Downloaden - Regionaal Landschap Pajottenland & Zennevallei
Downloaden - Regionaal Landschap Pajottenland & Zennevallei
Downloaden - Regionaal Landschap Pajottenland & Zennevallei
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
Word landschapsbouwer!<br />
Aanleg en onderhoud van<br />
kleine landschapselementen<br />
1/63
2/63
Inhoud<br />
1. Word landschapsbouwer! ................................................................................... 4<br />
1.1 Ga zelf aan de slag....................................................................................... 4<br />
1.2 Het <strong>Regionaal</strong> <strong>Landschap</strong>? ............................................................................. 4<br />
2. Historisch onderzoek......................................................................................... 5<br />
2.1 Inleiding ..................................................................................................... 5<br />
2.2 Kaarten ...................................................................................................... 6<br />
Ferrariskaart .................................................................................................. 6<br />
Poppkaart...................................................................................................... 7<br />
Vander Maelen ............................................................................................... 7<br />
Militaire kaart................................................................................................. 7<br />
Topografische kaart ........................................................................................ 7<br />
2.3 Andere bronnen ........................................................................................... 8<br />
Atlas der Buurtwegen ...................................................................................... 8<br />
Biologische Waarderingskaart ........................................................................... 8<br />
Bodemkaart ................................................................................................... 9<br />
Gewestplan.................................................................................................... 9<br />
Kadasterplan.................................................................................................. 9<br />
<strong>Landschap</strong>satlas ........................................................................................... 10<br />
Luchtfoto..................................................................................................... 10<br />
2.4 Traditionele landschappen ........................................................................... 10<br />
2.5 Toegepast op een voorbeeldproject............................................................... 13<br />
3. <strong>Landschap</strong>selementen ..................................................................................... 20<br />
3.1 Inleiding ................................................................................................... 20<br />
3.2 Hagen en heggen....................................................................................... 22<br />
3.3 Houtkant en Vogelbosje .............................................................................. 29<br />
3.4 Bomen(rijen)............................................................................................. 35<br />
3.5 Boomgaarden ............................................................................................ 40<br />
3.6 Poelen ...................................................................................................... 51<br />
3.6 Knotbomen ............................................................................................... 53<br />
3.7 Overige landschapselementen...................................................................... 55<br />
Bloemenakker, bloemenweide en hooiland-/maaibeheer ..................................... 55<br />
Holle weg .................................................................................................... 56<br />
Kleinfruit ..................................................................................................... 56<br />
Leifruit ........................................................................................................ 57<br />
Takkenril ..................................................................................................... 57<br />
3.8 Toegepast op een voorbeeldproject............................................................... 58<br />
4. Slot en colofon ............................................................................................... 63<br />
3/63
1. Word landschapsbouwer!<br />
1.1 Ga zelf aan de slag<br />
Heel wat Pajotten zijn eigenaar van<br />
prachtige stukjes landschap: tuinen,<br />
hagen, weiden... Hebt u zelf zo’n mooi<br />
stukje <strong>Pajottenland</strong>? Ga aan de slag<br />
met deze praktijkhandleiding en word<br />
fiere landschapsbouwer.<br />
Laat u inspireren door oud kaart-<br />
materiaal en voer een historisch onderzoek naar uw tuin<br />
of buurt. Herstel kleine landschapselementen: boom-<br />
gaarden, poelen, hagen... of leg er nieuwe aan. Kies<br />
streekeigen planten voor meer natuur en een mooier<br />
landschap.<br />
Elk landschapsplan start met een historisch kaartenonderzoek. Dit geeft inspiratie voor<br />
landschapsherstel, in evenwicht met het huidige gebruik en wensen. Op die manier wordt<br />
de omgeving landschappelijk ingekleed en krijgen historische landschapselementen weer<br />
aandacht.<br />
Deze handleiding werd opgemaakt door <strong>Regionaal</strong> <strong>Landschap</strong> Zenne, Zuun & Zoniën in<br />
kader van het project ‘Groetjes uit het <strong>Pajottenland</strong>’ en wil graag helpen bij de uitvoering<br />
van uw project op het terrein. Deze nota heeft niet de intentie volledig te zijn, maar wil u<br />
graag een mogelijk antwoord bieden op uw vragen.<br />
1.2 Het <strong>Regionaal</strong> <strong>Landschap</strong>?<br />
Regionale landschappen zijn samenwerkingsverbanden tussen gebruikers van de open<br />
ruimte (landbouwers, recreanten, natuurliefhebbers, jagers…) en lokale overheden<br />
(provincie en gemeenten). Binnen een vzw-structuur ontwikkelt een team van<br />
medewerkers activiteiten rond duurzame streekontwikkeling, rekening houdend met de<br />
huidige en mogelijke kwaliteiten van de aanwezige natuur, het landschap en de<br />
streekidentiteit.<br />
4/63
Onder andere landschapszorg, bos- en natuurbeheer, biodiversiteit, duurzame landbouw,<br />
natuureducatie en –recreatie behoren tot het takenpakket. Via projectrealisaties op het<br />
terrein en publieksactiviteiten willen we mensen actief betrekken bij het behoud en de<br />
ontwikkeling van natuur en landschap in hun regio.<br />
Het <strong>Regionaal</strong> <strong>Landschap</strong> Zenne, Zuun & Zoniën promoot en ondersteunt het aanplanten<br />
en herstellen van kleine landschapselementen. In kader van een bepaald project doet het<br />
<strong>Regionaal</strong> <strong>Landschap</strong> al eens een oproep om in landschappelijke interessante gebieden<br />
voorbeeldprojecten te realiseren. Zowel gemeenten als privé eigenaars kunnen op deze<br />
oproep reageren.<br />
Hou onze website in het oog als u interesse heeft in een samenwerking rond<br />
landschapsherstel in uw buurt.<br />
<strong>Regionaal</strong> <strong>Landschap</strong> Zenne, Zuun & Zoniën<br />
www.rlzzz.be<br />
www.rlzzz.be/projecten/algemene-projectaanvragen/<br />
www.rlzzz.be/doe-het-zelf/<br />
Overzicht van Regionale <strong>Landschap</strong>pen in Vlaanderen<br />
www.regionalelandschappen.be<br />
2. Historisch onderzoek<br />
2.1 Inleiding<br />
Het landschap zoals we dit vandaag kennen is het resultaat van talrijke processen door<br />
de eeuwen heen. De belangrijkste constante hierin zijn de ingrepen van de mens op zijn<br />
omgeving, die altijd bedoeld waren om in zijn levensonderhoud te voorzien. Het is pas de<br />
laatste decennia dat op het platteland ook nieuwe functies (bijv. recreatie) verschijnen.<br />
Aan de hand van bestaande literatuur, opgravingen of historisch beeldmateriaal kunnen<br />
we ons beeld vormen van hoe het landschap in onze contreien door de eeuwen heen<br />
evolueerde, van de kale toendra na de laatste ijstijden tot het rijke cultuurlandschap van<br />
vandaag.<br />
5/63
Pas in 1771 werden de eerste ‘topografische’ kaarten van België getekend. Vanaf die<br />
periode kunnen we aan de hand van tal van historische kaarten reconstrueren hoe het<br />
landschap werd bebouwd, bewerkt en gebruikt.<br />
Koninklijke Bibliotheek van België<br />
www.kbr.be<br />
Nationaal Geografisch Instituut van België<br />
www.ngi.be<br />
Agentschap voor Geografische Informatie Vlaanderen<br />
www.agiv.be/gis<br />
Oplijsting kaartmateriaal over België<br />
www.educypedia.be/general/belgie.htm<br />
Militaire stafkaarten (19 e en 20 ste eeuw) Wallonië<br />
patrimoine.met.wallonie.be/cartoth%E8que/<br />
Ruimtelijke Ordening van Vlaanderen<br />
www.ruimtelijkeordening.be<br />
Vlaams Instituut voor het Onroerend Erfgoed<br />
www.vioe.be<br />
Nieuws over archeologie en erfgoed in Vlaanderen<br />
www.archeonet.be<br />
‘De kadasterkaarten van Popp: een sleutel tot uw lokale geschiedenis’, Wouter Ronsijn.<br />
Vaak liggen historische kaarten van een stad of gemeente ook ter inzage in de plaatselijke<br />
bibliotheek of kan je terecht bij een heemkundige kring bij u in de buurt.<br />
2.2 Kaarten<br />
Ferrariskaart<br />
Kabinetskaart van de Oostenrijkse Nederlanden (1771-1778), Graaf de Ferraris.<br />
Graaf Jozef de Ferraris startte in 1771 met het optekenen van het landschap in onze<br />
streek. Dit werk nam 4 jaar in beslag en resulteerde in de eerste ‘handgetekende’<br />
topografische kaart van het huidige België.<br />
Deze kaart is raadpleegbaar via internet.<br />
Nationaal Geografisch Instituut van België<br />
www.ngi.be/NL/NL1-4-2-3.shtm<br />
Legende www.hklille.be/extra1/ferraris_legende.pdf<br />
6/63
Poppkaart<br />
De kadasterkaarten van P.C. Popp (1808-1835)<br />
Na de Franse Revolutie werd gebroken met de eerdere privileges van het Ancien Régime.<br />
Gelijkheid hield in dat iedereen op een evenredige manier zou bijdragen in de<br />
belastingen. Om deze belastingen rechtvaardig te kunnen verdelen moest de staat de<br />
bezittingen van elke burger kennen. Zo besliste Napoleon in 1808 om over te gaan tot de<br />
opmaak van het perceelsgewijs kadaster.<br />
Vander Maelen<br />
Topografische kaart van België op schaal 1:20 000 (1846-1854), Philippe Vander Maelen.<br />
De Vander Maelenkaart is een zwart-witkaart met bijzondere aandacht voor het<br />
wegennet en de bebouwing. Het landgebruik en de groenstructuren werden slechts heel<br />
algemeen aangeduid.<br />
Militaire kaart<br />
Topografische kaart van België, diverse data, Dépôt de la guerre.<br />
De militaire kaart is de eerste officiële topografische kaart van België. Voor het eerst<br />
werd ook het reliëf duidelijk met hoogtelijnen aangegeven.<br />
Topografische kaart<br />
Vanaf 1950 werd gewerkt aan de opmaak van een nieuwe kaart a.d.h.v. luchtfoto’s. Ze<br />
biedt nog steeds de meest gedetailleerde en precieze weergave van het landschap nu. De<br />
recentste versies dateren van 1995. Topografische kaarten onderscheiden zich van<br />
andere kaarten (zoals stadsplannen of wegenkaarten) door hun rijke inhoud, een grote<br />
nauwkeurigheid en de aanwezigheid van hoogtelijnen.<br />
Nationaal Geografisch Instituut van België<br />
www.ngi.be/NL/NL-infoshop.htm?10<br />
Agentschap voor Geografische Informatie Vlaanderen<br />
www.agiv.be/gis/<br />
7/63
2.3 Andere bronnen<br />
Atlas der Buurtwegen<br />
Buurtwegen vormen vandaag een wezenlijk onderdeel van onze trage verbindingen.<br />
Hoewel de wet van 10 april 1841 op de buurtwegen alle mogelijke aspecten van deze<br />
wegen regelt, bevat ze geen definitie. Die bevoegdheid kwam aan de gemeente toe.<br />
Volgens de wet moest elke gemeente binnen de twee jaar een kaart opmaken van de<br />
buurtwegen op haar grondgebied. Dat gebeurde in de periode 1843-1845. De kaarten<br />
bestaan vandaag nog en zijn bekend onder de naam ‘Atlas der Buurtwegen’. Daarop<br />
staan zowel de buurtwegen in eigendom van de gemeente als de openbare wegen met<br />
een private bedding.<br />
Deze kaart is raadpleegbaar via het internet.<br />
Atlas der Buurtwegen van provincie Vlaams-Brabant<br />
http://gis.vlaamsbrabant.be/webgis/bin/view/AtlasBuurtwegen<br />
Vzw Trage Wegen<br />
www.tragewegen.be<br />
Biologische Waarderingskaart<br />
De Biologische Waarderingskaart (BWK) is een inventarisatie van het biologische milieu<br />
en de bodembedekking van Vlaanderen en Brussel. Een inkleuring in groentinten duidt<br />
de biologische waarde van het milieu op een overzichtelijke wijze. Een ervaren gebruiker<br />
kan uit de kaarten het landschap lezen en in een oogopslag het 'groene' karakter van een<br />
bepaald gebied afleiden.<br />
Agentschap voor Geografische Informatie Vlaanderen<br />
www.agiv.be/gis<br />
8/63
Bodemkaart<br />
Een bodemkaart is een kaart die informatie geeft over eigenschappen van de bodem. Op<br />
basis van een bodemkaart kan men de geschiktheid van de bodem voor verschillende<br />
functies vaststellen.<br />
Gewestplan<br />
Agentschap voor Geografische Informatie Vlaanderen<br />
www.agiv.be/gis<br />
Een gewestplan is in Vlaanderen een beleidsdocument waarin de visie van de overheid<br />
wordt uitgedrukt omtrent de toekomstige ruimtelijke ordening. Een gewestplan heeft<br />
betrekking op een deel van een gewest; het omschrijft de bestemmingsgebieden en geeft<br />
aanwijzingen omtrent de verkeerswegen en nutsinfrastructuur. In de gewestplannen<br />
kunnen aanvullende stedenbouwkundige voorschriften opgenomen worden.<br />
De gewestplannen werden door de Vlaamse overheid gemaakt, maar worden niet meer<br />
gewijzigd. Sinds een decreet van 18 mei 1999 worden toekomstige bestemmingen<br />
vastgelegd in ruimtelijke uitvoeringsplannen (RUP's). De gewestplannen blijven gebruikt<br />
worden in gebieden waar nog geen RUP beschikbaar is.<br />
Kadasterplan<br />
Agentschap voor Geografische Informatie Vlaanderen<br />
www.agiv.be/gis<br />
Het kadasterplan is een kaart van ons land waarop de grenzen en de nummers van ieder<br />
perceel staan vermeld. Deze kaart is onderverdeeld in gemeenten, kadastrale afdelingen<br />
en kadastrale secties. Elk jaar worden de kadastrale plannen vernieuwd.<br />
Een kadaster is een voorstelling van alle onroerende goederen nl. gebouwen en<br />
percelen.<br />
9/63
<strong>Landschap</strong>satlas<br />
De landschapsatlas is een inventaris van alle landschapskenmerken met erfgoedwaarde<br />
die op mesoniveau (1/50.000) relevant zijn. Zowel puntvormige, lijnvormige als<br />
vlakvormige relicten van bovenlokaal belang werden gebiedsdekkend gekarteerd.<br />
De meest waardevolle ensembles werden ankerplaatsen genoemd.<br />
Samenhangende gehelen met belangrijke erfgoedwaarden en een vrij hoge gaafheid<br />
werden gewaardeerd via aanduiding als relictzone met bijbehorende beschrijvingsfiche.<br />
Voor ankerplaatsen en relictzones, kortom gave landschappen, worden specifieke<br />
beleidswenselijkheden geformuleerd.<br />
Luchtfoto<br />
Een luchtfoto is een afbeelding van een gedeelte van het aardoppervlak, gefotografeerd<br />
van uit een hoog standpunt los van het aardoppervlak, veelal vanuit een luchtvaartuig.<br />
Met de huidige technieken is het mogelijk om naast luchtfoto's ook satellietfoto's te<br />
gebruiken voor zeer nauwkeurige registratie van het aardoppervlak. De opnamehoogte<br />
en de atmosferische omstandigheden zijn van grote invloed op de beeldkwaliteit.<br />
Google Maps<br />
http://maps.google.be<br />
2.4 Traditionele landschappen<br />
De indeling van de traditionele landschappen van Vlaanderen dateert van 1985 en was<br />
een eerste poging om de regionale verscheidenheid van de historisch gegroeide<br />
cultuurlandschappen op kaart voor te stellen in hun situatie van voor de grote<br />
veranderingen.<br />
De indeling steunt op zowel fysische en natuurlijke kenmerken zoals reliëf en<br />
bodemgesteldheid, als op cultuurlandschappelijke kenmerken zoals bewoningsvormen,<br />
landgebruik, percelering en landschapstype. Hieruit blijkt het Vlaamse Gewest over een<br />
bijzonder grote landschappelijke diversiteit te beschikken, die echter in een steeds<br />
sneller tempo teloor gaat.<br />
10/63
Het werkingsgebied van het <strong>Regionaal</strong> <strong>Landschap</strong> Zenne, Zuun & Zoniën bedekt het<br />
Traditioneel <strong>Landschap</strong>: ‘het <strong>Pajottenland</strong>’ met hier en daar een uitbreiding naar een<br />
ander Traditioneel <strong>Landschap</strong>. In ons werkingsgebied komt ook 1 bostype (Brabantse<br />
Ardennen) voor en 2 beekvalleien (vallei van de Zenne en van de Mark).<br />
Algemene kaart van Vlaanderen met indeling van de Traditionele <strong>Landschap</strong>pen<br />
www.geoweb.ugent.be/docs/landschapskunde/projecten/traditionele-landschappenvlaanderen/tradla.pdf<br />
Overzicht van de verschillende Traditionele <strong>Landschap</strong>pen<br />
www.geoweb.ugent.be/docs/landschapskunde/projecten/traditionele-landschappenvlaanderen/tradlalijst.pdf<br />
Traditionele <strong>Landschap</strong>pen Vlaanderen: kenmerken en beleidswenselijkheden<br />
www.geoweb.ugent.be/docs/landschapskunde/projecten/traditionele-landschappenvlaanderen/tradlakenmerken.pdf<br />
Traditioneel <strong>Landschap</strong> 220140 – <strong>Pajottenland</strong><br />
Het Traditioneel <strong>Landschap</strong> ‘<strong>Pajottenland</strong>’ is onderverdeeld in 3 <strong>Landschap</strong>pelijke<br />
subeenheden: 220141 – <strong>Pajottenland</strong>; 220142 – Land van Edingen; 220143 – Bever –<br />
Akrenbosgebied.<br />
Gemeenten: Bever, het zuidwestelijk deel van Dilbeek, het noordelijk en het zuidelijk<br />
deel van Galmaarden, Gooik, het noordwestelijk deel van Halle, het noordelijk en het<br />
11/63
zuidelijk deel van Herne, Lennik, Liedekerke, Pepingen, Roosdaal, Sint-Pieters-Leeuw en<br />
het zuidwesten van Ternat.<br />
Traditioneel <strong>Landschap</strong> 220153 – Bellebeek-As<br />
<strong>Landschap</strong>pelijke subeenheid van Land van Merchtem.<br />
Gemeenten: Affligem en het noordelijk deel van Ternat.<br />
Traditioneel <strong>Landschap</strong> 220160 – Land van Meise-Asse<br />
Gemeenten: noordelijk deel van Dilbeek.<br />
Traditioneel <strong>Landschap</strong> 730040 – Hallerbos<br />
Traditioneel <strong>Landschap</strong> 730000 – Brabantse Ardennen<br />
Tot dit Traditioneel <strong>Landschap</strong> behoren onder andere volgende <strong>Landschap</strong>pelijke<br />
subeenheden: 730020 – Zoniënwoud; 730040 – Hallerbos.<br />
Gemeenten: klein stukje in het zuidoosten van Halle.<br />
Subeenheid: 730050 - Land van Dworp.<br />
Gemeenten: Zuidoosten van Beersel, zuidelijk Sint-Genesius-Rode en het zuidoostelijke<br />
deel van Halle.<br />
Traditioneel <strong>Landschap</strong> - Beekvallei 921051 – Markvallei<br />
Gemeenten: middenas van Galmaarden en de middenas van Herne.<br />
Traditioneel <strong>Landschap</strong> - Beekvallei 921060 – <strong>Zennevallei</strong><br />
Gemeenten: noordwesten van Beersel<br />
12/63
Overige gemeenten<br />
De gemeente Drogenbos heeft geen indeling onder een Traditioneel <strong>Landschap</strong> gekregen<br />
aangezien deze gemeente heel stedelijk is. De stadskern van Halle en Sint-Genesius-<br />
Rode behoren ook niet tot een Traditioneel <strong>Landschap</strong>.<br />
2.5 Toegepast op een voorbeeldproject<br />
Bij elk landschapsproject wordt eerst een historisch onderzoek uitgevoerd. Onderstaand<br />
voorbeeld kadert in het project ‘Groetjes uit het <strong>Pajottenland</strong>’. Bij het begin van het<br />
project is een oproepfolder verspreid via de plaatselijke handelaars. Ook via de pers is de<br />
oproep gelanceerd. De eigenaars van de hoeve, gelegen in de Bosstraat in Pepingen,<br />
reageerden op het artikel in de landschapskrant van het <strong>Regionaal</strong> <strong>Landschap</strong>.<br />
De hoeve behoorde vroeger tot het Kasteel Ter Rijst. Het Kasteel bezat naast het huidige<br />
Hof Ter Rijst nog vier andere hoeves in de buurt. Op de historische kaarten is de evolutie<br />
van de hoeve onderzocht.<br />
Ferrariskaart<br />
De hoeve is in 1775 nog niet aanwezig. In de buurt zijn een aantal primitieve woningen<br />
met moestuinen aanwezig. De omliggende akkers worden van elkaar gescheiden door<br />
bomenrijen, houtkanten en hagen. Langsheen de straten zijn laanbomen aanwezig.<br />
13/63
Popp- kaart<br />
Voor dit project werd de Popp-kaart niet geraadpleegd.<br />
Vander Maelen<br />
Op de plaats waar de huidige hoeve staat, bevindt zich een L-vormig gebouw. De<br />
woningen in de buurt zijn verminderd in aantal. De woningen zijn omgeven door akkers.<br />
Op deze kaart staat de eerste vermelding van Rue-au-Bois, vermoedelijk de eerste naam<br />
van de Bosstraat.<br />
Militaire kaart<br />
De L-vormige woning is uitgegroeid tot een vierkantshoeve. De hoeve is omgeven door<br />
boomgaarden en weilanden. De namen ‘Arbres’ en ‘Arbre’ zijn verwijzingen naar de vele<br />
boomgaarden en het bos Ter Rijst in de buurt.<br />
14/63
Topografische kaart<br />
De vierkantshoeve is uitgegroeid tot één van de grootste hoeves in de omgeving. Het<br />
kreeg de naam Hoeve Ter Rijst. De hoeve is omgeven door weilanden. Langs de weg<br />
naar het kasteel staan nog laanbomen. De Bosstraat heeft een nieuwe bedding gekregen<br />
en passeert niet meer langs de hoeve. De oude bedding langs de hoeve, bestaande uit de<br />
originele kasseien, is nog steeds openbare weg.<br />
Andere interessante bronnen<br />
Atlas der Buurtwegen<br />
In de buurt van de hoeve waren verschillende buurt –en voetwegen aanwezig.<br />
Verschillende van deze wegen zijn ondertussen afgeschaft.<br />
15/63
Biologische Waarderingskaart<br />
De weilanden rond de hoeve zijn op de biologische waarderingskaart een complex<br />
van biologisch minder waardevolle en zeer waardevolle elementen. De berm langs<br />
de Bosstraat is biologisch zeer waardevol. Het aangrenzende bos en park van<br />
Kasteel Ter Rijst is biologisch zeer waardevol en voor dieren een belangrijk<br />
gebied.<br />
Bodemkaart<br />
Op de bodemkaart is duidelijk te zien dat de bodem bestaat uit vochtige leem. In<br />
het valleitje is een strook natte leem aanwezig.<br />
16/63
Gewestplan<br />
De hoeve is gelegen in landschappelijk waardevol agrarisch gebied en grenst aan<br />
bosgebied.<br />
Kadasterplan<br />
Op het kadasterplan valt op dat de hoeve en de omliggende weilanden bestaan uit<br />
verschillende percelen.<br />
17/63
<strong>Landschap</strong>satlas<br />
De hoeve en de omgeving ligt in de ankerplaats Ter Rijst.<br />
Luchtfoto<br />
Op de luchtfoto is heel duidelijk de vierkantshoeve te zien en het grondgebruik<br />
van de omliggende percelen.<br />
Traditioneel <strong>Landschap</strong><br />
De hoeve, gelegen in de gemeente Pepingen, behoort tot het traditioneel landschap<br />
<strong>Pajottenland</strong>, meer bepaald tot het landschappelijk subeenheid Land ven Edingen.<br />
18/63
Conclusie naar ontwerp toe<br />
De hoeve ligt historisch gezien in een kleinschalig landschap, een landschap waarbij elk<br />
perceel omzoomt was door hagen, houtkanten en bomenrijen. Door het veranderd<br />
grondgebruik (mechanisatie, grotere percelen…) zijn heel veel kleine<br />
landschapselementen verdwenen. Kleine landschapselementen hadden vroeger bepaalde<br />
functies, meidoornhagen rond weilanden dienden als veekering, een poel werd gebruikt<br />
als drinkplaats voor het vee, een houtkant werd beheerd om geriefhout te maken en<br />
knotbomen als brandhout.<br />
In samenspraak met de eigenaars wordt in het ontwerp opnieuw kleine<br />
landschapselementen opgenomen, rekening houdend met hun vroegere functies .<br />
Het gebruik van inheemse bomen en struiken geeft aan het ontwerp ook een ecologische<br />
meerwaarde.<br />
Aan de hand van oude foto’s is het mogelijk om de vroegere inrichting van de<br />
omliggende percelen na te gaan. Bij de hoeve in de Bosstraat is zo de situering van de<br />
historische boomgaard teruggevonden.<br />
19/63
3. <strong>Landschap</strong>selementen<br />
3.1 Inleiding<br />
Een landschapselement is een onderdeel van het landschap dat als een vrij homogeen<br />
deel van het totale beeld wordt ervaren.<br />
<strong>Landschap</strong>selementen zijn de bouwstenen die samen de structuur van het landschap<br />
bepalen. Verschillen in aard, hoeveelheid en samenhang van landschapselementen<br />
dragen bij aan de karakteristieke kenmerken van landschapstypen. Veel<br />
landschapselementen hebben zowel een landschappelijke als een ecologische functie. Ze<br />
hebben veelal een historische achtergrond: de invloed van de mens in het verleden op<br />
het landschap is er dan in terug te vinden.<br />
<strong>Landschap</strong>selementen kunnen punt-, lijn- of vlakvormig zijn. Een puntvormig element is<br />
bijvoorbeeld een karakteristieke eik in een weiland of een grenspaal. Voorbeelden van<br />
lijnvormige elementen zijn een houtwal of een kerkpad. Vlakvormige elementen zijn<br />
bijvoorbeeld een kouter of een bos.<br />
Kleine landschapselementen (KLE’s) geven onze dagelijkse omgeving vorm en kleur.<br />
Bomenrijen, hagen, houtkanten, poelen, hoogstamboomgaarden… brengen variatie en<br />
leven in het landschap.<br />
Veel KLE’s hadden vroeger een economische functie. Poelen werden gegraven om vee te<br />
laten drinken, meidoornhagen hielden het vee in de wei. Knotbomenrijen of houtkanten<br />
bakenden percelen af. Al deze kleine landschapselementen werden dan ook goed<br />
onderhouden. Het snoeihout kon ook nuttig gebruikt worden als brand –of geriefhout.<br />
Door de intensivering van de landbouw en de toenemende bebouwing zijn veel van deze<br />
landschapspareltjes (bijna) verdwenen. Hierdoor gaat ook het dieren- en plantenleven<br />
sterk achteruit.<br />
Het <strong>Regionaal</strong> <strong>Landschap</strong> Zenne, Zuun & Zoniën zet zich samen met gemeentebesturen,<br />
verenigingen en privé-eigenaars in om KLE’s te herstellen en (her) aan te planten.<br />
Een tuin voor mens en dier<br />
www.vlaamsbrabant.be/binaries/MILIEUTIP-tuin_mens_dier_tcm5-43045.pdf<br />
Streekeigen bomen en struiken en de impact op de natuur<br />
www.plantvanhier.be<br />
www.vlaamsbrabant.be/binaries/MILIEUTIP-streekeigen_bomen_struiken_tcm5-43044.pdf<br />
Regelgeving over het planten en kappen van bomen<br />
www.vlaamsbrabant.be/binaries/brochure-even_doorbomen_tcm5-64631.pdf?tonsaiUri=<br />
20/63
In het Traditioneel <strong>Landschap</strong> van het <strong>Pajottenland</strong> komen volgende Kleine<br />
<strong>Landschap</strong>selementen (KLE) voor: Hagen en heggen, Houtkant / hakhout, Bomenrijen,<br />
Boomgaarden, Poelen, Knotbomen en Overige landschapselementen. In de volgende<br />
hoofdstukken worden deze landschapselementen uitvoerig besproken.<br />
Legende<br />
Definitie<br />
Aanleg<br />
Onderhoud<br />
Wat zeg de wet?<br />
Financieel<br />
Meer weten<br />
21/63
3.2 Hagen en heggen<br />
Definitie<br />
Aanleg<br />
Een haag of een heg is een lijnvormig landschapselement, bestaande uit een<br />
dichte doorlopende rij houtige planten. Er zijn drie courante samenstellingen voor<br />
de aanleg van een streekeigen haag, nl. een geschoren doornloze haag, een<br />
doornige haag en een bloesem- en bessenhaag/heg.<br />
Keuze van het plantmateriaal<br />
Kies voor streekeigen plantmateriaal<br />
Je haalt heel wat voordelen door een eigen streekeigen haag te planten in plaats<br />
van uitheems siergroen. Streekeigen hagen zijn goedkoper, groeien sneller,<br />
hebben een langere levensduur en zijn beter bestand tegen de grillen van ons<br />
klimaat of allerlei ziekten en plagen. Ze hebben zich immers gedurende vele<br />
eeuwen kunnen aanpassen aan de lokale groeiomstandigheden. Streekeigen<br />
hagen lokken ook het meeste dieren.<br />
Een opsomming van de meest gebruikte soorten voor een haag en een heg.<br />
Nederlandse naam Wetenschap. naam Doornen Bloemen/bessen<br />
Beuk Fagus sylvatica<br />
Eenstijlige meidoorn Crataegus monogyna X X<br />
Egelantier Rosa rubiginosa X X<br />
Gelderse roos Viburnum opulus X<br />
Haagbeuk Carpinus betulus<br />
Hazelaar Corylus avellana<br />
Hondsroos Rosa canina X X<br />
Rode kornoelje Cornus sanguinea X<br />
Sleedoorn Prunus spinosa X X<br />
Veldesdoorn Acer campestre<br />
Vlier Sambucus nigra X<br />
Wilde kardinaalsmuts Euonymus europaeus X<br />
Wilde liguster Ligustrum vulgare X<br />
22/63
Een strak geschoren, doornloze haag is een echte privacyhaag met o.a. wilde<br />
liguster, veldesdoorn, rode kornoelje, beuk, haagbeuk en gelderse roos.<br />
Een doornhaag is een ondoordringbare haag met o.a. meidoorn, sleedoorn,<br />
egelantier en hondsroos.<br />
Een bloesem- en bessenheg is een waar bloemenlint met naast sleedoorn en<br />
meidoorn ook eventueel Gelderse roos, rode kornoelje, vlier en wilde<br />
kardinaalsmuts.<br />
Een haag kan bestaan uit één en dezelfde plantsoort maar je kan ook<br />
verschillende plantsoorten mengen, dit noemt men een gemengde haag.<br />
In de samenstelling kan ook een hoofdsoort zijn en enkele nevensoorten. Bijv.<br />
50% meidoorn, 25% sleedoorn, 20% Rode kornoelje en 5% Hondsroos.<br />
Hou rekening met het voor ogen hebbende eindresultaat. Bepaal welke soorten in<br />
de haag geplant worden en hoeveel van welke soort.<br />
In zo een gemengde haag zorg je ervoor dat de soorten in groepjes bij elkaar<br />
plant. Zo voorkom je de strijd voor het overleven. De ene soort groeit namelijk<br />
sterker dan de andere. Als ze in groep staan, zullen de zwakkere groeiers na<br />
verloop van tijd ook ontwikkelen zoals de sterke. De groepjes moeten niet gelijk<br />
zijn. De groepjes van de hoofdsoorten zullen groter zijn dan de nevensoorten.<br />
Zorg ervoor dat het kleinste groepje toch uit min. 3 planten bestaat.<br />
Egelantier, hondsroos en andere wilde rozen worden best 1 om de 3-4m geplant!<br />
Deze soorten maken lange takken en hebben daarom de steun van andere<br />
struiken nodig. Bij een te groot percentage rozen in een haag, zal je nooit een<br />
stevige haag krijgen.<br />
Bij de kwekers worden haagplanten is pakjes van 10, 25 of 50 verpakt. Om het<br />
voor de leverancier gemakkelijker te maken, worden de aantallen van benodigd<br />
plantmateriaal afgerond naar veelvouden van deze getallen.<br />
23/63
Als een haag grenst aan een wei met vee (zowel koeien, schapen, ezels als<br />
paarden), denk dan aan de giftigheid van de planten. Gelderse roos en<br />
kardinaalsmuts zijn heel giftig!<br />
Voor een haag plant je het best 4 planten per lopende meter met plantgoed<br />
van 60 à 90 cm hoogte. Als je verder uit elkaar plant, duurt het langer voordat<br />
de haag volledig dicht is gegroeid. Dichter bij elkaar planten is niet nodig, de<br />
planten zullen dan onvoldoende ruimte krijgen om een gezond wortelgestel te<br />
ontwikkelen.<br />
Voor een bloesem- en bessenhaag/heg kan je de planten iets verder uit elkaar<br />
zetten, nl. 2 à 3 planten per lopende meter. Het duurt iets langer voordat de heg<br />
mooi dichtgroeit maar de planten hebben zo meer ruimte voor het ontwikkelen<br />
van bloemen en bessen.<br />
Tussen aankoop en aanplant<br />
Laat plantgoed nooit zomaar liggen nadat je het gekocht hebt. De wortels mogen<br />
in geen geval uitdrogen, want dan sterven ze af. Als het plantgoed niet<br />
onmiddellijk aangeplant wordt, kan je het een tijdje inkuilen op een beschutte<br />
plaats.<br />
Voor het planten kan je de bundels plantgoed enkele uren met de wortels in<br />
water leggen. De wortels worden het best ook wat bijgeknipt net voor het<br />
planten.<br />
Wanneer aanplanten<br />
Je plant een haag best tijdens de rustperiode van de natuur: van november tot<br />
maart. In geen geval bij vorst of wanneer de grond te nat is. De beste<br />
plantperiode loopt van november tot half december. Plant nooit bij vriesweer, felle<br />
zon, koude- en droge oosten- tot noordenwind. Ideaal is zacht en vochtig weer<br />
zoals mist of motregen.<br />
24/63
Hoe aanplanten<br />
De aanwezige vegetatie wordt zoveel mogelijk verwijderd, vb. afsteken van de<br />
graszoden. Er worden U-vormige plantgaten gemaakt waar de wortels helemaal<br />
en onbeschadigd in kunnen.<br />
Eventueel kan je in plaats van aparte plantgaten één sleuf maken. Zorg dat ook<br />
de grond onderaan het plantgat of de sleuf is losgemaakt.<br />
Na het planten worden de plantgaten terug gevuld en kan je eventueel een laag<br />
hakselhout aanbrengen die als winterbescherming kan dienen en het opkomend<br />
onkruid in de lente kan beperken.<br />
Wanneer we een haag planten, is het uiteraard de bedoeling dat het een ‘dichte’<br />
haag wordt. Het is daarom belangrijk dat de zijknoppen snel uitgroeien tot<br />
zijwaartse takjes. Daarom knip je best de topjes bovenaan van de planten af<br />
met een snoeischaar.<br />
Beschermen van de haag<br />
Indien een haag geplaatst wordt op plaatsen waar er dieren bij kunnen, moet ze<br />
tegen vraat beschermd worden. Dit kan door er een draad rond te plaatsen.<br />
Een veekering voor een haag bestaat uit kastanjehouten palen (lengte 2m,<br />
diameter 10cm). De palen steken minimum 1,4m boven het maaiveld uit. De<br />
afstand tussen de palen bedraagt maximum 3 meter. Er worden schoorpalen<br />
voorzien elke 25m en aan de hoekpalen. Aan de palen komt een zware urusdraad,<br />
type Bezinal of vier rijen prikkeldraad (op 15cm, 40cm, 75cm en 115 cm,<br />
gemeten van de kop van de paal) langs de weidezijde.<br />
Om na aanplant een strakke haag te bekomen kan het aangewezen zijn om de<br />
haag aan te binden aan een haagsteun.<br />
Een haagsteun, draad waar je de haag kan aan opbinden, bestaat uit<br />
kanstanjehouten palen (lengte 1,75m, diameter 8/10 cm). Aan de palen komen 2<br />
rijen een gegalvaniseerde spandraad 3 x ZN 2,4mm, spanners type 3. De palen<br />
worden om de 3m geplaatst, met schoorpalen elke 30m en op de hoeken.<br />
25/63
Als alternatief voor geïmpregneerde houten palen, vaak in naaldhout, neemt de<br />
vraag naar duurzamere houtsoorten steeds verder toe. Kastanjehout is een<br />
dergelijke houtsoort met een zeer lange levensduur. Dit wordt veroorzaakt<br />
door de natuurlijke aanwezigheid van looizuren in het hout. Kastanje hout valt<br />
onder de duurzaamheidklasse II, wat betekent dat het hout circa 20-25 jaar goed<br />
blijft. Dit maakt de kastanjepaal zeer geschikt als afrasteringspaal.<br />
Onderhoud<br />
Hoeveel en wanneer snoeien<br />
‘Bezint eer ge begint!’ Door je haag regelmatig te scheren krijg je een mooie<br />
vaste vorm, maar geen bloemen en vruchten. Hoe minder je snoeit, hoe meer<br />
bloemen en bessen de haag zal dragen.<br />
Er is geen vast snoeiseizoen, maar snoei zeker niet als het echt droog en warm<br />
weer is om ‘verbranding’ te vermijden. Omwille van het broedseizoen is snoeien<br />
tussen eind april en begin juni niet aangewezen.<br />
Geschoren doornige haag en geschoren doornloze haag<br />
De eerste twee jaren moet je een dichte haag creëren door de toppen van de<br />
haag flink in te korten, bijvoorbeeld tot in de helft van de twijgen. Vanaf het derde<br />
jaar krijgen de haagplanten één of twee keer per jaar (april en in de herfst) een<br />
vormsnoeibeurt. Door het meermaals snoeien kan ook de breedte van de haag<br />
(0.5 tot 1 meter) beperkt worden gehouden.<br />
De onderzijde moet steeds breder zijn dan de bovenzijde om de onderste takken<br />
voldoende licht te geven. Indien dit niet het geval is zal de haag na het scheren<br />
gemakkelijker kale plekken krijgen.<br />
Ongeschoren doornige haag en bloesem- en bessenhaag<br />
Je kan de haag vrij laten doorgroeien met snoeibeurten om de twee à drie jaar.<br />
Eventueel kan je in de winter de sterkst groeiende takken wegzagen en jaarlijks<br />
onmiddellijk na de bloei de snelst groeiende toppen snoeien. Dankzij het uitblijven<br />
van een jaarlijkse snoeibeurt zullen de planten uitbundig bloeien en vruchten<br />
dragen.<br />
26/63
Wat te doen met snoeiafval<br />
Verbranden mag niet meer, vanwege het milieu. Afvoeren via de gemeente kan,<br />
maar kost de gemeente en dus de belastingbetaler geld. Een oplossing is een<br />
takkenril, zie ‘Takkenril’ voor een korte beschrijving en handige tips.<br />
Wat zegt de wet<br />
Volgens het veldwetboek moet een haag minimaal 0,5 meter van de<br />
perceelsgrens verwijderd staan. Als de buren echter schriftelijk akkoord zijn,<br />
mag ze op de perceelsgrens staan. Onderhoudskosten worden dan gedeeld.<br />
In sommige gemeenten bestaan plaatselijke verordeningen die de afstand anders<br />
regelen.<br />
Een buur kan eisen dat takken die over zijn grond hangen, gesnoeid worden. Een<br />
breed uitgroeiende heg wordt dan ook best op minstens één tot anderhalve meter<br />
van de perceelsgrens geplaatst.<br />
Perenvuur of bacterievuur<br />
Er is vroeger heel wat te doen geweest over het gevreesde perenvuur, een ziekte<br />
die schade kan veroorzaken in de fruit- en sierteelt. Door de aanwezigheid van<br />
meidoornhagen in het landschap werden deze als schuldige aangewezen voor de<br />
verspreiding. Inmiddels is aangetoond dat de relatie tussen perenvuur en<br />
meidoorn beperkt is, maar toch zijn er maatregelen nodig als er besmetting is.<br />
Indien een meidoornplant in je haag aangetast is krijgt hij bruinzwarte, als<br />
verschroeid uitziende takken. Je moet dan de zieke plantdelen tot 50 cm onder de<br />
aangetaste delen wegknippen. Het aangetaste snoeihout ga je het beste afgeven<br />
op het containerpark van je gemeente. De snoeischaar nadien goed ontsmetten.<br />
De overblijvende gezonde meidoornplanten snoeien om bloei te voorkomen.<br />
Het is bij wet verplicht meidoornhagen jaarlijks te snoeien tussen 1 november en<br />
1 maart. Dit staat beschreven in het KB van 23 juni 2008. Deze verplichting werd<br />
ingevoerd ter preventie van bacterievuur.<br />
27/63
Nog meer weten<br />
- www.issuu.com/rlzzz/docs/hagen_onder_de_loep<br />
Streekeigen materiaal, keuze, aanleg, onderhoud…<br />
- www.plantvanhier.be<br />
Overzicht van streekeigen plantmateriaal<br />
- www.rlgc.be/pub/brochures/brochure_HHH_lowres.pdf<br />
Het waarom van hagen, verschillende soorten hagen, aan de slag, soortenlijst, literatuur en links, …<br />
- www.vlaamsbrabant.be<br />
Economie en Landbouw -> Land- en tuinbouw -> Bacterievuur<br />
www.vlaamsbrabant.be/binaries/publicatie-bacterievuur-2010_tcm5-53105.pdf<br />
Folder over bacterievuur<br />
www.vlaamsbrabant.be/binaries/bacterievuur-kaart-fruitteeltpercelen-vlaamsbrabant_tcm5-33556.pdf<br />
Kaartje van Vlaams-Brabant met aanduiding van fruitteeltpercelen en bacterievuurhaarden. Het is<br />
aangeraden om in de perimeter rond fruitteeltpercelen, de blauwe zones, meidoornhagen meermaals<br />
per jaar te snoeien en te controleren op bacterievuur.<br />
- www.vlaamsbrabant.be<br />
wonen en milieu -> milieu en natuur -> natuur -> natuurstudie- en soortbescherming -> koesterburen<br />
www.koesterburen.be<br />
Met de campagne 'Je hebt meer buren dan je denkt' willen we samen met u werken aan biodiversiteit.<br />
We willen u inwijden in de lokale fauna en flora en hopen dat u mee met ons de bedreigde soorten<br />
koestert.<br />
De campagne werd in 2009 opgestart en zal 4 jaar lopen. Samenwerken vormt de sleutel van de<br />
campagne: provincie, gemeenten, de verenigingen, de regionale landschappen helpen elkaar waar<br />
nodig en inspireren elkaar voortdurend. Maar we doen ook graag een beroep op u. We hopen dat ook u<br />
één van onze koesterburen wil koesteren in dit biodiversiteitsverhaal.<br />
Elke gemeente heeft haar eigen unieke biodiversiteit. In de campagne 'Je hebt meer buren dan je<br />
denkt' koppelen we de verschillende leefgebieden in een gemeente aan hun specifieke prioritaire<br />
soorten. Koesterburen staan symbool voor de unieke biodiversiteit van specifieke leefgebieden in een<br />
gemeente.<br />
- www2.vlaanderen.be/landbouw/downloads/codenatuur.pdf<br />
Code van goede landbouwpraktijken - Natuur - Brussel, april 2002, 90 pagina's.<br />
Financiële tegemoetkoming<br />
Heel wat verenigingen, gemeenten en tuincentra bieden gemengde haagpakketten<br />
aan met streekeigen haagplanten. Je kan zeker ook terecht op de milieudienst van<br />
je gemeente om informatie te krijgen over subsidies en haagpakketten.<br />
Heeft u als privé persoon 2 hectare of meer landbouwgrond (akkers en weiden) in<br />
bezit? Bent u geregistreerd als landbouwer bij het Agentschap voor Landbouw en<br />
Visserij (ALV)? Dan kan je via de Vlaamse Landmaatschappij (VLM) een<br />
beheerovereenkomst ‘onderhouden van bestaande houtige kleine element’ of<br />
‘perceelsrandenbeheer’ afsluiten. www.vlm.be/beheerovereenkomsten<br />
28/63
3.3 Houtkant en Vogelbosje<br />
Definitie<br />
Aanleg<br />
Houtkanten zijn landschapselementen, bestaande uit een verschillende<br />
doorlopende rijen boomvormende en struikvormende soorten zoals es, haagbeuk,<br />
hazelaar, els…<br />
Indien er gekozen wordt voor bloeiende struikvormende soorten zoals meidoorn,<br />
sleedoorn, sporkehout, egelantier, lijsterbes, … spreekt men eerder over een<br />
vogel- en nectarbosje. In de zomer dient het bosje als nest –en schuilplaats. In de<br />
herfst en winter voorziet het bosje de vogels van voedsel en schuilmogelijkheden.<br />
Keuze van het plantmateriaal<br />
Kies voor streekeigen plantmateriaal<br />
Je haalt heel wat voordelen door een eigen streekeigen houtkant te planten in<br />
plaats van uitheems siergroen. Streekeigen plantmateriaal is goedkoper, groeit<br />
sneller, heeft een langere levensduur en is beter bestand tegen de grillen van ons<br />
klimaat of allerlei ziekten en plagen. Deze soorten hebben zich immers gedurende<br />
vele eeuwen kunnen aanpassen aan de lokale groeiomstandigheden. Streekeigen<br />
houtkanten lokken ook het meeste dieren.<br />
Een opsomming van de meest gebruikte soorten voor een houtkant.<br />
Nederlandse naam Wetenschap. naam Vogelbosje nat?<br />
Boswilg Salix caprea X<br />
Eenstijlige meidoorn Crataegus monogyna X<br />
Egelantier Rosa rubiginosa X<br />
Eik Quercus robur<br />
Es Fraxinus excelsior X<br />
Gelderse roos Viburnum opulus X X<br />
Gladde iep Ulmus minor X<br />
Grauwe wilg Salix cinerea X<br />
Haagbeuk Carpinus betulus<br />
Hazelaar Corylus avellana X<br />
29/63
Hondsroos Rosa canina X<br />
Lijsterbes Sorbus aucuparia X<br />
Linde Tilia cordata X<br />
Ratelpopulier Populus tremala X<br />
Rode kornoelje Cornus sanguinea X X<br />
Schietwilg Salix alba X<br />
Sleedoorn Prunus spinosa X<br />
Veldesdoorn Acer campestre<br />
Vlier Sambucus nigra X<br />
Vogelkers Prunus padus X X<br />
Wilde kardinaalsmuts Euonymus europaeus X<br />
Wilde liguster Ligustrum vulgare X<br />
Zwarte els Alnus glutinosa X<br />
Voor een uitgegroeide houtkant voorzie je best een vijftal meter.<br />
Hou rekening met het voor ogen hebbende eindresultaat. Bepaal welke soorten in<br />
de houtkant of vogelbosje geplant worden en hoeveel van welke soort.<br />
Zorg ervoor dat je de soorten in groepjes bij elkaar plant. Zo voorkom je de<br />
strijd voor het overleven. De ene soort groeit namelijk sterker dan de andere. Als<br />
ze in groep staan, zullen de zwakkere groeiers na verloop van tijd ook ontwikkelen<br />
zoals de sterke. De groepjes moeten niet gelijk zijn. De groepjes van de<br />
hoofdsoorten zullen groter zijn dan de nevensoorten. Zorg ervoor dat het kleinste<br />
groepje toch uit min. 3 planten bestaat.<br />
Egelantier, hondsroos en andere wilde rozen worden best 1 om de 3-4m geplant!<br />
Deze soorten maken lange takken en hebben daarom de steun van andere<br />
struiken nodig.<br />
Als een houtkant of vogelbosje grenst aan een wei met vee (zowel koeien,<br />
schapen, ezels als paarden), denk dan aan de giftigheid van de planten.<br />
Gelderse roos en kardinaalsmuts zijn heel giftig!<br />
Meestal wordt er bij een houtkant gewerkt met twee tot drie rijen. De afstand<br />
tussen twee rijen bedraagt 1 meter. Ook de afstand tussen twee planten in de<br />
rij bedraagt 1 meter. Na verloop van tijd zal dit een dichte houtkant worden, een<br />
dunning is misschien wel noodzakelijk na een paar jaar.<br />
30/63
Bij een Vogelbosje kies ook voor 1 plant per m² of voor een ruimer plantverband<br />
(2 x 2 m); de vorm van het bosje kan je laten afhangen van het te beplanten<br />
perceel. Om een ‘boskarakter’ te verkrijgen voorzie je best wel de nodige diepte<br />
(minstens 4 à 5 rijen).<br />
Tussen aankoop en aanplant<br />
Laat plantgoed nooit zomaar liggen nadat je het gekocht hebt. De wortels mogen<br />
in geen geval uitdrogen, want dan sterven ze af. Als het plantgoed niet<br />
onmiddellijk aangeplant wordt, kan je het een tijdje inkuilen op een beschutte<br />
plaats.<br />
Voor het planten kan je de bundels plantgoed enkele uren met de wortels in<br />
water leggen. De wortels worden het best ook wat bijgeknipt net voor het<br />
planten.<br />
Wanneer aanplanten<br />
Je plant een houtkant best tijdens de rustperiode van de natuur: van november<br />
tot maart. In geen geval bij vorst of wanneer de grond te nat is. De beste<br />
plantperiode loopt van november tot half december. Plant nooit bij vriesweer, felle<br />
zon, koude- en droge oosten- tot noordenwind. Ideaal is zacht en vochtig weer<br />
zoals mist of motregen.<br />
Hoe aanplanten<br />
De aanwezige vegetatie wordt zoveel mogelijk verwijderd, vb. afsteken van de<br />
graszoden. Er worden U-vormige plantgaten gemaakt waar de wortels helemaal<br />
en onbeschadigd in kunnen. Eventueel kan je in plaats van aparte plantgaten één<br />
sleuf maken.<br />
Na het planten worden de plantgaten terug gevuld en kan je een laag hakselhout<br />
aanbrengen die als winterbescherming kan dienen en het opkomend onkruid in de<br />
lente kan beperken.<br />
31/63
Beschermen van de houtkant<br />
Indien een houtkant of vogelbosje geplant wordt op plaatsen waar er dieren bij<br />
kunnen, moet ze tegen vraat beschermd worden. Dit kan door er een draad rond<br />
te plaatsen.<br />
Een veekering voor een houtkant bestaat uit kastanjehouten palen (lengte 2m,<br />
diameter 10cm). De palen steken minimum 1,4m boven het maaiveld uit. De<br />
afstand tussen de palen bedraagt maximum 3 meter. Er worden schoorpalen<br />
voorzien elke 25m en aan de hoekpalen. Aan de palen komt een zware urusdraad,<br />
type Bezinal of vier rijen prikkeldraad (op 15cm, 40cm, 75cm en 115 cm,<br />
gemeten van de kop van de paal) langs de weidezijde.<br />
Als alternatief voor geïmpregneerde houten palen, vaak in naaldhout, neemt de<br />
vraag naar duurzamere houtsoorten steeds verder toe. Kastanjehout is een<br />
dergelijke houtsoort met een zeer lange levensduur. Dit wordt veroorzaakt<br />
door de natuurlijke aanwezigheid van looizuren in het hout. Kastanje hout valt<br />
onder de duurzaamheidklasse II, wat betekent dat het hout circa 20-25 jaar goed<br />
blijft. Dit maakt de kastanjepaal zeer geschikt als afrasteringspaal.<br />
Onderhoud<br />
Hoeveel en wanneer snoeien<br />
Er is geen vast snoeiseizoen, maar snoei zeker niet als het echt droog en warm<br />
weer is om ‘verbranding’ te vermijden. Omwille van het broedseizoen is snoeien<br />
tussen eind april en begin juni niet aangewezen.<br />
De eerste twee jaar beperkt het onderhoud van een houtkant zich tot het<br />
vrijstellen van de planten. Na twee jaar wordt de beplanting in de winter kort<br />
afgeknipt of afgezaagd tot op ongeveer 15 cm boven de grond. Dit wordt de<br />
volgende winter herhaald, zo ontstaat een stubbe of stoof.<br />
Vanaf dan beperkt het onderhoud zich tot het volledig afzetten, op 15 cm van de<br />
grond, van de houtkant elke 5 tot 10 jaar. Indien het mogelijk is, is het<br />
aangewezen dit strooksgewijs te spreiden over verschillende jaren. Zo kan men<br />
kaalslag, wat toch af te raden is voor de fauna en de flora, vermijden.<br />
32/63
Je kan er ook voor kiezen om enkele bomen in de houtkant te laten doorgroeien.<br />
Het onderhoud van een vogelbosje beperkt zich tot het vrijhouden van de<br />
stammen de eerste twee jaar. Nadien vergt dergelijk bosje geen verder<br />
onderhoud meer, tenzij eventueel het snoeien van hinderlijke takken of indien<br />
gewenst het uitdunnen.<br />
Wat te doen met snoeiafval<br />
Verbranden mag niet meer, vanwege het milieu. Afvoeren via de gemeente kan,<br />
maar kost de gemeente en dus de belastingbetaler geld. Een oplossing is een<br />
takkenril, zie ‘Takkenril’ voor een korte beschrijving en handige tips.<br />
Wat zegt de wet<br />
Hoogstammige bomen en houtkanten moeten minstens twee meter van de<br />
perceelsgrens staan. In landbouwgebied is dit zelfs zes meter.<br />
Voor de aanplant van een bosje in landbouwgebied is een vergunning nodig.<br />
Perenvuur of bacterievuur<br />
Er is vroeger heek wat te doen geweest over het gevreesde perenvuur, een ziekte<br />
die schade kan veroorzaken in de fruit- en sierteelt. Door de aanwezigheid van<br />
meidoornhagen in het landschap werden deze als schuldige aangewezen voor de<br />
verspreiding. Inmiddels is aangetoond dat de relatie tussen perenvuur en<br />
meidoorn beperkt is, maar toch zijn er maatregelen nodig als er besmetting is.<br />
Indien een meidoornplant in je haag aangetast is krijgt hij bruinzwarte, als<br />
verschroeid uitziende takken. Je moet dan de zieke plantdelen tot 30 cm onder de<br />
aangetaste delen wegknippen. Het aangetaste snoeihout ga je het beste afgeven<br />
op het containerpark van je gemeente. De snoeischaar nadien goed ontsmetten.<br />
De overblijvende gezonde meidoornplanten snoeien om bloei te voorkomen.<br />
Het is bij wet verplicht meidoorn jaarlijks te snoeien tussen 1 november en 1<br />
maart. Dit staat beschreven in het KB van 23 juni 2008. Deze verplichting werd<br />
ingevoerd ter preventie van bacterievuur.<br />
33/63
Nog meer weten<br />
- www.issuu.com/rlzzz/docs/hagen_onder_de_loep<br />
Streekeigen materiaal, keuze, aanleg, onderhoud…<br />
-<br />
- www.plantvanhier.be<br />
Overzicht van streekeigen plantmateriaal<br />
- www.rlgc.be/pub/brochures/brochure_HHH_lowres.pdf<br />
Het waarom van hagen, verschillende soorten hagen, aan de slag, soortenlijst, literatuur en links, …<br />
- www.vlaamsbrabant.be<br />
Economie en Landbouw -> Land- en tuinbouw -> Bacterievuur<br />
www.vlaamsbrabant.be/binaries/publicatie-bacterievuur-2010_tcm5-53105.pdf<br />
Folder over bacterievuur<br />
www.vlaamsbrabant.be/binaries/bacterievuur-kaart-fruitteeltpercelen-vlaamsbrabant_tcm5-33556.pdf<br />
Kaartje van Vlaams-Brabant met aanduiding van fruitteeltpercelen en bacterievuurhaarden. Het is<br />
aangeraden om in de perimeter rond fruitteeltpercelen, de blauwe zones, meidoornhagen meermaals<br />
per jaar te snoeien en te controleren op bacterievuur.<br />
- www.vlaamsbrabant.be<br />
wonen en milieu -> milieu en natuur -> natuur -> natuurstudie- en soortbescherming -> koesterburen<br />
Met de campagne 'Je hebt meer buren dan je denkt' willen we samen met u werken aan biodiversiteit.<br />
We willen u inwijden in de lokale fauna en flora en hopen dat u mee met ons de bedreigde soorten<br />
koestert.<br />
Elke gemeente heeft haar eigen unieke biodiversiteit. In de campagne 'Je hebt meer buren dan je<br />
denkt' koppelen we de verschillende leefgebieden in een gemeente aan hun specifieke prioritaire<br />
soorten. Koesterburen staan symbool voor de unieke biodiversiteit van specifieke leefgebieden in een<br />
gemeente.<br />
- www2.vlaanderen.be/landbouw/downloads/codenatuur.pdf<br />
Code van goede landbouwpraktijken - Natuur - Brussel, april 2002, 90 pagina's.<br />
- www.inverde.be<br />
Opleidingen bos-, groen- en natuurbeheer.<br />
Financiële tegemoetkoming<br />
Heel wat verenigingen, gemeenten en tuincentra bieden gemengde<br />
houtkantpakketten aan met streekeigen planten.<br />
Je kan zeker ook terecht op de milieudienst van je gemeente om informatie te<br />
krijgen over subsidies en pakketten.<br />
Heeft u als privé persoon 2 hectare of meer landbouwgrond (akkers en weiden) in<br />
bezit? Bent u geregistreerd als landbouwer bij het Agentschap voor Landbouw en<br />
Visserij (ALV)? Dan kan je via de Vlaamse Landmaatschappij (VLM) een<br />
beheerovereenkomst ‘onderhouden van bestaande houtige kleine element’ of<br />
‘perceelsrandenbeheer’ afsluiten. www.vlm.be/beheerovereenkomsten<br />
34/63
3.4 Bomen(rijen)<br />
Definitie<br />
Aanleg<br />
Onder hoogstammige loofbomen verstaan we alle bomen waar de vertakking voor<br />
de kruin begint op 1,80m. Die bomen kunnen zowel als solitair (alleen) of als rij<br />
worden aangeplant.<br />
Keuze van het plantmateriaal<br />
Kies steeds voor inheemse, streekeigen soorten of rassen, passend bij de ter<br />
plaatse aanwezige grondsoort en waterhuishouding. Soorten die bovendien<br />
voedsel bieden aan vogels en insecten zijn extra aantrekkelijk.<br />
Denk bij de aanplanting steeds aan de omtrek van de kruin van de volwassen<br />
boom. Hou er rekening mee dat de kruin van een volgroeide boom, afhankelijk<br />
van de soort, 10 tot 20 meter omtrek kan hebben. Let dus op met de<br />
plantafstanden tot gebouwen en al aanwezige bomen.<br />
Hanteer bij laanbomen een tussenruimte van zes tot tien meter.<br />
In een weide moet je rekening houden met eventuele begrazers. Check of de<br />
voorgestelde soorten niet giftig zijn voor de dieren (schors, wortels, bladeren,<br />
sap).<br />
Een opsomming van de meest gebruikte inheemse soorten voor solitairboom.<br />
Nederlandse naam Wetenschap. naam<br />
Beuk Fagus sylvatica<br />
Boswilg Salix caprea<br />
Eenstijlige meidoorn Crataegus monogyna<br />
Es Fraxinus excelsior<br />
Gewone esdoorn Acer pseudoplatanus<br />
Gladde iep Ulmus minor<br />
Grauwe wilg Salix cinerea<br />
Haagbeuk Carpinus betulus<br />
Lijsterbes Sorbus aucuparia<br />
Linde Tilia cordata<br />
35/63
Ratelpopulier Populus tremala<br />
Ruwe berk Betula pendula<br />
Schietwilg Salix alba<br />
Veldesdoorn Acer campestre<br />
Witte els Alnus incana<br />
Zoete kers Prunus avium<br />
Zomereik Quercus robur<br />
Zwarte els Alnus glutinosa<br />
Tussen aankoop en aanplant<br />
Laat jonge bomen nooit zomaar liggen nadat je ze gekocht hebt. De wortels<br />
mogen in geen geval uitdrogen, want dan sterven ze af. Als je ze niet onmiddellijk<br />
aanplant, kan je ze een tijdje inkuilen op een beschutte plaats.<br />
Voor het planten kan je de bomen enkele uren met de wortels in water leggen.<br />
Wanneer aanplanten<br />
Je plant een hoogstam boom best tijdens de rustperiode van de natuur: van<br />
begin november tot eind maart. Aanplanten in het najaar is het beste omdat er<br />
zich tijdens de winter reeds haarwortels ontwikkelen, wat de groei in het voorjaar<br />
zal bevorderen.<br />
Hoe aanplanten<br />
Graaf een plantgat dat dubbel zo breed en diep is als het wortelgestel (meestal zo<br />
een 80 op 80 cm en 50 cm diep). Leg de uitgegraven aarde zodanig dat het gat<br />
nadien in dezelfde volgorde opgevuld kan worden.<br />
Knip het wortelgestel bij. Verwijder gekwetste delen en wortels die te ver<br />
uitsteken zodat ze niet omplooien als de boom in het plantvak wordt geplaatst.<br />
Plaats de boom in het plantgat en vul het plantgat met de uitgegraven grond.<br />
Zorg ervoor dat deze goed verkruimeld is.<br />
Trek, eenmaal het gat gevuld, de boom al schuddend enkele centimeters omhoog.<br />
Druk de grond van binnen naar buiten aan.<br />
36/63
Je kan een laag hakselhout aanbrengen rond de stam om de stam te vrijwaren<br />
van onkruid.<br />
Beschermen van de bomen<br />
Voorzie voor hoogstammige bomen die als solitair worden aangeplant ook steeds<br />
min. 1 (kastanjehouten) steunpaal (lengte 2,5m, diameter 8cm). De steunpaal<br />
wordt aan de kant van de meest heersende windrichting geplaatst (meestal<br />
zuidwest).<br />
Bij twee boompalen per boom moeten de palen aan weerszijde van de boom<br />
loodrecht op de windrichting worden geplaatst.<br />
Indien een hoogstam boom of bomenrij geplant wordt op plaatsen waar er dieren<br />
bij kunnen, moet ze tegen vraat beschermd worden. Dit kan door er een<br />
veebescherming rond te plaatsen.<br />
Een goede veekering voor hoogstambomen bestaat uit 3 kastanjehouten palen<br />
(lengte 2,5m, diameter 8cm) verbonden door 3 halfronde paaltjes (lengte 0,6m,<br />
diameter 8cm). De boom wordt door middel van 3 boombanden met de 3 houten<br />
palen verbonden. (Een aparte steunpaal is dan niet meer nodig.) Rond de palen<br />
komt een zware ursusdraad. Rond de ursusdraad wordt nogmaals een<br />
prikkeldraad gewikkeld.<br />
Let wel: dit is niet geschikt voor paarden. Voor paarden wordt er geen<br />
prikkeldraad gebruikt. Afhankelijk van de begrazing (paarden, koeien, ezels,<br />
geiten, schapen, …) of de mogelijke indringers (herten, konijnen, eenden, …)<br />
wordt een aangepaste veekering geplaatst.<br />
Goede voorbeelden hiervan kan men terugvinden op de website van de nationale<br />
boomgaardenstichting en de website van <strong>Regionaal</strong> <strong>Landschap</strong> Groene Corridor,<br />
zie linken bij nog meer weten.<br />
Als alternatief voor geïmpregneerde houten palen, vaak in naaldhout, neemt de<br />
vraag naar duurzamere houtsoorten steeds verder toe. Kastanjehout is een<br />
dergelijke houtsoort met een zeer lange levensduur. Dit wordt veroorzaakt<br />
door de natuurlijke aanwezigheid van looizuren in het hout. Kastanje hout valt<br />
37/63
onder de duurzaamheidklasse II, wat betekent dat het hout circa 20-25 jaar goed<br />
blijft. Dit maakt de kastanjepaal zeer geschikt als afrasteringspaal.<br />
Onderhoud<br />
Hoeveel en wanneer snoeien<br />
Het eerste jaar na aanplant kan u de boom vorm geven door de zijtakken in te<br />
korten tot 20 à 30 cm van de harttak.<br />
Het jaar daarop doet u hetzelfde, maar kort u ook de takken in die op het<br />
snoeivlak uitgegroeid zijn. Zo accentueert u de hoogterichting.<br />
Om de boom een hoofdrichting te geven is het belangrijk dat u dubbele<br />
groeipunten wegsnoeit.<br />
Bij het wegsnoeien van zijtakken op de stam zorgt u ervoor dat de hoogte van de<br />
stam 1/3 bedraagt van de totale boomhoogte.<br />
Grote wonden vermijdt u beter zoveel mogelijk. Als u dikke takken verwijdert, laat<br />
u de takaanzet beter staan om de wonde zo klein mogelijk te houden. De snede<br />
van de wonde moet zo glad mogelijk zijn.<br />
Als u een dikke tak bovenaan afzaagt, moet u eerst aan de onderkant een kleine<br />
inkeping maken om te verhinderen dat de schors inscheurt en een grote wonde<br />
veroorzaakt.<br />
Wat te doen met snoeiafval<br />
Verbranden mag niet meer, vanwege het milieu. Afvoeren via de gemeente kan,<br />
maar kost de gemeente en dus de belastingbetaler geld. Een oplossing is een<br />
takkenril, zie ‘Takkenril’ voor een korte beschrijving en handige tips.<br />
Wat zegt de wet<br />
Hoogstammige bomen moeten minstens twee meter van de perceelsgrens<br />
staan. In landbouwgebied is dit zes meter.<br />
38/63
Nog meer weten<br />
- www.plantvanhier.be<br />
Overzicht van streekeigen plantmateriaal<br />
-<br />
- www2.vlaanderen.be/landbouw/downloads/codenatuur.pdf<br />
Code van goede landbouwpraktijken - Natuur - Brussel, april 2002, 90 pagina's.<br />
- www.natuurenbos.be<br />
Agentschap voor Natuur en Bos<br />
- www.vlaamsbrabant.be<br />
wonen en milieu -> milieu en natuur -> natuur -> natuurstudie- en soortbescherming -> koesterburen<br />
Met de campagne 'Je hebt meer buren dan je denkt' willen we samen met u werken aan biodiversiteit.<br />
We willen u inwijden in de lokale fauna en flora en hopen dat u mee met ons de bedreigde soorten<br />
koestert.<br />
De campagne werd in 2009 opgestart en zal 4 jaar lopen. Samenwerken vormt de sleutel van de<br />
campagne: provincie, gemeenten, de verenigingen, de regionale landschappen helpen elkaar waar<br />
nodig en inspireren elkaar voortdurend. Maar we doen ook graag een beroep op u. We hopen dat ook u<br />
één van onze koesterburen wil koesteren in dit biodiversiteitsverhaal.<br />
Elke gemeente heeft haar eigen unieke biodiversiteit. In de campagne 'Je hebt meer buren dan je<br />
denkt' koppelen we de verschillende leefgebieden in een gemeente aan hun specifieke prioritaire<br />
soorten. Koesterburen staan symbool voor de unieke biodiversiteit van specifieke leefgebieden in een<br />
gemeente.<br />
Financiële tegemoetkoming<br />
Heel wat verenigingen, gemeenten en tuincentra bieden pakketten aan met<br />
streekeigen planten.<br />
Je kan zeker ook terecht op de milieudienst van je gemeente om informatie te<br />
krijgen over subsidies.<br />
39/63
3.5 Boomgaarden<br />
Definitie<br />
Een boomgaard is een kunstmatig beplant stuk grond waar fruitbomen op geplant<br />
zijn.<br />
Aanleg<br />
Onderzoek van de bodem, plantafstand, oriëntering<br />
Hoogstamfruitbomen houden niet van natte voeten. De grondwaterstand mag in<br />
de winter niet hoger zijn dan 80 cm onder het maaiveld.<br />
Kleine boompjes worden groot. Om te voorkomen dat de volwassen fruitbomen<br />
elkaar hinderen, plant je fruitbomen best niet te dicht bijeen. Voor kers, kriek,<br />
notelaar en tamme kastanje voorzie je best 12 x 12 m. Een appel heeft 10 x 10 m<br />
nodig. Voor een peer,pruim, kwee, mispel voorzie je 8 x 8 m.<br />
Voor een hoogstamboomgaard worden de bomen aangeplant in groep, op een<br />
vast raster, meestal 10 x 10m, beter 12 x 12m.<br />
Het raster kan ofwel in verband zijn: X X X X<br />
Ofwel geschrankt: X X X X<br />
X X X<br />
X X X X<br />
Als de ligging en vorm van het perceel het toelaat, plant je bij voorkeur op de<br />
noord-zuid as, met appelaars en kerselaars in het midden en een buitenrand van<br />
perelaars. Peren werden traditioneel aan noord- of noordoostzijde geplant om de<br />
koude winterwinden te breken. De kwaliteit van de peren deed er ook niet zoveel<br />
toe, omdat die vooral voor stroop werden gebruikt. De zuidrand tenslotte kan<br />
afgeboord worden met pruimelaars; perziken hebben zeker baat bij een beschutte<br />
zuidkant.<br />
40/63
Een mooi ogende boomgaard is “oplopend” vanaf het voornaamste zichtpunt (bvb<br />
terras of veranda). Hiermee wordt bedoeld dat de kleinere bomen zoals de<br />
pruimelaars (maar ook perziken, krieken, mispel, kwee) vooraan komen zodat je<br />
ze ziet. Peer en kers zijn hoge bomen en staan dus best achteraan vanuit het<br />
gezichtspunt.<br />
Keuze van het plantmateriaal<br />
Van een streekeigen ras dat in de streek is ontstaan, mag men aannemen dat het<br />
aangepast is aan de lokale geologische en klimatologische omstandigheden. In het<br />
<strong>Pajottenland</strong> zijn slechts een paar streekeigen rassen bewaard gebleven.<br />
Standplaatsgeschikte rassen zijn soorten die niet noodzakelijk in de streek zijn<br />
ontstaan, maar waarvan uit ervaring gebleken is dat ze geschikt zijn voor de<br />
lokale bodem en klimatologische omstandigheden.<br />
Een opsomming van de meest gebruikte soorten in het <strong>Pajottenland</strong> volgt<br />
hieronder. Meer uitleg over deze soorten en variëteiten met bestuivingstabel kan<br />
je terugvinden in het boek ‘Fruit als smakelijk erfgoed.’ Zie link bij nog meer<br />
weten.<br />
Appel - Malus<br />
Bellefleur (Brabantse, Dubbele, Franse en Vlaamse)<br />
Berglander Boskoop Court Pendu (Gris en Plat)<br />
Eysdener Klumpke Grawijning Ijzerappel<br />
Jacques Lebel Joseph Musch Kattekop<br />
Oogstappel President Roulin Rabau<br />
Reine des Reinettes Reinette (de Chênée, de Flandre, de France en Descardre)<br />
Speeckaert Speeckaert Dubbele Sterreinette<br />
Streeping Veurnese Reinette Winter Banana<br />
Peer – Pyrus<br />
Beurré Gris Beurré Hardy Bronzée d’ Enghien<br />
Bruine kriekpeer Clapp’s Favourite Comtesse de Paris<br />
Conférence Doyenné du Comice Dubbel Flip<br />
Jefkespeer Joséphine de Malines Jules d’ Airolles<br />
Légipont Saint Remy Seigneur Esperen<br />
Triomphe de Vienne Wijnpeer Winterkeizerin<br />
41/63
Kers - Prunus<br />
Afhangers Belle d’ Orléans Bigareau Esperen<br />
Bigarreau Napoleon Burlat Hedelfinger Riesenkirsche<br />
Schneiders Späte Knorpelkirsche Zwarte kraker<br />
Kriek – Prunus<br />
Noordkriek Griotte de Visé Schaarbeekse kriek<br />
Pruim – Prunus<br />
Altesse (Double en Simple) Belle de (Louvain en Thuin)<br />
Bleue de Belgique Czar Monsieur Hâtif<br />
Mirabelle de Nancy Palokes Pamelse datjes<br />
Queen Victoria Reine Claude (d’ Althan, d’ Oullins en Verte)<br />
Sainte Catherine Sultan Washington<br />
Witte schudders<br />
Andere ‘niet te vergeten’ soorten<br />
Amandel - Prunus dulcis<br />
Hazelnoot – Corylus avellana<br />
Kweepeer – Cydonia oblonga<br />
Mispel – Mespilus germanica<br />
Okker- of walnoot – Juglans regia<br />
Tamme kastanje – Castanea sativa<br />
Zwarte moerbei – Morus nigra<br />
Op basis van de vruchtkenmerken, de boomvorm, het gewenste gebruik, … kan je<br />
een keuze maken voor jouw eigen hoogstamboomgaard. Maar eigen voorkeur is<br />
niet het enige waar je rekening mee moet houden. Om vruchten te hebben van de<br />
fruitboom van jouw keuze, moet je er ook voor zorgen dat er een goede bestuiver<br />
in de omgeving aanwezig is!<br />
In een omgeving met veel fruitbomen in de nabijheid of in een grote boomgaard<br />
hoeft kruisbestuiving geen probleem te zijn. In een kleine geïsoleerde boomgaard<br />
kan je de rassen best op mekaar afstemmen qua bestuiving.<br />
Let bij de aankoop van je fruitboom dat deze 3 à 4 stevige takken (‘gesteltakken’<br />
genoemd) heeft en een rechte doorlopende harttak (= verlenging van de stam),<br />
goed verdeeld rondom de stam.<br />
42/63
Je kan aan de kweker vragen dat hij de fruitbomen al een eerste ‘plantsnoei’<br />
geeft. Dit houdt in dat de 3 à 4 gesteltakken op gelijke hoogte worden gesnoeid.<br />
De harttak wordt slechts een weinig hoger gesnoeid dan de gesteltakken, zodat hij<br />
niet teveel in groei bevoordeeld wordt. Bij perelaars mag de harttak wel hoger<br />
zijn, gezien de groeivorm van deze kruinen.<br />
Tussen aankoop en aanplant<br />
Let er bij het transporteren van de bomen op dat de wortels niet kunnen<br />
uitdrogen (transporteren in een gesloten wagen of de wortels afdekken met een<br />
zeil). Indien je de bomen niet onmiddellijk kan aanplanten, kuil ze dan in.<br />
Inkuilen dient om de boom (en vooral de wortel) te beschermen tegen uitdroging<br />
en vervriezen. Hou de inkuilperiode zo kort mogelijk en plant definitief zodra<br />
mogelijk.<br />
Wanneer aanplanten<br />
Je plant een boomgaard best tijdens de rustperiode van de natuur: van begin<br />
november tot eind maart. Aanplanten in het najaar is het beste omdat er zich<br />
tijdens de winter reeds haarwortels ontwikkelen, wat de groei in het voorjaar zal<br />
bevorderen.<br />
Hoe aanplanten<br />
Zet een plantverband uit op basis van de gekozen soorten rassen en eigen<br />
wensen.<br />
Graaf een plantgat dat dubbel zo breed en diep is als het wortelgestel (meestal zo<br />
een 80 op 80 cm en 50 cm diep). Leg de uitgegraven aarde zodanig dat het gat<br />
nadien in dezelfde volgorde opgevuld kan worden.<br />
Knip het wortelgestel bij. Verwijder gekwetste delen en wortels die te ver<br />
uitsteken zodat ze niet omplooien als de boom in het plantvak wordt geplaatst.<br />
Plaats de boom in het plantgat en vul het plantgat met de uitgegraven grond.<br />
Zorg ervoor dat deze goed verkruimeld is.<br />
43/63
Trek, eenmaal het gat gevuld, de boom al schuddend enkele centimeters omhoog.<br />
Druk de grond van binnen naar buiten aan.<br />
Beschermen van de bomen<br />
Voorzie voor hoogstammige fruitbomen die worden aangeplant ook steeds min. 1<br />
(kastanjehouten) steunpaal (lengte 2,5m, diameter 8cm). De steunpaal wordt aan<br />
de kant van de meest heersende windrichting geplaatst (meestal zuidwest).<br />
Bij twee boompalen per boom moeten de palen aan weerszijde van de boom<br />
loodrecht op de windrichting worden geplaatst.<br />
Indien een fruitboom geplant wordt in een weide waar er dieren bij kunnen, moet<br />
ze tegen vraat beschermd worden. Dit kan door er een veebescherming rond te<br />
plaatsen.<br />
Een goede veekering voor hoogstam fruitbomen bestaat uit 3 kastanjehouten<br />
palen (lengte 2,5m, diameter 8cm) verbonden door 3 halfronde paaltjes (lengte<br />
0,6m, diameter 8cm). De boom wordt door middel van 3 boombanden met de 3<br />
houten palen verbonden. (Een aparte steunpaal is dan niet meer nodig.) Rond de<br />
palen komt een zware ursusdraad. Rond de ursusdraad wordt nogmaals een<br />
prikkeldraad gewikkeld.<br />
Let wel: dit is niet geschikt voor paarden. Voor paarden wordt er geen<br />
prikkeldraad gebruikt. Afhankelijk van de begrazing (paarden, koeien, ezels,<br />
geiten, schapen, …) of de mogelijke indringers (herten, konijnen, eenden, …)<br />
wordt een aangepaste veekering geplaatst.<br />
Goede voorbeelden hiervan kan men terugvinden op de website van de nationale<br />
boomgaardenstichting en de website van <strong>Regionaal</strong> <strong>Landschap</strong> Groene Corridor,<br />
zie linken bij nog meer weten.<br />
Als alternatief voor geïmpregneerde houten palen, vaak in naaldhout, neemt de<br />
vraag naar duurzamere houtsoorten steeds verder toe. Kastanjehout is een<br />
dergelijke houtsoort met een zeer lange levensduur. Dit wordt veroorzaakt<br />
door de natuurlijke aanwezigheid van looizuren in het hout. Kastanje hout valt<br />
44/63
onder de duurzaamheidklasse II, wat betekent dat het hout circa 20-25 jaar goed<br />
blijft. Dit maakt de kastanjepaal zeer geschikt als afrasteringspaal.<br />
Onderhoud<br />
Hoeveel en wanneer snoeien<br />
In vergelijking met laagstamfruitbomen vereisen hoogstamfruitbomen weinig<br />
onderhoud. Maar snoei is en blijft nodig bij hoogstamfruitbomen. Snoei zorgt voor<br />
de juiste boomvorm en brengt licht, lucht en zon in de kruin. Al deze elementen<br />
zijn nodig om veel en mooie vruchten te kunnen vormen, om takbreuk en ziektes<br />
te voorkomen en je bomen een lang en gezond leven te gunnen. Naargelang de<br />
ouderdom van de boom is er een ander type snoei vereist. Enkele richtlijnen zijn<br />
hieronder samengebracht.<br />
Algemene tips<br />
Snoei nooit bij vriesweer en vermijd snoeien bij langdurige perioden van<br />
neerslag.<br />
Snoei steeds met degelijk, scherp en aangepast materiaal: investeren in een<br />
goede snoeischaar, snoeizaag en in verlengstukken voor snoeien op grotere<br />
hoogte mag duur lijken, op termijn zal wellicht blijken dat het de<br />
comfortabelste én goedkoopste keuze is.<br />
Snoei steeds met zuiver materiaal: ook planten kunnen schimmels en ziektes<br />
overdragen, met alle gevolgen vandien. Maak er een goede gewoonte van het<br />
snoeimateriaal te reinigen vooraleer aan een snoei te beginnen. Is er een<br />
vermoeden van ziekte, investeer dan in ontsmettingsmiddel (verkrijgbaar in de<br />
speciaalzaak of bij kwekers) waarmee je het snoeimateriaal behandelt. Snoei<br />
zieke bomen steeds laatst.<br />
Snoei nooit vlak bij de stam om volledig afsterven van de tak en inrotting in de<br />
stam te voorkomen. Laat steeds de takkraag (het dikkere stukje aan de stam<br />
of gesteltak) van de te snoeien tak staan (deze is meestal enkele cm).<br />
45/63
Snoei niet verticaal, maar een beetje schuin naar buiten. Neerslag wordt<br />
zodoende onmiddellijk en weg van de boom afgevoerd (met verminderde kans<br />
op schimmel en rot).<br />
Snoei bij inkorting van takken steeds op enkele cm van een knop of scheut.<br />
Dit zorgt voor een afsterven van het laatste stukje tak zonder dat de knop of<br />
scheut aangetast worden.<br />
Grote snoeiwonden kunnen eventueel met een wondafdekkend middel<br />
(verkrijgbaar in de speciaalzaak of bij kwekers) verzorgd worden.<br />
Vormsnoei<br />
Deze wordt toegepast vanaf het jaar na de aanplant totdat de opbrengstfase<br />
van de boom bereikt wordt. Bij appel op hoogstam is dat na 8-12 jaar, bij<br />
peren na 10-12 jaar, bij kers na 6-7 jaar en bij pruim na 6-8 jaar.<br />
Vormsnoei van jonge bomen gebeurt steeds in de winter (vanaf half november<br />
tot eind maart) bij droog maar niet te koud weer.<br />
Bij de vormsnoei van de klassiek ronde kruin worden concurrenten van de<br />
harttak en de gesteltakken verwijderd.<br />
De gesteltakken worden op gelijke hoogte gesnoeid.<br />
Basisregel = snoeien doet groeien<br />
o bij sterke twijggroei (> 80 cm/jaar): weinig snoeien (max 1/3 van<br />
twijg), om de boom tot vruchtvorming aan te zetten<br />
o bij zwakke twijggroei (< 40cm): sterker snoeien (2/3), om de<br />
twijgontwikkeling te prikkelen<br />
Zwakkere zijtwijgen worden met mate behouden en zullen de eerste vruchten<br />
geven.<br />
Onderhoudssnoei<br />
In de opbrengstfase is de boomvorm klaar en wordt gesnoeid om licht en lucht<br />
in de kruin te behouden en een goede vruchtbaarheid te handhaven.<br />
46/63
Te dicht staande en kruisende takken worden aan de takring verwijderd,<br />
gesteltakken afgeleid (afleiden = terugsnoeien van een gesteltak op een<br />
kleinere zijtak, die de natuurlijke groeirichting en uitbreiding van de kruin<br />
verder zet).<br />
Te oude vruchttakken met sterk minderende opbrengst worden verwijderd.<br />
Door het aftoppen van de harttak op de gewenste hoogte bekomt men een<br />
lage open kruin. Dit is vooral bij kersen en pruimen gebruikelijk, zowat 2-3<br />
jaar na het bereiken van de volle drachtfase.<br />
Onderhoudssnoei gebeurt bij pruimen en kersen tijdens of vlak na de pluk.<br />
Bij appels en peren kan de onderhoudssnoei gedeeltelijk in de zomer<br />
plaatsvinden, maar alles kan evengoed in de winter uitgevoerd worden.<br />
Verder onderhoud<br />
Het is belangrijk de jonge bomen te helpen in de periode tussen de aanplant en de<br />
herneming van hun normale groei (meestal twee tot drie jaar na de aanplant).<br />
De voornaamste zorgen dien je in het eerste groeiseizoen, en vooral in het eerste<br />
voorjaar en de eerste zomer toe te brengen. De daaropvolgende jaren kan je dit<br />
eventueel in mindere mate verder zetten.<br />
De grootste vijanden van de jonge boom zijn: droogte, grasmaaiers en dieren.<br />
Hierna lees je welke problemen zich kunnen voordoen en hoe je deze kan<br />
voorkomen of verhelpen.<br />
Verdroging<br />
Dé nummer 1 doodsoorzaak bij nieuwe aanplantingen!<br />
Herkennen:<br />
- de bladeren gaan slap hangen, worden vervolgens bruin vanaf de<br />
rand en verschrompelen<br />
47/63
Voorkomen:<br />
Maaischade<br />
Herkennen:<br />
Voorkomen:<br />
- in een verder stadium gaat ook de schors rimpelen en sterft de<br />
twijg af<br />
Geef water<br />
- ± 50 liter water per hoogstamfruitboom per keer<br />
- minstens één keer per week<br />
- bij voorkeur ’s avonds zodat het water de kans krijgt in de bodem te<br />
trekken<br />
- maak eventueel een richeltje om te vermijden dat het water<br />
wegloopt<br />
- ga door tot na de droogteperiode, het duurt immers een tijdje<br />
voordat de regen voldoende diep in de bodem is doorgedrongen<br />
Bedek de bodem<br />
- dek de grond af met een mulchlaag (5 cm of dikker), bij voorkeur<br />
van goed verteerde compost of stalmest<br />
- houd de stamvoet vrij ( Ø 10 cm)<br />
- heb je last van woelmuizen: bedek de bodem dan enkel van april tot<br />
oktober<br />
Verwijder stamscheuten<br />
- scheuten op de stam pikken het vocht in dat de takken en bladeren<br />
van de kruin nodig hebben. Verwijder deze stamscheuten<br />
gedurende het hele groeiseizoen. Liefst op het ogenblik dat ze nog<br />
niet verhout zijn en je ze nog gewoon kan aftrekken (let wel steeds<br />
op dat je geen schors van de stam afscheurt). Zijn ze al dikker,<br />
snoei ze dan tot tegen de stam af met een snoeischaar.<br />
- rafelige, losgekomen schors<br />
- beschadigde stam<br />
- plaats drie lage paaltjes in driehoekvorm op 20 cm van de stam<br />
48/63
Vraatschade aan de boom<br />
Herkennen:<br />
Voorkomen:<br />
- pikschade aan knoppen (vogels)<br />
- afbijten twijgen en schillen van de stam (haas/konijn)<br />
- veegschade aan stam of takken en afbijten van knoppen (ree)<br />
- ondergrondse gangen en afvreten van schors aan wortels en<br />
stamvoet (woelmuizen en ratten)<br />
- plaats een vogelverschrikker<br />
- plaats een voldoende hoge cilinder van fijnmazige draad rondom de<br />
stam of plaats een kunststof beschermspiraal (minder gunstig door<br />
donker en vochtig klimaat rond de stam).<br />
Verdere aandachtspunten<br />
Geef je boom gedurende de eerste 8 tot 10 jaar een vormsnoei tijdens de<br />
winter (van half november tot eind maart bij droog maar niet te koud weer).<br />
Knelt de boombindband rond de stam of is hij ingegroeid? Maak hem los en<br />
maak hem ruimer of vervang hem door een nieuw, groter exemplaar.<br />
Controleer de bescherming tegen vee of andere dieren en herstel ze indien<br />
nodig.<br />
Wees bedacht op mogelijke ziektes in de boomgaard. Sommige aantastingen<br />
zijn relatief onschuldig en beheersbaar, andere kunnen grote ravage<br />
aanrichten.<br />
Snelle identificatie van de aandoening en tijdig ingrijpen via gepaste<br />
maatregelen kan veel ellende besparen. Vakliteratuur en kwekers of andere<br />
experten kunnen je daarbij helpen en ook op het internet vind je heel wat<br />
informatie.<br />
49/63
Wat te doen met snoeiafval<br />
Verbranden mag niet meer, vanwege het milieu. Afvoeren via de gemeente kan,<br />
maar kost de gemeente en dus de belastingbetaler geld. Een oplossing is een<br />
takkenril, zie ‘Takkenril’ voor een korte beschrijving en handige tips.<br />
Wat zegt de wet<br />
Hoogstammige bomen moeten minstens twee meter van de perceelsgrens staan.<br />
In landbouwgebied is dit zes meter.<br />
Nog meer weten<br />
- www.rlzzz.be/winkel<br />
Boek: Fruit als smakelijk erfgoed.<br />
Het <strong>Pajottenland</strong> heeft al een eeuwenoude fruittraditie. ‘Fruit als smakelijk erfgoed’ is<br />
een handig naslagwerk voor liefhebbers die streekeigen hoogstambomen willen<br />
aanplanten.<br />
Een eerste deel schetst in vier hoofdstukjes de historische hoogstamfruitteelt in het<br />
<strong>Pajottenland</strong>. De tweede helft van het boek biedt een beschrijving van de meest<br />
courante fruitsoorten, plus een fiche met aanbevolen rassen of variëteiten.<br />
- www.rlgc.be/pub/brochures/brochure_HSBG_lowres.pdf<br />
Keuze, aanleg, vormsnoei, tips, veekering, onderhoud, …<br />
- www.rlgc.be/pub/landschapskranten/artikelsLSK/LSK2009-1-WS-Art2.pdf<br />
De 10 geboden voor een ecologisch interessante hoogstamboomgaard.<br />
- www.boomgaardenstichting.be<br />
Website van de Nationale Boomgaardenstichting<br />
Plantgoed bestellen, tips voor soortkeuze, fruitfiches, aanplanting, onderhoud, veebescherming,<br />
activiteiten, projecten, publicaties, …<br />
- www.paddenbroek.be<br />
Website Educatief centrum ‘De Paddenbroek’ in Gooik<br />
Plantgoed bestellen, tips, voorbeelden, snoeicursus…<br />
- www.plantvanhier.be<br />
Overzicht van streekeigen plantmateriaal<br />
- www.vlaamsbrabant.be<br />
wonen en milieu -> milieu en natuur -> natuur -> natuurstudie- en soortbescherming -> koesterburen<br />
Met de campagne 'Je hebt meer buren dan je denkt' willen we samen met u werken aan biodiversiteit.<br />
We willen u inwijden in de lokale fauna en flora en hopen dat u mee met ons de bedreigde soorten<br />
koestert.<br />
Elke gemeente heeft haar eigen unieke biodiversiteit. In de campagne 'Je hebt meer buren dan je<br />
denkt' koppelen we de verschillende leefgebieden in een gemeente aan hun specifieke prioritaire<br />
soorten. Koesterburen staan symbool voor de unieke biodiversiteit van specifieke leefgebieden in een<br />
gemeente.<br />
50/63
Financiële tegemoetkoming<br />
Je kan terecht op de milieudienst van je gemeente om meer informatie te krijgen<br />
over mogelijke subsidies.<br />
Ook op de website van de Nationale Boomgaardenstichting kunnen er subsidies<br />
aangevraagd worden. www.boomgaardenstichting.be/subsidies.html<br />
3.6 Poelen<br />
Definitie<br />
Aanleg<br />
Een poel is geen vijver en al helemaal geen klassieke tuinvijver! Ze hebben beide<br />
slechts twee punten gemeen: er zit water in en ze zijn meestal kunstmatig<br />
aangelegd. Voor de rest niets dan verschillen.<br />
Zo zal je een poel altijd vinden op plaatsen waar het van nature nat is. Er wordt<br />
namelijk geen vijverfolie –of iets dergelijks- in aangebracht, het water blijft erin<br />
staan omdat de grondwaterstand er van nature hoog genoeg is. ‘Van nature’<br />
bepaalt ook de overige verschillen: in een poel wordt niets aangeplant, niets<br />
uitgezet. Al het leven komt vanzelf.<br />
In 2008 heeft het <strong>Regionaal</strong> <strong>Landschap</strong> Zenne, Zuun & Zoniën, in kader van het<br />
project ‘Een huis en een thuis voor Pajotse amfibieën’, een volledig uitgewerkte<br />
handleiding samengesteld. Deze handleiding beschrijft alle stappen voor de aanleg<br />
van een poel. Van het terreinonderzoek, over het plan en de nodige vergunningen<br />
tot de effectieve aanleg.<br />
Handleiding – Van plan tot poel: Hoe pak je dat aan?<br />
www.rlzzz.be/poelenhandleiding<br />
51/63
Onderhoud<br />
www.rlzzz.be/poelenhandleiding<br />
Handleiding – Van plan tot poel: Hoe pak je dat aan?<br />
Wat zegt de wet<br />
www.rlzzz.be/poelenhandleiding<br />
Handleiding – Van plan tot poel: Hoe pak je dat aan?<br />
Nog meer weten<br />
- www.issuu.com/rlzzz/docs/poelen_onder_de_loep<br />
Waarom een poel aanleggen, het leven in en rond de poel, onderhoud van een poel<br />
- www2.vlaanderen.be/landbouw/downloads/codenatuur.pdf<br />
Code van goede landbouwpraktijken - Natuur - Brussel, april 2002, 90 pagina's.<br />
- www.vlaamsbrabant.be<br />
wonen en milieu -> milieu en natuur -> natuur -> natuurstudie- en soortbescherming -> koesterburen<br />
Met de campagne 'Je hebt meer buren dan je denkt' willen we samen met u werken aan biodiversiteit.<br />
We willen u inwijden in de lokale fauna en flora en hopen dat u mee met ons de bedreigde soorten<br />
koestert.<br />
De campagne werd in 2009 opgestart en zal 4 jaar lopen. Samenwerken vormt de sleutel van de<br />
campagne: provincie, gemeenten, de verenigingen, de regionale landschappen helpen elkaar waar<br />
nodig en inspireren elkaar voortdurend. Maar we doen ook graag een beroep op u. We hopen dat ook u<br />
één van onze koesterburen wil koesteren in dit biodiversiteitsverhaal.<br />
Elke gemeente heeft haar eigen unieke biodiversiteit. In de campagne 'Je hebt meer buren dan je<br />
denkt' koppelen we de verschillende leefgebieden in een gemeente aan hun specifieke prioritaire<br />
soorten. Koesterburen staan symbool voor de unieke biodiversiteit van specifieke leefgebieden in een<br />
gemeente.<br />
Financiële tegemoetkoming<br />
Je kan terecht op de milieudienst van je gemeente om informatie te krijgen over<br />
subsidies en vergunningen voor de aanleg van een poel.<br />
Heeft u als privé persoon 2 hectare of meer landbouwgrond (akkers en weiden) in<br />
bezit? Bent u geregistreerd als landbouwer bij het Agentschap voor Landbouw en<br />
Visserij (ALV)? Dan kan je via de Vlaamse Landmaatschappij (VLM) een<br />
beheerovereenkomst ‘aanleggen en onderhouden van poelen’ afsluiten.<br />
www.vlm.be/beheerovereenkomsten<br />
52/63
3.6 Knotbomen<br />
Definitie<br />
Aanleg<br />
Een knotboom is een boom waarvan de stam wordt ingekort tot een meter of twee<br />
boven de grond.<br />
Op de ingekorte stam vormt zich vervolgens een min of meer bezemvormige<br />
krans van nieuwe takken (de pruik). Wanneer die takken regelmatig, elke 5 tot 10<br />
jaar, worden ingekort (of ‘afgezet’) tot tegen de stam, ontstaat door de vorming<br />
van wondweefsel op de snijvlakken een bolvormige verdikking (de knot). Daaruit<br />
groeien na het afzetten telkens weer nieuwe takken door het uitlopen van<br />
zogeheten ‘slapende’ knoppen.<br />
De knotboom is dus geen soort op zich, maar een cultuurvorm gecreëerd door de<br />
mens.<br />
Veel mensen denken bij knotbomen automatisch aan wilgen. Niet te verwonderen<br />
want de Schietwilg (Salix alba) en de Kraakwilg (Salix fragilis) zijn de knotbomen<br />
bij uitstek. Maar ook andere boomsoorten worden gebruikt om te knotten. Het<br />
bekendst zijn knoteik (Quercus robur) en knotes (Fraxinus excelsior), maar ook<br />
knotels (Alnus glutinosa), knotiep (Ulmus minor of Ulmus glabra), knotpopulier<br />
(Populus) en knothaagbeuk (Carpinus betulus) bestaan.<br />
Meer informatie over de standplaats en het aanplanten kan je terugvinden in de<br />
brochure ‘Knotbomen onder de loep’ van het <strong>Regionaal</strong> Landcshap Zenne, Zuun &<br />
Zoniën. www.issuu.com/rlzzz/docs/knotbomen_onder_de_loep<br />
Onderhoud<br />
De nodige informatie over het onderhoud van een knotboom kan je terugvinden in<br />
de brochure ‘Knotbomen onder de loep’ van het <strong>Regionaal</strong> <strong>Landschap</strong> Zenne, Zuun<br />
& Zoniën. www.issuu.com/rlzzz/docs/knotbomen_onder_de_loep<br />
53/63
Het <strong>Regionaal</strong> <strong>Landschap</strong> Zenne, Zuun & Zoniën heeft een heus knotteam uit de<br />
grond gestampt. Dit knotteam is werkzaam in de gemeenten: Affligem, Beersel,<br />
Bever, Dilbeek, Drogenbos, Galmaarden, Gooik, Halle, Herne, Lennik, Liedekerke,<br />
Pepingen, Roosdaal, Sint-Genesius-Rode, Sint-Pieters-Leeuw en Ternat.<br />
Lees meer over het knotteam en vul het aanvraagformulier in op onze website.<br />
www.rlzzz.be/projecten/knotbomen/knotteam/<br />
Wat zegt de wet<br />
Hoogstammige bomen moeten minstens twee meter van de perceelsgrens staan.<br />
In landbouwgebied is dit zes meter.<br />
Nog meer weten<br />
- www.rlzzz.be/projecten/knotbomen/<br />
Website van het <strong>Regionaal</strong> <strong>Landschap</strong> Zenne, Zuun & Zoniën waar allerhande informatie beschikbaar is<br />
over knotbomen.<br />
- www.vlaamsbrabant.be<br />
wonen en milieu -> milieu en natuur -> natuur -> natuurstudie- en soortbescherming -> koesterburen<br />
Met de campagne 'Je hebt meer buren dan je denkt' willen we samen met u werken aan biodiversiteit.<br />
We willen u inwijden in de lokale fauna en flora en hopen dat u mee met ons de bedreigde soorten<br />
koestert.<br />
De campagne werd in 2009 opgestart en zal 4 jaar lopen. Samenwerken vormt de sleutel van de<br />
campagne: provincie, gemeenten, de verenigingen, de regionale landschappen helpen elkaar waar<br />
nodig en inspireren elkaar voortdurend. Maar we doen ook graag een beroep op u. We hopen dat ook u<br />
één van onze koesterburen wil koesteren in dit biodiversiteitsverhaal.<br />
Elke gemeente heeft haar eigen unieke biodiversiteit. In de campagne 'Je hebt meer buren dan je<br />
denkt' koppelen we de verschillende leefgebieden in een gemeente aan hun specifieke prioritaire<br />
soorten. Koesterburen staan symbool voor de unieke biodiversiteit van specifieke leefgebieden in een<br />
gemeente.<br />
Financiële tegemoetkoming<br />
Je kan terecht op de milieudienst van je gemeente om informatie te krijgen over<br />
subsidies.<br />
54/63
3.7 Overige landschapselementen<br />
Bloemenakker, bloemenweide en hooiland-/maaibeheer<br />
Definitie<br />
Een bloemenakker is een akker die men jaarlijks inzaait met akker(on)kruiden.<br />
De bloemenakker bestaat dus uit éénjarige soorten. Deze akker moet elk jaar<br />
worden omgewerkt.<br />
Een bloemenweide is wat natuurbeheerders ook wel eens een hooiland<br />
noemen. Bloemenweiden of hooilanden bestaan uit meerjarige planten.<br />
Bloemenweiden kunnen op verschillende manieren verkregen worden. Enerzijds<br />
kan men er voor kiezen enkel te maaien en te wachten op soorten die vanzelf in<br />
het grasland komen. Anderzijds kan men ervoor opteren te beginnen met kale<br />
grond en alles inzaaien.<br />
Nog meer lezen<br />
- www.inverde.be/informatie/bloemenakker_vs_bloemenweide<br />
Verschil tussen een bloemenakker en een bloemenweide<br />
- www.natuurpuntlimburg.be/p_80.htm<br />
Verschil tussen een bloemenakker en een bloemenweide + aanleg en onderhoud<br />
- www.vlaamsbrabant.be/binaries/MILIEUTIP-gras_in_de_tuin_tcm5-43038.pdf<br />
Verschil tussen intensief en extensief maaibeheer en hoe dit aan te pakken<br />
- www.vlaamsbrabant.be/binaries/MILIEUTIP-levende_bermen_tcm5-43040.pdf<br />
Levende bermen en hooibeheer<br />
- www.vlaamsbrabant.be/landbouw > bloemenakker<br />
55/63
Holle weg<br />
Definitie<br />
Kleinfruit<br />
Een holle weg is volgens het woordenboek een weg die dieper ligt dan de grond<br />
aan weerszijden. Het gaat dan uiteraard niet om een niveauverschil van tien<br />
centimeter. Een weg is hol als je niet meer vanaf het wegdek rechtstreeks het<br />
aanpalend land kunt oprijden. In de praktijk heb je dan een niveauverschil van<br />
minstens een halve meter.<br />
Nog meer lezen<br />
www.issuu.com/rlzzz/docs/holle_wegen_onder_de_loep<br />
Ontstaan en belang van holle wegen, erosie, beplanting, onderhoud…<br />
Definitie<br />
Tot het kleinfruit worden trosbessen, kruisbessen, frambozen, bramen, druiven,<br />
bosbessen en aardbeien gerekend. Het <strong>Pajottenland</strong> is gekend als de streek waar<br />
kleinfruit wordt geteeld, meer specifiek aardbeien. In elke tuin of op elk erf<br />
stonden vroeger, en staan nu nog steeds, enkele struiken kleinfruit om het gezin<br />
in de zomer te bevoorraden van vers fruit. Kleinfruit is ook gemakkelijk te<br />
verwerkingen in confituur.<br />
Nog meer lezen<br />
www.lne.be/themas/natuur-en-milieueducatie/nmerond/vergroening/kiezen/groenvormen/kleinfruit<br />
Info over aanleg en onderhoud, verschillende soorten kleinfruit<br />
www.vlaamsbrabant.be/proeftuinpamel<br />
Proefcentrum voor Kleinfruit Pamel<br />
56/63
Leifruit<br />
Definitie<br />
Takkenril<br />
Tegen zonnige muren en schuttingen kunnen appel en peer als leiboom gekweekt<br />
worden. Leivormen van fruitbomen worden altijd in een plat vlak gesnoeid,<br />
meestal vertikaal. Er bestaan verschillende leivormen, van strakke V –of U-vorm<br />
tot waaiervorm.<br />
Bij het snoeien komt het erop aan zoveel mogelijk vruchthout (vaak korte takjes<br />
aan de stam of zijtakken) te bewaren of te vormen.<br />
Nog meer lezen<br />
www.pepinieresdenghien.be/historiqueNL.html<br />
Info over de historiek, verschillende vormen en variëteiten leifruit<br />
Definitie<br />
Een takkenril is een heg (een heg is toch eerder een uitgegroeide haag, dus ik zou<br />
hier eerder schrijven ‘een lijnvormig element’) die is samengesteld van gesnoeide<br />
takken die je stapelt tussen palen. Het snoeihout wordt op deze manier goed<br />
benut; vogels, insecten en kleine zoogdieren maken er gebruik van als<br />
onderkomen.<br />
Een takkenril kan je elk jaar opnieuw aanvullen, omdat de onderste takken<br />
samengedrukt worden en vergaan.<br />
Nog meer lezen<br />
- http://www.vlaamsbrabant.be/binaries/publicatie-kringlooptuintechnieken-wanden_tcm5-64129.pdf<br />
Waarom kiezen voor een takkenril/takkenwal, snipperwand en vlechtwerk + tips voor de aanleg.<br />
- http://www.provant.be/binaries/Beheer_%20Takkenril_tcm7-117429.pdf<br />
Hoe een takkenril aanleggen.<br />
57/63
3.8 Toegepast op een voorbeeldproject<br />
Ontwerp<br />
Hagen en heggen<br />
In het ontwerp komen zowel hagen als heggen<br />
voor.<br />
Rond de boomgaard is een meidoornhaag<br />
geplant. In het verleden stonden rond<br />
boomgaarden en weilanden meestal<br />
meidoornhagen. Deze hadden de functie om het<br />
vee in de wei te houden. Rond de historische<br />
boomgaard stond vroeger ook een<br />
meidoornhaag. In het ontwerp is gekozen om<br />
deze strak te houden, dus twee maal per jaar te<br />
scheren.<br />
58/63
De andere hagen in het ontwerp zijn gemengde hagen die jaarlijks worden geschoren. De<br />
hagen zijn samengesteld uit meidoorn, sleedoorn, veldesdoorn en gladde iep. Deze<br />
worden in groepjes van 2 à 3 planten bij elkaar geplant. Na elke 5 meter wordt één<br />
hondsroos geplant. Hondsroos wordt niet in groepjes bij elkaar geplant. Deze plant<br />
maakt lange takken en heeft steun van andere planten nodig.<br />
In dit project is 415 meter gemengde haag geplant. Deze hagen omzomen het weiland,<br />
maar ze worden geschoren op 1,5m zodat het open zicht op het landschap behouden<br />
blijft.<br />
Op enkele plaatsen zijn heggen aangeplant. Ze hebben dezelfde soortensamenstelling als<br />
de gemengde hagen, met het grote verschil dat de planten op 50cm van elkaar zijn<br />
geplant. De hondsroos wordt in de heg elke 10 meter geplant. De heggen mogen<br />
gedurende 3 jaar uitgroeien, waarna ze worden geschoren op 1,5 meter hoogte.<br />
Rond deze hoeve is 140 meter heg aangeplant.<br />
Houtkant / Hakhout<br />
Op de grens tussen de weilanden en de achterliggende akker zijn twee houtkanten<br />
aangeplant. Deze houtkanten maken een geleidelijke overgang tussen de weilanden/de<br />
akkers en het bos Ter Rijst.<br />
De houtkanten zijn samengesteld uit sleedoorn, hazelaar, rode kornoelje, meidoorn,<br />
vlier, veldesdoorn en hondsroos. De planten worden in groepjes van 3 à 4 samen<br />
geplant. De hondsroos wordt zoals in de hagen alleen geplant.<br />
De planten worden met een tussenafstand van 1m in de rij geplant. Tussen de rijen is er<br />
een plantafstand van 0,5m. De planten worden geschrankt aangeplant.<br />
Bomenrijen<br />
Historisch waren in dit gebied vooral bomenrijen langs de wegen aanwezig. Langsheen de<br />
weg naar het kasteel staat nog een bomenrij bestaande uit populieren. Aangezien deze<br />
bomenrij op iemand anders zijn eigendom staat, is hier niets aan gewijzigd.<br />
In het ontwerp zijn bomenrijen opgenomen, maar dan met knotbomen.<br />
In 3.8.7 wordt hierover meer uitleg gegeven.<br />
59/63
Boomgaarden<br />
De historische boomgaard is opnieuw aangelegd. In totaal werden 12 fruitbomen<br />
aangeplant, waarvan 4 appelbomen, 4 perenbomen, 2 pruimenbomen en 2<br />
kersenbomen. Bij de samenstelling werd rekening gehouden met de bevruchting, zodat<br />
alle fruitbomen vruchten zullen dragen. De plantafstand die hier wordt gehanteerd is<br />
12m x 12m.<br />
Poelen<br />
Naast de hoeve bevindt zich de historische veedrinkpoel.<br />
Doordat rond de poel geen veekering stond, heeft het vee<br />
de oevers jaarlijks afgetrapt. Hierdoor was de poel sterk<br />
verland en stond hij elke zomer droog, wat nefast is voor<br />
het dieren –en plantenleven in en rond de poel. In kader<br />
van het project is de poel uitgediept en zijn de oevers<br />
hersteld.<br />
60/63
Knotbomen<br />
Ook knotbomen horen thuis in dit landschap. In het ontwerp zijn twee soorten<br />
knotbomen gebruikt.<br />
Om van de Bosstraat naar de toegang van de hoeve te gaan, moet je even via de oude<br />
bedding. Aan de ene kant van de straat staan al laanbomen (es). Om het vroegere effect<br />
van dreven te creëren is in het weiland een bomenrij van haagbeuk geplant. Deze<br />
haagbeuken moeten beheerd worden als knotbomen. Dit om twee redenen: de straat is<br />
te smal om langs beide kanten bomen te laten uitgroeien. Landbouwvoertuigen zouden<br />
op termijn niet meer doorkunnen. De tweede reden zijn de bovengrondse<br />
electriciteitsleidingen. Uitgroeiende bomen komen met de kruin in de leidingen, waardoor<br />
problemen kunnen ontstaan.<br />
In het weiland achter de hoeve is een rij van 12 knotwilgen geplant. De voorkeur is<br />
uitgegaan naar gewortelde poten, zodat de bomen meer kans hebben tot aanslaan. Als<br />
soort is hier de schietwilg gekozen. Dat is de meest gebruikte soort voor knotwilgen.<br />
61/63
Bomengroepen<br />
In de weilanden zijn groepjes met bomen aangeplant om de weilanden landschappelijk in<br />
te kleden. De weilanden worden gebruikt als graasweides voor boerenpaarden. Deze<br />
bomengroepen moeten ook zorgen voor schaduwplaatsen voor de paarden.<br />
Aangezien paarden gevoelig zijn aan heel veel inheemse boomsoorten, is de keuze van<br />
soorten heel klein. Volgende bomen zijn in groepjes van 2 à 3 aangeplant: linde,<br />
veldesdoorn en haagbeuk. De bomen zijn telkens beschermd met veekering tegen de<br />
paarden.<br />
Leifruit<br />
Tegen de schuur aan de zuidgevel stonden vroeger leifruitbomen. Dit kan afgeleid<br />
worden door de aanwezigheid van nagels in oude muren. De eigenaars gaan na de<br />
verbouwingwerken opnieuw leifruit tegen deze gevel planten.<br />
62/63
4. Slot en colofon<br />
Wij hopen dat deze handleiding een stimulans kan zijn voor eigenaars<br />
of verenigingen om Kleine <strong>Landschap</strong>selementen en hun bewoners<br />
nieuwe kansen te geven. Op die manier kan deze handleiding een<br />
volgende stap betekenen om te komen tot een beter beheer en een<br />
betere bescherming van Kleine <strong>Landschap</strong>selementen in ons<br />
werkingsgebied en in de rest van Vlaanderen.<br />
Nog opmerkingen of suggesties over deze handleiding of over Kleine<br />
<strong>Landschap</strong>selemten, dan lezen we die graag.<br />
Redactie<br />
Anneleen Vanderputten, Katelijne Aelen en de rest van het team van <strong>Regionaal</strong><br />
<strong>Landschap</strong> Zenne, Zuun & Zoniën vzw.<br />
Verantwoordelijke uitgever<br />
Kris Poelaert, voorzitter<br />
Donkerstraat 21, 1750 Lennik (Gaasbeek)<br />
Contact<br />
<strong>Regionaal</strong> <strong>Landschap</strong> Zenne, Zuun & Zoniën vzw<br />
Oude Pastorie, Donkerstraat 21<br />
1750 Lennik (Gaasbeek)<br />
Tel 02 452 60 45 - info@rlzzz.be<br />
www.rlzzz.be<br />
Maart 2011.<br />
Dit project werd mogelijk gemaakt dankzij de steun van <strong>Pajottenland</strong>+ voor ‘Groetjes uit<br />
het <strong>Pajottenland</strong>!’.<br />
63/63