Docentenhandleiding - Limburgs Symfonie Orkest

Docentenhandleiding
Begeleidend materiaal op :
www.lso.nl/devierelementen
Spelender educatieve projecten wijs
limburgs symfonie orkest
1
Limburgs
Symfonie
Orkest

ladzijde 3
Inhoudsopgave
Inleiding
bladzijde 4
Les 1 : Lucht + aarde
bladzijde 6
Les 2 : water + vuur
bladzijde 7
voorbereiding
concertbezoek
2

Geachte leerkracht, beste muziekliefhebber,
Binnenkort zult u samen met de leerlingen van uw klas een concert van het Limburgs Symfonie
Orkest (LSO) gaan bijwonen. Als thema is dit jaar gekozen voor ‘De vier elementen’.
Door de eeuwen heen zijn componisten geïnspireerd door de elementen lucht, aarde, water
en vuur. Op de meest uiteenlopende manieren hebben zij deze inspiratie omgezet in prachtige
muziek. Een selectie daarvan zal tijdens het concert te horen zijn. Om u en de leerlingen goed
voor te bereiden heeft het LSO, in samenwerking met studenten van de kunstfaculteiten van
Hogeschool Zuyd, dit lesmateriaal ontwikkeld.
Het lesmateriaal bestaat uit een leerlingenboekje, een docentenhandleiding en een website.
In het leerlingenboekje ontdekken de leerlingen aan de hand van een stripverhaal ‘The Lost
Symphony’, een legendarisch lied dat de volken van Aether beschermt tegen het kwaad. Deze
‘Lost Symphony’ is natuurlijk een verwijzing naar het concert van het LSO. In het leerlingenboekje
staan opdrachten die in de klas gemaakt kunnen worden samen met de leerkracht. De
opdrachten zijn verdeeld in basisopdrachten en extra (verdiepings)opdrachten. Daarnaast
wordt in het boekje ook het Stormspel uitgelegd. Dit is een geluidenspel dat met de hele klas
gespeeld kan worden, maar dat tevens een onderdeel gaat vormen van het concert.
Dan zullen we het spel proberen uit te voeren met het hele publiek!
Deze docentenhandleiding geeft u meer achtergrondinformatie over de opbouw van de lessen.
Het lesmateriaal is zo ontwikkeld dat dit twee lessen (van ongeveer een uur) in beslag
neemt. Daarnaast heeft u zelf de keuze om voor of na het concert hier extra opdrachten aan
toe te voegen.
De extra opdrachten staan op de website omschreven. Tevens bevinden zich daar ook de filmpjes
en geluidsfragmenten die bij de lessen horen. Wanneer U in het bezit bent van een smartboard,
dan kunnen de filmpjes direct in de klas getoond worden. Mocht dat niet kunnen, dan
is het wellicht mogelijk om de filmpjes in groepsgewijs op de computers te bekijken. Tevens
kunnen leerlingen thuis de website bekijken.
Voor het eerst is dit concert ook aangeboden aan de brugklassen van het voortgezet onderwijs.
Voor deze leerkrachten van deze groepen zit de uitdaging meer in de extra opdrachten
op de website. Voor deze groepen zijn speelstukjes opgenomen die op keyboards of slagwerkinstrumenten
gespeeld kunnen worden.
We wensen u en de leerlingen veel plezier met de voorbereiding op de ’Lost Symphony’ en
alvast veel luistergenot tijdens het concert. Heeft u nog vragen dan kunt u contact met mij
opnemen.
Patrick Letterle
Medewerker Educatie
Limburgs Symfonie Orkest
educatie@limburgssymfonieorkest.nl
3
Limburgs
Symfonie
Orkest

Les 1 : Lucht + Aarde (60 min)
Doel:
- Inleiding op het concert en het thema ‘de Vier elementen’
- Kennismaking met de instrumenten van het symfonieorkest
- Leren over het element lucht: ‘muziek is trilling’
- Leren over het element aarde: ‘muziek is ritme’
- Oefenen eerste deel van het Stormspel
Werkvormen:
- Klassikaal gesprek
- Luisteropdrachten
- Klassikale en groepsopdrachten
Benodigde materialen:
- Leerling-boekjes (blz. 3 t/m 19)
- Computer met internetverbinding (website www.lso.nl/devierelementen) en luidsprekers.
Inleiding
Na het uitdelen van de leerling-boekjes leest u de inleidende tekst op pagina 3. Deze legt uit waar
het boekje voor bedoeld is. U kunt dan nog verder uitleggen wanneer en waar het concert plaatsvindt.
Het stripverhaal op pagina 4 en 5 geeft een goede inleiding op het verhaal van de ‘Lost
Symphony’.
Kern 1: Lucht
Geef de leerlingen de tijd om het stripverhaal bij ‘Lucht’ te lezen. Lees de tekst op pagina 12
onder het kopje ‘Hoe ontstaat geluid’. Bespreek met de leerlingen verschillende manieren waarop
lucht tot trillen gebracht kan worden. Denk daarbij aan bewegingen, met lichaam of voorwerpen,
of aan elektronisch opgewekte trillingen (luidsprekers). Wellicht dat in het gesprek muziekinstrumenten
genoemd kunnen worden. Dit sluit aan bij opdracht 1.
Basisopdracht 1 (blz. 12):
Op de website staan 6 geluidsfragmenten. De instrumenten die te horen zijn, staan afgebeeld in
het leerlingenboekje. Laat de leerlingen achterhalen welke instrumenten ze horen. Afhankelijk
van de voorkennis geeft u de namen vooraf. U kunt er ook voor kiezen de fragmenten één voor
één te bespreken of eerst alle fragmenten af te spelen.
Geluidsfragment Foto Instrument
1 4 Viool
2 3 Pauken
3 1
4 6
5 5 Piccolo
6 2
4

Laat de leerlingen nu de instrumenten rubriceren. Er zijn drie mogelijkheden die voor de hand
liggen:
1. De grootte: De tuba, de contrabas en de pauken zijn grote instrumenten, de piccolo, de viool
en de kleine trom zijn een stuk kleiner.
2. Het materiaal waar het instrument van gemaakt is: De viool, contrabas en piccolo zijn van hout
gemaakt, de andere instrumenten van ijzer en vel (deze laatste soms van dieren, maar vaak van
kunststof).
3. De speelmanier: De viool en de contrabas bespeel je door de snaren te laten trillen (met een
strijkstok of de vingers), de piccolo en de tuba bespeel je door er lucht in te blazen en de pauken
en de kleine trom bespeel je door erop te slaan.
Uit deze laatste indeling volgt dan ook de indeling van de instrumenten van het symfonieorkest:
strijkinstrumenten, blaasinstrumenten en slagwerk.
Basisopdracht 2 (blz 13):
Is het ook mogelijk om lucht te zien? Of kunnen we de effecten van lucht om ons heen zien? We
praten dan natuurlijk over de wind.
Basisopdracht 3:
Is een eerste verwijzing naar het geluidenspel dat later geoefend wordt.
Kern 2: Aarde
Ook nu krijgen de leerlingen de tijd om het stripverhaal bij ‘Aarde’ te lezen.
Basisopdracht 1 (blz.16):
Op de website staat een geluidsfragment met Afrikaanse muziek. Deze muziek wordt op verschillende
momenten en gelegenheden gebruikt. Soms wordt dit ritmische muziekspel ingezet om
stil te staan bij belangrijke zaken in het leven. Stammen komen dan bij elkaar en gaan op deze
muziek dansen en staan stil bij al het moois dat Moeder Aarde te geven heeft. Zij danken haar op
een feestelijke manier.
Lees het blokje ‘Basistheorie’ met de leerlingen.
Basisopdracht 2 (blz. 16):
De leerlingen krijgen een fragment te horen van het werk ‘In de hal van de Bergkoning’ van
Edvard Grieg. Dit zal ook gespeeld worden tijdens het concert. In dit fragment is een melodie te
horen die een aantal keren herhaald wordt. Laat de leerlingen na twee keer luisteren het ritme
zachtjes meetikken.
Extra opdracht 3 (blz. 17):
Op de website staat een filmpje van het Limburgs Symfonie Orkest. Hierop zijn de musici te zien,
maar zonder instrumenten. Ze ‘spelen’ hetzelfde lied nog eens. Laat de leerlingen raden welke
instrumenten ze horen, maar niet zien.
Alle gebruikelijke instrumenten zijn vertegenwoordigd: viool, altviool, cello, contrabas, dwarsfluit,
hobo, klarinet, fagot, trompet, hoorn, trombone, pauken, bekkens, grote trom en triangel.
5

Afsluiting: Stormspel (blz. 18):
In het leerlingenboekje staat omschreven hoe het spel gespeeld moet worden met één element.
We hebben nu twee elementen geleerd: lucht (in de handen wrijven om de wind uit te beelden)
en aarde (met de voeten tikken als de regen op de grond klettert).
Speel het Stormspel eerst met één element. Als dit goed gaat kan het tweede toegevoegd worden.
Dan ziet het spel er in stappen als volgt uit:
1. Iedereen is muisstil
2. De dirigent wijst aan naar links en daar begint iedereen te wrijven in de handen
3. Naarmate de dirigent naar rechts gaat gaan steeds meer leerlingen in de handen wrijven.
4. Helemaal rechts aangekomen wrijft iedereen.
5. De dirigent begint weer links: daar begint iedereen op de grond te tikken met de voeten.
6. Helemaal rechts aangekomen tikt iedereen met de voeten en wrijft niemand meer.
7. Daarna bouwen we af: De dirigent begint links en het tikken verandert weer in wrijven in de
handen.
8. De laatste ronde is dat iedereen stopt met wrijven en dat het weer helemaal stil wordt.
Extra opdracht (blz. 18-19):
Op pagina 19 staat een ritmespel dat past op de melodie van ‘De Bergkoning’. De bovenste rij
blokjes beeldt dat uit. Op de tweede en derde regel staan nog twee ritmes. Oefen eerst regel 1
samen, daarna regel twee. Combineer die twee. Geef wel elke regel een ander geluid, bijvoorbeeld
klappen, tikken op de tafel of op de knieën. Voeg als laatste de derde regel toe. Je mag natuurlijk
ook instrumenten voor dit ritmespel gebruiken.
6

Les 2 : water + vuur (60 min)
Doel:
- Inleiding op het concert en het thema ‘de Vier elementen’
- Leren van het element water: ‘muziek is melodie’
- Leren van het element vuur: ‘muziek is dynamiek’
- Oefenen volledige Stormspel
Werkvormen:
- Klassikaal gesprek
- Luisteropdrachten
- Klassikale en groepsopdrachten
Benodigde materialen:
- Leerling-boekjes (blz. 20 t/m 33)
- Computer met internetverbinding (website www.lso.nl/devierelementen) en luidsprekers.
Inleiding
Geef de leerlingen de tijd om het stripverhaal op pagina 20 en 21 te lezen.
Kern 1: Water
Daarna gaan de leerlingen luisteren naar een ander muziekstuk uit het concert: ‘De Moldau’ van
Bedrich Smetana. Neem met de leerlingen het blokje door over melodie. Vervolgens staan op de
website nog drie geluidsfragmenten. Hierbij hebben andere muzikanten de muziek van Smetana
gebruikt op hun eigen manier. De eerste versie is een DJ, de tweede een gitarist en de derde versie
is een rapper.
Basisopdracht 1 (blz.23):
Laat het eerste geluidsfragment van de les nog een keer horen en laat de leerlingen ontdekken
hoe de melodielijn verstopt zit in het kaartje boven aan pagina 23.
Als het goed is ontdekken ze dat de kustlijn bovenaan ook het hoogteverschil van de melodie
weergeeft. Zodra dit ontdekt is kunnen ze de lijn volgen met hun vinger of zelf zachtjes neuriën.
Extra voor het Voortgezet Onderwijs:
Op dezelfde pagina staat ook een vereenvoudigd speelstuk van de melodie. Dit kunnen de leerlingen
ook oefenen op keyboards of melodisch slagwerk. Dit is ook te combineren met het ritmespel
uit les 1. Alleen zal er nu een opmaat van de melodie aan vooraf moeten gaan.
Kern 2: Vuur
Eerst geven we de leerlingen de kans om het volgende deel van het stripverhaal te lezen. Op de
website staat een animatie van Disney die gemaakt is bij de muziek van ‘De Vuurvogel’ van Igor
Stravinsky. Een fragment van dit werk zal ook tijdens het concert gespeeld worden. Bekijk dit
filmpje klassikaal als dat mogelijk is.
Basisopdracht 1 (blz.27):
Om sterker worden (crescendo) en zachter worden (decrescendo) te oefenen, spreekt de leerkracht
eerst een geluid af, bijvoorbeeld zoemen met de stem of ritselen met een blaadje. De
beschrijving van de oefening staat in het leerling-boekje uitgewerkt.
7

Basisopdracht 2 (blz. 27):
We gaan nu niet kijken naar de Vuurvogel maar steeds luisteren naar een fragmentje. De leerlingen
bedenken nu een teken om het dynamisch verloop van dat fragment weer te geven in de
vakjes op pagina 27. Laat het fragment steeds eerst horen en pas bij de tweede keer tekenen.
Afsluiting: Stormspel (blz. 28)
Het laatste element dat in de klas bijgevoegd wordt, is water. Dit doen we door met de handen op
de knieën te tikken. Oefen dit desnoods eerst apart en vervolgens met alle drie de elementen in
de volgorde zoals beschreven in het leerling-boekje.
Tot slot mogen de leerlingen het stripverhaal aflezen.
Voorbereiding concertbezoek
Voor veel kinderen is het concert de eerste keer dat ze naar een symfonieorkest gaan luisteren.
Om ervoor te zorgen dat iedereen goed kan luisteren en kijken is het belangrijk dat alle
leerlingen de afspraken op pagina 34/35 naleven. Bespreek deze dan ook klassikaal voorafgaand
aan het concert.
Met dank aan de Vrienden van het Limburgs Symfonie Orkest
8