Gaandeweg november 2012 - Protestantse Gemeente Zwolle

Gaandeweg
November 2012
...en een eeuwig leven

VAN WEEGHEL COACHING
3

In deze Gaandeweg
Op de voorpagina:
‘De opwekking van de dochter van Jaïrus’,
een raam gemaakt door Annemiek Punt,
markeert het thema van dit nummer
‘…en een eeuwig leven.’ Meer werk van
deze kunstenares op www.annemiekpunt.nl
en op pagina 7
Themapagina’s
Tot het voorbij is…
pagina 4
Gedachteniscantate klinkt in Grote Kerk
pagina 5
Een plaats voor de doden
pagina 6
Een kunstwerk om bij stil te staan
pagina 7
Vrijwilligers over hun werk in
De Zonnesteen
pagina 8
Column: Omgaan met stervenden
pagina 9
Aandacht voor
Onder andere het symposium voor en met
de 30-er in de 30-jarige Sionskerk
pagina 10 tot en met 15
Beleid en bestuur
Bij het Financieel verslag 2011
pagina 16
De Jeruzalemkerk
pagina 17
Informatie van het Kerkelijk Bureau
pagina 18
Kerkdiensten
pagina 19 tot en met 22
Laatste zondag
kerkelijk jaar
Colofon
Gaandeweg is het magazine voor alle leden van de Protestantse Gemeente Zwolle,
de Evangelisch-Lutherse Gemeente Zwolle en De Hoofdhof Berkum
Vijfde jaargang nr. 5, november 2012
Verschijnt zes keer per jaar. Oplage: 10.000
Redactie: Ds. Iemke Epema (hoofdredacteur), Gery Bruins (eindredacteur),
Saskia Dankers, Rob van Harten en Jan Nauta
Advertentiebeheer
Kerkelijk Bureau tel. (038) 421 75 96
In een interview in Gaandeweg verzuchtte eens
een van de Zwolse kerkrentmeesters: “Eigenlijk
is het lastig dat we als kerk niet zonder geld kunnen.”
Dat we ondanks verhevener doelstellingen
het ‘slijk der aarde’ nodig hebben, geldt natuurlijk
ook voor Gaandeweg zelf. Daarom vindt u
bij dit nummer weer de jaarlijkse acceptgiro met
het verzoek om een vrijwillige financiële bijdrage.
Zodat wij ook het komende jaar weer kunnen
doorgaan met uw kerkelijk magazine. Af en toe
schrijven we daarin ook over geld, kijk maar op
pagina 16.
De pagina’s 4 tot en met 9 van dit nummer zijn gewijd aan het thema ‘…en een eeuwig leven’.
Op heel verschillende manieren komen gedachten aan bod over omgaan met de eindigheid van
het leven en het gedenken van overledenen. Op 25 november, de laatste zondag van het kerkelijk jaar,
gebeurt dit in veel kerkdiensten, ook in Zwolle.
Hoe mooi vergankelijkheid kan zijn is in deze tijd van het jaar zichtbaar in de natuur. Tineke Vlaming
laat dat zien op bovenstaande foto.
Uw favoriete kerstlied?
De volgende Gaandeweg is alweer het laatste nummer van 2012. Dit heeft als thema ‘Het zal je kind
maar wezen’. Het omvat onder meer de kerstdagen, als we de komst van het Kind vieren. Dat doen
we in de kerk vooral met prachtige liederen en daar is vast iets bij dat u het allermeest aanspreekt.
Wilt u ons uiterlijk maandag 12 november laten weten wat uw favoriete advents- of kerstlied is en
waarom? Geef het door via e-mail: Gaandeweg@pknzwolle.nl of per post: Molenweg 241,
8012 WG Zwolle.
Eind februari verschijnt de eerste Gaandeweg van 2013. Het thema van dit nummer, dat een deel van
de Veertigdagentijd en Pasen omvat, heeft als thema ‘Hij leeft!’ over de beleving van Pasen. Ook voor
dit nummer zijn ideeën voor artikelen welkom; die kunt u tot 12 december aan ons doorgeven, eveneens
per e-mail of post. Wij kijken of suggesties en bijdragen bruikbaar zijn. Alvast bedankt!
Redactie Gaandeweg
Vormgeving en grafische productie: Dit magazine is milieuvriendelijk geproduceerd
door Drukkerij Upmeyer
Aanleveren kopij en foto’s:
De volgende Gaandeweg verschijnt in de week van 9 december en loopt tot en met zaterdag
2 maart 2013. Kopij en foto’s dienen uiterlijk maandag 12 november te zijn aangeleverd via
Gaandeweg@pknzwolle.nl of schriftelijk bij het Kerkelijk Bureau.
Er is in Gaandeweg ruimte voor berichten uit de wijkgemeenten en aankondigingen van andere
kerkelijk gerelateerde activiteiten. De redactie beoordeelt of deze van belang zijn voor zoveel
mogelijk lezers.

4
…en een eeuwig leven
Tot het voorbij is…
Raar hoor, dat het er nu aan zit te komen. Dit is mijn laatste seizoen en dan ben ik emeritus. Net of het over een ander gaat…
Maar goed, ik had dus al de laatste keer een Startzondag. En dan nu dit kerkelijk jaar afronden. En straks nog één keer een
Kerstmorgen doen. Afgelopen voorjaar maakte ik al een rooster van kerkdiensten voor 2013. Ja, tot half april ongeveer en
daarna allemaal open zondagen… Rare gewaarwordingen.
Ik kijk rond in mijn kamer, de boeken, de mappen, bestanden in mijn computer, alles wat ik bewaard heb en af en toe gebruik.
Straks allemaal niet meer nodig.
Ach, het is ’s levens loop. Iedereen maakt dit mee, vroeger of later. Geen paniek, altijd zijn er nog Le cose che restano,
de dingen die blijven. Het is de titel van een prachtige film, een familiekroniek. Hij is ontleend aan een gedicht van Emily
Dickinson, ‘Some things that stay there be: grief, hills, eternity.’ Verdriet, hoogten, eeuwigheid. Ach ja. “Het leven gaat door,
dominee.” En zo is het ook.
Maar er is toch in dit alles steeds iets donkers op de achtergrond. En dat kan ik niet goed wegkrijgen. Dat is dat van de echte
laatste keren. De laatste nieuwe auto die we in ons leven kopen… Nog tot daar aan toe – maar dan komt er ook een keer dat
je het laatste ritje ermee maakt. “Hij moet nu maar weg, het gaat niet meer.” En bleef het daar maar bij. Opeens lukt een heel
boek lezen niet meer. En nee, sinds toen en toen zijn we de deur niet meer uit geweest. Nu zijn we nog bij elkaar, maar hoe
lang nog? In bed liggen en weten: ik kom hier niet meer uit. Zo zal het misschien gaan. Of anders. Maar het komt een keer.
Dat zijn wat bespiegelingen van een 64-jarige. Wat moet je ermee? Wij hebben geen antwoorden. Het komt denk ik aan op
vertrouwen. Vertrouwen op God. Dat vind ik moeilijk. Want dat is geen eigenschap van jezelf. En je kunt er ook niet toe
besluiten: “Voortaan ga ik op God vertrouwen.” Het moet in je ontstaan, en groeien.
Wat kan ik doen? Ik probeer de zintuigen van mijn ziel goed open te houden. Daarvoor ga ik onder andere ook naar de kerk.
Ik denk daar goed na bij alles wat ik hoor en zie en zing en bid. Want daarin spreekt God.
Zijn liefde houdt haar schatten verborgen en ontvouwt ze als het moment er is. Nooit is het uit; voorbij wat is, komt altijd
weer iets. Dat nieuw is, en je doet leven.
Ale Pietersma,
predikant de Open Kring
Bij de foto
Het schilderij bij deze meditatie, gefotografeerd door Ale Pietersma is van
Jaap Gorter en heet ‘Entre ciel et terre’ (Tussen hemel en aarde). “Het toont
ons leven, hoe alles daarin voorbij gaat”, aldus Ale. Hij kocht het schilderij
in 1982; het hangt bij zijn bureau.

Een stroomversnelling van gevoelens
Op de laatste zondag van het kerkelijk jaar klinkt in de Grote of St. Michaëlskerk de gedachteniscantate
‘Koester de namen’. Deze compositie van Toon Hagen met teksten van Sytze de
Vries wordt uitgevoerd door de Michaëlscantorij. Tekstdichter Sytze de Vries vertelt over zijn
bijdrage aan de cantate. Zie ook pagina 19.
“Het idee voor de cantate komt van Toon Hagen. Na enkele jaren in de maand november Requiems van onder anderen
Fauré en Jenkins te hebben uitgevoerd, ontstond de behoefte aan een eigen product. Liefst ook met teksten, die iets meer
vertolken van hoe wij vandaag met leven en dood omgaan. En daarvoor klopte hij bij mij aan. Wij kennen elkaar omdat
wij de nodige jaren deel uitgemaakt hebben van de redactie van de liedbundels ‘Zingend Geloven’, en ook enkele jaren
samenwerkten in de Amsterdamse Oude Kerk.
Het ‘verwerken van verlies en gemis’ moest in deze tekst een rol spelen. Maar evenzeer moest de tekst op enigerlei wijze
aansluiten bij de geliefde psalm 90, over de ‘generaties die komen en gaan’.
Bewust noemen we het geen Requiem, omdat dat de naam is van de klassieke rooms-katholieke uitvaartliturgie, met
ook vaste teksten. En dat alles is deze Cantate niet. Zowel de teksten als de muziek willen een breder gehoor zoeken
dan alleen binnen de kerkmuren. Zo is er een deel van de tekst gewijd aan de onvoltooide gevoelens en vragen, waarmee
een nabestaande achter kan blijven. Soms ook met schuldgevoel om wat werd nagelaten en nooit meer te herstellen is.
Ik droom je hier.
Ik weet, verlangen is
Niets dan gemis.
Jij bent in mij
Nog steeds niet uitgewist.
De tekst kijkt achterom én kijkt vooruit. De complete cantate bestaat uit vier delen, die de titels dragen: I. ‘Memento
mori/Gedenk te sterven’, over mensen die komen en gaan; II. ‘Voltooide Toekomst’, leven en sterven met verwachting; III.
‘Onvoltooid Verleden’, over de vragen die blijven; IV. ‘Gedachtenis’, over leven met onze doden.
Het bijzondere aan dit werk is dat het je bij de hand neemt door een stroomversnelling van gevoelens. Niemand van ons
immers is of blijft de dood vreemd. De muziek, vocaal én instrumentaal van Toon zal dat zeker versterken. Hij is met deze
teksten naar bed gegaan en opgestaan en kent ze inmiddels veel beter dan ik zelf!
Het geheel eindigt met een gebed, een verwijzing naar het ‘In paradisum’ uit het klassieke Requiem.
Geef ons engelen tot vrienden
Die ons dan op handen dragen
En geleiden naar het licht.
Ik hoop zelf de liturg te zijn, wanneer de Cantate voor het eerst in de Michaëlskerk zal klinken.”
Bij de foto
Als de bomen hun blad hebben verloren, krijgt
het licht vrij spel. Een foto van Maarten Matser.
5

6
…en een eeuwig leven
In Nederland leven veel mensen die afkomstig zijn uit een
compleet andere cultuur. Onder hen zijn ook christenen, zoals
ds. Maria Hukubun en haar man Nico, die van de Molukken
komen en nu lid zijn van de Sionskerkgemeente.
Ds. Henk Olde, die zelf als zendeling werkzaam was op het
Indonesische eiland Sumba, sprak met hen over de bijzondere
manier waarop het Molukse volk en andere mensen in
Indonesië omgaan met hun overledenen. Wat hebben zij
van die traditie meegebracht naar Nederland?
Een plaats voor de doden
Op het eiland Sumba in het zuid-oosten van Indonesië bouwen
de mensen tot op vandaag een soort hunebedden. Het is
een erezaak voor iedere man een vrouw te trouwen, een huis
te bouwen en een graf op te richten, anders is zijn levenstaak
niet af. Het is een erezaak de geliefde doden een goede
plaats te geven. Dat herkent Maria Hukubun meteen en zij
vult aan: “Vanuit onze familie op de Zuid-Oost Molukken
kennen we ook de zorg voor onze doden. De gestorvene
wordt met de grootste zorg behandeld. Een vrouw door de
vrouwen, een man door de mannen. Dat kennen we van
oudsher door onze families heen. En vandaag wordt dat in
onze christelijke traditie voortgezet.”
Offerfeest
In Torajaland midden op het eiland Sulawesi is dat nog duidelijker.
Van heinde en verre komt de familie bij elkaar wanneer
er iemand gestorven is. Ieder neemt een gave mee voor het
offerfeest. Ook toeristen mogen er aan deelnemen, nadat ze
met een gave in het familieverband zijn opgenomen. Van de
geliefde is een afbeelding gemaakt en de geliefde wordt uiteindelijk
bijgezet in een kloof hoog in de bergwand. Voor die
kloof is op de volle breedte een galerij getimmerd en de
afbeelding van de gestorvene wordt daar neergezet en ziet uit
over de uitgestrekte rijstvelden. “Kijk daar heb je het weer”,
zeggen Maria en Nico. “Je wilt de doden een plaats geven.”
Het is nog sterker. Wanneer een klein kind in Torajaland overlijdt
wordt er in een reuze waringinboom een holte gekapt en
daar wordt het lijkje met de grootste zorg ingelegd. En na
verloop van een aantal jaren is het lichaampje helemaal opgenomen
in de boom. Het jonge leven groeit verder…
Paasmorgen
De oergevoelens van de Toraja-mensen hebben een eigentijdse
beleving gevonden in het christendom. Op Paasmorgen,
nadat op Goede Vrijdag het sterven van Christus uitvoerig is
herdacht, gaat de hele gemeenschap naar de oeroude graven
en wordt daar een kerkdienst gehouden om de opstanding te
vieren. De beelden van de gestorvenen zijn schoongemaakt
en van een nieuwe omslagdoek voorzien en samen worden
liederen gezongen die vanuit de gewelven weerklinken tot
ver over de rijstvelden. Goden, God en mensen geven de
doden een plaats.
Dit gebruik wordt door vele kerken in Indonesië overgenomen.
Op tal van eilanden wordt men op Paasmorgen uitgenodigd
om zes uur ’s morgens mee te doen aan de samenzang
op begraafplaatsen. Soms nemen alleen de vrouwen daaraan
deel. Dan voelt men
zich sterk verbonden
met de vrouwen bij
het graf van Jezus in
de hof Arimathea.
Familieleden
In de Indonesische/Molukse gemeenschap in Nederland
wordt ook een Indonesisch/Molukse rouwverwerking voortgezet.
Bij een overlijden wordt de rouwende familie vanaf
de dag van het overlijden tot aan de dag van de begrafenis
omringd door familieleden, die de rouwende familie troost.
Elke avond wordt een huisdienst gehouden of worden er
kerkelijke liederen gezongen. Op de dag voorafgaand aan
de begrafenis wordt de overledene naar de kerk gebracht en
door de rouwende familie overgedragen aan de kerkenraad.
De kerkenraad verzorgt de troostdienst en de uitvaartdienst.
Na de teraardebestelling is het werk van de kerkenraad afgesloten
en neemt de rouwende familie de plechtigheden over.
Zij kunnen de plechtigheden afsluiten direct nadat alle gasten
bij de begrafenis zijn vertrokken, maar dat kan ook pas veertig
dagen na de begrafenis gebeuren. Die termijn herinnert
aan de Hemelsvaartsdag op de veertigste dag na Pasen.
Laatste zondag
Een herdenking van de overledenen op de laatste zondag van
het kerkelijk jaar kent men bij de Indonesische kerken niet.
Ds. Maria Hukubun voerde deze herdenking bij de Molukse
kerk in Zwolle wel in. Er worden niet alleen overledenen
herdacht uit de kring van de gemeente, maar ook overledenen
die eerstelijns familie zijn van leden van de Molukse kerk.
“Wonderlijk is het dat goden, God en mensen in deze beleving
zo dicht bij elkaar staan”, constateert Henk Olde.
“Voor ons als christenmensen is het goed, bij alle godsbeleving
in oeroude tijden, te bedenken dat onze Here Christus
heel dicht bij ons staat. Hij laat zien dat Hij bij uitstek een
plaats wil geven aan onze gestorvenen. Denk aan de woorden
van Jezus in Johannes 14: ‘In het huis van mijn Vader zijn
vele woningen’ en ‘Ik ga heen om u plaats te bereiden’.”
Bij de foto
Elize van Egmond-Olde, dochter van Henk, maakte
deze aquarel van mensen op een graftombe in
Sulawesi. Haar inspiratiebron was fotomateriaal
van meer dan honderd jaar oud.

Met Pinksteren 2011 kwam de Hoeksteengemeente
naar de Oosterkerk om samen als
nieuwe Oosterkergemeente verder te gaan.
Leden van De Hoeksteen konden van tevoren
aangeven wat zij in elk geval wilden meenemen
naar de nieuwe gemeente. De gedachtenishoek,
ingericht in 2008, stond op dat lijstje heel hoog.
Inmiddels heeft het kunstwerk uit De Hoeksteen
een plaats gekregen in de stiltehoek in de Oosterkerk.
Ook de gemeenteleden voor wie het nieuw
is, zijn er heel blij mee. Gaandeweg vroeg
ds. Margo Jonker, eveneens uit De Hoeksteen,
er iets over te zeggen. Maarten Matser maakte
de foto.
Op de voorpagina van deze Gaandeweg nog een glaskunstwerk
van Annemiek Punt: een raam in de Nieuwe Kerk in
Delft. Doordat zich in deze kerk de Koninklijke grafkelder
bevindt, staan veel mensen hier onwillekeurig even stil bij
de plaats van de dood en de doden in het leven van mensen.
Negen jaar geleden werd in de Nieuwe Kerk de prijs uitgereikt
voor het winnende ontwerp voor een nieuw glas-inloodraam.
Het kerkbestuur kon de prijsvraag uitschrijven
dankzij een legaat van mevrouw Scheepmaker-Pruissers.
Volgens haar wens moest het nieuwe raam als thema
‘De opwekking van de dochter van Jaïrus’ krijgen (Lukas 8).
Vijfentwintig kunstenaars maakten een ontwerp; dat van
De ontferming
van God
“Een stiltehoek. Voor in de Oosterkerk. Maar beschut en beschermd door een kleurrijk glaskunstwerk. Er is de mogelijkheid
om een kaars te ontsteken, en even in gedachten stil te staan bij wat tijd en eeuwigheid, wat leven en sterven, wat de
zorgen en vreugden van alle dag met een mens doen. En er liggen stenen, met daarop de namen van hen die zijn overleden
– geschreven als in de palm van Gods hand.
De hoek is in 2011 geplaatst in de Oosterkerk. Mensen die betrokken waren bij de (her)inrichting en liturgie in de
Oosterkerk hebben samen gekeken hoe de wens, een stiltehoek te combineren met de gedachtenishoek zoals die bestond in
De Hoeksteen, kon worden gerealiseerd. Met hulp van architect Pim van Dijk is gezocht naar een plek, waar ook het glaskunstwerk,
dat de gedachtenishoek in De Hoeksteen vormgaf, weer als inspirerend kon worden ingezet.
Annemiek Punt uit Ootmarsum maakte het glaskunstwerk. Het wil uitdrukken hoe tijdelijkheid verbonden is met eeuwigheid.
Het geeft vorm aan perspectief over grenzen heen. En de ronde omringende beweging geeft geborgenheid aan,
gedragen worden in onverwacht licht. Ik ben blij dat deze subtiele vormgeving van de ontferming van God over mensen,
over de wereld, ook in de Oosterkerk een plek heeft gekregen.”
Een hand naar het licht
Annemiek Punt, de jongste deelnemer en de enige vrouw,
werd door de jury unaniem als beste aangewezen. Zij mocht
haar ontwerp uitvoeren.
Het raam van Annemiek biedt verschillende ‘kijk’lagen.
Een cocon, vlindervleugels, verschillende gezichten dooreengevlochten,
een hand die het kind naar het licht toe richt…
Door niet alles tot in detail uit te werken, heeft Annemiek
een kerkraam doen ontstaan dat door de jaren heen blijft
intrigeren. ‘s Avonds, als de Nieuwe Kerk binnen is verlicht,
is het speelse lijnenspel van buitenaf duidelijk te zien zijn.
Op haar website www.annemiekpunt.nl is veel meer werk
van de Ootmarsumse kunstenares te vinden. Zij maakte
onder meer glaskunstwerken voor tal van kerken, uitvaartcentra
en ziekenhuizen.
Gedachten bij ‘eeuwig leven’
Ik heb niet direct een boek of film bij dit thema, wel enkele gedachten. ‘Eeuwig leven’ duidt mijns inziens niet alleen
op het aspect ‘tijdsduur’, maar het wijst ook op een bijzondere kwaliteit van leven anno nu. Het gaat om onverwoestbaar
leven – van de hoogste kwaliteit – dat hier al begint. Het houdt wellicht ook verband met het vorige thema in Gaandeweg.
Dat zit in het feit dat ‘iedere dag er een is om opnieuw te beginnen met een schone lei’, een zin uit de bijdrage van
Baptiste Tuin o.p. getiteld ‘Met de mantel der liefde’.
Deze kwaliteit van leven brengt de Heer Jezus denk ik naar voren in onder andere Johannes 17 vers 3: “Het eeuwige
leven, dat is dat zij u kennen, de enige ware God, en hem die u gezonden hebt, Jezus Christus”. En in Johannes 16 vers 9
zegt Hij: “…zonde dat ze niet in mij geloven.”
Harry Prins
7

8
…en een eeuwig leven
Een inloophuis voor mensen die zelf of in hun naaste omgeving met kanker te maken hebben.
Dat is De Zonnesteen, sinds 2009 gevestigd in de voormalige pastorie van de Lutherse Kerk,
Koestraat 4 in Zwolle. Naast enkele professionele krachten werken hier tientallen vrijwilligers;
zij treden op als gastvrouw en begeleiden de vele activiteiten. Hoe ervaren zij het contact met
levensbedreigend zieke mensen en hun naasten? Gery Bruins vroeg het aan drie vrijwilligers.
De wereld aan tijd
om aandacht te geven aan mensen
Susan Lubbers en Reini Veltman zijn
al vanaf de opening, nu drieënhalf jaar
geleden, gastvrouw in De Zonnesteen,
Jenny Backers meldde zich een half
jaar later aan. Alle drie hebben zij hun
eigen reden om juist voor dit vrijwilligerswerk
te kiezen.
Susan werkte ooit in de verpleging
maar wilde, ook toen haar kinderen
groter werden, niet meer terug naar het
ziekenhuis. “Ik wil vooral zorg en aandacht
aan mensen geven en daar is in
het ziekenhuis geen tijd meer voor.
De werkdruk is te groot. Bij de vrijwilligerscentrale liep ik
tegen De Zonnesteen aan. Het inloophuis moest op dat
moment nog worden opgebouwd en ik vond het mooi om
daaraan te kunnen meewerken. Hier heb ik de wereld aan
tijd om zonder schuldgevoel aandacht te geven aan mensen.”
Reini wilde iets zinvols omhanden hebben toen ze met werken
stopte: “Ik wilde iets betekenen voor mensen en dat kan
in De Zonnesteen. Jaren geleden ben ik zelf met kanker
geconfronteerd en in die tijd had ik vooral behoefte aan contact
met mensen die hetzelfde meemaakten. In de vereniging
voor borstkankerpatiënten kun je lotgenoten ontmoeten, maar
dat is toch iets anders dan een inloophuis, waar heel verschillende
mensen komen en waar je kunt meedoen aan allerlei
activiteiten.”
Hoop en vrees
Ook Jenny is ‘ervaringsdeskundige’: haar man overleed aan
darmkanker na een ziekbed van twee jaar. Samen met hun
dochter heeft ze hem tot het laatst toe kunnen verzorgen.
Ze herinnert zich uit die tijd de vele momenten van hoop en
vrees, van ongeloof en berusting. “Het was ook een goede
tijd”, vertelt ze, “vooral omdat mijn man heel open was over
zijn ziekte en zijn emoties. En ook over zijn geloof. Op zijn
sterfbed vroeg ik hem of hij dacht dat er iets was daarboven.
‘Ja, wat dacht je dan’, was zijn antwoord. Voor hem was dat
een vanzelfsprekendheid en daar kon ik ook mee verder.
Al vrij snel nadat hij was overleden zag ik een advertentie
van De Zonnesteen en ben ik hier gastvrouw geworden.”
Praten de vrijwilligers wel eens over hun eigen ervaring
met kanker? “Als een gast vraagt of je zelf wel eens iets hebt
meegemaakt, kun je antwoord geven, maar anders praat je
beslist niet over jezelf ”, zegt Susan en Jenny noemt zichzelf
vooral ‘een luisterend oor’. Reini merkt op dat je je eigen
narigheid verwerkt moet hebben als je vrijwilliger wilt worden
in De Zonnesteen. “Wij komen op de tweede plaats.”
Voor iedereen
Reini en Susan zijn lid van de Adventskerkgemeente en
Jenny hoort bij de Dominicanenkerk. Speelde hun geloof een
rol bij hun keuze voor dit vrijwilligerswerk? “Nee, absoluut
niet, dat staat er helemaal los van”, klinkt het eenstemmig.
Ook met de gasten wordt zelden over het geloof gesproken,
van de meesten weten de vrijwilligers niet eens of ze tot een
kerk behoren of niet. “Omdat dit inloophuis in een ruimte
van de Lutherse kerk is ondergebracht, krijgen we wel eens
vragen als: moet ik luthers zijn om hier te mogen komen”,
zegt Reini. “Of: ik ben niet gelovig, is dit wel iets voor mij?
Dan vertellen we dat De Zonnesteen echt voor iedereen is,
dat levensovertuiging geen rol speelt.”
Een ander onderwerp dat weinig aan de orde komt is – hoe
vreemd dat ook mag lijken – de ziekte en wat die met mensen
doet. Susan: “Bij de activiteiten die zich daarvoor lenen,
zoals de yoga, komt er wel eens iets uit, maar de meeste
gesprekken gaan over gewone dingen die de gasten bezighouden,
zoals de vakanties en de familie. Dat is ook
het mooie van dit inloophuis: je mag praten over je ziekte,
maar het hoeft niet. Wij ondersteunen mensen, maar zijn
geen therapeuten.”
Wilskracht
“Het is wel eens moeilijk dat gasten niet
praten, terwijl wij weten dat er wel van
alles met hen aan de hand is”, geeft
Reini toe. “Je ziet mensen soms zieker
en zieker worden en toch tot het laatste
moment doorgaan in een groep.” “Die
geweldige wilskracht, daar ben ik vaak
heel verbaasd over”, vult Jenny aan.
Het gaat erom dat je het juiste evenwicht
vindt tussen belangstelling tonen en
mensen bewust stimuleren hun gevoelens
te delen. Daar zijn de drie gastvrouwen
het helemaal over eens. Susan: “Als
je merkt dat mensen het zwaar hebben, als je aan hun stem
hoort dat ze geëmotioneerd raken… Dan mag je ze toch niet
dwingen daarover te praten. Zij hebben de vrijheid om dat
te doen of niet. Het is ook een kwestie van vertrouwen
hebben in elkaar, van je veilig genoeg voelen om gevoelens
te durven tonen.”

Nieuw in De Zonnesteen: palliatieve groep
De Zonnesteen is het geesteskind van Etje Verhagen, eerstelijns
psycholoog en algemeen geestelijk verzorger. Zij had
‘wel gehoopt, maar niet verwacht’ dat het inloophuis zo’n
succes zou worden. “We krijgen heel veel dankbare en
warme reacties van mensen en van organisaties die ons
willen steunen, daar word ik iedere dag weer blij van.”
Nieuw in De Zonnesteen is de zogeheten palliatieve groep
voor mensen die te horen hebben gekregen dat ze ongeneeslijk
ziek zijn en hun familie en vrienden. Etje leidt deze
groep, die op 14 september van start is gegaan. “In de sfeer
van De Zonnesteen waar iedereen zichzelf mag en kan zijn,
delen we ervaringen met elkaar, krijgen we uitleg en informatie
en zoeken we naar inspiratie voor deze bijzondere
periode”, licht ze toe.
De groep komt maandelijks op vrijdagmorgen van half elf tot
twaalf uur bij elkaar. Aan de hand van thema’s en naar aanleiding
van vragen en opmerkingen van de deelnemers onderzoeken
zij waar zij tegenaan lopen. Hoe zij bijvoorbeeld hun
tijd en energie zo goed mogelijk kunnen gebruiken, waar zij
kracht vandaan halen en wat hen rust en ontspanning geeft.
Meer informatie op www.zonnesteenzwolle.nl
Belangstellenden wordt verzocht zich op te geven via het
contactformulier op de site, de mail of telefonisch.
Vrouwen durven dat eerder dan mannen, is de ervaring. De laatsten
zijn zeldzaam, zowel onder de vrijwilligers als onder de
gasten van De Zonnesteen. “Mannen houden niet van groepen”,
veronderstellen Reini, Susan en Jenny. “En zeker niet van groepen
waarin het over hun kwetsbaarheid kan gaan.”
Activiteiten
De meeste gasten van
De Zonnesteen komen naar
het inloophuis om aan een
van de vele activiteiten mee te
doen. En dat zijn er nogal wat,
blijkt uit de opsomming van
de drie gastvrouwen. Dat varieert
van yoga en zingen tot
creatief bezig zijn met verf
en klei, zwemmen en bloemschikken.
Sinds kort worden
ook lezingen gegeven en zijn
er thema-avonden. Zo was er
begin oktober een avond over het thema ‘Kanker en geloof’.
Alle informatie is te vinden op www.zonnesteenzwolle.nl,
maar de gastvrouwen geloven vooral in een persoonlijke
kennismaking. “Als we hier open huis houden zijn bezoekers
altijd heel verbaasd over wat hier allemaal gebeurt.”
Mensen moeten wel – letterlijk – een drempel nemen om in De
Zonnesteen te komen, dat is een nadeel, vinden de gastvrouwen.
De voordeur van het pand naast de Lutherse kerk gaat pas open
als je je via de intercom hebt gemeld. En omdat het inloophuis
op de eerste etage ligt, kun je nooit van buitenaf zien dat het er
goed toeven is. “En dat willen we nu juist zo graag laten zien.”
Bij de foto’s
Reini Veltman (links), Jenny Backers (midden) en
Susan Lubbers (rechts): “Wij komen op de tweede plaats.”
Foto’s: Gery Bruins.
Column
Omgaan met
stervenden
Een groep verpleegkundigen van de hartafdeling zit in een
leslokaal. Op het programma van de lesdag staat, tussen de
brandoefening en de informatie over hygiëne, een les over
rouwen. De afdeling vroeg er nadrukkelijk naar. “Hoe gaan
we om met stervenden, met hun familie, met onze eigen rouw?
Kan je daar niet eens les over geven?”
Ik sta daar, steek drie kaarsen aan om op het onderwerp af
te stemmen. Eerst is er niet zoveel respons, later wel. En ik
hoor mezelf een paar keer zeggen: “Het allerbelangrijkste
in de begeleiding van stervenden en rouwenden is dit:
vertrouwd zijn met je eigen manier van rouwen, met je
eigen kijk op sterven.”
Als de les afgelopen is en ik naar huis fiets, vraag ik me af
hoe dat eigenlijk bij mij is. Als geestelijk verzorger in het
ziekenhuis zie en spreek ik dagelijks mensen die binnenkort
zullen sterven, of die leven met een verlies. Ik werk met dokters
die slechtnieuwsgesprekken moeten voeren. Dagelijks
spreek ik verpleegkundigen die stervenden verzorgen. We zijn
bezig met het opzetten van een Palliatief Centrum in het
ziekenhuis. We voeren het zorgpad stervensfase in. Maar wat
doet het eigenlijk met mij? Hoe ga ik er mee om? Want ja,
het raakt me, wat ik allemaal zie en meemaak.
Dit jaar ben ik daar intens mee bezig geweest. Ik zing in
toonkunstkoor Caecilia. Dit jaar zingen we op 28 november
Ein Deutsches Requiem van Brahms. De componist kiest
teksten uit de Bijbel om er een menselijke/humane dodenmis
mee te componeren. Voor mij betekenisvolle muziek, juist
omdat de moeilijke en onverbiddelijke kanten van sterven
en gemis benoemd worden, en daar doorheen hoop en
opstanding klinken.
Begin dit jaar heb ik er voor gekozen om niet meer volgens
het leesrooster te vieren, maar om me te laten inspireren door
de teksten die Brahms kiest. Zeven delen muziek zijn zeven
vieringen geworden. Alle facetten van rouw, angst, ziekte,
lijden, schoonheid, troost, verlangen, leven kwamen in die
vieringen langs. Uitlopend op de viering over het zevende
deel, met als centrale vraag: vertel me, wat maakt dit leven
voor jou de moeite waard (naar Wim Kayzer, Van de schoonheid
en de troost).
Brahms heeft me dit jaar een weg gewezen om om te gaan
met al dat sterven en rouwen dat ik in mijn werk iedere dag
tegenkom, naast dat wat in mijn privé-omgeving aan ziekte
en zorg leeft. De muziek geeft stem aan wat ik professioneel
binnen in me probeer te houden. De klanken verbeelden de
verhalen van de mensen. Door de muziek kan ik de gevoelens
van rouw en verdriet daar laten waar ze horen: bij de patiënten
en hun familie.
Misschien dat ik de groep verpleegkundigen van de lesdag
gewoon maar meeneem naar het concert!
Marjanne Dijk
9

10
Aandacht voor
‘Er is méér’,
jaarthema Sionskerk
‘Er is méér’ is het jaarthema in de Sionskerk. Komend seizoen
staat in kerkdiensten, kringen, cursussen en alle andere activiteiten
centraal dat er méér is in dit leven dan mensen zien.
“Wij geloven dat er méér is, dan iets. Wij geloven dat er een
God is, die heel persoonlijk betrokken is op deze wereld,
op ons leven. Hij is de Schepper van hemel en aarde.
Deze God is dichtbij gekomen, mens geworden in Jezus
Christus. Ieder die benieuwd is, méér wil weten, is van harte
uitgenodigd.”
De kerkdiensten in november zullen ingaan op Gods zorg voor
armen. Diaconaal gemeente zijn. Er is méér…Vaak ook méér
armoede, verdriet en zorgen. Jezus zegt: “De Geest van de
HERE rust op Mij om aan armen het goede nieuws te brengen,
aan gevangenen vrijlating bekend te maken en aan blinden het
herstel van hun zicht, om onderdrukten hun vrijheid te geven,
om een genadejaar van de HEER uit te roepen” Lucas 4: 17-18.
Aan de hand van het Bijbelboek Ruth gaan we hierop in.
Als achtergrondinformatie is het boek van Tim Keller een
aanrader: ‘Ruim baan voor gerechtigheid’.
Geloven met je verstand
Een ander boek van Tim Keller, ‘In alle redelijkheid, Christelijk
geloof voor welwillende sceptici’ staat centraal in een studiekring,
die is begonnen op 9 oktober en verder plaatsvindt op
20 november, 26 maart en 28 mei. De studiekring bespreekt op
deze avonden telkens een hoofdstuk uit dit boek. De auteur gaat
in op intellectuele bezwaren tegen het christelijk geloof.
Verstand kan een hulp zijn in je geloof. Het helpt om het geloof
te doordenken en kan heel verrijkend zijn. Soms roept het verstand
echter allerlei bezwaren op.
De studiekring wordt gehouden in de Sionskerk
van 20.30 tot 22.00 uur.
Aanmelden kan bij de familie Smelt, tel. (038) 454 80 93,
of via e-mail: predikantsionskerk@live.nl
Een nieuwe
ontdekkingsreis
De kerk in Nederland heeft de afgelopen decennia honderdduizenden
leden verloren. Om allerlei redenen haakten mensen
af. Er leek geen plaats meer te zijn voor God, voor
geloof, voor geestelijke zekerheden. Veel mensen ervoeren
het als een bevrijding. De dwang om naar de kerk te gaan,
om aan bepaalde normen en waarden te moeten voldoen,
viel weg. Het voelde goed.
Toch kwam na verloop van tijd ook het gevoel van leegte.
Je werkt, je eet, je slaapt, maar: is dit alles? Is er meer?
Je bouwt je leven op, maar: is dit alles? Is er meer?
Je vaste geloof is weg, maar het blijft knagen: Is er meer
tussen hemel en aarde? De hele kosmos moet toch iets
meer zijn dan een toevalsproduct?
Mensen zoeken weer naar hun wortels, naar meerwaarde voor
hun leven. De kerk herontdekt haar bronnen. Er groeit een
nieuw geloof. Nu komt de vraag: hoe communiceert de kerk
de boodschap van Gods liefde naar al de spirituele zoekers?
Uit statistieken blijkt dat zo’n vier miljoen Nederlanders wel
geloven dat er meer moet zijn, maar hun antwoorden niet
zoeken in kerk, Bijbel of christelijk geloof. Hoe kunnen
christenen vandaag richting geven aan de zoektocht van hun
buren en vrienden? Misschien is de zoektocht van de
Emmaüsgangers wel model voor deze nieuwe ontdekkingsreis.
Als de Emmaüsgangers (Lukas 24 vanaf vers 3) ontmoedigd
de kerk verlaten en naar huis gaan, komt er iemand naast
hen lopen. Ze herkennen hem niet en hij stelt zich ook niet
voor. Hij stelt alleen maar vragen. En hij luistert. Zeven verzen
lang luistert hij naar het verhaal van een paar teleurgestelde
kerkverlaters. Pas dan vraagt hij: “Maar moest het niet
zo zijn? Zou er een bedoeling achter kunnen zitten?” Dat is
het begin van een nieuwe zoektocht die uitloopt in een geweldige
ontdekking: de Heer is opgestaan!
Een eindje meelopen met spirituele zoekers. Goede vragen
stellen. Misschien kun je zo ook de kansen voor Project
MEER het beste aanduiden. Begin september kregen honderdduizenden
mensen in Nederland het lifestylemagazine
MEER+ in de brievenbus. Geen magazine vol stellige
antwoorden, maar wel met denkprikkels en aanzetten
voor vervolgstappen.
Ruim twintig kerkgenootschappen en christelijke organisaties
werken samen om Nederlanders met elkaar in gesprek te
brengen over zingevingsvragen als ‘Is er meer tussen hemel
en aarde?’
Naast het magazine is een campagne gevoerd in de media.
Op twitter en facebook ontspinnen zich uitgebreide discussies.
Plaatselijke kerkgemeenschappen organiseren hun startweekend,
Alphacursus, Gemeente Groei Groep, enzovoorts
rond het thema ‘Is er meer’. Ook in Zwolle haken kerken in
op deze kans. Meer informatie over mogelijke vervolgstappen
op de website www.isermeer.nl
Ds. Hans Eschach,
initiatiefnemer van de landelijke campagne: Er is méér.

Symposium voor en met de 30-er in 30-jarige Sionskerk
De Sionskerk bestaat 30 jaar. Dit wil de
gemeente vieren, speciaal ook voor en
met de 30-er. Als variant op de yup is
in de kerk aandacht voor de YEP,
Young Evangelical Protestant.
Voor en met de 30-er wordt een symposium
gehouden op dinsdag 30 oktober,
in de Sionskerk vanaf 20.00 uur.
Hoe vindt de 30-er, die het altijd druk,
druk, druk heeft, rust en evenwicht?
Hoe vindt de zoekende 30-er geloof en
vrienden? Wat verwacht de 30-er van
de kerk? Wat heeft de 30-er de kerk
te bieden? Hoe vindt de 30-er Jezus?
Vijf 30-ers uit de Sionskerkgemeente
zullen kort iets van hun ervaringen
delen.
Erik Lindeboom, heeft een innovatief
bedrijf. Hoe combineert hij werk, gezin,
geloof? Henrieke Knobbe, jurist, moeder,
diaken. Hoe regelt zij het allemaal?
Wat betekent het geloof voor haar?
Henry Smit, drukke baan, jong gezin,
hervonden kerkelijke betrokkenheid.
Hoe geeft hij vorm aan zijn idealen?
Janine Oude Wesseling, baan in de zorg,
druk gezin, studie, diaken. Wat betekent
het geloof voor haar in de hectiek van
het leven?
Hervormingsdag in Lutherse kerk
Regenboogbrochure voor nieuwe leden
‘Als een regenboog, de veelkleurigheid
van de Protestantse Gemeente Zwolle’,
is de titel van een brochure die eind oktober
verschijnt. In deze kleurrijke brochure
stellen alle wijkgemeenten van de
PGZ zich voor en vertellen iets over hun
identiteit. Ook de dienstverlening van het
Kerkelijk Bureau komt aan de orde.
De brochure is in de eerste plaats
bedoeld voor nieuwe leden; zij krijgen
hem toegestuurd binnen enkele weken
nadat zij zich hebben aangemeld. Voor
andere belangstellenden is de brochure
tegen betaling van een klein bedrag
verkrijgbaar op het Kerkelijk Bureau
en in de verschillende wijkkerken.
Verrijking
Dat er in de Zwolse protestantse wijkgemeenten
sprake is van verschillende
accenten en identiteiten, is “een verrijking
en een mogelijkheid om elkaar te
versterken.” Aldus Gégé
Callenbach, voorzitter van
de Algemene Kerkenraad
van de PGZ, in zijn welkomstwoord
in de brochure.
“Het geheel van
onze gemeente vormt een
‘regenboog’, waarbij alle
wijken een eigen ‘kleur’
hebben. Het spectrum van
die kleuren vormt samen
wit licht. We gebruiken
Ds. Ruilof van Putten, werkt vier dagen
bij een bank en is één dag predikant.
Waar vindt hij rust?
Na de presentaties is er gelegenheid tot
ontmoeting en gesprekken in groepjes.
Dan kunnen de ervaringen en behoeften
van de deelnemers aan het symposium
aan de orde komen.
Het symposium begint om 20.00 uur met
een inleidend woord door ds. Hélène
Evers en wordt om 21.30 afgesloten door
ds. Ruilof van Putten. In de tapasbar, met
een drankje, kan worden nagepraat.
Op woensdagavond 31 oktober viert de Evangelisch-Lutherse gemeente Hervormingsdag.
Er is gelegenheid met elkaar sin gesprek te gaan over oerreformatorische woorden als ‘genade’ en ‘rechtvaardiging’. Wat zeggen
deze begrippen, die door Maarten Luther zo centraal werden gesteld ons vandaag de dag nog, in de kerk en de wereld waarin
wij leven? Er wordt gezocht naar een wijze van spreken die past bij de wereld van de eenentwintigste eeuw. De avond wordt
besloten met een vesper. Belangstellenden zijn van harte welkom, vanaf 19.30 uur, in de Lutherse kerk aan de Koestraat 2-4.
het beeld van de regenboog ook omdat
die het teken is van de trouw van God en
daarmee van hoop: hoop voor het individu,
hoop voor de kerk, hoop voor de stad
en hoop voor de wereld.”
11

12
Aandacht voor
De predikant van de Stinskerk,
ds. Edward van ’t Slot, heeft per
1 september een parttime baan aan de
Rijksuniversiteit in Groningen die binnen
enkele jaren moet leiden tot bijzonder
hoogleraarschap. Saskia Dankers vroeg
hem wat deze baan inhoudt.
Edward van ’t Slot: “Ik word na twee
jaar ‘bijzonder hoogleraar systematische
theologie en kerk in de 21e eeuw’. Een
‘gewoon’ hoogleraar is iemand die door
de universiteit is aangetrokken om het
onderwijs en het onderzoek te leiden in
een vakgebied dat een vaste plek op de
universiteit heeft. Een bijzonder hoogleraar
wordt meestal als parttimer betaald
Activiteiten in Oosterkerk
De kerkelijke actualiteit onder de loep
door bijvoorbeeld een stichting die interesse
heeft in een meestal wat specifieker
vakgebied.
In mijn geval kom ik in Groningen in
een ‘poule’ van bijzonder hoogleraren
uit verschillende hoeken van de kerk,
ieder gefinancierd door hun eigen ‘achterban’.
Ik word straks voor één dag in
de week betaald door de Confessionele
Vereniging. Samen met de andere nieuwe
hoogleraren moeten we een soort
‘denktank’ gaan vormen voor de Protestantse
Kerk in Nederland. In Groningen
moet het gebeuren: hopelijk lukt het ons
om in de gezamenlijkheid de kerkelijke
actualiteit onder de loep te nemen en
daar dan dingen over te zeggen die voor
heel de kerk relevant en vruchtbaar zullen
zijn. We zullen daarvoor studiedagen
organiseren, werken aan de nascholing
van predikanten. Ikzelf zal daaraan meedoen
vanuit mijn vakgebied, de ‘systematische
theologie’. Twee jaar geleden
ben ik gepromoveerd op de theologen
Barth en Bonhoeffer. Ik zal bijvoorbeeld
nog verder studeren op hun geschriften
en proberen dat wat ik van hen leer te
‘vertalen’ naar onze situatie in het
Nederland van de 21ste eeuw.”
Hoe zien uw werkzaamheden er concreet
uit? Geeft u bijvoorbeeld ook colleges
aan studenten?
Geloof, kerk en homoseksualiteit
Op donderdag 15 november om 20.00 uur vindt in de Oosterkerk een bijeenkomst plaats waarin de aanwezigen met elkaar
van gedachten wisselen over een thema dat te maken heeft met geloof, kerk en homoseksualiteit. De avond wordt geleid door
ds. Wim Hortensius.
Filmavond The King’s Speech
In het najaar en in het voorjaar is er in de Bagijnehof, het kerkelijk centrum bij de Oosterkerk aan
de Bagijnesingel, een goede film te zien die boeit en waarover een zinvol gesprek mogelijk is.
Op dinsdagavond 27 november om 19.30 uur wordt The King’s Speech vertoond. Een film die
gaat over koning George VI, die om zijn stotterproblemen te overwinnen de hulp inroept van een
eigenzinnige logopedist. Deze film, met Colin Firth als de koning, won verschillende Oscars en is
onder andere sterk in zijn psychologische benadering.
Vespers in Adventstijd
In de tijd van Advent wordt in de Oosterkerk iedere zondagavond om 19.00 uur een vesper
gehouden. Op de vierde zondag, 23 december, is er een Festival of Lessons and Carols met
de Zwolse cantorij.
Van ’t Slot: “In eerste instantie zal ik me
vooral moeten richten op het contact met
predikanten, via de nascholing bijvoorbeeld,
en op het klaarmaken van publicaties.
Voor colleges aan theologiestudenten
is op dit moment in Groningen niet
veel ruimte in het rooster, maar dat kan
over een paar jaar wel anders worden.
Het is natuurlijk wel leuk om contact te
hebben met studenten via studiedagen,
of als er zich eens één meldt met een
vraag of met een afstudeerproject.
Naar zulke contacten zie ik wel uit.”
Gaan we in Zwolle nog iets merken van
deze werkzaamheden?
Van ’t Slot: “Dat zou zomaar kunnen,
ik denk op twee manieren. Mijn eerste
‘baan’ blijft gewoon die van predikant
hier in onze boeiende gemeente. Daar
verandert in feite niks in: ik heb al jaren
een aanstelling van 80% en dat blijft
gewoon zo. Maar ik zal mijn agenda
wel iets strakker moeten plannen en
bewaken. Soms ben ik er gewoon niet.
Maar vooral hoop ik natuurlijk dat de
Groningse ‘denktank’ inderdaad geluiden
gaat afgeven waarvan we ook in Zwolle
positief zullen ophoren! Ik neem
‘Zwolle’ natuurlijk ook gewoon mee
naar Groningen, dus in ieder geval zal
Groningen iets merken van Zwolle.”
Colin Firth

Maria, de kracht van de liefde
‘Maria de kracht van de liefde’, is de
titel van de nieuwste musical van de
Musicalgroep Osterkerk.
Al sinds 1996 bestaat de enthousiaste
groep die al spelend (Bijbelse) verhalen
tot leven brengt. De nieuwste musical
gaat over het leven van Maria, gespeeld
door een rondreizend theatergezelschap
samen met de bewoners van een dorp.
Het leven van Maria wordt gespeeld,
afgewisseld met het werkelijke leven van
de dorpelingen. Vragen rijzen over verdriet
en wanhoop, loslaten en vasthouden,
geloof en liefde. Soms is het alsof
de dorpsbewoners zelf met Maria meelopen
waardoor haar vragen ook hun
vragen worden, haar antwoorden ook
hun antwoorden.
In november wordt de musical drie keer
uitgevoerd. Op zaterdag 3 november is de
première van ‘Maria’ in de Oosterkerk
om 19.30 uur. Op zondag 11 november
treedt de groep op in Nijverdal en op
zondagmorgen 18 november in Wierden.
Zangers welkom
De Musicalgroep repeteert voor ‘Maria’
op woensdagsavond in de Oosterkerk
van 20.00 uur tot 22.00 uur. Zangers zijn
welkom en er is nog plek voor iemand
die op een klokkenspel/xylofoon of
marimba speelt. Belangstellenden
kunnen ook vrijblijvend een kijkje
komen nemen.
Matteüs
Na ‘Maria’ begint de groep vanaf januari
2013 met de musical ‘Matteüs’. Het is de
bedoeling die in het voorjaar van 2014
op de planken te brengen.
Wie zin heeft om mee te doen wordt
aangemoedigd contact op te nemen met:
Ria van der Meulen,
e-mail: meulengbr@planet.nl,
tel. (038) 422 13 72.
‘Rebelse theologen’ in Gespreksgroep 50-plus
Op woensdag 21 november is professor C.J. den Heyer te gast in de Gespreksgroep 50-plus die bijeenkomt in de Oosterkerk.
‘Rebelse theologen in Nederland’, is de titel van zijn inleiding. De bijeenkomst begint om 10.00 uur. De kosten bedragen € 4,-,
inclusief koffie of thee.
Professor Den Heyer was hoogleraar Nieuwe Testament en Bijbelse Theologie aan de Theologische Universiteit te Kampen en
docent aan het Doopsgezind Seminarium te Amsterdam.
Een korte inleiding op zijn betoog. Het is gebruikelijk onze cultuur als calvinistisch te typeren. Dat is begrijpelijk, de invloed
van Calvijn is er stellig, maar het is ook eenzijdig om zo te denken. Aan het einde van de Middeleeuwen, nog voor het optreden
van Luther en Calvijn, functioneerden de Lage Landen al als een ‘gidsland’ op theologisch gebied. Die onafhankelijkheid nam in
de zestiende en zeventiende eeuw zelfs nog aanzienlijk toe. Daarbij is te denken aan Geert Grote en zijn volgelingen en geestverwanten,
vanuit Deventer en Zwolle.
Erasmus, Coornhert, Menno Simons, Hugo de Groot, Spinoza, Adriean Koerbagh, Balthasar Bekker en tal van anderen behoorden
tot de ‘rebelse theologen’. Men spreekt in dit geval wel eens over het Bijbelse humanisme. Wat verbond deze denkers?
Zij sloten zich niet aaneen tot een bepaalde kerkelijke gemeenschap. Zij waren onafhankelijk in hun denken en waagden het
kritisch te staan tegenover de kerkelijke traditie, of die nu rooms-katholiek, luthers of calvinistisch was. In hun visie had niet
de kerk het laatste en beslissende woord, maar de tekst van de Bijbel. Het gevolg was dat zij hun tijd veelal ver vooruit waren.
Invloedrijke denkers als Erasmus en Spinoza worden nog altijd gelezen en vormen voor velen een bron van inspiratie.
Voor meer informatie over de Gespreksgroep 50-plus: Catharina Diekema, tel (038) 453 57 33,
e-mail: catharinadiekema@home.nl
Geef je buren een gezicht
Het vorige seizoen van het project
‘Geef je buren een gezicht’ binnen de
wijkgemeente Adventskerk is in april
2012 succesvol afgesloten met de publicatie
van een boekje. Daarin zijn interviews
opgenomen met mensen van diverse
geloofsachtergronden, allen wonend
in Zwolle-Zuid. Het boekje is in de
Adventskerk verkrijgbaar.
De Adventskerk wil dit nieuwe seizoen
doorgaan met samen lezen in de Koran.
Dit gebeurt op de woensdagen 14 en
28 november onder leiding van
Henk Ottevanger en Jan Post Hospers.
De bijeenkomsten vinden plaats in
Wijkcentrum SIO (Thorbeckelaan 2) en
beginnen om 20.00 uur. Voor koffie en
thee wordt € 2,- gevraagd. Op deze twee
avonden worden nieuwe thema’s aan de
orde gesteld die nog niet eerder besproken
zijn. Voor informatie en opgave
(vóór 7 november) Henk Ottevanger,
tel. (038) 460 06 59, e-mail:
raad.vent@adventskerk.nl
13

14
Aandacht voor
De Navolging als inspiratiebron
In de afgelopen eeuwen heeft het boek
‘De Navolging van Christus’ van Thomas
a Kempis grote invloed gehad op tienduizenden
mensen van heel diverse
achtergrond. In de najaarscursus van
de Stichting Thomas a Kempis wordt
een drietal grote geesten voorgesteld.
Van ieder van hen is bekend, dat zij in
hun leven, denken en handelen geïnspireerd
zijn geweest door De Navolging.
Soms is dat pas na hun dood bekend
geworden. Het gaat om Dag Hammerskjold,
Dietrich Bonhoeffer en paus
Johannes XXIII.
Dr. Monica Bouman vertelt op 16 oktober
over de invloed van Thomas a Kempis
op Dag Hammerskjold, de Secretaris
Generaal van de Verenigde Naties.
Bekend van hem is dat hij elke dag uit
de Navolging las en het boek ook altijd
bij zich had.
Dr. Teunard van der Linden, een kenner
van de theoloog Bonhoeffer, vertelt op
30 oktober over de grote invloed van de
Navolging op het denken schrijven en
handelen van deze theoloog. Hij is in
april 1945 door de nazi’s omgebracht.
Zelf heeft Bonhoeffer ook een Navolging
geschreven, sterk geïnspireerd door de
Navolging van Thomas a Kempis.
Prof.dr. Peter Raedts vertelt op 13 november
over de ontwikkeling van het
pausdom, met name de tijd van de
Moderne Devotie, en over Paus Johannes
XXIII in het licht van Thomas a Kempis.
Bekend van deze Paus is dat hij op jonge
leeftijd al De Navolging ontving van een
geliefde pastor uit zijn dorp.
De locatie voor deze najaarscursus is
het Dominicanenklooster,
Assendorperstraat 27, Zwolle.
Inloop vanaf 19.30 uur, start programma
20.00 uur en einde 22.00 uur.
Kosten € 10,- per avond, koffie en thee
inbegrepen.
Voor meer informatie:
Symposium Geloof en Psychiatrie
‘Kerkstrijd’ bij Confessionele Beweging
De Confessionele Beweging regio Zwolle
is van plan op donderdag 22 november de
tweede bijeenkomst van dit seizoen te
houden. In de Pauluskerk, Van Limburg
Stirumlaan 18 in Wezep spreekt
ds. G. Doorn uit Hasselt over enkele
kwesties die aanleiding hebben gegeven
tot de kerkstrijd aan het einde van de
negentiende en het begin van de twintigste
eeuw.
Vanaf 19.30 uur staan koffie en thee
klaar, de lezing begint om 20.00 uur.
Na de pauze is er ruime gelegenheid om
met ds. Doorn van gedachten te wisselen.
Paus Johannes XXIII
Mink de Vries, tel. 06 289 879 55, of
Thomas a Kempis Stichting:
e-mail: vriendentak@gmail.com
Op donderdag 1 november vindt er een symposium plaats in het Stadhuis van Zwolle met als thema: ‘Psychiatrie en geloof.’
Een onderwerp dat steeds meer aandacht krijgt in de wereld van de Geestelijke Gezondheidsheids Zorg (GGZ).
Het symposium wordt georganiseerd door de werkgroep ‘Ruimte voor anders zijn’.
In deze werkgroep zitten zowel vertegenwoordigers vanuit de kerken als vanuit de GGZ instellingen.
Hoofdspreker is Margreet de Vries, theoloog en psychiater. Zij heeft als onderwerp ‘Psychiatrie en spiritualiteit’ gekozen.
Daarnaast zijn er diverse werkwinkels te volgen en wordt het programma creatief omlijst.
De werkwinkels worden geleid door psychiaters, psychologen, theologen en ervaringsdeskundigen. Zo zal Dimence (GGZ)
vertegenwoordigd worden door Jan Groot, lid van het kenniscentrum Religie en Psychiatrie van Dimence. Ook werkt de
Gereformeerde Hogeschool mee en belichten ervaringsdeskundigen het thema.
Het programma begint om 10.00 uur en duurt tot 16.30 uur.
Voor opgave en kosten zie www.promo-overijssel.nl
De gemeente Zwolle, RIBW, Focus, Gereformeerde Hogeschool, de Wittenbergstichting, Stichting Rotterdam, Lentis en
Binnenlands Diaconaat PKN maken mede dit symposium mogelijk.
Voor meer info: werkgroep Ruimte voor anders zijn, Mink de Vries, tel. 06 289 879 55.
Voor meer informatie: J. Boender, waarnemend
secretaris van de Confessionele
Beweging Zwolle.
E-mail: sj.boender@planet.nl

ZWO houdt Najaarszendingscollecte
De ZWO-commissie van de Protestantse Gemeente Zwolle (PGZ) vraagt aandacht voor de Najaarszendingscollecte. Het betreft
de jaarlijkse gezamenlijke inzameling voor Kerk in Actie, die 70% van de opbrengsten ontvangt; 30% gaat naar de
Gereformeerde Zendingsbond (GZB). Eind oktober of begin november worden de acceptgirokaarten verspreid.
Kerk in Actie besteedt de opbrengst van deze jaarlijkse inzameling altijd aan activiteiten die gericht zijn op de vorming, nascholing
en ondersteuning van predikanten en andere werkers in de kerk van hun land. Hierbij valt te denken aan een studieboekenfonds,
studiebeurzen en bijdrage aan het studieprogramma, bijvoorbeeld door de uitzending van docenten of andere medewerkers
uit Nederland.
Ghana
Bij de komende Najaarszendingscollecte valt de aandacht vooral op het noorden van Ghana, waar zich in de stad Tamale het trainingscentrum
van de Presbyteriaanse Kerk bevindt.
De protestantse kerken in het islamitische noorden van Ghana zijn klein, maar groeien snel. Alleen kunnen de meeste kerkleden
niet lezen of schrijven. Hun samenkomsten bestaan uit zang en gesprekken over het geloof. Maar vrijwel niemand kan zelf de
Bijbel lezen. In het trainingscentrum van de Presbyteriaanse Kerk worden gemeenteleden uit de dorpen in de buurt opgeleid tot
kerkelijk werker. Zij leren de Bijbelse boodschap te verstaan en door te geven in de eigen context. Zij verzorgen de zondagse
kerkdiensten en de catechese. Het werk dat zij doen doet denken aan de zondagsschool in het Nederland van de 19de eeuw: veel
mensen leerden daar niet alleen lezen en schrijven, maar vooral ook zelf de Bijbel te bestuderen. Bijzonder, dat dit model van
zending nog steeds zijn vruchten afwerpt.
Ruimhartig
Bij de acceptgirokaart die gemeenteleden binnenkort ontvangen zit een brief van de ZWO-commissie waarin beide doelen van
de Najaarszendingscollecte worden toegelicht. Namens de ZWO-commissie van de PGZ wijst Nelleke Eygenraam erop dat de
Protestantse Gemeente Zwolle buiten de kerkdiensten om slechts één zendingscollecte per jaar houdt. “Dat is deze najaarscollecte.
Wij hopen dan ook dat gemeenteleden ruimhartig zullen bijdragen.”
Vrouwen aan het woord over ‘Leeftijd’
Onder het motto ‘Als vrouwen aan het woord komen’ komt al meer
dan dertig jaar een oecumenisch samengestelde groep vrouwen bij
elkaar in de Lutherse kerk. Het spreekt vanzelf dat door de jaren
heen de groep een wisselende bezetting heeft gehad en ook dat
er verschillende inleid(st)ers waren.
De deelnemers komen uit de Evangelisch-Lutherse gemeente, de
Protestantse Gemeente Zwolle en andere kerken. Er komen doorgaans
zo'n 20 tot 25 vrouwen. De groep komt telkens op de tweede woensdagochtend
van de maand bij elkaar, in de periode van oktober tot en
met april. In het seizoen 2012-2013 zorgen de predikanten Margo
Jonker, Louisa Vos en Nelleke Eygenraam opnieuw voor inleidingen
en werkvormen. De rode draad wordt dit jaar gevormd door het thema
‘Leeftijd’. Onderwerpen die aan de orde kunnen komen zijn bijvoorbeeld
tijden en getijden in je leven, tijd en eeuwigheid, ordening van
de tijd in dag en nacht, aanvang en einde. Tijd van leven is ook van tijd
van rijping en groei. Maar evengoed worden mensen en ervaringen in
de loop van de tijd vergeten. Hoe sta je in de tijd? Waar kom je vandaan?
Hoe leef je nu en waar wil je heen? In elke bijeenkomst zal een
prikkelende (Bijbel)tekst centraal staan, waarin de aan mensen gegeven
‘leef’tijd in een bepaald licht wordt gezet. Aan de hand van gespreksvragen,
beelden, film, muziek, poëzie of proza worden de onderwerpen
verder uitgewerkt en uitgediept. De bijeenkomsten worden dikwijls
muzikaal omlijst.
De data zijn 14 november, 12 december, 9 januari, 13 februari,
13 maart en 10 april. De bijeenkomsten zijn van 9.45 tot 11.45 uur
in de Lutherse kerk, ingang Potgietersingel. Kosten € 3,- per keer.
Informatie en opgave bij Liesbeth Schuring, tel. (0529) 434 292,
e-mail: liesbethschuring@hetnet.nl
Bij de foto
Over leeftijd gesproken: bij de achteringang van de
Lutherse kerk aan de Potgietersingel staat deze
plataan, de oudste boom van Zwolle.
15

16
Beleid en bestuur
Het College van Kerkrentmeesters, de penningmeesters van de Protestantse Gemeente Zwolle,
brengt ieder jaar verslag uit van de financiële gang van zaken binnen de PGZ. Dit Financieel
verslag wordt beoordeeld door een accountant en ligt enkele weken voor alle leden ter inzage
op het Kerkelijk Bureau. De kerkrentmeesters zijn kerkordelijk verplicht de leden die mogelijkheid
te bieden, hoewel maar heel weinig mensen het verslag ook echt komen inzien. Nadat de
inzagetermijn is verstreken, bieden de samenstellers het verslag aan de Algemene Kerkenraad
aan. Als deze Gaandeweg verschijnt, heeft de AK het Financieel verslag 2011 ontvangen en
geaccordeerd.
PGZ ook in 2012 financieel nog niet gezond
“Er zijn ook in het afgelopen jaar weer goede stappen gezet
in de uitvoering van de plannen om te komen tot een sluitende
begroting,” recapituleren de kerkrentmeesters. “Zo is in
2011 het kerkgebouw De Hoeksteen verkocht. Daarnaast is
er sprake van een verlaging van de personeelslasten door het
aflopen van tijdelijke contracten c.q. pensionering.”
Maar ook in 2012 is er nog een begrotingstekort, doordat
een aantal omstandigheden is gewijzigd. De kerkrentmeesters:
“Bij de Actie Kerkbalans is dit jaar voor het eerst in
jaren minder toegezegd dan het jaar daarvoor. Verder zijn
de opbrengsten van het vermogen van de PGZ erg laag, door
de lage rente en de negatieve ontwikkelingen op de financiële
markten. De verwachting is daarom dat we in 2012 in
financiële zin nog niet gezond zijn. Door een teruglopend
ledenaantal moeten we rekenen met minder bijdragen. Daar
komt bij dat door de economische crisis een aantal leden
minder kan bijdragen. We zijn dankbaar voor degenen die
hun bijdrage op peil houden of zelfs kunnen verhogen, maar
beseffen volledig dat dit niet voor iedereen mogelijk is.”
In het Financieel verslag is onder meer te vinden welke
(aanzienlijke) bedragen de diverse wijkgemeenten in kas
en in reserve hebben. Kunnen de wijken ongelimiteerd
reserves opbouwen of zijn daar regels voor?
“Vooralsnog is er geen grens aan wat wijken aan reserve
mogen hebben en het beeld is sterk wisselend. Lang niet
alle wijken zitten ruim in hun jasje. Verder wordt gekeken
op welke manier de reserves aan het kerkenwerk ten goede
kunnen komen; daarvoor zijn ze immers bedoeld. De Oosterkerk
is bijvoorbeeld voornemens een groot deel van de eigen
middelen in te zetten voor de verbouwing van het kerkgebouw
en heeft ook audiovisuele apparatuur zelf bekostigd.
De Emmaüskerkgemeente gebruikt de reserves om, vooruitlopend
op de opheffing van de vacaturestop, een nieuwe
wijkpredikant te beroepen en een kerkelijk werker te bekostigen.
Zij wil het kerkgebouw ook na 1 juli 2013 voorlopig
in gebruik houden. De reserves zijn meestal ontstaan door
legaten die specifiek zijn bestemd voor de betreffende wijkgemeente.
Wijken zijn daar zuinig op. Ook met de renteopbrengsten
van die reserves worden weer activiteiten in
de wijk gefinancierd.”
De Hoeksteen heeft een miljoen euro opgebracht, minder dan
gehoopt, maar zeker in deze tijd een mooi bedrag. Komt er
van deze opbrengst nog iets ten goede aan de nieuwe wijkgemeente
Oosterkerk?
“De opbrengst van de verkoop van De Hoeksteen wordt toegevoegd
aan de financiële reserve van de PGZ. Met dit kapitaal
genereren we ook rente-opbrengsten die aan de exploitatie
van de PGZ ten goede komen. Het bedrag voor de verbouwing
van de Oosterkerk dat de wijkgemeente ontbreekt,
wordt aan de reserves onttrokken. Op die manier kom dus
inderdaad een (beperkt) deel van de verkoop van de
Hoeksteen ten goede aan de wijkgemeente Oosterkerk.”
Een paar cijfers uit het Financieel verslag
De PGZ telde in 2011 15.735 leden, 12,9% van de Zwolse bevolking.
Ter vergelijking: in 2008 was nog 14,9% van de Zwollenaren
lid van de PGZ, in totaal 17.504 mensen. Ook het aantal
kerkgangers nam in de afgelopen drie jaar iets af. Bezochten
in 2008 gemiddeld 2.959 mensen de wekelijkse kerkdiensten,
in 2011 waren dat er 2.622 per week.
Het deel van de collecteopbrengsten dat aan de PGZ ten goede
komt, loopt eveneens terug: in 2011 bedroeg dit net geen
€ 95.000,-, ongeveer € 7.000,- minder dan was begroot. In 2010
offerden de kerkgangers gezamenlijk net iets meer dan een
euroton bij de collecten voor de kerk.
De opbrengst van Kerkbalans was in 2011 eveneens lager dan
begroot: de actie leverde € 31.000,- minder op dan het begrote
bedrag, ondanks het feit dat er bijna € 10.000,- meer binnenkwam
dan in 2010. Doordat ook andere baten terugliepen kreeg
de PGZ in 2011 € 72.000,- minder binnen dan begroot, maar
daar stond tegenover dat er ook € 25,000,- minder werd uitgegeven.
Het tekort op de exploitatie van de PGZ bedroeg in 2011 al
met al bijna € 214.000,-; in 2010 was dit ruim € 192.000,-.
De belangrijkste oorzaak van de stijging van het tekort is het
achterblijven van de inkomsten bij de verwachtingen. De exploitatietekorten
worden in mindering gebracht op de algemene
reserve van de PGZ. Ontvangen legaten die niet voor een specifieke
wijkgemeente zijn bestemd, worden aan de algemene reserve
toegevoegd. Datzelfde geldt voor de verkoopopbrengst van
(kerk)gebouwen. Ook beleggingsresultaten worden verrekend
met de algemene reserve.

Grote Kerkgemeente beraadt zich
op overgang naar Jeruzalemkerk
Nadat de Algemene Kerkenraad van de PGZ eerder al had
besloten dat niet zowel de Jeruzalemkerk als het Refter zou
worden verkocht, maar één van deze beide gebouwen, heeft
de AK nu gekozen voor de verkoop van het Refter. De wijkkerkenraad
van de Grote Kerkgemeente onderzoekt nog
welke gevolgen dit heeft voor de erediensten die in de
Grote Kerk belegd worden.
“De keus om alleen het Refter af te stoten is gemaakt nadat
ons was gebleken dat de Jeruzalemkerk erg lastig te verkopen
is”, licht kerkrentmeester Han Slootweg toe. “Voor het
Refter is wel veel belangstelling.”
Al jaren is het Refter, net als de Grote Kerk gelegen in het
stadshart van Zwolle, vooral in gebruik als wijkcentrum voor
de Grote Kerkgemeente. Aangezien de Grote Kerk nauwelijks
zaalruimte heeft, spelen de doordeweekse activiteiten
van deze gemeente zich in het Refter af. Hier is ook de
kinderopvang tijdens de erediensten op zondagmorgen.
Als het Refter wordt verkocht – in verband met lopende
huurcontracten gebeurt dit niet eerder dan 1 juni 2013 –
zal de Grote Kerkgemeente in elk geval met haar doordeweekse
activiteiten verhuizen naar het zalencentrum
“Mooi, zo’n kerk vol mensen”
van de Jeruzalemkerk. In hoeverre dit ook voor de zondagse
diensten geldt, wordt nog in beraad gehouden door de wijkkerkenraad
van de Grote Kerkgemeente. De gemeente kent
de kerk in Assendorp overigens al: zij houdt er haar avonddiensten
als er op zondagmiddag in de Grote Kerk een viering
plaatsvindt onder auspiciën van de Commissie Grote
Kerk. Dat is nu twee keer in de maand het geval, maar vanaf
januari 2013 wordt iedere zondagmiddag een dienst gehouden
in de Grote Kerk.
Mocht de Grote Kerkgemeente besluiten niet alleen de doordeweekse
activiteiten maar ook de zondagse ochtenddienst
naar de Jeruzalemkerk te verhuizen, dan beslist de AK over
het gebruik van de Grote Kerk op zondagochtend. De AK
loopt echter niet vooruit op de besluitvorming in de wijkkerkenraad
van de Grote Kerk. Op dit moment bepaalt het
College van Kerkrentmeesters de verkoopstrategie met
betrekking tot het Refter. Het College wordt daarbij
opnieuw ondersteund door deskundige adviseurs.
In de Jeruzalemkerk is begonnen met de inventarisatie
van achterstallig onderhoud. Het is de bedoeling de
opknapbeurt voltooid te hebben vóór de komst van
de Grote Kerkgemeente.
Terwijl de Grote Kerkgemeente nadenkt over de ingebruikneming van de Jeruzalemkerk, heeft een andere wijkgemeente
enkele maanden geleden afscheid genomen van het gebouw in Assendorp. Sinds de Jeruzalemkerkgemeente samenging met
de wijkgemeente van de Oosterkerk zit de kerk aan de Bagijnesingel elke zondagmorgen goed vol.
“Ik vind het mooi, zo’n kerk vol mensen”, zegt Leanne Zwama, een van de leden van de voormalige Jeruzalemkerkgemeente.
Ze werkt op een Dalton-basisschool als groepsleerkracht en vakleerkracht muziek; haar activiteiten voor de
kerk sluiten daar wel enigszins bij aan. Ze zingt regelmatig solo in kerkdiensten en leidt de kindernevendienst. “En de
kinderclub in Assendorp”, vult ze aan. “Die is zo’n succes dat we daar vanuit de Oosterkerkgemeente mee doorgaan.”
Met de overgang op zich heeft Leanne geen probleem gehad.
“Als domineesdochter was ik aan veranderingen van kerk gewend”,
zegt ze lachend. “Ik had ook wel eens eerder een fusie meegemaakt,
van een gereformeerde en een hervormde gemeente. Maar die werd
geen succes: achteraf bleek één en één geen twee te zijn, maar een
half. Gelukkig lijkt dat in de Oosterkerk beter te gaan, als is het voor
ons wel even wennen. Je krijgt toch met andere gewoontes te maken.”
Ze vindt het jammer dat niet iedereen is meegegaan vanuit de
Jeruzalemkerk, dat een aantal mensen zich niet in de fusie kon
vinden. “Ze dachten dat ze niet gehoord zouden worden in de grote
Oosterkerkgemeente en dat ze niet echt welkom waren. Dat komt
ook doordat de Jeruzalemkerkgemeente een heel hechte, sociale groep
was. De gemeenteleden mochten best verschillen, bijvoorbeeld qua
leeftijd en zelfs geloofsinhoud, maar we vormden wel een groep die
omzag naar elkaar. De koffie na de kerkdienst was een echt ontmoetingsmoment.
Je had mensen die niet in de dienst
kwamen, maar wel bij de koffie.” Het zou mooi zijn als die saamhorigheid ook binnen de Oosterkerkgemeente ontstaat,
vindt Leanne. “Maar om mensen te leren kennen en ertussen te komen moet je niet gaan zitten afwachten, maar zelf in
actie komen.” Daarom deed ze bijvoorbeeld mee aan de grote schoonmaakactie van de Oosterkerk in de wijk Assendorp
op zaterdag 22 september, Nationale Burendag. Begeleid door vrolijke draaiorgelmuziek oogste de enthousiaste groep
gemeenteleden veel waardering.
Iemke Epema maakte deze groepsfoto. Leanne staat helemaal links. Meer foto’s van deze actie zijn gemaakt door
Richard Hop. Die zijn te vinden op www.oosterkerk.nl
17

18
Kerkelijk Bureau
Protestantse Gemeente Zwolle
Centraal adres voor Algemene Kerkenraad, Kerkrentmeesters
en Diakenen
Kerkelijk Bureau: Molenweg 241, 8012 WG Zwolle
Geopend: maandag t/m vrijdag 8.00 – 12.00 uur
Tel.: (038) 421 75 96 - Fax: (038) 423 04 79
E-mail: administratie@pknzwolle.nl
Website: www.pknzwolle.nl
Website Diaconie: www.diaconiezwolle.nl
Bankrekeningen:
College van Kerkrentmeesters: 800 430 en 69.96.41.705
College van Diakenen: 874 034 en 69.95.43.320
Gaandeweg: 69.97.69.167
Beheer en Exploitatie Grote Kerk: 587 931 en 69.97.43.745
Stichting Schnitgerorgel Zwolle: 59.80.52.100
Collectepenningen
Er zijn penningen verkrijgbaar van: €0,20, €0,50, €1,-, €2,-, €5,en
€10,-. Verkoopadres Kerkelijk Bureau. Hier kan contant, per pin of
door middel van een eenmalige machtiging worden betaald.
Overige verkoopadressen:
Emmäuskerk en Adventskerk: 1e maandag van de maand 19.00 - 20.00 uur
Stinskerk: 1e maandag van de maand 16.30 - 17.30 uur
Sionskerk: 1e donderdag van de maand 18.00 - 19.00 uur
Open Kring: 1e maandag van de maand van 18.30 - 19.45 uur
In Zwolle-Noord: E. van Buiten, Welle 58, K. Smit, Meppelerdiep 92
In Zwolle-Zuid: A. Renting-van Veen, Steggingmarke 13 en
W.A. Stomp-de Koning, Rendierveld 41. In Stadshagen: L. Blauw,
Goudplevierstraat 123 (tel. 460 90 16)
Op deze adressen kan contant of door middel van een
eenmalige machtiging betaald worden.
Aanvragen kerkelijke huwelijksbevestiging
Bruidsparen, die hun huwelijk kerkelijk willen laten bevestigen,
wordt verzocht dit telefonisch of via e-mail (na contact
te hebben gehad met de eigen wijkgemeente) zo spoedig
mogelijk te melden bij het Kerkelijk Bureau. Er kan dan een
afspraak gemaakt worden wanneer u kunt langskomen om
een aantal zaken hiervoor door te spreken. Deze afspraak
moet in elk geval twee maanden voor het geplande huwelijk
plaatsvinden en bij voorkeur op maandag- of vrijdagmorgen
tussen 8.00 en 12.00 uur.
Aan het gebruik van de kerk zijn kosten verbonden.
Prijzen zijn op te vragen bij het Kerkelijk Bureau.
Meer weten…
Voor besluiten en beleidsstukken van de Algemene Kerkenraad
en het College van Kerkrentmeesters, zie www.pknzwolle.nl
en klik op de Berichten van deze colleges.
Het bestuur van de Stichting Beheer en
Exploitatie Grote Kerk wil de exploitatie
van de Grote Kerk, hét monument van
Zwolle, verbeteren.
Daarom zijn wij op zoek naar een:
Facilitair Coördinator Grote Kerk (16-24 uur)
Zie jij het als een uitdaging om het beheer van de Grote
Kerk te professionaliseren en de verhuur van het gebouw
aan derden uit te bouwen? Heb je aantoonbare ervaring met
facilitair management? Ben je ondernemend, zelfstandig,
flexibel en communicatief sterk en heb je commercieel
inzicht? Dan is dit je kans op een unieke, verantwoordelijke
job die je veel ruimte biedt voor een eigen invulling!
Voor nadere informatie kun je contact op nemen met
de voorzitter van het Stichtingsbestuur, Han Slootweg
(han.slootweg@home.nl, 06-52 37 69 25). De functiebeschrijving
is beschikbaar bij dhr. Nico Duijf, hoofd
Kerkelijk Bureau Protestantse Gemeente Zwolle
(nico@pknzwolle.nl). Dhr. Duijf ontvangt je sollicitatie
graag uiterlijk 15 november, bij voorkeur per e-mail.
Zie ook www.pknzwolle.nl

Bij de kerkdiensten
Gedachteniscantate op 25 november
De jaarlijkse gedachtenisviering op de laatste zondag van het kerkelijk jaar met een requiemuitvoering
vormt een belangrijk onderdeel in de cyclus van vieringen in de Grote Kerk.
Voor dit jaar heeft de Commissie Grote Kerk van de Protestantse Gemeente Zwolle Toon Hagen
gevraagd een gedachteniscantate te componeren.
Gedurende zijn loopbaan als kerkmusicus heeft Toon Hagen in verschillende combinaties nieuwe
kerkmuziek geschreven voor koor, orgel en instrumenten. Enkele daarvan zijn verschenen in bundels
als Zingend Geloven en Tussentijds. Een belangrijk kenmerk van zijn muziek is dat deze toegankelijk
en inhoudelijk veelzeggend is wat klank betreft en zowel aan amateurs als professionele
musici muzikale uitdaging biedt. Toon Hagen heeft contact gezocht met Sytze de Vries, theoloog
en tekstdichter, en hem gevraagd een tekst te schrijven als basis voor de gedachteniscantate, die als
Sytze de Vries
titel kreeg ‘Koester de namen’. Op pagina 5 van deze Gaandeweg is Sytze de Vries zelf aan het
woord over de achtergrond van zijn tekst.
In november wordt het werk tweemaal uitgevoerd. Op zaterdag 17 november – op uitnodiging van Stichting De Vertaalslag –
tijdens het vierde Oecumenische Liedfestival in de Nicolaïkerk in Utrecht en op zondagmiddag 25 november tijdens de
jaarlijkse gedachtenisviering in de Grote of Sint-Michaëlskerk. Aanvang 16.30 uur. De uitvoering in de Grote Kerk zal
ook worden uitgezonden door webradiozender Musica Religiosa.
De Commissie Grote Kerk ontvangt voor deze opdracht subsidie van de Algemene Classicale Vergadering Overijssel-
Flevoland, het Fonds SLSK voor kerkmuziekactiviteiten en het fonds van het Hervormd Weeshuis Zwolle.
Voor meer informatie zie ook: www.michaëlsvieringen.nl
Gaandeweg-diensten in januari 2013 van start
In januari 2013 wordt gestart met Gaandeweg-diensten
in de Grote of Sint-Michaëlskerk.
De Gaandeweg-diensten zijn
een gezamenlijk initiatief van de wijkgemeenten
van de PGZ en de Evangelisch-
Lutherse Kerk in Zwolle en vallen onder
de eindverantwoordelijkheid van de Algemene
Kerkenraad. Er is gekozen voor
de naam Gaandeweg-diensten om daarmee
de gezamenlijkheid van deze diensten
en het onderweg zijn als kerk van
Christus in de wereld te benadrukken.
Als thema voor 2013 is gekozen:
de tien waarden, te weten: Trouw, Geloof,
Solidariteit, Vergeving, Verantwoordelijkheid,
Liefde, Gerechtigheid, Aandacht,
Volharding en Tolerantie. In elke dienst
zal een van deze waarden centraal staan.
De afzonderlijke diensten worden voorbereid
door een kleine werkgroep, gevormd
door een voorganger uit een van
de wijkgemeenten en enkele vrijwilligers.
Belangstellenden voor deelname aan een
werkgroep kunnen contact opnemen met
Kitty Bardelmeijer, lid van de voorlopige
stuurgroep.
E-mail: kitty.bardelmeijer@kpnplanet.nl
Drieklank sing-in in Berkum
Taizé-vieringen
Naast de Gaandeweg-diensten zullen
ook de Taizé-vieringen, die nu nog in
de Adventskerk in Zwolle-Zuid worden
gehouden, plaats gaan vinden in de Grote
Kerk. In de gemeenschap van Taizé, een
oecumenische communiteit, gesticht door
broeder Roger in 1940, staan verzoening
en gemeenschap centraal en ligt de
nadruk op eenheid. Eenheid in geloof,
eenheid in gebed en eenheid in stilte.
In de vieringen gaat het om het samen
beleven van inspirerende momenten met
de ander en de Ander. Kenmerkend voor
Taizé-vieringen zijn het zingen van meditatieve
liederen en stilte. De liederen zijn
kort, gemakkelijk aan te leren en worden
vaak herhaald. Ze worden meerstemmig
en in verschillende talen gezongen en
muzikaal begeleid door een muziekgroep
met o.a. piano, fluit en viool.
Stuurgroep
De Gaandeweg-diensten en Taizé-vieringen
worden gecoördineerd door een
Stuurgroep. Deze Stuurgroep werkt qua
organisatie en PR nauw samen met de
Commissie Grote Kerk en zal dan ook
één afgevaardigde in de commissie
hebben.
De Gaandeweg-diensten en de Taizévieringen
beginnen om 16.30 uur, net
zoals de vieringen onder verantwoordelijkheid
van de Commissie Grote Kerk:
de Michaëlsvieringen, Michaëlsvespers
en Cantatediensten.
Data
Vanaf zondag 6 januari 2013 zijn voor de
Gaandeweg-diensten en Taizé-vieringen
zijn de volgende data vastgelegd.
6 januari: Taizé-viering
20 januari: Gaandeweg-dienst,
voorganger ds. W. Hortensius
3 februari: Taizé-viering
10 februari: Gaandeweg-dienst,
voorganger ds. I.P. Epema
3 maart: Gaandeweg-dienst,
voorganger ds. E. van ’t Slot
17 maart: Gaandeweg-dienst,
voorganger ds. M.E. Jonker
7 april: Taizé-viering
21 april: Gaandeweg-dienst,
voorganger ds. J.T. Tissink
Op zondag 11 november om 19.00 uur wordt in De Hoofdhof weer de gezamenlijke sing-in van de drie Berkumse kerken gehouden,
voorbereid door de werkgroep Drieklank. Het thema is ‘Het grote gebod'. De presentatie is in handen van ds. A.A. Kramer en
naast organist Bob van der Linde verlenen diverse (jonge) musici hun medewerking. Evenals de vorige keer treedt onder leiding
van Aad Stevens een projectkoor op van zanglustige Berkumers. Na afloop is er gelegenheid met elkaar koffie te drinken. De werkgroep
zet zich in voor het tweemaal per jaar voorbereiden van een sing-in, waarbij het accent ligt op samenzang uit de liedbundels
van de drie kerken. Daarnaast is er ruimte voor schriftlezing, gebed, declamatie, (koor)zang en een muzikaal intermezzo.
19

Zondag
28 oktober
Zondag
4 november
Woensdag
7 november
Dankdag
Zondag
11 november
Zondag
18 november
Zondag
25 november
Zondag
2 december
Eerste Advent
Zondag
9 december
Tweede Advent
20
Kerkdiensten
Adventskerk
Talmaplein 2
Zwolle - Zuid
Mw. ds. N.A. Eygenraam
Ds. J.T. Tissink
D.J. Steenbergen
Tel. scriba: (038)4658028
www.adventskerk.nl
9.30 uur
mw. ds. N.A. Eygenraam
(Wind in de Zeilen-dienst)
9.30 uur ds. J.T. Tissink
19.00 uur ds. W. Hortensius
(Opendeurdienst)
9.30 uur mw.
ds. N.A. Eygenraam
(Schrift en Tafel)
9.30 uur ds. J.T. Tissink en
dhr. D.J. Steenbergen
(kerk, school en gezin)
19.00 uur Taizéviering
9.30 uur mw. ds. N.E. Eygenraam
en ds. J.T. Tissink
(gedachtenis overledenen)
11.00 uur mw. ds. N.A. Eygenraam
en ds. J.T. Tissink
(gedachtenis overledenen)
9.30 uur
mw. ds. N.A. Eygenraam
19.00 uur mw.
ds. N.A. Eygenraam (vesper)
9.30 uur
ds. J.T. Tissink (doop)
19.00 uur
ds. J.T. Tissink (vesper)
Emmaüskerk
Campherbeeklaan 53
Zwolle - Berkum
Kerkelijk werker:
dhr. G. van Vulpen
Tel. scriba: (038)4544719
www.emmauskerk-berkum.nl
10.00 uur ds. A.F. Troost, Ermelo
(Heilig Avondmaal)
19.00 uur dienst in Hoofdhof
10.00 uur ds. A. Jonkman,
Veenendaal
19.00 uur ds. A.W. van de Griend,
Kloosterhaar
19.30 uur
mw. ds. L.A. Burggraaff
10.00 uur ds. G.Th. Vollebregt,
Sassenheim
19.00 uur Dienst in Hoofdhof
10.00 uur ds. G.A. Trouwborst,
Nieuwleusen
(kerk, school en gezin)
19.00 uur ds. G.W. Marchal,
Apeldoorn
10.00 uur ds. J.R. Smit, Beilen
en dhr. G. van Vulpen
19.00 uur ds. J.D.T. Wassenaar,
Hellendoorn (jongerendienst)
10.00 uur ds. K. van der Kamp,
Kampen
19.00 uur Dienst
in Hoofdhof
10.00 uur
ds. A. den Besten
19.00 uur Dienst
in Hoofdhof
Grote Kerk
Grote Markt 18
Zwolle - Centrum
Ds. J. Mulderij
Tel. scriba: (038)4223241
www.grotekerkgemeente.nl
10.00 uur
ds. K. van Meijeren, Ede
16.30 uur
Michaëlsvesper
10.00 uur
ds. J. Mulderij
19.00 uur
ds. J. Mulderij
10.00 uur ds. J. Mulderij
(voorbereiding Heilig Avondmaal)
16.30 uur Michaëlsviering
10.00 uur ds. J. Mulderij
(viering Heilig Avondmaal)
19.00 uur ds. J. Mulderij
(voortzetting en dankzegging HA)
10.00 uur
ds. J. Mulderij
16.30 uur
Gedachteniscantate
10.00 uur
ds. J. Mulderij
19.00 uur
ds. C.J. Overeem, Wilsum
10.00 uur
ds. J. Mulderij
16.30 uur
Michaëlsviering
Gospelkoor in Adventskerk
Jeruzalemkerk
Windesheimstraat 1
Zwolle - Assendorp
19.00 uur
ds. H. Markus, Putten
(Grote Kerkgemeente)
15.00 uur dienst
Grote Kerkgemeente
19.30 uur ds. J. Mulderij
(Grote Kerkgemeente)
19.00 uur
ds. P. Baas, Zalk
(Grote Kerkgemeente)
19.00 uur
ds. M.J. Schuurman, Oldebroek
(Grote Kerkgemeente)
19.00 uur
ds. G.D. Kamphuis, Goes
(Grote Kerkgemeente)
Op zondag 4 november om 19.00 uur wordt in de Adventskerk een Opendeurdienst gehouden.
Het gospelkoor Living Colours uit Dronten treedt op tijdens deze dient, voorganger is
ds. Wim Hortensius.
Het repertoire van Living Colours bestaat uit Nederlandse en Engelstalige gospelsongs.
Het repertoire is erg divers: het koor zingt onder andere nummers van het Oslo Gospel Choir
en Remco Hakkert, maar voert ook bekende nummers uit de popmuziek uit, zoals ‘Love shine
a light’ en ‘You raise me up.’

Oosterkerk
Bagijnesingel 17
Zwolle - Centrum
Ds. A. den Besten
Mw. ds. I.P. Epema
Ds. W. Hortensius
Mw. ds. M.E. Jonker
Mw. G.C. van Stappen
Tel. scriba: (038)4546229
www.oosterkerk.nl
10.00 uur
ds. A. den Besten
10.00 uur mw. ds. I.P. Epema
(doop)
14.00 uur
ds. M. Winckler-Huliselan
(PERKI Heilig Avondmaal)
10.00 uur
ds. W. Hortensius
(dienst met scholen)
10.00 uur
mw. ds. M.E. Jonker
(Schrift en Tafel)
10.00 uur ds. A. de Besten,
mw. ds. I.P. Epema,
ds. W. Hortensius,
mw. ds. M.E. Jonker en
mw. C. van Stappen
10.00 uur ds. A. den Besten
14.00 uur ds. M. Winckler-
Huliselan (PERKI)
19.00 uur mw. M. Mazereeuw
10.00 uur
ds. W. Hortensius
19.00 uur
ds. W. Hortensius
Open Kring
Hofstedeweg 1
Zwolle - Stadshagen
Mw. ds. N. Beimers
Ds. A. Pietersma
Tel. scriba: (038)4200171
www.openkring.nl
9.30 uur
ds. A. Pietersma
9.30 uur
mw. ds. N. Beimers
9.30 uur
ds. A. Pietersma
(doopdienst)
9.30 uur
dhr. D. van Keulen
9.30 uur ds. A. Pietersma
(herdenking, Schrift en Tafel)
9.30 uur
mw. ds. N. Beimers
9.30 uur
ds. A. Pietersma
Sionskerk
Glanerbeek 10
Zwolle Noord
Mw. mr. dr. H. Evers
Drs. ir. R. van Putten
Tel. scriba: (038)4546104
www.sionskerkzwolle.nl
10.00 uur
ds. R. van Putten
(jeugddienst m.m.v. Sjema)
10.00 uur
mw. ds. H. Evers (oogstdienst)
19.00 uur mw. ds. H. Evers
(Bijbel & Kunst)
19.30 uur
mw. ds. H. Evers
10.00 uur mw. ds. H. Evers
(schooldienst m.m.v. Sjema)
19.00 uur evang. F. Verkade,
Ruinerwold (Opendeurdienst
m.m.v. Koper Ensemble Wezep)
10.00 uur
ds. R. van Putten
10.00 uur
mw. ds. H. Evers
10.00 uur
mw. ds. H. Evers
(jeugddienst m.m.v. Sjema)
10.00 uur mw. ds. H. Evers
(doopdienst m.m.v. Sjema)
19.00 uur dhr. G.J. Heinen
(Opendeurdienst m.m.v.
Mannenkoor Ailanthus)
Bijbel & Kunst in Sionskerk
Stinskerk
Westenholterweg 19
Zwolle - Westenholte
Ds. E. van ’t Slot
Tel. scriba: (038)4215164
www.stinskerk.nl
10.00 uur
ds. N. Slok, Veenendaal
19.00 uur ContaKtdienst
10.00 uur
ds. E. van ’t Slot (ZWO-dienst)
19.00 uur mw. A. Westerduin,
’s-Heerenbroek
19.30 uur
ds. E. van ’t Slot
10.00 uur ds. E. van ’t Slot
(Heilige Doop)
19.00 uur
ds. J. Mulderij
10.00 uur ds. E. van ’t Slot
(Heilig Avondmaal)
19.00 uur ds. E. van ’t Slot
(Heilig Avondmaal)
10.00 uur
ds. E. van ’t Slot
19.00 uur
dhr. F. Verkade, Hoogeveen
10.00 uur
ds. W.M. Dekker, Mastenbroek
19.00 uur
ContaKtdienst
10.00 uur
ds. E. van ’t Slot
19.00 uur dienst
Op zondag 4 november om 19.00 uur is in de Sionskerk weer een Bijbel & Kunstdienst.
Ds. Hélène Evers gaat aan de hand van een schilderij van Marc Chagall in op het Bijbelboek
Ruth. Deze dienst past in het kader van een serie kerkdiensten over Ruth die in november in
de Sionskerk worden gehouden. In dit Bijbelboek is de zorg van God voor de armen te
herkennen. Marc Chagall beeldt uit hoe Ruth aren leest op het veld van Boaz (Ruth 2).
Zondag
28 oktober
Zondag
4 november
Woensdag
7 november
Dankdag
Zondag
11 november
Zondag
18 november
Zondag
25 november
Zondag
2 december
Eerste Advent
Zondag
9 december
Tweede Advent
21

Zondag
28 oktober
22
Kerkdiensten
Zondag
4 november
Woensdag
7 november
Dankdag
Zondag
11 november
Zondag
18 november
Zondag
25 november
Zondag
2 december
Eerste Advent
Zondag
9 december
Tweede Advent
De Hoofdhof
Kerkweg 26
Zwolle - Berkum
Mw. ds. L.A. Burggraaff
Tel. scriba: (038)4547233
www.hoofdhof.nl
9.30 uur
mw. ds. L.A. Burggraaff
(Heilig Avondmaal)
19.00 uur
mw. ds. L.A. Burggraaff
9.30 uur
mw. ds. L.A. Burggraaff
19.00 uur
dienst in Emmaüskerk
19.30 uur
dienst in Emmaüskerk
9.30 uur
mevr. E.J. van Urban
19.00 uur
Drieklank Sing-in
9.30 uur
mw. ds. L.A. Burggraaff
(dienst kerk-school-gezin)
19.00 uur Dienst in Emmaüskerk
9.30 uur
mw. ds. L.A. Burggraaff
19.00 uur
Dienst in Emmaüskerk
9.30 uur
mw. ds. L.A. Burggraaff
19.00 uur
Thomasviering
9.30 uur
mw. ds. L.A. Burggraaff
19.00 uur ds. P.J. Hofland, Wezep
OPEN DAG
zaterdag zaterdag
24 24
november novembe
10.00 10.
00
tot tot
15.00 15.
00
uur uur
Lutherse Kerk
Koestraat 4
Zwolle
Ds. E. de Fouw
Tel. scriba: (038)4226826
www.elkz.nl
10.00 uur
ds. E. de Fouw
(Heilig Avondmaal)
10.00 uur
ds. E. de Fouw
(oogstdienst)
10.00 uur
ds. E. de Fouw
10.00 uur
pastor M.J. Dusseldorp
10.00 uur
ds. E. de Fouw
Eeuwigheidszondag
(Heilig Avondmaal)
10.00 uur
ds. E. de Fouw
10.00 uur
ds. E. de Fouw
gh.nl
@@ghzwolle
@ghzwolle
Collectedoelen
In de PGZ-gemeenten zijn de eerste en tweede collecte altijd
bestemd voor diaconie en kerk. De opbrengst van de derde
collecte gaat naar de volgende doelen.
Zondag 28 oktober: Onderhoudsfonds
Zondag 4 november: Zending / GZB
Woensdag 7 november Dankdag: Kerk in Actie
Zondag 11 november: Wijkkas
Zondag 18 november: Jeugddiaconaat
Zondag 25 november: Zwolse migrantenkerken
Zondag 2 december: Exploitatie Protestantse Gemeente Zwolle
Zondag 9 december: Onderhoudsfonds
Berkumstede 15.00 uur ds. W. Hortensius (Heilig Avondmaal);
Eglise Wallonne 10.30 uur D. Ribs; Rehoboth 10.00 uur ds. G.L. Kruizinga;
Sophia 10.00 uur dhr. F.J.G. Broekhoff; Weezenlanden 10.00 uur
mw. W.J. Treep; Zandhove 10.00 uur dhr. M. Luttenberg en dhr. K. Fredriks
(oec. viering); Zonnehuis 11.30 uur pastor J. Groot
Molenhof 10.00 uur mw. M. Mazereeuw; IJsselbolder 10.30 uur dienst;
Rehoboth 10.00 uur mw. Westerduin; Rivierenhof 10.00 uur ds. J. Vonk
(Schrift en Tafel); Sophia 10.00 uur mw. Th. Sloot; Weezenlanden 10.00 uur
dhr. F.J.G. Broekhoff; Zandhove 10.00 uur ds. A. le Coq;
Zonnehuis 11.30 uur ds. G.L. Kruizinga
Eglise Wallonne 10.30 uur dienst; Rehoboth 10.00 uur ds. G.A. de Roos;
Sophia 10.00 uur mw. ds. A.J. Hasker; Weezenlanden 10.00 uur
dhr. E.L.J. de Haar; Zandhove 10.00 uur mw. W.J. Treep;
Zonnehuis 11.30 uur ds. J. Janssen
Rehoboth 10.00 uur ds. P. van Veen; Rivierenhof 10.00 uur ds. J. Vonk;
Sophia 10.00 uur mw. Th. Sloot; Weezenlanden 10.00 uur mw. ds. M. Dijk;
Zandhove 10.00 uur ds. H.C. Mijnders (CGK) (Schrift en Tafel);
Zonnehuis 11.30 uur ds. G.L. Kruizinga
Eglise Wallonne 10.30 uur D. Ribs; Rehoboth 10.00 uur ds. J.M.D. van der
Berg; Sophia 10.00 uur mw. ds. M. Dijk; Weezenlanden 10.00 uur
mw. Th. Sloot; Zandhove 10.00 uur dhr. M. Luttenberg en mw. G. de Vries
(oec. viering); Zonnehuis 11.30 uur pastor J. Groot
Molenhof 10.00 uur mw. ds. I.P. Epema; Rehoboth 10.00 uur
ds. T. Dankers; Rivierenhof 10.00 uur ds. J. Vonk; Sophia 10.00 uur
mw. ds. A.J. Hasker; Weezenlanden 10.00 uur E.L.J. de Haar;
Zandhove 10.00 uur M. Benard; Zonnehuis 11.30 uur mw. W.J. Treep
Eglise Wallonne 10.30 uur H. Spoelstra; Rehoboth 10.00 uur ds. K. Schaap;
Sophia 10.00 uur mw. Th. Sloot; Weezenlanden 10.00 uur dhr. F.J.G.
Broekhoff; Zandhove 10.00 uur mw. W.J. Treep;
Zonnehuis 11.30 uur mw. B.O. van de Loosdrecht
www.salet.nl
Jolanda
is één van
onze uitblinkers

Voor deskundige begeleiding.
Voor behartiging van uw belangen.
Voor een optimale verkoopprijs.
Voor aankoop en verkoop.
Voor u.
De eerste stap? Onze vrijblijvende
waardebepaling. Gratis.
Thomas a Kempisstraat 9 | 8021 BG Zwolle
www.boertjeshorst.nl | 038-4216164
NÚ IS HET MOMENT
WWW.HEZENBERG.NL
individuele en groepsretraites
Tijd voor jezelf. Tijd om ruimte te creëren voor
een nieuwe weg, een nieuw begin. Een retraite
op de Hezenberg geeft je daar ruimte en
gelegenheid voor. Doe het nu.
gastvrij onthaal | met of zonder programma
eigen kamer | Kapel-momenten
RETRAITE
in een oase van rust
en ruimte
038 - 444 52 51
Branderweg 1f
038 465 02 22
www.schildersbedrijfporte.nl
www.twitter.com/@porteschilders

Kuiper Loodgietersbedrijf
Voor al uw
Dakbedekking
Gas en water
Riolering
Sanitair
Centrale Verwarming
Diamantboren
U kunt ons bereiken
op
werkdagen
van 9.00 tot 18.00 uur
Telefoon 038-4535121
fax op 038-4540803.
E-mail info@kuiper-zwolle.nl
Vechtstraat 23-25
8021 AS Zwolle
Erkend Installateur
www.kuiper-zwolle.nl
Beernink gedenktekens...
betrokken • persoonlijk • vertrouwd
www.magmanet.nl
Steenhouwerij
Beernink
3e industrieweg 3
8051 CL
Hattem
T 038 4442992
Steenhouwerij
Beernink
Galvaniweg 4a
8013 RG
Zwolle
T 038-4602111
Schoenen van Wieten
passen goed, zitten lekker
en lopen beter!
Diezerkade 4 • 8021 CW Zwolle • T: 038 453 51 72
Snel thuiszorg nodig?
Bel 0900 86 62 (lokaal tarief)
Dag en nacht bereikbaar (24/7)
www.carinova.nl