Musis mei 2011 nr. 5 - Gemeente Schiedam
Musis mei 2011 nr. 5 - Gemeente Schiedam
Musis mei 2011 nr. 5 - Gemeente Schiedam
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
Nederland Molenland.<br />
De Duitser J.G.Kohl bezocht Nederland kort voor 1850. Hij<br />
beschrijft in zijn Reisen in den Niederlanden de molens en hun<br />
functie in de polders en de industrie. Noord-Holland staat<br />
vol met poldermolens die voor de ontwatering zorgen en<br />
dat alleen kunnen, omdat het land vlak en de wind sterk is.<br />
Daarnaast schrijft hij over de rol van de molen in de kunst.<br />
tekst: henk slechte<br />
Een kunsthistorische verkenning<br />
In de 19 de eeuw verschenen talrijke boeken<br />
met bloemrijke en soms verbaasde<br />
verslagen van reizen die buitenlanders<br />
door Nederland maakten. Naarmate de<br />
trein het reizen gemakkelijker maakte, zwol<br />
de stroom reisliteratuur aan. Zo worden de<br />
Haarlemmermeerpolder, de middeleeuwse<br />
kunst in Museum Boijmans in Rotterdam<br />
en de 17 de eeuwse schilderijen in het<br />
Trippenhuis (tot 1885 Rijksmuseum)<br />
in Amsterdam en het Mauritshuis in<br />
Den Haag, de bakstenen huizen langs<br />
de grachten in Delft en Amsterdam, de<br />
schilderachtige dorpen Overschie en Broek<br />
in Waterland, de vissersdorpen langs de<br />
Noord- en de Zuiderzee, maar bovenal de<br />
bollenvelden tussen Haarlem en Leiden<br />
en de molenlandschappen van Dordrecht,<br />
Rotterdam en de Zaanstreek uitgebreid en<br />
lyrisch beschreven.<br />
Jan van Goyen, Gezicht op Den Haag vanuit het Zuidoosten (1650/51). Schilderij. Haags Historisch Museum<br />
Het is hem opgevallen dat Rembrandt en diens tijdgenoten<br />
vooral industriemolens hebben geschilderd. Daarvan waren<br />
de korenmolens het populairst en hadden de houtzaagmolens<br />
een eervolle tweede plaats. Die industriemolens staan in het<br />
vlakke Hollandse landschap op hoge plekken als zandduinen<br />
of bastions en vestingwallen van steden. Omdat je vanaf<br />
zo'n plek een mooi uitzicht had, waren de molens die daar<br />
stonden vaak het doel van wandelingen en het onderwerp<br />
van schilders, aldus Kohl. De Italiaan Edmondo de Amicis die<br />
Nederland in 1873 voor het eerst bezocht en zich in Nederland<br />
en zijn bewoners een scherpzinnig opmerker betoont, schreef<br />
over de Zaanstreek: 'Zaandam heeft, van het IJ gezien, het<br />
voorkomen van een vesting met talloze torens [..] Er zijn<br />
namelijk honderden zeer hoge molens, die zich tussen de<br />
huizen, op de dijken, langs de vaarten, door de hele omtrek<br />
der stad, verheffen.' De Engelse reiziger Charles W. Wood was<br />
in 1877 ook in Zaandam en beschrijft de molens die hij daar<br />
aantrof. Hij vertelt in Een reis door Nederland dat al die molens<br />
in Nederland niet alleen dienen om graan te malen, maar<br />
vooral 'om het land van water te bevrijden'. Hij heeft gehoord<br />
dat alleen al in Zaandam 400 molens staan en dat 'sommige<br />
van de eigenaars miljonairs zijn.' De Franse koopman en<br />
kunstminnaar He<strong>nr</strong>y Havard tenslotte gaf in La Hollande à<br />
vol d'oiseau in 1881 een plastische beschrijving van de plaats<br />
van de molen in het Nederlandse landschap. Op zijn bootreis<br />
van Alkmaar naar Zaandam zag hij 'een leger windmolens,<br />
waarvan de grote wieken zich tegen de azuurblauwe<br />
hemel afsteken en die het water uit het lage land moeten<br />
wegpompen.' Hij beschrijft hoe hij zover zijn blik reikte<br />
honderden windmolens zag met wieken met bonte gele, rode<br />
of zwarte doeken. Zaandam, aldus Havard, biedt vanaf het IJ<br />
een originele maar tegelijk bizarre aanblik met zijn silhouet<br />
van 2.000 windmolens. De Fransman overdreef daarmee<br />
schromelijk, want de Zaanstreek was wel een concentratie<br />
musis 8