Turfroute Overstapplaatsen initiatieffase 2,00 0,58
Grenzeloos varen Opheffen Knelpunt Leeuwarden in Staandemastroute initiatieffase 35,00
Grenzeloos varen Verruiming brug- en sluisbediening initiatieffase 23,00 12,20
Grenzeloos varen Drachten-Groningen initiatieffase 24,00 105,60
Grenzeloos varen Kornwerderzand initiatieffase 2,00 2,00
Grenzeloos varen Noordelijke Elfstedenvaarroute (NER) uitvoering 17,00 28,32
Grenzeloos varen Revitalisering Lauwersmeer voorbereiding 1,80
Grenzeloos varen Sneek waterstad Elfstedenroute Oosterpoortbrug voorbereiding 4,36
Voorbereidingskosten 5,50
Totaal spoor 2 150,00 224,01
84 Evaluatie Het Friese Merenproject 2000-2010

www.friesemeren.nl