Drs. Henk Baas - Hogeschool Van Hall Larenstein.

De ecologische en
economische
waarde van
cultuurhistorie
-
Inleiding vanuit
het beleid
Henk Baas
Hoofd Landschap

Hoe was het tot voor kort?
• Cultuurhistorisch beleid was gedeelde verantwoordelijkheid OCW
(monumenten en archeologie), LNV (historische geografie) en
VROM (borging in RO).
• Belvedere als expressie van die gedeelde verantwoordelijkheid.
Rijk duidelijk aan zet, met stimuleringsbeleid en
subsidieregeling.
• Provincies hadden soort afgeleide van Belvedere, dus integraal
cultuurhistorische uitvoeringsprogramma. Veel bereikt.

Hoe is het nu?
• Cultuurhistorie is nu erfgoed. En erfgoed is OCW.
• Vervolg Belvederebeleid in de knel door opheffen ministeries en
versobering rijksbeleid
• LNV => EL&I: Wel natuur, geen landschap/CH
• VROM => I&M: RO geen rijksverantwoordelijkheid meer.
• Nieuw beleid op basis van MoMo (Modernisering van de
Monumentenzorg).
• September 2011: Visie Erfgoed & Ruimte => rijksbeleid van OCW
en I&M. EL&I op de achtergrond aanwezig.

Enkele uitgangspunten MoMo
• Trots op een gemeenschappelijk verleden en de historische
omgeving die daarvan getuigt
• Nederland is gemaakt en dus is cultuurhistorie overal aanwezig
• Het gaat niet alleen meer om objecten, maar ook om structuren,
landschap, kortom onze leefomgeving
• Is de Monumentwet 1988 nog wel van deze tijd?

Voorbeeld: Duingebied bij Wassenaar

Voorbeeld: Duingebied bij Wassenaar

Voorbeeld: Duingebied bij Wassenaar

Waarom Moderniseren Monumentenzorg?
Een aantal knelpunten waaraan gewerkt moet worden:
1. Cultuurhistorisch belang niet vooraan in planningsproces
(imago van hindermacht)
2. Focus op objecten, minder op omgeving
3. Grillige restauratiemarkt door incidentele financiering
4. Te hoge administratieve lasten
5. Leegstand en dreigende leegstand

Sloop van Maria Gorettikerk Kerkrade
stilgelegd
KERKRADE - Op last van de Rijksdienst
voor het Cultureel Erfgoed is per direct
met de sloop van de Maria Gorettikerk
gestopt. De kerk moet, in opdracht van de
Meandergroep, plaatsmaken voor
zorgwoningen. Het Cuypersgenootschap
had een aanvraag ingediend om de kerk
op de monumentenlijst geplaatst te
krijgen.Volgens het Cuypersgenootschap is
de kerk een goed voorbeeld van de
wederopbouwarchitectuur. De Maria
Gorettikerk werd in 1954 ingezegend.
Omdat het kerk bezoek aanzienlijk was
gedaald besloot het bisdom in 2004 om
het Godshuis aan de eredienst te
onttrekken.

Modernisering Monumentenzorg
Pijler 1
Cultuurhistorische belangen meewegen in de ruimtelijke ordening
Pijler 2
Krachtiger en eenvoudiger regelgeving
Pijler 3
Bevorderen van herbestemming

Pijler 3 Herbestemming:
• Regeling wind- en waterdicht
• Regeling voor haalbaarheidsonderzoek herbestemming
• Kennisontwikkeling: programma herbestemming

Pijler 2 Krachtiger en eenvoudiger sectorale regelgeving
Belangrijk motto: eigenaar centraal
Vergunningprocedure:
• Korte procedure bij eenvoudige gevallen
• Minimale wijzigingen niet vergunningplichtig (Wabo)
• Meer vergunningvrij in Beschermde Gezichten
Aanwijzing monumenten:
• alleen nog maar ambtshalve aanwijzen
• grens vijftig jaar vervalt

Pijler 1: CH belangen meewegen in de ruimtelijke ordening
• Visie Erfgoed en Ruimte (VER) en Structuurvisie
• Infrastructuur en Ruimte (SVIR)
• Aanpassing van het Besluit ruimtelijke ordening (Bro)
• Vanaf 1 januari 2012 in werking

Visie Erfgoed & Ruimte - Koersen op karakter
• Gebiedsgericht erfgoedbeheer
• Ruime(re) blik tot afzonderlijke objecten en –structuren
• Focus op karakteriseren, niet op waarderen
• Waterland
• Stedenland
• Kavelland
• Vrij land

Visie Erfgoed & Ruimte (2011-2015)
• Het rijk kiest voor vijf prioriteiten in zijn gebiedsgerichte
erfgoedbeleid:
• Werelderfgoed: samenhang borgen, uitstraling vergroten
• Eigenheid en veiligheid: zee, kust en rivieren
• Herbestemming als (stedelijke) gebiedsopgave: focus op
groei en krimp
• Levend Landschap: synergie tussen erfgoed, economie en
krimp
• Wederopbouw: tonen van een tijdperk

Werelderfgoed
Schokland in de Noordoostpolder (1995)
Stelling van Amsterdam (1996)
Molens van Kinderdijk-Elshout (1997)
Ir. D.F. Woudagemaal bij Lemmer (1998)
Droogmakerij De Beemster bij
Purmerend (1999)
Rietveld Schröderhuis in Utrecht (2000)
Waddenzee (2009)
Grachtengordel van Amsterdam (2010)
De historische binnenstad van
Willemstad op Curaçao (1997)

Voorlopige lijst
Koninklijk Eise Eisinga Planetarium in
Franeker
Koloniën van de Maatschappij van
Weldadigheid in Drenthe
Nieuwe Hollandse Waterlinie
Sanatorium Zonnestraal in Hilversum
Teylers Museum in Haarlem
Van Nellefabriek in Rotterdam
Het Nederlandse deel van de Limes.
Het eiland Saba
Bonaire Marine Park
Plantagesysteem West Curaçao

Wederopbouw
gebieden

Kaart erfgoed

Speerpunt Levend Landschap
• Versterken synergie tussen erfgoed, economie en ecologie
• Rijksprioriteit want: bijdrage aan nationale doelen t.a.v.
biodiversiteit, energietransitie en economie
• Rijk als opdrachtgever en eigenaar: visieontwikkeling over de
omgang met erfgoed bij grote en complexe landschappelijke
opgaven en transities
• Maar samenwerking met andere overheden en maatschappelijke
organisaties
• Kennis over de transformatie van het landschap als culturele
opgave.
• Management of change

Beleidsinstrument Netwerk Erfgoed & Ruimte
• Onderwijs- en onderzoeksnetwerk Erfgoed & Ruimte
Vervolg netwerk Belvedere-hoogleraren
Vier bijzondere leerstoelen
• Aansturing mede vanuit Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed
• Dus instrument van ‘kennis’ ten behoeve van rijksprioriteiten
• Rol Van Hall–Larenstein?

Structuurvisie Infrastructuur & Milieu
• Trots op een gemeenschappelijk verleden en de historische duiding
van het rijksbelang
• Cultuurhistorie zit er goed in:
maar….
• Werelderfgoed
• Wederopbouwgezichten
• Stads- en dorpsgezichten
Nationale landschappen verdwenen…

Besluit ruimtelijke ordening
Bestemmingsplannen:
‘Een beschrijving van de wijze waarop met de in het gebied aanwezige
cultuurhistorische waarden en in de grond aanwezige of te
verwachten monumenten rekening is gehouden’
In combinatie met motiveringsplicht Algemene Wet Bestuursrecht (Awb)

Maar wat zijn cultuurhistorische waarden?
De toelichting bij het Bro verbindt de volgende kenmerken aan
cultuurhistorische waarden:
• positieve waardering van sporen, objecten, patronen en structuren
• zichtbaar en onzichtbaar
• onderdeel van onze leefomgeving
• beeld van een historische situatie of ontwikkeling
• bepalend voor identiteit van een plek
• bieden aanknopingspunten bij ruimtelijke ontwikkeling

Gevolg:
• In beeld brengen van waarden, waarderen, selecteren
• Ambitie bepalen
• Beleid en beleidskaarten opstellen
• Communicatie met burger, historische verenigingen
• Borging in het bestemmingsplan

Toezegging in de eerste kamer
Samen met het veld wordt invulling gegeven aan een norm
voor cultuurhistorische analyse

Normen:
bouwhistorisch
onderzoek
27

Opzet handreiking
28

Handreiking Erfgoed en Ruimte
• digitaal instrument
• community of practice
• LinkedIn groep ‘erfgoed en ruimte’
• vraaggestuurd

http://www.cultureelerfgoed.nl/handreikingerfgoedenruimte
30

Samenwerking met groene organisaties [1]
- Via convenanten met Staatsbosbeheer, Natuurmonumenten, Dienst
Landelijk Gebied, (Rijkswaterstaat)
=> Deels heroriëntatie op rollen
- Veelal uitvoeringsgericht (beheer en inrichting). Talloze goede
voorbeelden beschikbaar via Projectenbank Cultuurhistorie.
- Steeds meer behoefte aan afstemming methodieken van
inventarisatie, selectie en waardering, en ook monitoring.
- Landschapsbiografie als geschikt instrument?
31

Samenwerking met groene organisaties [2]
Nieuwe relaties in het kader van de ambities van de VER?
- Interessante vragen:
- (Vernieuwde) relatie natuurbeheer en cultuurhistorie
- (Vernieuwde) relatie waterbeheer en cultuurhistorie
- Nieuwe energielandschappen
- Economische ‘verdienmodellen’
- Betrekken van burgers, verbreden van basis
32

Dilemma 1: beek ‘herstellen’ of zo laten?
Het landschap van de beekdal van de
Drentsche Aa, al duizenden jaren
kronkelen het Schipborgsche en
Oudemolensche Diep, het Anlooer
Diepje ...
En nog geen 5 kilometer verderop,
heeft de ooit tot afvalwaterkanaal
gereduceerde Hunze zijn meanders
teruggekregen, en biedt de rivier
ruimte voor waterberging.

Dilemma 2: Ruimte voor de Rivier?

Dilemma 3: Ontpolderen?

Dilemma 4: verandering is enige constante

Dilemma 5: mooi of lelijk is niet aan de orde

Sim Visser
38
Ik dank u voor uw aandacht.
Henk Baas
h.baas@cultureelerfgoed.nl