SALDUZ: - Federale politie

p4 inforevue 042011
Nieuwe wetten, nieuwe praktijken
Tekst Stefan Debroux
Fotografie Ruben Accou & Jos Balcaen
SALDUZ:
‘Salduz’ is het verhaal van een jonge Turk die
via een ommetje bij het Europees Hof voor
de Rechten van de Mens een schokgolf in
Europese politie- en justitiemiddens teweegbracht.
Met het Salduz-arrest werpt het Hof een
nieuw licht op de organisatie van verhoren en
op de rechten van verdachten. Die kunnen vanaf
1 januari 2012 al vóór het eerste verhoor de
bijstand van een advocaat inroepen. Dat is een
historisch breekpunt. De nieuwe Salduz-regels
dwingen politiemensen en magistraten tot
nieuwe gewoonten en creatieve werkwijzen.

Nieuwe wetten, nieuwe praktijken . inforevue 042011 p5
BIJSTAND DOOR
ADVOCAAT BIJ VERHOOR
“Onschuldigen hebben geen voordeel door te zwijgen. Onschuldigen claimen het recht om te spreken, zoals schuldigen zich beroepen op het voorrecht om te zwijgen” -
Jeremy Bentham, Engelse jurist, °1748-1832.
Beste collega’s
1 januari 2012. We zullen het geweten hebben. De wet
‘Salduz’ van 13 augustus 2011 tot wijziging van het wetboek
van strafvordering en van de wet van 20 juli 1990
op de voorlopige hechtenis treedt in voege. En deze wet
heeft verregaande gevolgen voor ons gerechtelijk werk.
Meer dan ooit. Meer dan de wet op de voorlopige hechtenis.
Meer dan de zogenaamde ‘kleine Franchimont’. En
niet alleen voor de recherche, lokaal en federaal. Maar
zeker ook voor de interventiediensten, die in geval van
heterdaad aanhoudingen, een pak meer werk zullen moeten
verrichten.
Oh neen! Het zal ons werk niet verlichten. Oh neen!
Het zal ons werk niet efficiënter maken. (Nog) meer
papier. Meer uitleg aan de verhoorde. Contact met de
permanentiedienst van de advocaten. Wachten op de
komst van de raadsman. Vertrouwelijk overleg van 30
minuten. Aanwezigheid tijdens verhoor. Oh neen! Ons
werk zal niet eenvoudiger worden.
En toch, we zijn blij dat de wet er is.
Niet alleen omdat hierdoor een einde komt aan de vele,
soms individuele initiatieven, bedoeld om tegemoet te
komen aan de - overigens onoverkomelijke - Europese
rechtspraak. We stappen dus af van de chaos.
Maar vooral omdat deze regelgeving ons zal verplichten
ons te professionaliseren. Voor al diegenen die kwaliteit
willen brengen in het gerechtelijk werk, is de Salduzwet
een hefboom.
Zijn we er klaar voor? Zeker niet 100%. Enorme inspanningen
ten spijt, bijvoorbeeld inzake vorming. Ik grijp de
gelegenheid aan om de collega’s te danken die bijgedragen
hebben tot het overbrengen van de boodschap. Maar
iedereen zal begrijpen dat we in 4 maanden tijd niet overal
de infrastructuur optimaal kunnen aanpassen.
Het wordt dus kwestie van er het beste van te maken.
We zullen met zijn allen deze wet zo loyaal mogelijk
uitvoeren. In het belang van de rechtsstaat. In het
belang van de betrokken partijen. We hebben er alles bij
te winnen. Volgens mij zelfs het respect van de advocaten.
Yes we can!
Paul Van Thielen - Commissaris-generaal a.i.
BRUSSEL/WETTEREN – Er was eens ... een minderjarige
jongen, Salduz, die in 2001 op straat kwam om te betogen
voor de Koerdische afscheidingsbeweging PKK. Maar
die betoging was verboden en Salduz werd gearresteerd.
Tijdens het eerste verhoor door de Turkse politie – zonder
advocaat – legde hij bekentenissen af. Later op zijn proces
trok hij zijn woorden in. Hij claimde dat de bekentenis
onder dwang tot stand was gekomen. De rechter had
daar geen oren naar en veroordeelde hem, op basis van
die bekentenis. Salduz bleef niet bij de pakken zitten en
haalde op 27 november 2008 uiteindelijk zijn gram voor
het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM)
dat Turkije veroordeelde wegens schending van het recht
op een eerlijk proces.
Fundamenteel recht
De toegang tot een advocaat tijdens de strafprocedure is
één van de fundamentele waarden van het recht op een
eerlijk proces. Het recht op een eerlijk proces staat gebeiteld
in artikel 6 van het Europees Verdrag voor de Rechten
van de Mens (EVRM). In het arrest ‘Salduz versus Turkije’
beslist het EHRM dat dit recht van toepassing is vanaf
het eerste verhoor, tenzij er ernstige redenen zijn om die
toegang te beperken. Het is vooral de notie ‘voor het eerste
verhoor’ die sinds 2008 als een zwaard van Damocles
boven de hoofden van de wetsdienaars hangt
...
1 .
“Mijns inziens betekent Salduz een revolutie in ons rechtssysteem”,
stelt commissaris Alex Jacobs van de federale
gerechtelijke politie van Dendermonde. “In de inquisitoire
procedure zoals wij ze kennen, voeren politie, parket
en onderzoeksrechter een niet-tegensprekelijk vooronderzoek
naar strafbare feiten. In dit stadium is er geen
tegenspraak en is de advocaat bijgevolg ook niet aanwezig
bij de onderzoeksverrichtingen. In landen met een ander
rechtssysteem, zoals de Verenigde Staten en het Verenigd
Koninkrijk, merk je dat advocaten sneller tussenkomen
tijdens het onderzoek. Niet om een pleidooi te houden,
wel om te waken over de fundamentele rechten van de verdachte.
Het Salduz-arrest ligt in de lijn van dat principe.”
Het Hof schept dan wel duidelijkheid over het rechtsprincipe;
hoe dat praktisch moet worden ingevuld is een ander
paar mouwen. Zonder wettelijke basis noch richtlijnen bleef
het koffi edik kijken, laat staan dat er eenduidigheid en
eensgezinsheid bestond over de terminologie. Wat is een
verhoor? Wie is een verdachte? Wat valt onder de noemer
‘bijstand’? Op welk soort misdrijf is Salduz van toepassing?

p6 inforevue 042011 . Nieuwe wetten, nieuwe praktijken
...
Een COL als leidraad
Drie jaar lang konden politie en gerecht
schermen met het juridische vacuüm om
hun verhoorpraktijken (nog) niet af te
stemmen op het Salduz-arrest. Maar op
1 januari 2012 breekt ook in België onomkeerbaar
het Salduz-tijdperk aan. Wie dan
de Salduz-regels aan zijn laars lapt, dreigt
‘wegens procedurefouten’ een vrijgeleide
aan een verdachte te schenken.
Op 13 augustus 2011 heeft de Belgische
wetgever het fundament van de nieuwe en
bijkomende rechten van te verhoren personen
vastgelegd in een wet. Vervolgens
was het de beurt aan een team van architecten
om de wet om te zetten in een
werkbare leidraad voor magistraten en
politiemensen. Het resultaat is een rondzendbrief
van het College van Procureursgeneraal
bij de hoven van beroep, de COL
8/2011 van 23 september 2011, waarin het
toepassingsgebied van de Salduz-wet
wordt uitgediept. De COL omvat een waslijst
aan richtlijnen, waaronder de bijstand
van een advocaat bij het verhoor van een
gearresteerde persoon. 2
Flexibiliteit
De Salduz-regels betekenen een ingrijpende
impact op het dagelijkse doen en
laten van politiemensen, zowel voor interventieteams
als voor rechercheurs. Hoe
organiseer je bijvoorbeeld het vertrouwelijk
voorafgaandelijke overleg3 tussen een
(agressieve) verdachte en een advocaat?
Ook hoofdcommissaris Gerritjan Maes,
korpschef van de lokale politie Laarne/
Wetteren/Wichelen bereidt zich voor op
wat onherroepelijk komen zal: “We moeten
nadenken over een resem praktische zaken,
zoals de inrichting van de verhoorruimte
waarbij de mogelijkheid tot vertrouwelijk
overleg moet rijmen met veiligheid. Zoals
bij vele politiekorpsen zal dit een minimum
aan creativiteit (lees: verbouwingswerken)
vergen. En dan is er uiteraard de tijdsbesteding
en de beschikbaarheid van inter-
.............................................................................................................................
IEDEREEN ONDERDOMPELEN IN EEN BADJE
SALDUZ
GENT – Wie ‘nieuwe regels’ zegt, zegt ook ‘navorming’. Voor de Oost-Vlaamse
politiezones springt de politieschool Opac in de bres. Onder impuls van hoofdcommissaris
Marc Bockstaele, expert in verhoortechnieken en Yves Liègeois,
de Procureur-generaal van Antwerpen, is een opleiding-op-maat uitgewerkt.
Hoofdinspecteur met bijzondere specialisatie Claude Vannieuwenhuyse is één van
de docenten die Oost-Vlaamse collega’s onderdompelt in een badje Salduz-leer:
“Er wordt getornd aan de reflex van elke goedmenende flik voor wie een dossier
pas rond is als de verdachte ondervraagd is. De nieuwe filosofie rond waarheidsvinding
en bewijskracht luidt: moet de verdachte wel verhoord worden om
de waarheid te vinden? Tegelijk moeten we nauwgezet omgaan met de Salduzregels.
Een tip die ik meegeef, is wie schrijft die blijft. Zorg er altijd voor dat je
processen-verbaal volledig en waterdicht zijn. Het Salduz-verhaal is trouwens
niet àf. Het blijft een beetje de kat uit de boom kijken en wachten op rechtspraak.”
.............................................................................................................................
ventieteams en rechercheurs...”
“Binnen de noodhulp zie ik een bedreiging
omdat interventieploegen geblokkeerd
zullen zitten als ze bij een arrestatie (bijvoorbeeld
voor intrafamiliaal geweld)
twee uur op een advocaat moeten wachten.
Overuren, diensten die uitlopen of
het inzetten van een extra team lijken
onvermijdelijk. Bovendien komt de onderlinge
steun tussen interventieteams van
aangrenzende politiezones daardoor in
het gedrang. Ook voor de recherche broeit
er wat. Stel dat we bij elke arrestatie waarbij
de Salduz-regels van toepassing zijn
systematisch een rechercheur terugroepen
om het zaakje af te handelen, dan dringt
een uitbreiding van deze dienst zich op.
Die mensen hebben nu al hun handen vol!
Vooralsnog is het moeilijk om de echte
impact in te schatten. Hoe dan ook zal
Salduz ons tot fl exibiliteit dwingen. De
praktijk zal uitwijzen welke maatregelen
nodig zijn om de organisatie bij te sturen
en hoeveel extra geld dat zal kosten...”
Verandering ontlokt weerstand, dat
beseft ook Gerritjan Maes: “De mensen
op het terrein vrezen de extra werklast
AAN ÉÉN ZEEL TREKKEN
DENDERMONDE – De rechercheurs van de federale gerechtelijke politie van Dendermonde arresteren
jaarlijks ongeveer 130 personen, van wie een 40-tal op het conto van de sectie Eigendommen waarvan
Alex Jacobs diensthoofd is. “Dat betekent 130 keer de Salduz-regels toepassen. Wij zijn er al een tijdje
mee bezig. Bovendien hebben we in Dendermonde de luxe dat er een nieuwbouw met verhoorlokalen
op maat van Salduz in de stellingen staat.” Commissaris Jacobs maakt een bedenking bij de rol van
de advocaat bij de verhoren tijdens de eerste 24 uur na de vrijheidsbeneming. “Volgens de richtlijnen
in de rondzendbrief COL 8/2011 beperkt zijn rol zich eerder tot waarnemer. Maar langs de andere
kant ligt het voor een advocaat voor de hand dat hij de rechten van zijn cliënt zo actief mogelijk en ten
volle wil kunnen verdedigen 1 . Uiteindelijk zullen de praktijk en rechtspraak uitwijzen wat kan en wat
niet kan. Ik hou alvast een pleidooi voor een gemeenschappelijke gedragscode tussen politie, justitie
en balie zodat de waarheidsvinding bij het uitvoeren van verhoren maximaal blijft primeren.”
door de Salduz-regels. Niemand zit te
wachten op ellenlange doorlooptijden
op kantoor. Zoiets wekt weinig enthousiasme
op. Maar dura lex, sed lex. Ik vat het
fi losofi sch op: het zou een democratische
rechtsstaat onwaardig zijn om zich niet
aan te passen aan een rechtsprincipe.” ❚
1 De arresten van het Europees Hof voor de Rechten
van de Mens zijn bindend voor de landen die
het Hof erkennen. Met andere woorden: België
moest het Salduz-arrest omzetten in wetgeving
en willens nillens toepassen.
2 Later verschenen nog 3 addenda bij die
rondzendbrief: de COL10/2011, COL12/2011 en
COL13/2011.
3 Dat recht is van toepassing op het eerste
verhoor van een verdachte die verhoord wordt
over misdrijven met een minimumdrempel van
zwaarwichtigheid, in casu misdrijven waarop
een gevangenisstraf van minstens één jaar
staan zoals voor opzettelijke slagen en verwondingen
het geval is. Voor wie te diep in het
glas heeft gekeken en bij een verkeerscontrole
tegen de lamp loopt of voor wie het op een voetbalwedstrijd
te bont maakt en de voetbalwet
overtreedt, is dit niet van toepassing.
.............................................................................................................................................................................................
1 Die stelling kwam ter sprake op de CPS-studiedag over Salduz op 13 september 2011. Meer info op
www.politiestudies.be of in de publicatie: Bockstaele, M., Devroe, E., Ponsaers, P., Salduz - Bijstand
van advocaten bij verhoren, Antwerpen, Maklu, 2011, 361 p.
.............................................................................................................................................................................................

Salduzz
WETTEREN – De Salduz-logica grosso modo in een notendop: wie verhoord wordt moet weten waar hij aan
toe is en hoeft zichzelf niet aan de galg te praten. Een verdachte heeft het recht om te zwijgen en mag vóór
het eerste verhoor vertrouwelijk overleg plegen met een advocaat. En wie is aangehouden heeft bij de verhoren
binnen de eerste 24 uur vanaf zijn vrijheidsbeneming recht op bijstand door een advocaat.
“You have the right to remain silent”
Vanaf 1 januari 2012 moet ieder verhoor – van een verdachte, een getuige
of een slachtoffer – beginnen met een bondige mededeling van de feiten
waarover hij/zij verhoord wordt en een soort standaardformule of letter
of rights, genre het Amerikaanse You have the right to remain silent. “We
moeten van bij het begin open kaart spelen”, vertelt commissaris William
Van Leuven, diensthoofd van de lokale recherche in Wetteren. “Voor een
rechercheur is dat een streep door de rekening omdat het moeilijker
wordt om het verrassingseffect uit te spelen als troef, zeker bij het eerste
verhoor van een verdachte die bovendien voorafgaandelijk overleg kan
plegen met zijn advocaat. Ik denk dat bij onderzoeken naar pakweg veelplegers
of meesteroplichters het zwaartepunt nog meer zal verschuiven
naar sporenonderzoek en het vergaren van materiële bewijzen en getuigenverklaringen.
Bovendien is de nuance tussen ‘getuige’ en ‘verdachte’
erg belangrijk, want als iemand die als getuige gehoord wordt plots uit de
biecht klapt over een zedenfeit, dan stopt het verhoor ten voordele van het
vertrouwelijk overleg met de advocaat.”
Nieuwe wetten, nieuwe praktijken . inforevue 042011 p7
Op uitnodiging naar de politie
Zaterdagnacht, vechtpartij op de markt. Als de politie ter plaatse komt, zijn
de gemoederen bedaard. Er zijn zichtbaar klappen gevallen, maar er is niet meteen aanleiding om iemand in de
boeien te slaan. In Salduz-termen betekent dit dat de verdachte wiens vrijheid niet is ontnomen, vòòr het eerste
verhoor vertrouwelijk overleg kan plegen met een advocaat. “In de realiteit kan die verdachte op eigen houtje
op zoek naar een advocaat. En binnen een redelijke termijn krijgt hij een uitnodiging in de bus om verhoord te
worden”, zegt William Van Leuven. “Ik zie dit als een pluspunt voor interventieteams. In plaats van zaterdagnacht
een verdachte te verhoren, kan dit later. Zo creëer je meer tijd voor een kwalitatief proces-verhaal of
getuigenverhoor. Anderzijds lijkt die situatie absurd. Je hoort de publieke opinie al roepen: Ze hadden hem en
hebben hem laten gaan!”
Flik = timemanager
Flikken zijn opgevoed met de 24-5-30-regel. Wie iemand oppakt voor een misdrijf en wil aanhouden, heeft
24 uur de tijd om bij de procureur des Konings of onderzoeksrechter een aanhoudingsbevel te bekomen.
Vervolgens moet die persoon binnen de 5 dagen voor de raadkamer verschijnen die de aanhouding al dan
niet bevestigt voor de duur van 30 dagen. De Salduz-regels maken die 24 urenfase wat complexer omdat een
verdachte recht heeft op bijstand door een advocaat voor het eerste verhoor en tijdens de verhoren binnen de
24 uur vanaf zijn vrijheidsbeneming. “We zullen als volleerde timemanagers rekening
moeten houden met wacht- en doorlooptijden”, besluit William Van Leuven.