2008-37 - Voet van Oudheusden

mogelijk is om archeologische vondsten op grond van hun vondstcontext
zeer nauwkeurig te dateren, is voor zowel de beker uit Rostock
als de beker uit Luik een vroeg zestiende-eeuwse datering niet geheel
uit te sluiten. Maar het is vrijwel zeker dat beide bekers stammen uit
het tijdvak vóór 1517, het jaar waarin Maarten Luther zijn 95 stellingen
op de deur van de slotkerk van Wittenberg spijkerde. De oudste
monniksbekers zijn dus te plaatsen vóór het feitelijke begin van de
reformatie. Het snelle succes van deze door Luther in gang gezette
beweging vormt net als de bekers een bewijs dat er al iets smeulde. Zo
was er al veel langer kritiek op de levenswandel van de vertegenwoordigers
van de rooms-katholieke kerk. Voorbeeld hiervan zijn de talloze
geestelijken die in de vermaarde Goddelijke Comedie van Dante Alighieri
(1265-1321) voor hun al te aardse levenswandel moeten boeten in de
diepste krochten van de hel. Ook Jeroen Bosch (ca. 1450-1516) en zijn
navolgers beeldden in hun helletaferelen veel van dergelijke lieden als
zondaars af. De Brugse 'Laatste Oordeel'-triptiek, die waarschijnlijk
in het atelier van Bosch ontstond, is hiervan een mooi voorbeeld. Centraal
op het middenpaneel van dit werk zien we een grote groep voor
hun zonden gestrafte stervelingen. Ook een onkuise monnik en non
ontlopen hun straf niet. Als bestraffing voor hun losbandige aardse
bestaan zijn beide zondaars geplaatst in een enorme ketel (afb. 10).
Het door Bosch verbeelde thema van de onkuisheid van kloosterlingen
blijkt ook het onderwerp van enkele vroege steengoed monniksbekers
te zijn. In zowel Dordrecht als Eindhoven kwamen fragmenten van
twee van dergelijke vrijwel identieke vroeg zestiende-eeuwse bekers
DE 'sprekende' monnik uit culemborg 13
io AteliervanJeroen
Bosch, 'Laatste Oordeel',
ca. 1486, detail- 'onkuise
monnik en non in de
hel', Groeningemuseum
Brugge.