Dr. Michiel de Weger - Nederlandse Officieren Vereniging

Dr. Michiel DE WEGER
Nederlandse Defensie
Academie
o pi n i e
Onbekend en
onbemind?
In militaire vakbladen vindt al enige jaren een debat plaats over de groei en het
toenemend belang van militaire speciale eenheden (MSE). Daarbij wordt vaak
gewezen op hun grote successen in de eerste fasen van de conflicten in Afghanistan
(2001-2002) en Irak (2003). In de literatuur wordt ook gewezen op de belangrijke rol
die de MSE spelen in de wereldwijde strijd tegen het terrorisme. In het debat worden
de vragen gesteld of de MSE leidend zijn geworden binnen de krijgsmacht, of sprake
is van een nieuwe, dominante vorm van oorlogsvoering, of andere delen van de
krijgsmacht steeds meer op de MSE zullen gaan lijken en zelfs of de krijgsmacht in
toekomst voor een groot deel nog ‘slechts’ uit MSE zullen bestaan.
Carré 6 - 2011 pagina 20
Algemene Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (AIVD)
Brigade Speciale Beveiligingsopdrachten (BSB)
counterterrorism (CT)
direct action (DA)
force protection (FP)
Koninklijke Marechaussee (KMar)
Korps Commandotroepen (KCT)
maritieme special operations forces (MarSOF)
Militaire Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (MIVD)
militaire speciale eenheden (MSE)
military assistance (MA)
Nederlandse Speciale Operaties Commando (NLDSOCOM)
special reconnaissance (SR)
De Nederlandse krijgsmacht is drie MSE rijk. De
bekendste is wellicht het Korps Commandotroepen
(KCT) van de Koninklijke Landmacht, maar ook de
Koninklijke Marine heeft, als deel van het Korps
Mariniers, maritieme special operations forces: de
MarSOF. Als derde MSE bestaat er binnen de
Koninklijke Marechaussee (KMar), een voor dit deel
van de krijgsmacht duidelijk speciale eenheid: de
Brigade Speciale Beveiligingsopdrachten (BSB). Over
de Nederlandse MSE is niet veel gepubliceerd. De
eenheden zijn met enige regelmaat in de media te zien,
maar buiten de krijgsmacht is ongetwijfeld slechts
StrategiSche keuzeS
voor de Speciale eenheden
weinig bekend over hoe de MSE zijn georganiseerd en
over hun werk. Boeken over de Nederlandse MSE,
inclusief uitgebreidere beschrijvingen van hun operaties
in het buitenland, zijn er nog niet. In het buitenland,
vooral de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk,
verschijnen wel veel boeken over MSE-organisaties en
hun werkzaamheden, bijvoorbeeld hun operaties in Irak
en Afghanistan. In de Verenigde Staten en het Verenigd
Koninkrijk verschijnen ook met regelmaat boeken
waarin (ex-)leden van MSE beschrijven wat zij hebben
meegemaakt.

Onderzoek
De afgelopen twee jaar heb ik de Nederlandse MSE en
hun inzet buiten Nederland bestudeerd. Belangrijkste
vraag daarbij was of zij belangrijker zijn geworden voor
de operaties van de Nederlandse krijgsmacht en of kan
worden verwacht dat deze ontwikkeling doorgaat. Om
deze vraag te kunnen beantwoorden, onderzocht ik
eerst hoe de vermeende opkomst en de toekomst van
MSE kunnen worden onderzocht. Ik beschreef de MSE
en hoe zij binnen Defensie zijn gepositioneerd, alsook
hoe zij zich in personeelsaantallen in vergelijking met de
rest van de krijgsmacht sinds 1990 hebben ontwikkeld.
Een groot deel van mijn (nog) niet gepubliceerde studie
bevat beschrijvingen, uit openbare bronnen, van de
operaties en individuele acties van de MSE. Op basis
hiervan analyseerde ik hun bijdrage aan het geheel van
de Nederlandse militaire inzet: is de bijdrage van de
speciale eenheden belangrijker geworden en in hoeverre
deden zij echt speciaal werk? Tot slot analyseerde ik of
kan worden verwacht dat de MSE nog belangrijker zullen
worden. In dit artikel geef ik de belangrijkste bevindingen
van mijn onderzoek weer en doe ik aanbevelingen welke
hoofdkeuzes de komende tien jaar mijns inziens voor de
MSE moeten worden gemaakt.
Onderzoeksinstrumentarium
Op basis van internationale literatuur over dit
soort eenheden kan een instrumentarium worden
ontwikkeld om de MSE en hun inzet te beschrijven en
analyseren. In de eerste plaats kan worden gekeken
naar de ontwikkeling van hun personeelsaantallen,
organisatie, taken, personeel, opleiding, training en
materieel. Van belang is ook te bepalen welke soort
speciale eenheden binnen de Nederlandse krijgsmacht
bestaan, wat hun plaats is binnen Defensie, welke
interne en externe samenwerkingsrelaties zij hebben
en hoe politiek-bestuurlijke besluitvorming over hun
inzet plaatsvindt. Belangrijke vraag daarbij is of de
Nederlandse MSE organisatorisch een speciale positie
innemen. In de wetenschappelijke literatuur wordt
erop gewezen dat een te lage positionering kan leiden
tot een overmatig gebruik van de MSE voor reguliere
militaire doelstellingen (conventional forces bias). Wat
betreft de operaties die de MSE hebben uitgevoerd
moet worden gekeken aan welke Nederlandse militaire
operaties zij hebben deelgenomen, hoe groot hun
bijdrage was, welke resultaten zij behaalden en of
zij wel speciaal, dat wil zeggen anders dan reguliere
eenheden, werden ingezet. Wat dit laatste betreft moet
onderscheid worden gemaakt tussen overt (openlijk),
covert (onzichtbaar) en discrete (niet tot de eenheid te
herleiden) optreden. Bezien dient te worden in hoeverre
de MSE werden gebruikt voor hun hoofdactiviteiten:
special reconnaissance (SR), direct action (DA) en military
assistance (MA) dan wel bijkomende activiteiten van
dit soort eenheden. Geanalyseerd kan ook worden op
welk niveau (strategisch, operationeel of tactisch) ze
werden ingezet, in hoeverre de grondbeginselen van
speciale operaties voor het verkrijgen van relatieve
superioriteit werden toegepast en of werd bijgedragen
aan de strategische verlamming van de tegenstander –
wat volgens de internationale literatuur de strategie
van speciale eenheden moet zijn. Tot slot, om de
toekomst van de MSE in kaart te brengen moeten vooral
veranderingen in de veiligheidsomgeving en het politieke
draagvlak voor deze eenheden worden onderzocht.
Uitgebreid stelsel
Zoals al werd aangegeven kent de Nederlandse
krijgsmacht drie MSE (KCT, MarSOF en BSB).
Deze samen zijn sinds begin jaren 1990 wat betreft
personeelsomvang verdubbeld (van ongeveer 500 naar
1.000) terwijl de rest van de krijgsmacht bijna halveerde,
maar vormen nog steeds slechts een klein deel van de
totale omvang van het ministerie van Defensie: 1 á 2%.
De MSE worden van binnen en buiten de Nederlandse
Carré 6 - 2011 pagina 21

Carré 6 - 2011 pagina 22
krijgsmacht ondersteund en er bestaat een uitgebreide
politiek-ambtelijke besluitvormingsprocedure voor inzet
van de eenheden in het buitenland. Daarin speelt ook
de afdeling Joint Speciale Operaties, die deel uitmaakt
van de Directie Operaties onder de Commandant
der Strijdkrachten, een belangrijke rol. De MSE en de
afdeling Joint Speciale Operaties zijn wel betrekkelijk
laag, op vier tot zes niveaus onder de minster, dus niet zo
speciaal binnen de Defensieorganisatie gepositioneerd.
Nederland beschikt over een uitgebreid MSE-stelsel
van ‘zwarte’ antiterreureenheden (de Unit Interventie
Mariniers, die deel uitmaakt van MarSOF), ‘groene’
eenheden voor optreden in meer bedreigende
omgevingen (KCT en de rest van de MarSOF), ‘blauwe’
politiële (BSB) en ‘bruine’ ondersteunende eenheden
(compagnieën van het Korps Mariniers en de Lucht
Mobiele Brigade). De Nederlandse MSE worden vooral
opgeleid en getraind in SR, DA en de ‘bijkomende’
taken counterterrorism (CT), counterdrugs, force protection
(FP) en non-combattant evacuations. Voor de BSB en
de MarSOF (de Unit Interventie Mariniers) ligt, in
tegenstelling tot KCT en de andere delen van MarSOF,
een groot deel van hun taak in Nederland.
Toegenomen operationeel belang
Uit de vele in openbare bronnen (veelal bladen en
herinneringsboeken uitgegeven door delen van Defensie)
kan wel degelijk worden opgemaakt dat de MSE
belangrijker zijn geworden voor de operaties van de
Nederlandse krijgsmacht. De eenheden zijn sinds het
einde van de Koude Oorlog niet vaker aan Nederlandse
militaire operaties gaan deelnemen. Aan een deel van de
operaties die sinds 1990 werden uitgevoerd, leverde de
MSE slechts kwantitatief en kwalitatief kleine bijdragen.
In deze groep vallen de beveiliging door de BSB,
maritieme operaties en landoptreden in het voormalig
Joegoslavië, Irak en enkele non-combattant evacuations.
Wel is over de jaren een lichte toename van het belang
van de MSE te zien. Over de directe resultaten van de
inzet van de MSE in de genoemde operaties is maar
weinig bekend. Wel lijkt het erop dat (te) weinig verschil
werd gemaakt met reguliere eenheden. Zo werd, voor
zo ver uit openbare bronnen kon worden achterhaald,
bijna alleen overt opgetreden, was lang niet altijd sprake
van de uitvoering van de hoofdtaken, maar vaak wel van
de ‘bijkomende taken’ van FP en in mindere mate ook
CT en Joint Commissioned Observers/Field Liaison Teams
(een soort inlichtingen- en bemiddelingseenheden). Het
is echter niet zo dat de Nederlandse MSE alleen maar
deden waarvoor ze - volgens de veelal Angelsaksische
literatuur – niet bedoeld zijn: in veel gevallen werden ze
wel op militair-strategisch niveau ingezet.
In Afghanistan speelden de Nederlandse MSE een grotere
rol. Hun inzet in Kaboel, Kandahar en Uruzgan was van
aanzienlijk belang. Dit blijkt ook uit de directe resultaten
van hun inzet (aantallen arrestanten, uitgeschakelde
tegenstanders, in beslag genomen munitie etc.), al
is daarover waarschijnlijk niet alles bekend. De MSE
werden ook in Afghanistan maar ten dele anders gebruikt
dan reguliere militaire eenheden. Ook in Nederland lijkt
dus sprake van een conventional forces bias. Zo wordt
veel overt en voor DA en SR opgetreden. Veel tijd werd
besteed aan de ‘slechts’ bijkomende taken FP en CT,
terwijl tijdens de inzet van Viper in Uruzgan relatief veel
‘normale’ infanterieactiviteiten werden uitgevoerd. Een
aanzienlijk deel van de inzet van de MSE vond plaats op
strategisch niveau, maar ook veel op operationeel en
zelfs tactisch niveau. Ze lijken sommige grondbeginselen
voor speciale operaties wel (een simpel en geheim plan,
uitgevoerd met verrassing, snelheid en doeltreffendheid)
toe te passen, maar van herhaaldelijk en realistisch
vooroefenen van DA-inzet lijkt nauwelijks sprake. In
slechts de helft van de operaties werd geprobeerd de
tegenstander strategisch te verlammen.
Potentie voor verdere groei
Kan worden verwacht dat de trend van de afgelopen
decennia zich voortzet en de MSE nog belangrijker
worden voor de krijgsmacht? Op basis van internationale
veiligheidsstudies werd geconcludeerd dat dit inderdaad
zou kunnen gebeuren. De kans op grote, interstatelijke
oorlogen wordt nog kleiner, terwijl irreguliere conflicten,
waarin de MSE meer dan reguliere militaire eenheden
een rol kunnen spelen, worden verwacht in aantal toe
te nemen. Uit interviews met academici, ambtenaren,
militairen en politici bleek bovendien dat de MSE een
behoorlijk draagvlak voor verdere groei genieten. Hun
omgeving verwacht meer vraag naar de inzet van deze
eenheden en vindt dat zij meer taken mogen krijgen –
al bestaat er geen overeenstemming welke. Voor een
verdere ‘opmars’ van de MSE bleken wel vier grote
knelpunten te bestaan: rekrutering van voldoende
personeel, een beperkt draagvlak onder politici, binnen
de krijgsmacht en in de publieke opinie, de (lage)
organisatorische positionering van de MSE, alsook het
onderscheid met de reguliere delen van de krijgsmacht.
In de literatuur werden voldoende suggesties gevonden
om deze knelpunten weg te nemen. Deze werden
gebruikt om aanbevelingen te doen voor de toekomst
van de Nederlandse MSE.
Strategische keuzes
De MSE zijn voor de Nederlandse krijgsmacht en haar
operaties onmiskenbaar belangrijker geworden. Deze
militairen hebben in veel operaties een waardevolle
bijdrage geleverd, vele malen zeer intensief gevochten
en groot persoonlijk gevaar gelopen. In dat opzicht
verdienen ze diep respect. Desondanks moet worden
geconstateerd dat ze suboptimaal worden gebruikt. Aan
de twee operaties waaraan in het internationale debat
over de opkomst van de MSE wordt gerefereerd (de
strijd in Afghanistan in 2001 en begin 2002, en de oorlog
tegen Irak in 2003 – overigens zelf meer voorbeelden
van reguliere conflicten) namen zij voor zover bekend
niet deel. De Nederlandse MSE zijn bijzonder goed
opgeleid en uitgerust, maar worden lang niet altijd voor
echt speciale operaties ingezet. Dit lijkt vooral het gevolg
van politiek-bestuurlijke voorkeuren en hun betrekkelijk
ondergeschikte positie binnen de krijgsmacht en de
bredere Nederlandse veiligheidsarchitectuur. De
inzet van de MSE zou meer in overeenstemming met
hun speciale capaciteiten moeten worden gebracht.
Maar welk van beide factoren moet hiervoor worden

ijgesteld? Moeten zij specialer worden ingezet of minder
speciaal worden geselecteerd, getraind en uitgerust?
Op basis van dit onderzoek kan ik daar geen keuze in
maken. Het is vooral een politiek-bestuurlijke afweging,
geen wetenschappelijke exercitie, welke taken de MSE
zouden moeten hebben. In de toekomst zouden ze wel
nog belangrijker kunnen worden voor de Nederlandse
militaire operaties, maar of dat daadwerkelijk zal
gebeuren is de vraag. Ik kan slechts aandringen op
het maken van keuzes op politiek-strategisch niveau.
De hieronder geformuleerde aanbevelingen geven de
belangrijkste beslispunten en mogelijke vervolgacties aan.
Minder regulier werk
Ten eerste zal binnen de krijgsmacht, dus met
gebruikmaking van geheime informatie over alle
uitgevoerde operaties en acties, moeten worden bepaald
of de MSE inderdaad suboptimaal worden gebruikt.
Als dit zo is dan moet worden bepaald voor welke
activiteiten de MSE in de toekomst wel en niet zullen
worden gebruikt. Daartoe moeten nieuwe richtlijnen
worden opgesteld en daarna gehandhaafd.
Specialere positie
Ten tweede: als de keuze wordt gemaakt de MSE in de
toekomst meer voor strategische doelen in te zetten,
dan verdient het aanbeveling de MSE van de conventional
force bias te verlossen. De drie eenheden worden hoger
en specialer binnen de Defensieorganisatie ingebed.
De MSE blijven deel van de KM, KL en KMar, maar
worden alle direct onder de commandant van hun
krijgsmachtdeel geplaatst. De huidige afdeling Joint
Speciale Operaties wordt uitgebouwd tot een volledige
militaire staf met ondersteunende secties en krijgt
als nieuwe naam het Nederlandse Speciale Operaties
Commando (NLDSOCOM). Het NLDSOCOM heeft
nauw overleg met de Dienst Speciale Interventies,
om conflicten tussen binnen- en buitenlandse inzet
van de MSE te voorkomen. Binnen Defensie krijgt
NLDSOCOM een vergelijkbare positie als de Militaire
Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (MIVD) en de KMar:
direct onder de secretaris-generaal, met een speciale
relatie met de minister. Het verdient dan aanbeveling
NLDSOCOM, net als nu al voor de MIVD en de
KMar gebeurt, interdepartementaal aan te sturen. De
betrokken ministeries (Algemene Zaken, Defensie,
Veiligheid en Justitie, en Buitenlandse Zaken) stellen
samen lange termijn-programma’s voor de MSE
vast. Zo moeten er aparte programma’s komen op
terreinen als internationale criminele organisaties,
CT, counterproliferation, arrestatie van (oorlogs-)
misdadigers, conflictpreventie, MA en strategische
inlichtingenvergaring. Naast de uitvoering van deze
strategische programma’s kan NLDSOCOM worden
gevraagd bij te dragen aan operaties van de reguliere
delen van de krijgsmacht. Met de toename van justitiële
activiteiten (criminaliteitsbestrijding, CT en arrestatie
van oorlogsmisdadigers) is het wenselijk de BSB voor
buitenlandse werkzaamheden als volwaardige component
in NLDSOCOM op te nemen. Om deze taken uit te
voeren werken de MSE intensief samen met de MIVD,
de Algemene Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (AIVD),
de Nationale Recherche, het Openbaar Ministerie en
buitenlandse (MSE-)organisaties. Opleiding en uitrusting
van de MSE worden voor de nieuwe taakvelden waar
nodig aangepast. Per taakveld moeten gespecialiseerde
teams worden getraind en samengesteld; in ieder geval
voor de drie hoofdtaken van DA, MA en SR.
Meer draagvlak
Ten derde, als blijkt dat er initieel te weinig draagvlak
is om de MSE meer en specialer in te gaan zetten,
verdient het aanbeveling te proberen de onbekendheid
van en het wantrouwen jegens deze eenheden te
verminderen. Dit kan door meer transparantie en
externe controlemogelijkheden te bieden (de politiekambtelijke
besluitvorming over inzet van de MSE kan
blijven bestaan, inclusief het in vertrouwen inlichten van
fractievoorzitters in de Tweede Kamer). De volgende
maatregelen kunnen daar aan bijdragen. Middels
bijeenkomsten wordt aan politici en media meer dan
nu duidelijk gemaakt wat speciale eenheden zijn, hebben
gedaan en wel of niet kunnen. Publieksvoorlichting over
de MSE wordt actiever en uitgebreider. Meer dan nu
wordt (wetenschappelijk) onderzoek gedaan naar hun
inzet. De speciale eenheden publiceren net als de AIVD
en de MIVD een jaarverslag. Inlichtingenvergaring, CT,
counterdrugs en criminaliteitsbestrijding door de MSE in
het buitenland worden opgenomen in de Nederlandse
wet- en regelgeving die geldt voor inlichtingendiensten
en antiterreureenheden. Net zoals voor binnenlandse
terreurbestrijding wordt voor de MSE een speciale
Officier van Justitie aangesteld. Klachten over hun
optreden kunnen, net als nu voor de AIVD en de
MIVD, worden ingediend bij de Commissie van Toezicht
betreffende de Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten – die
dan wellicht een iets andere naam moet krijgen.
Meer personeel?
Ten vierde, als de combinatie van bovenstaande
(meer taken en meer speciale operaties, maar minder
reguliere inzet) resulteert in meer werk voor de MSE,
wat geenszins zeker is, dan moet worden gezorgd
dat zij verder in personeelsomvang kunnen groeien.
De werving wordt verbreed, inclusief rekrutering
direct uit de ‘burgermaatschappij’. Personeelsretentie
krijgt meer aandacht. Wie werkt bij een MSE wordt
sneller bevorderd en krijgt een toelage op zijn of haar
salaris. De uitstroom van Nederlands MSE-personeel
naar commerciële veiligheidsorganisaties wordt door
wettelijke maatregelen beperkt, maar met geselecteerde
(buitenlandse) firma’s wordt intensiever samengewerkt
en opgetreden. Er komen actieve reserve-eenheden
om indien nodig tijdelijk grotere aantallen MSE-ers in
te kunnen zetten. Personeel van de MSE wordt een
levenslange carrière bij de krijgsmacht geboden, maar zo
lang als mogelijk binnen KCT, MarSOF en BSB gehouden.
Voor ‘oudere’ MSE-ers zijn er veel functies met lagere
fysieke vereisten: op de NLDSOCOM-staf, MA, FP,
inlichtingen en bestrijding van criminele organisaties
of een overstap naar een van de genoemde directe
partnerorganisaties.
Carré 6 - 2011 pagina 23