download pdf-file

STORMVLOEDEN IN MAASSLUIS
Vijftig jaren na de watersnoodramp van 1 februari 1953 is een moment om stil
te staan bij de vele slachtoffers die deze ramp eiste, de materiële schade die
werd veroorzaakt, maar ook bij de watersnoodrampen die Maassluis voor
1953 troffen, zij het dat deze vloeden van geringere omvang waren.
Door de eeuwen heen zijn tientallen stormvloeden opgetreden en geregistreerd.
De stormvloeden die direct invloed hebben gehad in Maassluis zijn
door middel van hoogwaterlijnen op de sluizen en aan enkele woningen aan
de Haven en in de Schans aangegeven.
Een wandeling langs de sluizen en de haven leert ons dat het driemaal eerder
zodanig hoog was dat men hiervan aantekeningen heeft gemaakt door het
aanbrengen van een vloedsteen met de datum en een lijn welke aangeeft hoe
hoog het water kwam. Men heeft drie stormvloeden op deze manier
vastgelegd, namelijk: 14 november 1775, 4 februari 1825 en 23 december
1894.
Alvorens nader in te gaan op deze stormvloeden eerst een algemene, wellicht
overbekende uiteenzetting.
Maassluis lag aan de zeer brede Maasmond (de Nieuwe Waterweg kwam in
1872 tot stand) en door de open verbinding met de Noordzee was het water
op de rede van Maassluis en de haven onderhevig aan de getijbeweging. Het
getij wordt veroorzaakt door de aantrekkingskracht van zon en maan en
verder heeft de schuine stand van de aardas en de baan van de aarde om de
zon invloed op de getijbeweging. Ook de vorm van de kust en de bodem van
de zee spelen een rol. De draaiing van de aarde om haar as zorgt ervoor dat
het tweemaal per maandag (= 24 uur + 50 minuten) hoogwater en tweemaal
per maandag laagwater is. Op de dagen van volle en nieuwe maan versterken
de invloeden van zon en maan elkaar en spreekt men van ‘springtij’, dat in
Maassluis ongeveer twee dagen later optreedt. Op de dagen van eerste en
laatste kwartier is het ‘doodtij’. Door de invloed van weer en wind kan het
water, vooral om en nabij springtij, extreem laag, maar ook extreem hoog
worden zoals een enkele maal tijdens stormvloeden het geval is geweest.
De windrichting is daarbij van cruciaal belang. Een noordwester zal het water
in de Waterweg hoog opstuwen.
Terug naar de hoogwaterlijnen. Het zal duidelijk zijn dat de hoogwaterlijn van
1134, toen Maasland van de kaart werd gevaagd, niet voorkomt op de huizen
langs de Haven. Maasland werd weer opgebouwd op een andere, de huidige,
locatie.
3

In diezelfde twaalfde eeuw deden zich nog twee vloeden voor. Het wordt
algemeen aangenomen dat men toen is begonnen met het aanleggen van de
zeewering ‘Maasdijk’, die er nu nog steeds is.
Een bekend probleem van deze tijd openbaarde zich toen ook al: men was
beducht voor het verweken van de dijken tijdens langdurig hoogwater en men
vreesde dat het water in de polders ook voor de vele bierbrouwerijen rondom
Delft onbruikbaar zou worden. Daarom besloot men om tegen de dijk een
stenen muur te bouwen die uiteindelijk rond 1550 gereedkwam en zich
uitstrekte van Rotterdam in westelijke richting tot aan de zeearm die achter de
duinen noordwaarts liep. De straatnaam Steenen Dijck herinnert nog hieraan.
Vergeefs zal men ook zoeken naar de lijn van de Sint-Elisabethsvloed uit
1421. De mensen die toen om en nabij de sluizen van Maeslantsluys woonden
hebben natuurlijk angstige momenten gehad, maar elders was de ramp enorm;
er vielen 10.000 mensenlevens te betreuren, 50.000 ha land verdween,
alsmede 16 dorpen. In de jaren na 1421 heeft men in Maassluis de rivier en
de gehele delta zien veranderen. De schorren werden groter en er ontstonden
wadden en eilanden, zoals IJsselmonde en Rozenburg.
De hoogwaterlijn van 1775 zoals in de muur
van de Wateringse sluis op de Stadhuiskade
is aangegeven.
(Foto: Rien Luijten)
Op 14 november 1775
bereikte het water in
Maassluis een hoogte van
2,58 meter boven Normaal
Amsterdams Peil (NAP), toen
de hoogste stand ooit. Het
water bleef na het tijdstip van
hoogwater wassen en er
ontstond een kritieke situatie
totdat omstreeks half negen ’s
avonds een plotselinge val
van het water intrad. Men
schreef deze snelle val toe aan
het doorbreken van de dijken
van Rozenburg en het vol-
lopen van alle buitenpolders van Voorne en Putten. Dit is in de archieven van
Brielle en in andere bronnen terug te vinden. Maassluis bleef behouden maar
de waterschade was weer groot. Ook elders in het land, zoals bij Durgerdam
en in Friesland was de schade groot.
4

In 1825 kwam het water nog hoger. Op 4 februari werd het peil van
3,01 meter boven NAP bereikt. Op die dag vinden elders in het land, zoals
Friesland, Zeeland en Rotterdam vele dijkdoorbraken plaats.
Burgemeester en wethouders van Maassluis schrijven hierover aan ‘Zijne
Excelentie den Heere Gouverneur van Zuid Holland’.
‘Donderdag en vrijdag waren drie hoogen vloeden elkander opgevolgd waar
van de laatste de voorige overtrof en volgens de merken overig van het jaar
1775, was deze vloed 2 a 3 duimen hooger en de schade hierdoor veroorzaakt
bepaalt zich meest tot het verlies van zout, ’t geen voornamelijk bij eenen
zeehandelaar in dit artikel van belang is: voorts zijn er veele schaden aan
huizen geschied; zijnde er van enkelde deuren weggespoeld en vensterkozijnen
stuk geslagen, waar door ook veel verlies aan goederen is, behalve
die aan winterprovisie die vrij aanmerkelijk is, de dijken zijn in goede staat
gebleven. Evenwel sloeg het water over de Maasdijk bij Boondersluis en liep
de Noordnieuwlandsche polder aan de heeren Emants & van Roijen
behoorende over, iets ’t welk bij geenen vloed zedert 1775 gebeurd is, als
wanneer toen de dijk was ingebroeken.
Van onze winterschepen zijn heden twee terug met eenige schaden. Van de
overige drie hebben wij nog geen berigten bekomen.’
In de notulen van de raadsvergadering
op 14 februari
1825 lezen we dat ZM
opdracht geeft om in Zuid-
Holland een collecte te
doen houden. Er wordt
daarom voorgesteld dat de
raadsleden zelf met de
‘wijkmeesteren’ zullen
rondgaan om voor die ongelukkigen,
die ‘have en vee,
zelfs goed en bloed’ verloren
hebben, geld in te zamelen.
Er wordt een datum
vastgesteld en ook wordt
Eveneens aan de Wateringse sluis dit kenmerk
van de vloedlijn van 1825. Deze steen moet
nodig worden gerestaureerd.
(Foto: Rien Luijten)
bepaald dat de collecte moet geschieden met open schalen.
5

Spannend was het weer op 23 december 1894 toen het water op 3,25 meter
boven NAP kwam.
In de ‘Westlandsche Courant’, uitgegeven door J. van der Endt & Zoon te
Maassluis staat op zaterdag 29 december 1894 een uitvoerig verslag. We
halen enkele passages aan:
De overstrooming.
De avond van de 23e december was het noodweer. De storm was zeer heftig.
Geruime tijd voor het tijdstip van HW stond de haven aan weerskanten blank.
Dat gebeurde wel meer, de haven lag immers buitendijks. Een aantal vissers
die hun schepen naar Embden hadden gebracht kwam terug met de trein en
werd afgehaald door familie en kennissen. Zij moesten over de spoordijk naar
huis zien te komen zo hoog stond het water al.
Maar het water steeg door en zette de begane grond onder water, de bewoners
vluchtten naar de eerste verdieping. Meer huizen dan anders kwamen in
aanraking met het water.
Een bijzondere situatie was in het ‘Smidsgat’ ontstaan.
(Het Smidsgat was het punt waar de Zuidgeer in de haven uitmondde. Het gat
was ter plaatse van de haven overkluisd. Het bevond zich waar vroeger de
Taanstraat op de Haven uitkwam. Nu De Put.)
In het Smidsgat was een bruisende stroomversnelling ontstaan. Varen met
roeibootjes werd door de stroming en draaikolken die overal ontstonden
steeds gevaarlijker. Even na middernacht ging het gas uit waardoor de hele
stad in duisternis werd gehuld. In de gasfabriek was een gevaarlijke situatie
ontstaan doordat het water de vuren bereikte. Door kordaat optreden van het
personeel kon een explosie worden voorkomen.
Toen de dag aanbrak week het gevaar. Er waren geen mensenlevens te
betreuren. Er was wel zeer veel schade aan huizen en huisraad. Een aantal
loggers was op de kade gezet. Er was veel lof voor de politie.
Elders in het land, vooral in Zeeland, Zuid-Holland en Noord-Brabant was de
toestand ook kritiek geweest. Er waren hier en daar dijken bezweken, er
waren enkele mensenlevens te betreuren en overal was grote materiële schade
ontstaan. Veel vee was verdronken. Op verscheidene plaatsen was de
drinkwatervoorziening in gevaar gekomen.
Uit de beschikbare berichtgeving komt naar voren dat Scheveningen er heel
slecht van af was gekomen. Men sprak van ‘De storm die Scheveningen een
nieuw gezicht gaf’. Grote delen van de duinen waren weggeslagen. In die tijd
6

waren 315 vissersschepen in Scheveningen geregistreerd. Maar door de
komst van de loggers, kielschepen, was het aantal bomschuiten aanzienlijk
minder geworden. De kielschepen maakten gebruik van de havens
in Maassluis, Vlaardingen en IJmuiden waar ook bomschuiten in toenemende
mate een ligplaats zochten. Toch lagen er tijdens deze storm nog 150
bomschuiten op het strand, waarvan er 80 werden vernield.
De verontwaardiging in Scheveningen over het feit dat de zeewering, de
straatweg, een prooi van de zee was geworden, was groot. Men had dat reeds
jarenlang voorspeld. Op één punt, namelijk ter hoogte van de sociëteit
‘Neptunus’ was nog maar twee meter breedte van het wegdek over.
‘De hondenbeelden gingen met hun piedestal evenzoo naar omlaag.’
Op 26 december richtten de reders een adres aan de gemeenteraad ‘om nu
eindelijk eens te beginnen met de aanleg van een haven’, aldus de krant.
Andere bronnen vermeldden dat de reders van Scheveningen op 19 september
1895 Koningin Emma een petitie aanboden, waarin werd betoogd dat er van
de vissersplaats niets meer zou overblijven ‘dan de geschiedenis en de naam’
als er geen haven werd aangelegd. Op 21 juni 1898 besloot de gemeente
Den Haag tot het aanleggen van een haven. Op 28 november 1904 liepen
de eerste schepen de haven binnen. De haven is in later jaren uitgebreid en de
pieren werden ook al eens verlengd.
De hoogwaterlijn van 1894
bevindt zich bij de Monsterse
sluis.
(Foto: Archief HVM)
In Maassluis werd ook na 1894 regelmatig
veel hinder ondervonden en schade geleden
door hoogwater. Het bleef dan beperkt tot de
buitendijkse gebieden, waarvan de Haven het
meest te lijden had. Het Hoofd bleef meestal
gespaard totdat in 1953 ook op het Hoofd ten
minste een meter water kwam.
Er werd in 1928 een commissie gevormd die
een adres tot de gemeenteraad richtte om
vloeddeuren in de haven aan te brengen; er
gebeurde niets. Men heeft toen wel
voorzieningen getroffen om vloedplanken te
plaatsen. Bij dreigend buitengewoon hoogwater werden dan vloedplanken
geplaatst die overigens zodanig waren aangebracht dat het water van de
Haven niet op, bijvoorbeeld, de Fenacoliuslaan kon komen. Ook deuren,
ontluchtingsgaten, kelderramen, enzovoort werden door middel van planken
afgedicht. Op de Haven bleef men echter veel last ondervinden.
7

Zo heeft men getobd tot in 1953 dit allemaal niet meer hielp. Thans, in 2002,
zijn hier en daar delen van de eerdergenoemde vloedplankvoorzieningen nog
te zien.
Uit het voorgaande komt duidelijk naar voren dat de extreme hoogwaterstanden
bij elke stormvloed hoger werden, totdat op 1 februari 1953 een stand
van 3,75 meter boven NAP werd gemeten. In Maassluis was de situatie
kritiek. Het water stond slechts 95 centimeter onder de kruin van de Maasdijk,
wat gezien de golfslag een gevaarlijke situatie was. Maar de 700 jaar oude
zeewering heeft het gehouden. De overstroming van het buitendijkse gebied
in Maassluis eiste een slachtoffer en een paar huizen stortten in. In de
volgende artikelen wordt hier uitvoerig op ingegaan.
Men heeft na de stormvloeden door de eeuwen heen niet stilgezeten. De
dijken zijn in de loop der eeuwen enkele malen verhoogd. Na de stormramp
van 1953, die in Zeeland, Zuid-Holland en Noord-Brabant meer dan 1.800
slachtoffers heeft geëist, bood verhoging van de dijken alleen geen oplossing
meer en het landsbestuur besloot om een deltaplan te maken en uit te voeren.
Dit plan beoogde afsluiting van de zeegaten, behalve de Waterweg en de
8
Taanstraat/Haven. Aan de rechterzijde het muurtje van ‘De Put’ en
links zien we de aangebrachte vloedplanken met merktekens.
(Foto: A. Pasterkamp)

Westerschelde, en het aanleggen van extra dijken. Voor Maassluis betekende
dit de aanleg van de Deltadijk.
Totdat de keersluis in de haven en de Deltadijk gereed waren, liep zoals
eerder gemeld het buitendijkse deel van Maassluis ook na 1953 nog
regelmatig onder water tot aan de Maasdijk, de primaire zeewering. Deze
problemen behoren nu tot het verleden en als ultieme bescherming werd in
het kader van het Deltaplan de Maeslantkering gebouwd.
De storm van februari 1953 had ook in andere landen rond de Noordzee
toegeslagen. Engeland, maar ook Duitsland en Denemarken werden getroffen
door dijkdoorbraken en overstromingen. Ook in die landen zijn na 1953 de
dijken verhoogd en havens van vloeddeuren voorzien. Sommige kleine
riviermondingen werden afgesloten of van beweegbare afsluitingen voorzien.
Deze foto werd medio februari 1953 gemaakt in
Adelaide, Australië. (Foto: Rinus van de Ree)
Op de foto is te zien dat in Australië door het ‘Victorian Appeal European
Flood Relief’ voor Europa werd gecollecteerd onder de leuze ‘Purses open,
Dykes closed’. Dergelijke acties vonden overal in de wereld plaats en
natuurlijk ook in Nederland.
Rinus van de Ree
9