Vlaams bevolkingsonderzoek naar borstkanker (PDF)

Aanvraag voor een toestemming voor een bevolkingsonderzoek in het kader
van ziektepreventie
Laat naar je borsten kijken...

Motivering voor het organiseren
van bevolkingsonderzoek
De ziekte, de aandoening of verwikkelingen ervan
Laat naar je borsten kijken...

6. Toon aan dat de ziekte, de aandoening of de verwikkelingen
ervan een belangrijk gezondheidsprobleem zijn. Als het een
opsporing van een risico betreft, toon dan aan dat het risico
in voldoende mate leidt tot de genoemde ziekte of aandoe-
ning, of tot verwikkelingen ervan.
Toon het belang aan van het bevolkingsonderzoek voor de volksgezondheid. Maak daarbij gebruik van
kerngetallen en trends (incidentie, prevalentie en/of sterfte) over de omvang en de ernst van de ziekte of
het risico (burden of disease). Splits de kerngetallen als dat mogelijk is op volgens de bevolkingscategorieën
die in of buiten de doelgroep van het bevolkingsonderzoek vallen. Geef ook zo veel mogelijk absolute
cijfers.
Bij vrouwen is borstkanker de meest voorkomende kanker in Vlaanderen en België. Meer dan één derde van
alle invasieve tumoren bij vrouwen is borstkanker (35,3%). De vergelijking met registratiecijfers van enkele
andere Europese landen suggereert dat België één van de hoogste incidentiecijfers heeft voor borstkanker. In
2008 werden 15.906 invasieve kankers gediagnosticeerd in Vlaanderen waarvan er 5.528 borstkanker waren.
Dit komt overeen met een incidentie van WSR 103,2/100.000 (WSR 105.5/100.000). Van deze 5528 borstkankers
waren er 2534 gediagnosticeerd in leeftijdsgroep 50-69 jaar (45%).
75% van alle borstkankers komen voor na de leeftijd van 50jaar. In de leeftijdsgroep 50-69 jaar zijn de incidentie
ratio’ s ongeveer 3 keer hoger dan in de leeftijdsgroep 25 - 49jaar.
Onderstaande grafiek toont het aantal invasieve borsttumoren in Vlaanderen (2008) /100,000, gestratificeerd
per leeftijdsklasse.
Bij vrouwen is borstkanker de meest frequente doodsoorzaak door kanker (20.2% van alle doden door kanker).
In 2008 verloren in Vlaanderen 1361 vrouwen het leven tengevolge van borstkanker.
Referentie: Nationaal Kankerregister: www.kankerregister.org.
4

7. Toon aan in welke mate en het verloop van de ziekte, de aan-
doening of de verwikkelingen ervan gekend is en geef aan in
welke mate de risicofactoren, voorstadia of kenmerken van
de ziekte of aandoening in een vroeg stadium bekend zijn.
Geef een beschrijving van het natuurlijk verloop van de op te sporen ziekte of aandoening, de met screening
detecteerbare preklinische stadia, met inbegrip van de gemiddelde duur van een bepaald stadium,
de progressie- en regressiekansen en de determinanten daarvan (prognostische factoren), en de variabiliteit van
progressie en prognose.
Geef aan wat de prognose is zonder behandeling, bijvoorbeeld in termen van lifetime -risico, relatieve vijf- of
tienjaarsoverleving of gemiddelde levensverwachting.
De belangrijkste gekende risico factoren voor de ontwikkeling van borstkanker hebben, naast een familiale en
erfelijke belasting, te maken met blootstelling aan oestrogenen (vroege menarche, late menopauze, leeftijd eerste
kind, post-menopausale obesitas).
Het gebruik van hormonale substitutie therapie is eveneens een belangrijke risico factor. Na de rapportage van de
WHI studie in 2001 daalde de consumptie ervan sterk, waarop een daling van de incidentie van borstkanker volgde
bij vrouwen in de leeftijdsklasse 50-69j. Aangezien het hier vooral gaat om niet - beïnvloedbare risicofactoren, is
primaire preventie niet toepasbaar om het voorkomen van borstkanker in de bevolking te doen reduceren.Het objectief
van secundaire preventie (of screening) is het opsporen van de aandoening vooraleer klinische symptomen
ontstaan waardoor de kans op een succesvolle behandeling stijgt.
Borstkanker is een heterogene aandoening. Het natuurlijk verloop van de ziekte onderscheidt een goedaardig
gezwel , een carcinoma in situ (ductaal carcinoma in situ; lobulair carcinoma in situ) en een invasieve kanker, en
metastasen. De gemiddelde duur van elk stadium apart is afhankelijk van prognostische factoren en behandelingsmodaliteiten.
Sommige goedaardige gezwellen net als een carcinoma in situ verhogen het risico op het ontstaan
van een invasieve kanker.
De belangrijkste prognostische factoren zijn: aanwezigheid van axillaire lymfeknopen, tumorgrootte, lymfatische
en vasculaire invasie, histologische gradering, hormonale gevoeligheid en histologie.
Overlevingsratio’ s zijn afhankelijk van het stadium bij diagnose (niet gespecificeerd naar behandeling).
Stadium T score N score M score 5 jaarsoverleving%
0 Tis N0 M 0 100
IA T1 N0 M 0 93
IB T0 ,T1 N1mi M 0
IIA T0 ,T1 N1 M 0 84
T2 N0 M 0
IIB T2 N1 M 0
T3 N0 M 0
IIIA T0,T1 ,,T2 N2 M 0
T3 N1,N2 M 0 64
IIIB T4 N0,N1 ,N2 M 0
IIIC Elke T N3 M 0
IV Elke T Elke N M 1 27
5

Onderstaande grafiek toont de relatie tussen tumorgrootte en survival ratio. Patienten met kleinere
tumoren hebben een betere overlevingskans. Referentie: IARC Handbook of Cancerprevention; volume 7:
breast cancer screening; IARC press; 2002.
6
Referentie: Renard F, Vankrunkelsven P, Van Eycken L, Henau K, Boniol M, Autier P. Decline in breast cancer
incidence in the Flemish region of Belgium after a decline in hormonal replacement therapy. Ann Oncol. 2010
Dec;21(12):2356-60.
Referentie: Cardoso F, Stordeur S, Vlayen J, Bourgain C, Carly B, Christiaens MR, Cocquyt V, Lifrange E, Neven
P, Scalliet P, Schobben JC, Van Goethem M, Villeirs G. Wetenschappelijke ondersteuning van het College voor
Oncologie: een update van de nationale richtlijn voor borstkanker. Good Clinical Practice (GCP). Brussel: Federaal
Kenniscentrum voor de Gezondheidszorg (KCE). 2010. KCE Reports 143A. D/2010/10.273/75
Referentie: Stordeur S, Vrijens F, Beirens K, Vlayen J, Devriese S, Van Eycken E. Kwaliteitsindicatoren in oncologie:
borstkanker. Good Clinical Practice (GCP). Brussel: Federaal Kenniscentrum voor de Gezondheidszorg (KCE). 2010.
KCE Reports 150A. D2010/10.273/99.

De doelgroep
Laat naar je borsten kijken...

8. Omschrijf en beargumenteer de keuze van de doelgroep
waarop het bevolkingsonderzoek zich richt.
Die omschrijving moet minstens kenmerken als begin- en stopleeftijd, geslacht en regio bevatten en de
bijhorende argumentatie.
Geef ook aan of er voldoende garanties zijn dat de doelgroep bereikbaar is en iedereen de kans zal hebben
deel te nemen.
Het bevolkingsonderzoek richt zich tot asymptomatische vrouwen wonende in Vlaanderen zonder
familaal verhoogd risico van de leeftijdsgroep 50 t.e.m 69jaar. Vrouwen uit de regio Brussel worden
uitgenodigd door vzw Brumammo,
De screeningsmammografie heeft een sensitiviteit van rond de 90% bij vrouwen van 50 tot 69 jaar.
Toch is de screeningsmammografie niet voor elke vrouw het meest aangewezen screeningsinstrument, bijvoorbeeld
bij familiale belasting of bij klachten, Men kan deze vrouwen niet uitsluiten van deelname aan het bevolkingsonderzoek
maar men kan hen wel doorverwijzen naar hun arts om te bekijken wat voor hen de meest
aangewezen opvolgingsmethode is. Dit wordt ook in de folder ‘Laat naar je borsten kijken’ vermeld, die samen
met de uitnodigingsbrief wordt verstuurd.
Criteria voor andere screenings- of opvolgingsmethoden dan de screeningsmammografie:
- Klachten: vochtverlies uit een tepel, huid- of tepelretractie, knobbeltje, sinaasappelhuid, ontsteking…
- Familiale belasting
- Diagnose van borstkanker tot 10 jaar na de start van de behandeling
Exclusiecriteria:
- Vrouwen die schriftelijk geweigerd hebben nog uitgenodigd te worden
Momenteel zijn er geen klinische studies die aantonen dat een systematische borstkankerscreening boven de
leeftijd van 69 jaar nog doeltreffend is. Het KCE onderzoekt momenteel of het verleggen van de bovengrens
tot 75 jaar kosten/baten gunstig is.
Referentie: Paulus D, Mambourg F, Bonneux L. Borstkankerscreening. Brussel : Federaal Kenniscentrum voor de
Gezondheidszorg (KCE) ; 2005 April. KCE Reports vol.11A. Ref. D/2005/10.273/05.
Screenen op borstkanker met mammografie reduceert borstkanker gerelateerde mortaliteit met 16% bij vrouwen
onder de 50 jaar terwijl dit voor vrouwen ouder dan 50 stijgt tot 23% (studies met 13 jaar follow up).
Referentie: Gøtzsche PC, Nielsen M. Screening for breast cancer with mammography. Cochrane
Database Syst Rev. 2009 Oct 7;(4):CD001877. Review. Update in: Cochrane Database
Syst Rev. 2011;1:CD001877. PubMed PMID: 19821284
8
Op vraag van het RIZIV ging het Federaal Kenniscentrum voor de Gezondheidszorg (KCE) na of het zinvol is om
gezonde vrouwen tussen 40 en 49 jaar, zonder symptomen of zonder verhoogd risico in de familie, te screenen
op borstkanker. Dergelijke screening zou betekenen dat bijna 800.000 vrouwen jaarlijks zouden worden
uitgenodigd voor een mammografie. Het KCE (2010) stelde vast dat bij de screening van deze leeftijdsgroep de
mogelijke nadelen waarschijnlijk groter zouden kunnen zijn dan de voordelen. Het risico om van borstkanker te
sterven is al vrij klein in deze groep. Door een systematische screening zouden jaarlijks ongeveer 24 overlijdens
kunnen vermeden worden, maar de straling van de mammografie bij die honderdduizenden vrouwen zou tot
40 extra kankers en 16 sterfgevallen kunnen veroorzaken. Door de screening worden ook een heel aantal kleine
letsels ontdekt en behandeld die nooit tot een dodelijke kanker zouden doorgegroeid zijn. Ook dit leidt tot
onnodige ongerustheid en overbodige en schadelijke medische ingrepen, zoals borstamputaties en bestralingen
bij tientallen vrouwen.

Referentie: Mambourg F, Robays J, Camberlin C, Vlayen J, Gailly J. Opsporing van borstkanker tussen 40 en 49
jaar. Good Clinical Practice (GCP). Brussel: Federaal Kenniscentrum voor de Gezondheidszorg (KCE). 2010. KCE
Reports vol 129A. D2010/10.273/28
De vrouw uit de doelgroep kan deelnemen aan het bevolkingsonderzoek met een voorschrift van haar arts
(spoor 1) of met de uitnodigingsbrief van het centrum voor borstkankeropsporing (spoor 2).
Elke vrouw wordt systematisch om de 2 jaar uitgenodigd voor een screeningsmammografie tenzij zij recent
deelnam via spoor 1, schriftelijk heeft geweigerd nog uitgenodigd te worden of dat ze liet weten minder dan 10
jaar in behandeling te zijn voor borstkanker.
Uit pilootprojecten voor de start van het bevolkingsonderzoek in 2001 bleek dat de rechtstreekse uitnodiging de
beste resultaten geeft.
De uitnodiging vermeldt de plaats en het uur van de afspraak. De vrouw kan echter de voorgestelde afspraak
wijzigen door contact op te nemen met het centrum voor borstkankeropsporing via het gratis telefoonnummer
vermeld in de uitnodigingsbrief.
De persoonlijke gegevens van vrouwen uit de doelgroep worden verkregen door middel van een bestand aangeleverd
door de Vlaamse overheid en frequent geactualiseerd.
De folder van het Vlaams bevolkingsonderzoek naar borstkanker kan gebruikt worden door de voorschrijvende
arts en wordt bij de uitnodigingsbrief gevoegd.
Sensibiliseringscampagnes worden op Vlaams en loco - regionaal niveau georganiseerd in samenwerking met
de Logo’s, de vrouwenverenigingen, ViGez, VLK, Stichting tegen Kanker, GVO - diensten, mutualiteiten, Nederlandstalige
Vrouwenraad,… en zijn gericht naar vrouwen uit de doelgroep, de voorschrijvers, de radiologen en de
mammografische eenheden.
(bron: draaiboek Vlaams bevolkingsonderzoek naar borstkanker)
9

Het screeningsinstrument en de
toepassing ervan
Laat naar je borsten kijken...

9. Beschrijf het te hanteren screeningsinstrument en toon aan
in welke mate het eenvoudig, veilig, nauwkeurig,
doeltreffend en kwaliteitsvol is.
Geef een nauwkeurige omschrijving van het screeningsinstrument en de testeigenschappen, met inbegrip
van de objectieve voor- en nadelen (bijvoorbeeld risico’s of bijwerkingen). Als er verschillende screenings
instrumenten beschikbaar zijn, vermeldt u die en motiveert u uw keuze aan de hand van testeigenschappen
die relevant zijn voor de doelgroep waarop het bevolkingsonderzoek gericht is.
Verduidelijk of het voldoende is om eenmalig te screenen bij dezelfde personen om de vooropgestelde
gezondheidswinst te realiseren. Vermeld het interval tussen de twee opeenvolgende screeningsronden als
het bevolkingsonderzoek wordt herhaald. Motiveer de keuze. Geef beschikbare informatie over compliance.
Beschrijf ook de technische toepassing van het screeningsinstrument.
Geef informatie over de validatie en standaardisatie van het screeningsinstrument.
In alle Europese bevolkingsonderzoeken naar borstkanker werkt men met de screeningsmammografie als screeningsinstrument.
Zowel digitiale als analoge screeningsmammografieen worden aanvaard in het Vlaams programma.
Digitale screening is significant beter voor de detectie bij borskanker bij jonge vrouwen, vrouwen met
dense borsten, pre en perimenopausale vrouwen. Voor andere vrouwen is er geen verschil. Aangezien screening
zich richt op vrouwen tussen 50 en 69 jaar zijn analoog en digitale screening dus vergelijkbare alternatieven.
Referentie: Pisano ED, Gatsonis C, Hendrick E, Yaffe M, Baum JK, Acharyya S, Conant EF,Fajardo LL, Bassett L,
D’Orsi C, Jong R, Rebner M; Digital Mammographic Imaging Screening Trial (DMIST) Investigators Group. Diagnostic
performance of digital versus film mammography for breast-cancer screening. N Engl J Med. 2005 Oct
27;353(17):1773-83. Epub 2005 Sep 16.
De screeningsmammografie is een niet-invasief onderzoek dat een hoge sensitiviteit heeft (90% bij vrouwen
van 50 tot 69 jaar).
Voordelen:
- Borstkankerspecifieke sterfte-reductie (indien voldoende vrouwen gedurende een voldoende lange tijd
worden gescreend)
- De behandeling van de tumor in een vroeg stadium vergt een minder zware behandeling en biedt een betere
prognose en dus een hogere levenskwaliteit
- De vrouwen voor wie de uitslag negatief is, zijn gerustgesteld
Beperkingen:
- Vals positieve testresultaten veroorzaken bijkomende (nutteloze en dure) onderzoeken en ernstige
ongerustheid. Vals negatieve testresultaten leiden tot valse geruststelling (intervalkankers mogelijk)
- Stralingsgebonden risico’s ten gevolge van de screeningsmammografie
- Behandeling van kleine locale letsels waarvan de natuurlijke evolutie onbekend is en die zonder screening
mogelijks niet zouden ontdekt zijn
Volgende screeningsinstrumenten worden niet aanbevolen als primair screeningsinstrument :
- Klinisch onderzoek:
Geen gegevens over het effect op de specifieke borstkankersterfte
Verwaarloosbaar toegevoegd effect in combinatie met screeningsmammografie
Onvoldoende positief voorspellende waarde
Veel inzet nodig voor een verwaarlossbaar voordeel
- Zelfonderzoek van de borsten:
Geen effectiviteit als vroegtijdige opsporing
11

Groot aantal vals positieve onderzoeken
- Echografie:
Gebrek aan afdoende gegevens over effectiviteit
Groot aantal vals positieve onderzoeken gevolgd door vaak onnodige invasieve onderzoeken
- Nucleaire magnetische resonantie
Kostprijs
Beperkte capaciteit
Groot aantal vals positieve onderzoeken
- Digitale tomosynthese
Kostprijs
Nog in een wetenschappelijk stadium
Op grond van de momenteel beschikbare wetenschappelijke gegevens kunnen bovenvermelde screeningstechnieken
dan mammografie niet worden aanbevolen. Daarom heeft het klinisch onderzoek,
zelfonderzoek van de borsten, echografie en NMR geen plaats in het kader van het screeningsprogramma.
Referentie: Paulus D, Mambourg F, Bonneux L. Borstkankerscreening. Brussel : Federaal Kenniscentrum
voor de Gezondheidszorg (KCE) ; 2005 April. KCE Reports vol.11A. Ref. D/2005/10.273/05.
Evolutiesnelheid van borstkanker
Om de vooropgestelde gezondheidswinst te realiseren moeten voldoende vrouwen gedurende
voldoende lange tijd deelnemen aan het screeningsprogramma. Het interval tussen twee opeenvolgende
screeningsronden wordt vastgesteld op 2 jaar. Hierbij worden de Europese aanbevelingen
gevolgd die een interval voorstellen van 2 tot 3 jaar.
Technische toepassing en standaardisatie van het screeningsinstrument
Vooraleer een mammografietoestel gebruikt kan worden voor screening ondergaat het eerst een
hele reeks fysisch -technische en radiologische testen. Elke digitale mammograaf die ingezet wordt
voor het bevolkingsonderzoek moet eerst een typetoelating krijgen van de Vlaamse Overheid.
Daarnaast maken fysisch - technische deskundigen elke maand een rapport op per Mammografische
Eenheid met een overzicht van de resultaten van de dagelijkse en wekelijkse kwaliteitscontrole van
de voorbije maand.
12

10. Geef aan of de (te verwachten) verdeling van de screenings
resultaten binnen de doelgroep gekend is en verduidelijk of
en in welke mate er consensus bestaat over een duidelijk-
gedefinieerde en toepasbare grens tussen een normaal en
een afwijkend screeningsresultaat.
Geef aan wanneer er sprake is van een afwijkend screeningsresultaat: bij welke afkappunten en criteria.
Motiveer de keuze. Geef aan of er categorieën van screeningsresultaten tussen positief en negatief
worden gehanteerd, en wat daarbij het beleid is.
In het kader van het Vlaams programma voor borstkankeropsporing, wordt de BI-RADS indeling gebruikt om de
screeningsresultaten in te delen. BI-RADS is een internationale classificatie Het gaat om volgende waarschijnlijkheidsdiagnoses:
BI-RADS classificatie
Het ‘Breast Imaging Reporting and Data System (BI-RADS), werd ontwikkeld door de American College of
Radiology en geeft een gestandaardiseerde classificatie voor de beoordeling van mammografieën (Eberl et al.,
2006). Deze classificatie voorkomt onduidelijkheden en vage uitspraken door een indeling te maken in een
aantal categorieën (zie tabel 1).
BI-RADS
score
0
Betekenis
het uitgevoerde onderzoek is onvoldoende om een conclusie te trekken en moet of opnieuw
worden uitgevoerd, of andere opnamerichtingen gemaakt, of worden vergeleken met oude
onderzoeksresultaten of worden aangevuld met andere onderzoeken bv. ECHO of MRM
I normale borstklieren, er worden geen afwijkingen aangetroffen
II er wordt wel een afwijking gezien maar deze is volkomen goedaardig bv een cyste
er wordt wel een afwijking gezien maar deze is zeer waarschijnlijk goedaardig (kans op
III borstkanker minder dan 5%), men adviseert meestal een controlefoto na enkele maanden waarbij
men verwacht dat er niets is veranderd
er wordt een afwijking waargenomen die verdacht is voor het bestaan van borstkanker, maar het
IV is niet zeker. Er dient een punctie (histologisch biopt) te worden verricht om de diagnose met
zekerheid te stellen dan wel uit te sluiten dat het hier om borstkanker gaat
V er is een afwijking aangetroffen waarbij er vrijwel zeker (meer dan 95%) sprake is van borstkanker
VI
13
patiente heeft een bewezen borstkanker: Deze code wordt gereserveerd voor situaties waarbij de
reactie op preoperatieve therapie (bv chemotherapie) wordt beoordeeld
Na een dubbele of in geval van discordantie, een derde beoordeling van de mammografieën, wordt het resultaat
van de screeningsmammografie als volgt geformuleerd: negatief (BI-RADS 1 of 2) of positief (BI-RADS 3 – 4
– 5). In geval van een positieve screening wordt de vrouw verwezen voor bijkomend onderzoek.
Volgens de Europese richtlijnen, is het aanvaardbaar dat maximum 7% van de gescreende vrouwen in een eerste
ronde wordt opgeroepen voor verder onderzoek. Het wenselijke percentage is minder dan 5%. Voor een vervolgronde
is het aanvaardbare percentage maximum 5% en het wenselijke percentage 3% (Perry et al., 2008).
Uit het Jaarrapport 2009 van het Consortium van Vlaamse Screeningscentra (Van Limbergen et al., 2010), blijken
volgende percentages positieve screening voor respectievelijk een eerste ronde en een vervolgronde (tabellen 2
en 3):

Tabel 2: Doorverwijspercentages van eerste lezers en tweede lezers in een eerste ronde. Screeningsmammografieën Vlaanderen
2009
Regio Analoog + digitaal Analoog Digitaal
L1 L2 Eindbesluit L1 L2 Eindbesluit L1 L2 Eindbesluit
Vlaanderen 7,0%* 7,3% 6,5% 6,6% 7,4% 6,5% 7,4% 6,4%
CBO Antwerpen 8,8% 10,1% 8,8% 8,8% 10,5% 8,9% 8,9% 9,3% 8,4%
CBO Brussel 9,4% 8,4% 8,2% 7,4% 7,9% 7,2% 10,3% 8,6% 8,6%
CBO Leuven 3,5% 2,1% 2,0% 3,5% 2,1% 2,1% 3,5% 2,2% 2,0%
CBO Brugge 7,7% 9,5% 8,3% 6,6% 9,0% 6,9% 8,1% 9,7% 8,9%
CBO Gent 7,3% 7,9% 7,0%** 6,6% 8,2% 7,5% 8,1% 7,6% 6,6%
* Door afronding is dit 7%, wanneer we twee decimalen bekijken is het < 7%.
** Door afronding is dit 7%, wanneer we twee decimalen bekijken is het > 7%.
Als we de cijfers voor heel Vlaanderen bekijken voor de eerste ronde, wordt de norm in 2009 enkel door de eerste lezers
behaald. Het eindbesluit van de screening ligt dan weer binnen de norm.
Tabel 3: Doorverwijspercentages van eerste lezers en tweede lezers in een vervolgronde. Screeningsmammografieën Vlaanderen
2009
Regio Analoog + digitaal Analoog Digitaal
L1 L2 Eindbesluit L1 L2 Eindbesluit L1 L2 Eindbesluit
Vlaanderen 3,2% 3,3% 2,9% 3,0% 3,2% 2,8% 3,4% 3,5% 2,9%
CBO Antwerpen 3,7% 4,4% 3,9% 3,6% 4,3% 3,8% 3,9% 4,7% 4,0%
CBO Brussel 5,9% 5,5% 5,1% 5,0%* 5,0%* 4,3% 6,9% 6,0% 6,0%
CBO Leuven 1,8% 1,1% 0,9% 1,5% 0,9% 0,9% 2,1% 1,2% 1,0%
CBO Brugge 3,3% 4,7% 3,3% 3,0% 4,5% 3,1% 3,4% 4,8% 3,4%
CBO Gent 3,7% 3,8% 3,5% 3,5% 3,8% 3,5% 3,9% 3,9% 3,5%
* Wanneer we dit percentage met twee decimalen bekijken is het < 5%.
14
Als we cijfers voor heel Vlaanderen bekijken voor de vervolgronden, wordt de norm in 2009 gehaald door zowel eerste
lezers, tweede lezers en tevens voor het eindbesluit.
Referenties:
Eberl MM, Fox CH, Edge SB, Carter CA, Mahoney MC. BI-RADS Classification for Management of Abnormal Mammograms. J
Am Board Fam Med 2006;19:161-4.
Perry N, Broeders M, de Wolf C, Törnberg S, Holland R, von Karsa L. European guidelines for quality assurance in breast cancer
screening and diagnosis. Fourth edition - summary document. Ann Oncol 2008;19(4):614-22.
Van Limbergen E, Beyltens P, Vande Putte G, Coelst M.E., Martens P, Goossens M, van der Burg M, Kellen E, Verschuere V,
Devriendt M, Vandervorst S, Bleyen L, Van Hal G. Bevolkingsonderzoek naar borstkanker in Vlaanderen. Jaarrapport 2009.
Het Consortium van erkende regionale screeningscentra van de Vlaamse Gemeenschap, 2010.

11. Toon aan dat het te hanteren screeningsinstrument
aanvaardbaar is voor de personen in de doelgroep.
Geef aan of het toepassen van het screeningsinstrument aanvaardbaar is op psychologisch vlak, op het
vlak van prioriteitstelling enzovoort. Geef als dat mogelijk is, resultaten van onderzoeken die daarover
gevoerd zijn.
Door vroegtijdige interventie kan mammografische screening progressie van borstkanker, complicaties
en sterfte voorkomen (Miettinen et al., 2003; Weyler, 2008).
Uit diverse groot opgezette studies, bleek al lang dat de screeningsmammografie het meest geschikte
screeningsonderzoek voor borstkanker is bij vrouwen van 50 tot 69 jaar (Shapiro et al., 1971; Shapiro et al.,
1982; Tabar et al., 1985; Collette et al., 1984; Verbeek et al., 1984; De Koning et al., 1995; Tabar et al., 1992; Paci
et al., 1995; Collette et al., 1992; Fracheboud et al., 1998; Otto et al., 2003; Njor et al., 2003). Uit bovenstaande
onderzoeken blijkt o.a. dat de screeningsmammografie, als niet-invasief onderzoek, een hoge sensitiviteit
heeft bij vrouwen van 50 tot 69 jaar, dat er sprake is van minder zware en minder invasieve behandelingen bij
ontdekking van de tumor in een vroeg stadium en dat er een oorzaakspecifieke sterftereductie merkbaar is
indien kwalitatieve screeningsprogramma’s voldoende lang lopen. Op grond van de momenteel beschikbare
wetenschappelijke gegevens kunnen geen andere screeningstechnieken dan mammografie (volgens de kwaliteitsnormen
met dubbele lezing) worden aanbevolen. Het klinisch onderzoek (palpatie), borstzelfonderzoek,
echografie en NMR worden afgeraden als screeningstest voor borstkanker (zie vraag 9).
Uiteraard zijn er ook potentiële nadelen verbonden aan een screeningsmammografie. Zoals bij elke screeningstest,
zijn er vals-positieve en vals-negatieve testresultaten. Vals-positieve testresultaten veroorzaken
(nutteloze en dure) onderzoeken er ernstige ongerustheid. Vals-negatieve testresultaten leiden tot valse
geruststelling door het optreden van intervalkankers. Er zijn ook stralingsgebonden risico’s tengevolge van
de screeningsmammografie. Deze risico’s zijn beperkt maar de recentere digitale mammografieën, blijven de
nodige aandacht vragen, voornamelijk wanneer met fosforplaten wordt gewerkt.
Wanneer we de methodiek van de UK ( Heyes et al., 2006) toepassen op de recente patiëntdata m.b.t. borstdosis
van het Vlaamse Borstkankeropsporingsprogramma voor klassieke scherm-film mammografie, komen
we aan een gemiddeld risico per deelneemster van borstkankerinductie door het huidig programma van 1 op
7500 dus voor screening van vrouwen in de leeftijdsgroep 50-70 jaar. Combinatie van dit resultaat met de
kankerdetectiegraad van het programma (5,4 per 1000) leidt tot een detectie-over-inductiegraad (DIR) van 40,
wat internationaal beschouwd wordt als voldoende hoog voor een kankerscreeningsprogramma met x-stralen.
Internationaal worden DIR waarden lager dan 10 beschouwd als onvoldoende voor een screeningprogramma.
Wanneer we nu de recente dosisgegevens bekijken van de digitale mammografie (de belangrijkste recente
technologische evolutie in de mammografiescreening) moeten we duidelijk onderscheid maken tussen
computed radiografie (CR systemen waarbij fosforplaten worden gebruikt i.p.v. film) en directe radiografie (DR
systemen waarbij een flat-panel detector direct zorgt voor de beeldvorming = de “echte” digitale radiografie).
De patiëntdosisdata, die we recent hebben verzameld, tonen aan dat de borstdosis binnen het Vlaamse
programma met DR systemen niet wezenlijk verschilt van die met scherm-film, wat betekent dat het risico op
borstkankerinductie per deelneemster hetzelfde is : 1 op 7500. Voor de CR-systemen ligt de dosis 30 % hoger
(2,2 mGy voor CR versus 1,6 mGy voor scherm-film per opname). Dit betekent dat het risico ook 30 % hoger
ligt of 1 op 5500. Momenteel is samen met het consortium een belangrijke studie gestart naar de detectiegraad
bij CR en DR systemen versus scherm-film.
Conclusie: de recente technologische ontwikkelingen via de digitale mammografie brengen geen daling van
het stralingsrisico met zich mee maar vormen daarentegen een aandachtspunt speciaal bij CR systemen.
15

16
Globaal kunnen de stralingsrisico’s van het huidig programma aanvaardbaar genoemd worden maar ondersteunen
de noodzaak van een gedegen fysisch-technisch en radiologisch kwaliteitsverzekeringsprogramma. (naar een voordracht
van prof. dr. Hubert Thierens).
Aanvaardbaarheid van het onderzoek door de vrouwen
Uit de cijfers rond de participatietrouw, blijkt dat vrouwen na een eerste deelname in zeer grote mate blijven
deelnemen aan het bevolkingsonderzoek. Dit wordt duidelijk uit de bijgevoegde grafiek
Het percentage vrouwen dat blijft deelnemen, ligt geregeld hoger dan 80%. Hierbij wordt geen rekening gehouden
met vrouwen waarbij iets is gevonden dat verder moet worden onderzocht en waarbij borstkanker werd ontdekt
of die in het zgn. ‘diagnostische circuit’ zijn blijven hangen en op die manier uit het screeningsprogramma
verdwijnen.
In de Centra van Antwerpen en Brussel werd ook een tevredenheidsenquête gehouden over hoe de vrouwen hun
bezoek aan de radioloog ervaren. Het hele proces is hierbij van belang. Het uitvoeren van het onderzoek, de mammografie,
is een belangrijk onderdeel maar de bejegening van de vrouw is zeker zo belangrijk om de aanvaardbaarheid
van het onderzoek bij de vrouwen na te gaan. Hieronder worden de tussentijdse resultaten gegeven voor het
Centrum van Antwerpen. Het gaat om antwoorden van meer dan 6.000 vrouwen. Hieruit blijkt dat er een grote
tevredenheid is onder de deelnemende vrouwen. Die tevredenheid uit zich in diverse aspecten.
- Bijna 99% van de vrouwen vond het gemakkelijk om naar de radiologische dienst te gaan (6.178/6.257)
- Minder dan 1% van de vrouwen vond dat de persoon aan het onthaal niet vriendelijk was (59/6.283)
- Bijna 85% van de vrouwen zat minder dan 20 minuten in de wachtzaal alvorens te worden onderzocht
(5.278/6.263)
- Slechts 251 vrouwen van de 6.140 (4,1%) vonden dat ze niet voldoende vragen konden stellen ter gelegenheid van
het onderzoek.
- Minder dan 1% vond dat de persoon die de radiografie uitvoerde niet vriendelijk was (36/6.290)
- Slechts 1,5% van de vrouwen vond dat het nemen van de foto ruw of heel ruw gebeurde (92/6.287)

- Minder dan 5% van de vrouwen vond het onderzoek beschamend (286/6.187)
- Minder dan 1% zegt in het algemeen niet tevreden te zijn over het onderzoek (42/6.194)
- 97% Geeft aan een volgende keer opnieuw te willen deelnemen (6.010/6.194).
Referenties:
Collette HJA, Day NE, Rombach JJ, de Waard F. Evaluation of screening for breast cancer in a non-randomized
study (the DOM project) by means of a case-control study. Lancet 1984;1:1224-6.
Collette HJ, de Waard F, Rombach JJ, Collette C, Day NE. Further evidence of benefits of a (non-randomised)
breast cancer screening programme: the DOM project. J Epidemiol Community Health 1992;46:382-6.
De Koning HJ, Fracheboud J, Boer R et al. Nationwide breaqst cancer screening in The Netherlands: support for
breast cancer mortality reduction. Int J Cancer 1995;60:777-80.
Fracheboud J, De Koning H, Beemsterboer P, Boer R, Hendriks J, Verbeek A et al. nation-wide breast cancer screening
in the Netherlands: results of initial and subsequent screening 1990-1995. Int J cancer 1998; 75:694-689.
Heyes GJ, Mill AJ, Charles MW. Enhanced biological effectiveness of low energy X-rays and implications for the
UK breast screening programme. Brit J Radiol 2006;79(939):195-200.
Miettinen OS, Yankelevitz DF, Henschke CI. Evaluation of screening for a cancer: annotated catechism of the
Gold Standard creed. J Eval Clin Pract 2003; 9:145-150.
Njor S, Olsen A, Bellstrom T, Dyreborg U, Bak M, Axelsson C et al. Mammography screening in the county of Fyn.
APMIS 2003;110:1-33.
Otto S, Fracheboud J, Looman C, Broeders M, Boer R, Hendriks J et al. Initiation of population-based mammography
screening in Dutch municipalities and effect on breast-cancer mortality: a systematic review. Lancet
2003;361:1411-7.
Paci E, Boer R, Zappa M et al. A model-based prediction of the impact on reduction in mortality by a breast
cancer screening programme in the city of Florence, Italy. Eur J Cancer 1995;31A:348-53.
Shapiro S, Strax PH, Venet L. Periodic breast cancer screening in reducing mortality from breast cancer. JAMA
1971;215:1777-85.
Shapiro S, Venet W, Strax PH, Venet L, Roeser R. Ten-to-fourteen year effect of screening on breast cancer mortality.
J Natl Cancer Inst 1982;69:349-55.
Tabar L, Fagerberg CJG, Gad et al. Reduction in mortality from breast cancer after mass screening with mammography:
randomized trial from the breast cancer screening working group of the Swedish National Board of
Health and Welfare. Lancet 1985;1:829-36.
Tabar L, Fagerberg G, Duffy SW, Day NE, Gad A, Grontoft O. Update of the Swedish two-county program of
mammographic screening for breast cancer. Radiol Clin N Am 1992;30:187-210.
17
Verbeek ALM, Hendriks JHCL, Holland R, Mravunac M, Sturmans F, Day NE. Reduction of breast cancer mortality
through mass screening with modern mammography: first results of the Nijmegen project 1975-1981. Lancet
1984;1:1222-4.
Weyler J. Types of prevention: basic concepts. In: Schrijvers D, Senn H-J, Mellstedt H, Zakotnik B, eds. ESMO handbook
of cancer prevention. London: Informa, 2008: 11-18.

18
12. Toon aan dat het verder diagnostisch onderzoek, de behan-
deling of andere zinvolle en verantwoordelijke handelingen
na screening, en dus in principe in een vroeger stadium, een
beter resultaat oplevert dan zonder screening, en dus in een
later stadium.
Beschrijf de voordelen (gezondheidswinst) en nadelen (ongunstige bijwerkingen) van verder diagnostisch
onderzoek, van verdere behandeling of van andere handelingen bij een afwijkend screeningsresultaat Geef
prognostische indicatoren bij behandeling en bij vroegtijdige (presymptomatische) behandeling. Hou hierbij
ook rekening met het impact van co-morbiditeit en met psycho-sociale elementen.
Verduidelijk het beleid en de keuzemogelijkheden voor verder diagnostisch onderzoek en geef aan in welke
mate daarover consensus bestaat, de diagnostische procedures beschikbaar en toegankelijk zijn en kwaliteitsvol
worden aangeboden.
Verduidelijk het beleid en de keuzemogelijkheden voor behandeling of voor andere zinvolle en verantwoordelijke
handelingen, en geef aan in welke mate daarover consensus bestaat, de behandeling en verantwoordelijke
handelingen beschikbaar en toegankelijk zijn en, kwaliteitsvol worden aangeboden.
Verduidelijk de kansen op overdiagnose en -behandeling,en de effecten op de levenskwaliteit.
In punt 11 werd reeds ingegaan op de internationale onderzoeken die een oorzaakspecifieke sterftereductie
aantonen door de invoering van systematische screening naar borstkanker door middel van mammografie. Het is
duidelijk aangetoond dat de belangrijkste prognostische factoren voor overleving, zijn:
- Het soort borstkanker, waarbij het onderscheid wordt gemaakt tussen ‘in situ’ (nog niet doorgroeiend in de
omliggende weefsels) en ‘invasief’ (wel doorgroeiend in de omliggende weefsels)
- De grootte van de tumor
- Uitzaaiing naar de lymfeklieren
- Uitzaaiing op andere plaatsen in het lichaam
De laatste drie kenmerken, worden samengevat in de zgn. TNM-classificatie. De TNM-Classificatie van Maligne
Tumoren (TNM) is het systeem voor de stadiëring van kanker dat is ontwikkeld door de International Union
Against Cancer (UICC). In deze classificatie staat de T voor primaire tumor, de N voor regionale lymfeklieren
(‘Nodes’) en de M voor metastasen op afstand.
Hieronder volgt de TNM-classificatie voor borstkanker
TNM-CLASSIFICATIE VAN MAMMATUMOREN (UICC 2002)
T – primaire tumor
TX niet vast te stellen
T0 geen aanwijzingen voor primaire tumor
Tis carcinoom in situ
Tis(DCIS) ductaal carcinoom in situ
Tis(LCIS) lobulair carcinoom in situ
Tis(Paget) Paget van de tepel zonder tumor
Nb. Paget met tumor wordt geclassificeerd aan de hand van de tumorgrootte
T1 tumor 2 cm of kleiner in grootste dimensie
T1mic microinvasie 0,1 cm of minder in grootste dimensie (1)
T1a meer dan 0,1 cm maar niet meer dan 0,5 cm
T1b meer dan 0,5 cm maar niet meer dan 1 cm
T1c meer dan 1 cm maar niet meer dan 2 cm
T2 tumor meer dan 2 cm maar niet meer dan 5 cm in grootste dimensie
T3 tumor meer dan 5 cm in grootste dimensie
T4 tumor van elke grootte met directe uitbreiding in borstwand of huid zoals beschreven in T4a t/m T4d
NB. De borstwand houdt in ribben, intercostale spieren, en de m. serratus anterius, maar niet de
m. pectoralis
T4a uitbreiding in de borstwand

T4b oedeem (waaronder peau d’orange), of ulceratie van de huid van de borst, of huidsatellieten in
de huid van de borst
T4c 4a en 4b
T4d inflammatoir carcinoom (2)
Ad 1) microinvasie is de uitbreiding van carcinoom buiten de basaalmembraan in omgevende weefsels in een
gebied kleiner dan 0,1 cm. Als er verschillende gebieden met invasie zijn, moet de grootste gebruikt
worden om microinvasie vast te stellen (de verschillende gebieden moeten niet opgeteld worden). Multipele
foci met microinvasie moeten wel vermeld worden.
Ad 2) inflammatoir carcinoom wordt gekenmerkt door diffuze huidinduratie met een erysipelas-achtig aspect,
meestal zonder onderliggende tumormassa.
Als er in huidbiopten geen tumor wordt gevonden en er geen meetbare tumor is, is de pT classificatie pTX,
terwijl de klinische classificatie T4d is. Dimpling van de huid, tepelretractie en andere huidveranderingen, be-
halve zoals genoemd onder T4b en T4d, kunnen voorkomen bij T1, T2, of T3, zonder de classificatie te beïn-
vloeden.
N – regionale lymfklieren (klinisch – c)
NX niet te beoordelen (bijv. naeerdere klierdissectie)
N0 geen regionale kliermetastasen
N1 metastasen in mobiele ipsilaterale okselklier(en)
N2 metastasen in gefixeerde ipsilaterale okselklier(en), of klinisch ontdekte (3) ipsilaterale parasternale klieren
zonder klinisch evidente okselkliermetastasen
N2a metastasen in onderling verbakken klieren of met andere structuren vergroeide klieren
N2b metastasen uitsluitend in klinisch ontdekte (3) ipsilaterale parasternale lymfklieren zonder
klinisch evidente okselkliermetastasen
N3 metastasen in ipsilaterale subclaviculaire klier(en) met of zonder okselkliermetastasering; of klinisch
ontdekte (3) ipsilaterale parasternale metastasering samen met klinisch evidente okselkliermetastasering;
of metastasen in ipsilaterale supraclaviculaire lymfklier(en) met of zonder oksel-of parasternale
kliermetastasering
N3a metastasen subclaviculair
N3b metastasen parasternaal en in oksel
N3c metastasen supraclaviculair
Ad 3) klinisch ontdekt = d.m.v. lichamelijk onderzoek of m.b.v. beeldvorming (met uitzondering van lymfoscinti-
grafie)
M – metastasen op afstand
MX niet vast te stellen
M0 geen aanwijzingen voor afstandsmetastasen
M1 afstandsmetastasen
pTNM – classificatie op basis van pathologie bevindingen pT – primaire tumor
Voor het vaststellen van de pT is een macroscopisch volledige excisie van de tumor vereist. De pT kan bepaald
worden in geval van microscopische uitbreiding in een resectievlak.
NB. De pT is een maat van de invasieve component. Als er een grote in situ component is (bijv. 4 cm) en een kleine
invasieve (bijv. 0,5 cm), wordt de tumor gecodeerd als pT1a.
pN – regionale klieren (4)
pNX niet vast te stellen
pN0 geen regionale metastasen (5)
pN1mi micrometasasen (groter dan 0.2 mm maar niet groter dan 2 mm in grootste dimensie)
pN1 metastasen in 1 t/m 3 ipsilaterale okselklieren en/of parasternale metastasen in klinisch
onverdachte klieren die uitgenomen zijn n.a.v. schildwachtklier onderzoek
19

pN1a 1 t/m 3 okselkliermetastasen, waarvan tenminste een groter dan 2 mm
pN1b metastase in klinisch onverdachte parasternale klier uitgenomen n.a.v. schildwachtklier onderzoek
pN1c pN1a en pN1b
pN2 metastasen in 4 t/m 9 okselklieren of in klinisch verdachte parasternale klier zonder
okselkliermetastasen
pN2a 4 t/m 9 okselkliermetastasen waarvan tenminste een groter dan 2 mm
pN2b metastase in klinisch verdachte parasternale klier zonder okselkliermetastasen
pN3 metastasen in minstens 10 okselklieren; of subclaviculaire metastase; of metastasering in klinisch
verdachte parasternale klier(en) samen met okselkliermetastasen; of in meer dan 3 okselklieren samen met
metastase in klinisch onverdachte parasternale klier; of ipsilaterale supraclaviculaire metastase
pN3a metastasen in minstens 10 okselklieren waarvan tenminste een groter dan 2 mm of
metastase in subclaviculaire klier
pN3b metastasen in klinisch verdachte parasternale klier(en) samen met okselkliermetas-
tasen; of metastasen in tenminste 3 okselklieren samen met parasternale metastasen
in klinisch onverdachte klieren, uitgenomen n.a.v. schildwachtklier onderzoek
pN3c metastase in supraclaviculaire klier
Ad 4) voor het vaststellen van de pN moet in ieder geval een dissectie van de level I okselklieren worden
uitgevoerd. Als de okselklierstadiëring gebaseerd is op een schildwachtklierprocedure moet (sn)
toegevoegd worden in de codering, bijv. pN1(sn).
Ad 5) gevallen waarbij uitsluitend geïsoleerde tumorcellen worden gevonden, worden als pN0 gecodeerd.
Geïsoleerde tumorcellen zijn solitaire cellen of kleine clusters, minder dan 0,2 mm in grootste dimensie, die
meestal d.m.v. immunohistochemische kleuring ontdekt worden; meestal ontbreekt een stromareactie
(vaatproliferatie/desmoplasie).
pM – afstandsmetasasen
De categorieën corresponderen met de klinische M.
Stadiëring
Stadium 0 Tis N0 M0
Stadium I T1 N0 M0
Stadium IIA T0 N1 M0
T1 N1 M0
T2 N0 M0
Stadium IIB T2 N1 M0
T3 N0 M0
Stadium IIIA T0 N2 M0
T1 N2 M0
T2 N2 M0
T3 N1,2 M0
Stadium IIIB T4 N0,1,2 M0
Stadium IIIC any T N3 M0
Stadium IV any T any N M1
Definitie regionale klieren:
20

1. oksel (ipsilateraal): interpectoraal (Rotter), lymfklieren langs v.axillaris en zijtakken:
a) level I (laag): lateraal van de laterale rand van de m. pectoralis minor
b) level II (centraal): tussen mediale en laterale randen van m. pectoralis minor, en de interpectorale klier(en)
c) level III (apicaal): apicale klieren en mediaal van de mediale rand van de m. pectoralis minor, inclusief de
zgn subclaviculaire, infraclaviculaire, of apex klier(en)
NB. Intramammaire klieren worden gecodeerd als okselklieren
2. infra/subclaviculair
3. parasternaal : lymfklieren in de ipsilaterale intercostale ruimten
4. supraclaviculair.
De vijfjaarsoverleving naargelang het stadium (zie bovenstaande tabel met stadiëring), is als volgt:
Stadium 0: 100%
Stadium I: 93%
Stadium II: 84%
Stadium III: 64%
Stadium IV: 27%
(Stordeur et al., 2010).
Om na te gaan of het Vlaams programma voor borstkankeropsporing voldoet wat het vinden van borstkankers in
een vroeger stadium betreft, worden de resultaten getoetst aan de Europese richtlijnen (Perry et al., 2006). Hieronder
volgen de resultaten van het Vlaams programma en de toetsing voor elke parameter aan de Europese richtlijnen.
Een goed functionerend screeningsprogramma slaagt erin borsttumoren in een zo vroeg mogelijk stadium te ontdekken
en daarbij zo weinig mogelijk onterechte oproepen voor verder onderzoek te doen. Het gewenste aandeel
invasieve tumoren ten opzichte van het totaal aantal tumoren (inclusief de carcinomata in situ – CIS) is volgens de
Europese aanbevelingen 80 tot 90%. Een aandeel van 90% wordt wenselijk geacht (zowel voor een eerste- als een
vervolgscreening). In tabel 1 is weergegeven hoe de verdeling is over deze twee types van tumoren in het Vlaamse
programma voor borstkankeropsporing (2009). Ook is de detectie per type weergegeven (Van Limbergen et al., 2010).
Tabel 1: Aard van de gevonden kanker, percentages en detectiegraden.
Eerste screening Vervolgscreening
INV1 % 2 DR CIS /1000
DR Invasief
INV1 %
/1000 3
DR CIS
/1000 2
2004 82,3 0,9 4,3 78,4 0,9 3,4
2005 79,9 1,4 5,5 79,2 1,0 4,0
2006 79,5 1,3 4,9 79,7 0,9 3,6
2007 80,5* 1,0 * 4,3* 80,3* 0,8* 3,3*
2008 77,8* 1,3* 4,5* 82,7* 0,7* 3,5*
2009 79,8* 1,0* 3,9* 83,3* 0,7* 3,4*
DR Invasief
/1000 3
1) Percentage invasieve carcinoma ten opzichte van het totaal aantal gedetecteerde tumoren.
2) Detectie van carcinoma in situ per 1000 gescreende vrouwen
3) Detectie van invasieve tumoren per 1000 gescreende vrouwen
*) Het cijfer m.b.t. het resultaat van het verder onderzoek voor 2009 is nog onvolledig, daardoor zal de kankerdetectie
een onderschatting zijn. In het jaarrapport van 2010 zal het cijfer voor 2009 worden aangevuld. Om dezelfde
reden wijkt het bovenstaande resultaat van het verder onderzoek voor 2008 en 2007 enigszins af van het resultaat
dat in het jaarrapport van 2008 werd gerapporteerd.
Het percentage invasieve borsttumoren ligt rond 80%, de grens voor de aanvaardbare norm.
21
Tumorgrootte
De grootte van de borsttumoren op het moment van opsporing is van groot belang voor de kans op genezing en het
behandelplan (meer of minder ingrijpend voor de patiënte). Bij screening moet worden gestreefd naar een zo groot
mogelijk percentage invasieve tumoren kleiner dan 10 mm. De Europese richtlijnen stellen als wenselijk niveau voor
tumoren bij vrouwen die voor de eerste keer deelnemen aan de screening minstens 25% invasieve tumoren van 10

mm of kleiner. Voor vrouwen met een vervolgscreening stellen de Europese richtlijnen minstens 25% invasieve tumoren
kleiner of gelijk aan 10 mm als aanvaardbaar niveau. Minstens 35% wordt gesteld als wenselijk niveau. In tabel
2 zijn de resultaten voor de tumorgrootte weergegeven (Vlaams programma voor borstkankeropsporing, 2004-2009).
Tabel 2: Grootte invasieve tumoren.
Eerste screening Vervolgscreening

kers gevonden bij vrouwen met een vervolgscreening wordt een maximum van 25% als norm aangehouden. In tabel
4 zijn de resultaten voor tumorstadiëring weergegeven (Vlaams programma, 2004-2009).
Tabel 4: Stadiëring
Eerste screening Vervolgscreening
Stage II+ (%) Stage II+ (%)
2004 34,7 27,6
2005 30,5 29,2
2006 32,3 27,0
2007 34,4* 27,4*
2008 35,9* 31,5*
2009 37,7* 31,2*
* Het cijfer m.b.t. het resultaat van het verder onderzoek voor 2009 is nog onvolledig, In het jaarrapport van 2010
zal het cijfer voor 2009 worden aangevuld. Om dezelfde reden wijkt het bovenstaande resultaat van het verder
onderzoek voor 2008 en 2007 enigszins af van het resultaat dat in het jaarrapport van 2008 werd gerapporteerd.
De resultaten voor 2009 overschrijden, net als in de voorgaande jaren de Europese normwaarden, het is niet duidelijk
waardoor dit kan worden verklaard.
Heelkunde
Eén van de doelen van borstkankerscreening is dat borstkanker met een minder intensieve en zware behandeling
kan worden genezen. Het percentage mastectomieën moet dus zo laag mogelijk zijn. In tabel 5 is weergegeven hoe
het aantal borstsparende heelkundige ingrepen zich verhoudt tot het totaal aantal ingrepen (Vlaams programma,
2004-2009).
Tabel 5: Heelkunde.
Eerste screening Vervolgscreening
Borstsparend (%) Borstsparend (%)
2004 70,2 79,6
2005 70,3 74,7
2006 69,4 79,6
2007 68,3* 79,4*
2008 70,7* 78,9*
2009 70,6* 82,9*
23
* Het cijfer m.b.t. het resultaat van het verder onderzoek voor 2009 is nog onvolledig, In het jaarrapport van 2010
zal het cijfer voor 2009 worden aangevuld. Om dezelfde reden wijkt het bovenstaande resultaat van het verder
onderzoek voor 2008 en 2007 enigszins af van het resultaat dat in het jaarrapport van 2008 werd gerapporteerd.
Voor borstkankers gevonden bij vrouwen die voor het eerst deelnemen aan de screening wordt in ongeveer 70%
van de gevallen een borstsparende ingreep uitgevoerd. Bij borstkankers gevonden bij vrouwen die een vervolgscreening
lieten doen wordt er in 75 tot 80% van de gevallen een borstsparende ingreep gedaan. Per 1000 voor de eerste
maal gescreende vrouwen werden in 2009 1,1 mastectomieën uitgevoerd. Per 1000 vrouwen die een vervolgscreening
lieten doen werden 0,6 mastectomieën uitgevoerd.
Om een volledige evaluatie van de resultaten van de borstkankerscreening in Vlaanderen te kunnen doen is complete
informatie nodig van de resultaten van de uitgevoerde vervolgonderzoeken, van de borstkankers die worden
gemist bij het screeningsonderzoek en van de intervalkankers. Momenteel komen deze gegevens via het Nationaal
Kankerregister, maar deze zijn nog niet volledig verwerkt.
De performantieparameters van het screeningsproces liggen grotendeels binnen de normen die op Europees niveau
zijn vastgesteld. Voor klierstatus en stadiëring wordt de norm (net) niet gehaald.
Bij screening wordt gewerkt met een populatie die in principe gezond is. Er moet worden voorkomen dat gezonde
personen bijkomend onderzoek of zelfs behandeling moeten ondergaan. Van de personen aan wie verder
onderzoek wordt aangeraden moet dus bij een zo groot mogelijk percentage daadwerkelijk sprake zijn van de op

te sporen aandoening, in dit geval borstkanker. De positief predictieve waarde zegt bij welk percentage van de
vrouwen die verder onderzoek aangeraden kreeg, daadwerkelijk borstkanker is vastgesteld. In tabel 6 is de positief
predictieve waarde weergegeven (Vlaams programma, 2004-2009).
Tabel 6: Positief predictieve waarde (%).
Eerste screening Vervolgscreening
PPW*
Minimum
PPW* maximum
PPW*
minimum
PPW* maximum
2004 8,8 12,7 13,6 19,2
2005 11,1 14,6 14,5 18,3
2006 9,0 12,2 12,8** 16,5**
2007 8,3** 11,3** 14,2** 18,9**
2008 7,8** 10,2** 12,4** 16,2**
2009 7,6** 11,0** 14,4** 19,4**
* PPW minimum=Aantal gevonden kankers / totaal aantal verwezen vrouwen (n Ca / n Sc+).
PPW maximum=Aantal gevonden kankers / aantal verwezen vrouwen waarbij het resultaat van het verder
onderzoek bekend is.
** Het cijfer m.b.t. het resultaat van het verder onderzoek voor 2009 is nog onvolledig, daardoor zal de positief
predictieve waarde een onderschatting zijn. In het jaarrapport van 2010 zal het cijfer voor 2009 worden
aangevuld. Om dezelfde reden wijkt het bovenstaande resultaat van het verder onderzoek voor 2008 en 2007
enigszins af van het resultaat dat in het jaarrapport van 2008 werd gerapporteerd.
Aangezien niet alle resultaten van het verder onderzoek bekend zijn is een minimum- en maximumwaarde berekend
voor de positief predictieve waarde. Bij de minimumwaarde zijn alle vrouwen bij wie een verder onderzoek
aangeraden werd, meegerekend in de noemer. Bij de maximumwaarde zijn alleen de vrouwen meegerekend in de
noemer waarbij het resultaat van het verder onderzoek bekend is. Er is geen normwaarde voor deze parameter, het
percentage moet zo hoog mogelijk liggen.
Referenties:
24
Perry N, Broeders M, de Wolf C, Törnberg S, Holland, R, von Karsa L (eds.). European Guidelines for Quality Assurance
in Breast Cancer Screening and Diagnosis (4th ed.). Luxembourg: Office for Official Publications of the
European Communities, 2006.
Stordeur S, Vrijens F, Beirens K, Vlayen J, Devriese S, Van Eycken E. Kwaliteitsindicatoren in oncologie: borstkanker.
Good Clinical Practice (GCP). Brussel: Federaal Kenniscentrum voor de Gezondheidszorg (KCE). 2010. KCE Reports
150A. D2010/10.273/99.
Van Limbergen E, Beyltens P, Vande Putte G, Coelst M.E., Martens P, Goossens M, van der Burg M, Kellen E, Verschuere
V, Devriendt M, Vandervorst S, Bleyen L, Van Hal G. Bevolkingsonderzoek naar borstkanker in Vlaanderen.
Jaarrapport 2009. Het Consortium van erkende regionale screeningscentra van de Vlaamse Gemeenschap, 2010.

Het bevolkingsonderzoek in zijn geheel
Laat naar je borsten kijken...

26
13. Omschrijf de doelstelling(en), eventueel subdoelstellingen
van het bevolkingsonderzoek en de resultaten die u wil
bereiken met het oog op het realiseren van gezondheids-
winst.
Geef waar mogelijk indicatoren en streefcijfers.
Geef ook aan wanneer u de resultaten van het bevolkingsonderzoek als geslaagd beschouwt. Geef bijvoorbeeld
de beoogde of te verwachten sterftereductie, het te vermijden aantal gevallen, het aantal gevallen
dat in een vroeger stadium gevonden zal worden, de gewenste deelnamegraad, het verwachte aantal vals
negatieven en vals positieven enzovoort.
Onderbouw dit wetenschappelijk en geef als dat mogelijk is, een actuele samenvatting van (internationale)
wetenschappelijke literatuur over de werkzaamheid van het bevolkingsonderzoek, al dan niet in ideale
omstandigheden.
Het objectief van het screeningsprogramma is een 25% reductie in borstkankergerelateerde sterfte.
Niet alleen het feit dat betere therapieën deze sterfte beïnvloeden maar het specifieke feit voor België dat voor
de start van het bevolkingsonderzoek ook op individuele basis screeningsmammografieën werden afgenomen en
na de start ook nog screeningsmammografieën kunnen genomen worden die niet geregistreerd worden (21 % in
7 de rapport van het IMA , september 2010) maken de eindevaluatie moeilijker
Deze evaluatie is niet mogelijk in het begin van het programma enerzijds omdat het effect op de mortaliteit
slechts meetbaar als voldoende vrouwen deelnemen aan het bevolkingsonderzoek en anderzijds omdat deze
sterftereductie maar meetbaar kan zijn na minimum 10 jaar. Daarom werden intermediaire doelstellingen in de
Europese richtlijnen geformuleerd. (In het antwoord van vraag 12 worden de resultaten op deze intermediaire
doelstellingen in detail weergegeven.)
Er is heel recentelijk door de FOD een vraag voor een onderzoek door het KCE ingediend over het effect van de
borstkankerscreening
Participatiegraad : >70% aanvaardbaar niveau - >75% wenselijk niveau
Kankerdetectiegraad : Initiele screening: 3*IR en >3*IR (aanvaardbaar en wenselijk) - Subsequente screening: 1.5*IR
en >1.5*IR (aanvaardbaar en wenselijk) - IR=borstkanker incidentie ratio in de afwezigheid van screening
Proportie van vrouwen doorverwezen voor verder onderzoek: Initiele screening:

gekeken wordt naar de effect op de borstkankermortaliteit bij vrouwen van tenminste 50 jaar, werd er een daling
van 23% op de borstkanker mortaliteit gezien (0.77; 95% CI: 0.69-0.86) na 13 jaar follow up (3). Tenslotte, vormen
vrouwen van 50 tot 69 jaar de doelgroep van het systematisch bevolkingsgroep en niet jongere vrouwen.
In een recent nummer van de BMJ, berekende Gøtzsche et al. de mortaliteitsdaling van borstkanker na het invoeren
van een mammografisch screening programma in bepaalde regio’s van Denemarken. De auteurs vonden geen
verschil tussen gebieden waar vrouwen konden deelnemen aan de screening en gebieden waar geen screening kon
worden aangeboden. Gøtzsche et al. stellen dan ook weer maar eens het nut van de screening in vraag (4).
Duffy et al. publiceerde eveneens recent een evaluatie van het borstkankerscreeningsprogramma in de UK (opgestart
in 1988) en van een gerandomiseerde trial (5). In de Zweedse Two- County trial werden 80.000 vrouwen
van de leeftijdsgroep 50-69jaar gerandomiseerd tot screening of niet. De auteurs berekenden het absolute aantal
borstkanker gerelateerde overlijdens en het absolute aantal overgediagnosticeerde tumoren na het introduceren
van screening. Een belangrijke en significante daling in borstkanker mortaliteit werd gevonden in zowel de Two-
County trial (p

28
(7): Schopper D, de Wolf C. How effective are breast cancer screening programmes by mammography? Review of the
current evidence. Eur J Cancer. 2009 Jul;45(11):1916-23.
Referentie: Perry N, Broeders M, de Wolf C, Törnberg S, Holland R, von Karsa L. European guidelines for quality
assurance in breast cancer screening and diagnosis. Fourthedition--summary document. Ann Oncol. 2008
Apr;19(4):614-22.
Referentie: De voor- en nadelen van het systematisch bevolkingsonderzoek naar borstkanker in Vlaanderen zorgvuldig
afgewogen. E. Kellen, A. Van Steen, L. Bleyen, ME Coelst, M. Goossens, P. Martens, G. Van Hal, E. Van Limbergen.
Tijdschrift voor Geneeskunde. 2010. 66(18): 845-851.

29
14. Geef een beschrijving van het bevolkingsonderzoek (met inbe-
grip van het traject dat de personen uit de doelgroep moeten
volgen en de belangrijkste taken en verantwoordelijkheden
van alle betrokken partners), van de gegevensstromen bij het
bevolkingsonderzoek en van de implementatie van het bevol-
kingsonderzoek
Leg ook uit waarom voor die organisatie gekozen is.
Voeg een of meer schema’s toe om de beschrijving te illustreren.
Verduidelijk in elk geval ook hoe en aan wie de screeningsresultaten worden bezorgd, door wie en waar de
screening wordt uitgevoerd en hoe de resultaten worden beoordeeld.
Beschrijf hoe de implementatie van het bevolkingsonderzoek zal gebeuren (uitrol) en welke fases u voorziet in
de uitvoering. Geef ook de timing aan. ( gezien het bevolkingsonderzoek actief is in geheel Vlaanderen is geen
uitrolscenario van toepassing)
De uitvoering bevolkingsonderzoek wordt georganiseerd door het consortium van erkende Vlaamse screeningscentra.
Het Consortium is een samenwerkingsverband tussen de 5 screeningscentra.
De centra voor borstkankeropsporing (in het besluit van de Vlaamse Regering van 2001 nog ‘regionaal screeningscentrum’
genoemd) zijn erkend door de Vlaamse Gemeenschap voor bepaalde opdrachten in het kader van het
bevolkingsonderzoek naar borstkanker. Zij hebben zich gegroepeerd in een vzw Consortium.
Voor de sensibilisatie van de doelgroep wordt soms rechtstreeks samengewerkt met bestaande organisaties die
zich reeds richten tot de doelgroep ( zoals VLK in het kader van Kom op tegen kanker ), maar wordt vooral gebruik
gemaakt van het netwerk van de Logo´s. De Logo’s (loco-regionaal gezondheidsoverleg- en organisatie) zijn door de
Vlaamse overheid gesubsidieerde netwerken inzake preventieve gezondheidszorg, binnen een geografisch aaneengesloten
gebied, die met betrekking tot het bevolkingsonderzoek naar borstkanker een lokaal sensibiliserende en faciliterende
rol hebben. Het VIGEZ staat in voor de ondersteuning van de Logo’s op vlak van het bevolkingsonderzoek
naar borstkanker en heeft als opdracht voor de uitvoering van de opdracht van de Logo’s op vlak van de gezondheidsdoelstelling
methodieken aan te bieden rond borstkanker. Concreet houdt dit onder meer in dat het VIGeZ de
Logo’s via haar VIGeZine en het attenderingsbulletin op de hoogte houdt van recente publicaties, aanspreekpunt
is voor de Logo’s wat betreft aspecten die hen allen aanbelangen, de coördinatie opneemt van gemeenschappelijk
overleg, praktische ondersteuning biedt voor de Interactieve Tentoonstelling en ander actiemateriaal, nieuwe
methodieken ontwikkelt, ondersteuning biedt voor evaluatie, vorming organiseert over gezondheidspromotie en
gedragsverandering. De artsen (huisartsen , gynaecologen of radiologen) worden benaderd met medewerking van
hun beroepsverenigingen zoals Domus Medica, VVOG of de NUR.
Domus Medica vertegenwoordigt de huisartsen in de Vlamse Werkgroep borstkankeropsporing, organiseerde ondersteunende
vorming voor bespreking van borstkankerscreening in de LOK groepen,bijvoorbeeld in verband met de
feed-backrapporten van het RIZIV, vestigt de aandacht van de huisartsen op de aanbevelingen die op regelmatige
basis in samenspraak met het Consortium geactualiseerd worden.
Voor de praktische uitvoering werken de leden van het consortium nauw samen met de mammografische eenheden
die de mammografie uitvoert. Een mammografische eenheid is ofwel een mobiele mammografische eenheid of
een radiologische dienst van een ziekenhuis, een vennootschap van radiologen, een eenpersoonsvennootschap of
een zelfstandig radioloog die een erkenning heeft gekregen van de Vlaamse Gemeenschap na het bewijs te hebben
geleverd een kwaliteitsvolle screening te kunnen aanbieden aan de doelgroep. Ook later wordt deze kwaliteit verder
opgevolgd enerzijds door regelmatige fysisch-technische controle testen maar ook door de kwaliteitsevaluatie van
elke mammografie door de tweede lezer. Voor screening door digitale toestellen is een specifieke erkenning van de
toestellen noodzakelijk en wordt een bijkomende opleiding van de radioloog vereist.
Een vrouw kan op 2 manieren deelnemen aan de tweejaarlijkse screening, ofwel wordt ze verwezen op eigen initiatief
door haar arts ofwel indien dit niet gebeurt krijgt ze een uitnodigingsbrief vanwege een centrum voor borstkankeropsporing.
De vrouwen uit de doelgroep worden geselecteerd uit de centrale databank Heracles. Deze gegevens
worden ter beschikking gesteld door het Vlaams Agentschap. Het Centrum voor Borstkankerpreventie selecteert die

30
vrouwen bij wie het 2 kalenderjaren geleden is dat ze gescreend werden.
Vrouwen die borstkanker hebben of nog medisch opgevolgd worden en de vrouwen die vroeger schriftelijk hebben
gemeld dat ze nooit meer uitgenodigd willen worden, worden geëxcludeerd.
De screeningsmammografieën worden genomen in de ME en een eerste maal gelezen. Dan worden ze binnen de
7 dagen doorgestuurd naar het Centrum voor Borstkankeronderzoek voor een 2de blinde lezing en indien deze
lezingen verschillen eventueel voor een doorslaggevende 3de lezing. Ongeveer 3 weken na de screening krijgt
de vrouw een brief waarin de eindconclusie meegedeeld wordt. Bij een negatief resultaat wordt ze gevraagd om
binnen 2 jaar opnieuw deel te nemen Bij een afwijkend resultaat wordt ze gevraagd om contact op te nemen met
haar arts. De voorschrijvende of opgegeven arts krijgt het screeningsresultaat per brief of via Medibridge (een kopie
hiervan wordt naar de ME gestuurd). Indien bijkomend onderzoek nodig is krijgt de huisarts de resultaatsbrief
7 dagen voor de vrouw zodat hij / of zij zelf het initiatief kan nemen om met de vrouw de uitslag te overlopen en
te overleggen waar de voorgestelde vervolgonderzoeken zullen plaatsvinden.
Buiten deze praktisch organisatie verzorgt het consortium door zijn leden ook de opvraging, registratie in Heracles
en verwerking van de resultaten van de vervolgonderzoeken. Door deze uitgebreide registratie van data van de
screening en de vervolgonderzoeken is het consortium in staat om feedback te geven aan de ME over hun kwaliteit
en zo mee de kwaliteit te bewaken en te verbeteren waar nodig. Aan de overheid en alle betrokken partijen
kan jaarlijks feedback gegeven worden over de resultaten van het bevolkingsonderzoek.
Er is in deze organisatie uitgegaan van de bestaande structuren (er werd geen apart screeningscircuit opgericht
zoals bijvoorbeeld in Nederland). Dit maakt een vlotte doorstroming naar verder diagnostiek mogelijk en vergroot
ook de betrokkenheid, de kwaliteit en de ervaring van de bestaande structuren. Maar men bereikt niet de grote
volumes van een centraal georganiseerd systeem.

Daarom blijven in de verschillende stappen van het bevolkingsonderzoek kwaliteitsverhogende maatregelen
noodzakelijk ( zowel voor de aanschaf van een mammografietoestel, tijdens de screening en individueel door het
gebruik van 2de lezing en 3de lezing).
Zo wordt in de Europese richtlijnen gesteld dat door een 2 de lezing tot 15% meer kankers gevonden worden in een
gedecentraliseerd bevolkingsonderzoek en dat de 3 de lezing noodzakelijk is om de specificiteit te verhogen.
perc enta ge s c reenings gedetec teerde k a nk ers gez ien
do o r 1s te lez er, 2de lez er o f beide
Alleen door L2
gezien
17%
Alleen door L1
gezien
11%
Door beide
lezers gezien
72%
In het jaarrapport wordt dit zoals aangegeven in bijgaande grafiek ook voor het bevolkingsonderzoek in Vlaanderen
aangetoond in het jaarrapport van 2009. Indien er geen 3 de lezing zou gebeuren zouden er in plaats van 5,2%
vervolgonderzoeken 11,2% uitgevoerd worden.
Referentie: Perry N, Broeders M, de Wolf C, Törnberg S, Holland R, von Karsa L. European guidelines for quality
assurance in breast cancer screening and diagnosis. Fourthedition--summary document. Ann Oncol. 2008
Apr;19(4):614-22.
Van Limbergen E, Beyltens P, Vande Putte G, Coelst M.E., Martens P, Goossens M, van der Burg M, Kellen E, Verschuere
V, Devriendt M, Vandervorst S, Bleyen L, Van Hal G. Bevolkingsonderzoek naar borstkanker in Vlaanderen.
Jaarrapport 2009. Het Consortium van erkende regionale screeningscentra van de Vlaamse Gemeenschap, 2010.
Bron afbeeldingen; Consensus presentatie over borstkankeropsporing.
31

15. Toon aan dat de uitvoering van het bevolkingsonderzoek
haalbaar en aanvaardbaar is voor de bevolking en de betrok-
ken zorgaanbieders, onder andere op vlak van personele en
andere middelen. Beschrijf naast de financiële ook andere
effecten van het bevolkingsonderzoek op populatieniveau.
Preciseer de uitvoerbaarheid op het vlak van kosten voor de aanvrager, voor de doelgroep en voor de
Vlaamse en federale overheid. Hou o.a. rekening met het effect op de reguliere opdrachten van de actoren en
bijvoorbeeld de beschikbare capaciteit.
Het bevolkingsonderzoek is in een groot deel van Europa uitgewerkt en aanvaard:
32
Vermits in Vlaanderen gebruik gemaakt wordt van de bestaande gezondheidszorgstructuren en tevens de mogelijkheid
bestaat om mobiele mammografische eenheden in te zetten is er geen tekort aan zorgaanbieders. Door
een uitgewerkt afsprakensysteem met de mogelijkheid om dit aan te passen per ME en voor regelmatige deelnemers
en vrouwen die nooit voordien deelnamen wordt ook zoveel mogelijk rekening gehouden met de werking
van de ME zodat voldoende maar ook niet teveel personeel aanwezig is.
Door het invoeren van een verplichte 3 de betalersregeling is er geen financiële drempel voor het screeningsonderzoek
voor de doelgroep. De kosten hiervan (inclusief de 1 ste en 2 de lezing) worden volledig gedragen door het RIZIV.
De kosten van de praktische organisatie ( werkingskosten consortium, CBO, VIGEZ, Domus Medica en Logo ) worden
gedragen door de Vlaamse overheid. Wel zal moeten overwogen worden of er ook geen betere of aangepaste
terugbetaling kan voorzien worden voor de vervolgonderzoeken en therapie daar deze buiten deze regeling vallen
en deze kosten kansarme groepen zouden kunnen verhinderen om de nodige verdere onderzoeken en eventuele
behandelingen uit te voeren.
De totale kostprijs in 2010 voor een screeningsmammografie (64,87 euro) is lager voor het RIZIV dan voor een
andere mammografie (90,64 euro) . Een verschuiving naar een screeningsmammografie zou dus een besparing
betekenen voor het RIZIV, maar dit prijsverschil kan ook demotiverend werken voor de ME.
Het percentage diagnostische mammografieën dat gevolgd wordt door onderzoeken medische beeldvorming is
heel hoog (81%). De diagnostische mammografie gevolgd door een echografie kost 50€ meer dan een screeningsmammografie.
( Zevende rapport IMA 2010)

Financiering van de organisatie van het bevolkingsonderzoek (gefinancierd door Vlaamse Gemeenschap)
bestaat uit drie luiken:
Luik 1. Forfaitaire subsidie aan Consortium vzw voor onderhoud en hosting Heracles
Periode Subsidie
6/12/2005-5/12/2006 135.000
6/12/2006-31/12/2007 146.205
2008 154.500
2009 158.502
2010 158.502
Luik 2. Variabele subsidie voor de Centra voor Borstkankeropsporing
Dit is een semi-variabele subsidie die deels bepaald wordt op basis van een aantal parameters, zoals aantal
Logo’s waarmee men samenwerkt, het aantal mammografische eenheden en het aantal verwijzende artsen,
personeel in aantal VTE, en op basis van activiteiten (aantal gescreende vrouwen, aantal tweede en derde
lezingen, aantal follow-up onderzoeken) (Financieringsmodel zoals bepaald in Fors-rapport – L. Cannoodt)
Periode Subsidie
2005 3.175.019
2006 3.459.417
2007 3.648.394
2008 3.803.186
2009 3.873.032
2010 4.164.956 (voorziene maximumbedrag)
Luik 3. Financiering van sensibilisatie en verhoging maatschappelijk draagvlak
33
Een aantal organisaties werkt rond sensibilisatie. In de eerste plaats staan de Logo’s in voor disseminatie van
materialen en methodieken naar hun lokale partners. Domus Medica richt zich naar huisartsen en het Vigez
ontwikkelt methodieken en materialen. Financiering van deze activiteiten vindt plaats binnen hun algemene
werking die door de Vlaamse Gemeenschap wordt gesubsidieerd.
Vanaf 2012 nieuwe financieringswijze luik 1 en 2 zoals vermeld in oproep voor partnerorganisatie en
organisatie(s) met terreinwerking:
- Partnerorganisatie: 200.000 euro op jaarbasis
- Organisaties met terreinwerking: 700.000 euro voor volledig Vlaanderen + 16,5 euro per gescreende vrouw
(per jaar)

34
16. Toon aan dat de wijze van organiseren van het bevolkingson-
derzoek en de manier van sensibiliseren of uitnodigen
bijdraagt tot de deelname en tot het nemen van geïnfor-
meerde beslissingen zonder morele druk, en bijdraagt tot de
toegankelijkheid van het bevolkingsonderzoek en tot het
doorstromen naar gepaste zorg of gepast handelen bij een
afwijkend screeningsresultaat.
Beschrijf, indien van toepassing, de praktische organisatie van het uitnodigingen en motiveer de gemaakte
keuze.
Verduidelijk of, en op welke manier, de voor- en nadelen van het bevolkingsonderzoek en de beschikbare
mogelijkheden aan de doelgroep worden meegedeeld. Geef ook aan of het informatiemateriaal ingaat op de
diagnostiek en (be)handelingsmogelijkheden.
Voeg, indien van toepassing en als beschikbaar, sensibilisatiemateriaal of een sjabloon van uitnodigingsbrief als
bijlage toe.
Voeg bij dit formulier eventueel een voorbeeld van het document waarmee een geïnformeerde keuze of
toestemming wordt gevraagd, als dat beschikbaar is.
Beschrijf welke maatregelen genomen worden om de toegankelijkheid te optimaliseren, ook voor moeilijk
bereikbare groepen.
Beschrijf hoe de betrokkenheid van diverse actoren en de communicatie tussen hen, bijdraagt tot de
toegankelijkheid en participatie.
Beschrijf op welke manier eventuele klachten worden behandeld, als dat van toepassing is.
Beschrijf de maatregelen om de er voor te zorgen dat zo veel mogelijk alle deelnemers met een afwijkend
screeningsresultaat zullen participeren aan de verdere diagnose, behandeling of andere zinvolle en
verantwoordelijke handelingen (faalveiligheid – fail-safe).
Een vrouw uit de doelgroep kan deelnemen aan het bevolkingsonderzoek met een voorschrift van haar arts voor
screeningsmammografie (spoor 1) of met de uitnodigingsbrief van het centrum voor borstkankeropsporing (spoor 2).
Voor het uitnodigingspakket werden een gestandaardiseerde uitnodigingsbrief en een informatiefolder “Naar je
borsten laten kijken? Zeker weten!” (zie bijlage 3) ontwikkeld.
In de uitnodiging stelt het CBO een afspraak voor, met vermelding van de mammografische eenheid, het adres, de
datum en het uur. De uitnodigingsbrief vermeldt ook een gratis nummer (0800 nummer) waarop vrouwen terecht
kunnen met vragen over het bevolkingsonderzoek en waarop zij de in de brief voorgestelde afspraak kunnen
afmelden of wijzigen. Het was een zeer bewuste beleidskeuze (onder meer gebaseerd op de resultaten van de
pilootprojecten, internationale wetenschappelijke literatuur en de Europese richtlijnen) om in de uitnodigingsbrief
een concrete afspraak voor te stellen. Deze werkwijze verhoogt de kans op deelname van de doelgroep. Voor deze
werkwijze werd op Vlaams niveau een procedure uitgewerkt (interval tussen de uitnodigingen, voorgestelde plaats
van afspraak, enz).
De identificatiegegevens (naam en voornaam, adres en geboortedatum) van vrouwen uit de doelgroep wordt door
de Vlaamse overheid aan het Consortium bezorgd. Er vindt ook frequent een actualisatie plaats van deze gegevens.
De screeningsmammografie wordt genomen in een vaste of mobiele mammografische eenheid. Na beoordeling in
de mammografische eenheid worden deze beelden en de beelden van twee jaar voordien opnieuw beoordeeld in
het Centrum voor borstkankeropsporing (2 de blinde beoordeling). In geval van een discordant resultaat zal ook een
3 e radioloog de beelden beoordelen, met kennis van het resultaat van de 1 ste en 2 e beoordeling. Uit wetenschappelijk
onderzoek blijkt dat deze kwaliteitsvolle manier van beoordelen ook een meerwaarde betekent voor de vrouw,
Vrouwen die deelnemen aan het bevolkingsonderzoek wordt naar hun toestemming gevraagd in verband met de
resultaatsmededeling, de verwerking en het bijhouden van de medische gegevens over de screeningsmammografie
en het opvragen van resultaten van eventuele opvolgingsonderzoeken. Dit gebeurt via het “Aanvraagformulier voor
screeningsmammografie/2 de lezing),
De folder (zie bijlage 3 ) die in het uitnodigingspakket zit wordt ook op grote schaal verspreid via de Logo’s naar
andere partners in het kader van lokale acties, onder andere naar de huisartsen en gynacologen). Daarnaast werd
ook een vereenvoudigde folder (zie bijlage 2) met meer beeldmateriaal uitgegeven door OCL/VIGeZ. Deze folder
werd vertaald in bij de doelgroep regelmatig voorkomende talen (vb Turks, Arabisch, Russisch). Het nemen van een
screeningsmammografie werd ook in beeld gebracht via een film die zowel in de interactieve tentoonstelling als in
het kader van lokale sensibiliseringsacties gebruikt wordt.

35
Herhaaldelijk kwam in de pers aan bod dat de informatie die verspreid wordt door de organisatoren van het opsporingsprogramma
voornamelijk de voordelen van deelname belicht werden. Een aantal van deze bedenkingen waren
terecht andere kritische opmerkingen vereisten toelichting op basis van de resultaten van het bevolkingsonderzoek.
Vanaf 2010 wordt voor de verstrekking van informatie via verschillende kanalen expliciet aandacht besteed aan het
bevorderen van de geïnformeerde keuze van vrouwen uit de doelgroep. Al het bestaande actiemateriaal wordt op
uitdrukkelijke vraag van de Vlaamse Werkgroep Borstkankeropsporing op basis van wetenschappelijk onderbouwde
criteria door de Werkgroep Geïnformeerde keuze doorgelicht en aangepast waar nodig. Verder explorerend onderzoek
is gepland, dit onder meer in het kader van masterscripties in verband met het bevorderen van toegankelijkheid
klantgerichtheid en patiëntenrechten met betrekking tot het bevolkingsonderzoek. Aan de hand van lopende bevragingen
wordt gepolst naar de ervaring van de vrouwen die een screeningsmammografie lieten nemen (UA, VUB).
Via de website van het Agentschap Zorg-en Gezondheid, www.borstkankeropsporing.be, wordt algemene informatie
aangeboden over het bevolkingsonderzoek aan het ruim publiek en professionele gezondheidswerkers. Deze website
wordt verder uitgebouwd en geactualiseerd door het Vlaams Agentschap, VIGeZ enhet Consortium.
Sensibilisatiecampagnes worden op Vlaams en locoregionaal en lokaal niveau georganiseerd en lopen in nauwe samenwerking
met de Logo’s en de CBO, de vrouwenverenigingen, ViGeZ, VLK, Stichting tegen Kanker, GVO-diensten,
mutualiteiten, Nederlandstalige Vrouwenraad, gemeentebesturen… en zijn gericht naar vrouwen uit de doelgroep,
de voorschrijvers, de radiologen en de mammografische eenheden.
In regionale en lokale acties wordt bijzondere aandacht besteed aan het informeren en motiveren van kansengroepen.
Dit gebeurt op maat van deze groepen (anderstaligen, analfabete vrouwen, enz) en in nauwe samenwerking met
de Logo’s, lokale vrouwenverenigingen, mutualiteiten, gezondheids- en welzijnswerkers die de specifieke context
goed kennen. Bezoeken aan de ME, het laten nemen van een screeningsmammografie in groep, het spelen van het
mammoboxspel zijn voorbeelden van methodieken die kunnen bijdragen tot het wegnemen van drempels bij de
vrouwen. Verder stellen de Logo’s informatiestands, banners enz. ter beschikking van lokale partners. De informatie
die via deze acties, materiaal en methodieken verspreid wordt, is gebaseerd op een Vlaamse consensus. Alle
sensibiliseringsinitiatieven hebben tot doel de vouwen zo objectief mogelijk te informeren, hen te motiveren en hun
vragen te beantwoorden zodat zij zelf kunnen beslissen, in overleg met hun arts, om al dan niet aan het bevolkingsonderzoek
deel te nemen.
Op basis van gedragwetenschappelijke inzichten weten we dat gezondheidsbevorderende acties niet noodzakelijk
uitmonden in de verandering van gedrag. Participatiecijfers tonen aan dat de uitnodigingsbrief een sterke impuls
geeft aan vrouwen om deel te nemen. Deze methodiek heeft echter grenzen.
Uit evaluatieonderzoek van het Consortium ( 3de Jaarlijkse Dag van het Bevolkingsonderzoek) blijkt bijvoorbeeld
dat vóór en tijdens de periode van de VLK media campagne een lichte stijging van de participatie zichtbaar was.
Aangezien het effect van de campagne op de participatie echter niet met een gecontroleerde studie kan worden
aangetoond, moet men voorzichtig zijn met het vermoeden van een oorzakelijk verband.
Eén van de belangrijkste strategieën lijkt het blijven verspreiden van informatie. Vrouwen lijken nood te hebben
aan duidelijke informatie zonder geleerde termen en aan herhaling van die informatie. Extra aandacht moet hierbij
geschonken worden aan het principe van preventie en aan het verschil tussen de borstkankeropsporing binnen het
kader van een bevolkingsonderzoek en de borstkankeropsporing in het diagnostische circuit en bijgevolg het verschil
tussen een mammografie en een echografie, afzonderlijk en in combinatie. Deze informatie kan verstrekt worden
onder de vorm van een folder of een promotiecampagne, maar zeker ook belangrijk is dat vrouwen aangeven hier
ook over te willen praten, met elkaar, binnen verenigingen of met zorgverleners. Om de informatieverstrekking te
optimaliseren zouden we beroep kunnen doen op de behandelende huisartsen, gynaecologen en radiologen.
Het is noodzakelijk dat de vertouwensartsen en de ruime omgeving van de doelgroep de beslissing van de vrouw
ondersteunen. Interventies van groepspraktijken of pilootprojecten (vb. waarop de uitnodiging de handtekening van
de arts toegevoegd wordt) blijken gunstige resultaten op de participatie te hebben. In het kader van gedragsverandering
weten we ook dat reminders een zeer belangrijke rol spelen. Continuïteit en een mix van interventies kunnen
bijdragen tot de gewenste gedragsverandering.
De CBO volgen alle vragen en klachten systematisch op en verkennen de mogelijke remediëring. Sedert eind 2010
gebruiken de 5 CBO een uniform klachtenregistratieformulier. Hierover wordt gerapporteerd in het jaarrapport van
het Consortium.

36
De mededeling met betrekking tot het resultaat van de screeningsmammografie van elke vrouw wordt binnen een
termijn van 3 weken verstuurd naar de vrouw, de radioloog 1e lezer en de arts die door de vrouw werd opgegeven
(huisarts, gynaecoloog,…). In geval van een positief screeningsbesluit waarin bijkomend onderzoek aangeraden wordt
zal de resultaatsmededeling eerst naar de arts verstuurd en pas 1 week later naar de vrouw om de arts de kans te
geven om reeds contact met haar op te nemen voordat zij zelf de brief in de bus krijgt.
Door de arts op de hoogte te brengen van het resultaat verhoogt de kans dat de vrouw verder zal begeleid worden
tijdens de vervolgonderzoeken en de eventuele behandeling.
In het actiemateriaal van het bevolkingsonderzoek en op de website www.borstkankeropsporing.be wordt de vrouw
voor informatie over bijkomend onderzoek en behandeling in de eerste plaats verwezen naar haar arts, en verder
ook naar specifieke partners. De Stichting tegen Kanker en de Vlaamse Liga tegen Kanker bijvoorbeeld stellen informatiemiddelen
ter beschikking aan het ruime publiek of organiseren symposia over de problematiek van borstkanker
en de mogelijke behandelingen
Na 3 maand ontvangt de verwijzende arts een vraag van het CBO om de resultaten van het vervolgonderzoek mee
te delen. Op deze manier kan geregistreerd worden of de vervolgonderzoeken inderdaad uitgevoerd werden.
Het beleid en de keuzemogelijkheden voor verder diagnostisch onderzoek bij een afwijkend screeningsresultaat
staan beschreven in een document dat werd opgesteld door het KCE op vraag van het College voor Oncologie.
Deze praktijkrichtlijn voor de aanpak van Borstkanker’ wordt door een breed veld van borstkankerspecialisten
gedragen. De diagnose van borstkanker berust op de zogenaamde drievoudige beoordeling m.n. klinisch onderzoek,
beeldvorming (mammografie en echografie) en een naaldbiopsie en/of fijnenaaldaspiratiecytologie van het letsel
voor histologische/cytologische beoordeling. De keuze tussen naaldbiopsie en/of fijnenaaldaspiratiecytologie
hangt af van de ervaring van de clinicus, radioloog en patholoog.
Referentie: Christiaens M-R, Vlayen J, Gailly J, Neven P, Carly B, Schobbens J-C et al. Wetenschappelijk ondersteuning
van het college voor Oncologie: een nationale praktijkrichtlijn voor de aanpak van borstkanker. Good Clinical Practice
(GCP). Brussel: Federaal Kenniscentrum voor de Gezondheidszorg (KCE); 2007. KCE reports 63A (D2007/10.273/35).
bijlage 1 : Eusoma richtlijnen ( B- magazine , nummer 3 april 2006 )

37
17. Verduidelijk welke andere opties voor het voorkomen van de
ziekte, de aandoening of verwikkelingen ervan overwogen of
geïmplementeerd zijn.
Geef aan welke reële alternatieven voor een bevolkingsonderzoek mogelijk zijn, onder andere op het vlak
van primaire preventie, om de algemene doelstelling die u in vraag 21 hebt beschreven, te bereiken. Beschrijf
als dat mogelijk is, de impact van die interventies op het natuurlijk verloop van de ziekte of aandoening.
Verantwoord tegen die achtergrond waarom toch voor het organiseren van een bevolkingsonderzoek is
gekozen en niet voor een alternatieve methode.
Een aantal factoren lijken het risico op borstkanker te verhogen (zie onder), maar het effect van interventie op
deze factoren zal pas kunnen beoordeeld worden na een latentietijd van minstens 20 jaar.
McPherson K, Steel CM, Dixon JM. ABC of breast diseases. Breast cancerepidemiology, risk factors, and genetics.
BMJ 2000;321:624-8.
Er zijn geen direct reële alternatieven voor het bevolkingsonderzoek op vlak van primaire preventie.
Het huidige borstkankerscreeningsprogramma met mammografie voor vrouwen van 50 tot en met 69 jaar blijft
verantwoord. Er zijn onvoldoende aanwijzingen om andere screeningsmethoden dan mammografie (met dubbele
lezing) aan te raden.
Op basis van een familiale anamnese kan het risico worden bepaald voor de individuele vrouw. Het familiaal
voorkomen van borstkanker is op dit ogenblik het enige risico dat in de eerste lijn aanleiding geeft om eventueel
met een mammografische screening te starten vóór de leeftijd van 50 jaar. Vrouwen die familiale antecedenten
hebben op borstkanker en/of drager zijn van een genmutatie, hebben een verhoogd risico op borstkanker.
(Bron: Domus Medica- aanbeveling voor goede medische praktijkvoering Borstkankerscreening
Bart Garmyn, Frans Govaerts, Nathalie Van De Vyver, Stefan Teughels, Wiebren Tjalma, Guido Van Hal, Guido
Goelen, Erik Van Limbergen, Inge Verslegers, Mireille Van Goethem)
Voor vrouwen met een hoog risico om borstkanker te ontwikkelen is een multidisciplinaire benadering nodig
om een geïndividualiseerd opvolgingsschema uit te werken en de indicatie voor profylactische behandeling in te
stellen (Bron: Wetenschappelijke ondersteuning van het College voor Oncologie: een nationale praktijklijn voor
de aanpak van borstkanker. KCE reports vol.63A)

38
18. Verduidelijk hoe de voortgang van het bevolkingsonderzoek
gecontroleerd wordt, de kwaliteit van het bevolkingsonder
zoek bewaakt wordt en hoe het bevolkingsonderzoek
geëvalueerd wordt.
Toon aan dat er voorzien is in een adequate registratie en rapportage van de bevindingen.
Beschrijf beknopt de inhoud en de organisatie van de effectevaluatie en de mogelijkheden tot bijsturing en
eventueel tot beëindiging van het bevolkingsonderzoek.
Geef aan of er in het bevolkingsonderzoek bepaalde kwaliteitseisen aan de betrokken partners gesteld worden
en hoe er zal of kan geremedieerd worden bij het vaststellen van problemen.
Beschrijf ook het kwaliteitsbeleid bij kritische deelaspecten van het bevolkingsonderzoek.
De 5 erkende screeningscentra groepeerden zich in 2004 in de vzw Consortium van Erkende Regionale Screeningscentra
van de Vlaamse Gemeenschap. Deze samenwerking resulteerde in een uniformering van de verschillende
activiteiten qua sensibilisatie, de uitnodigingen en standaard operationele procedures.
Zo kan een gezamenlijke analyse en rapportering van de bekomen resultaten uitgevoerd worden. Door een open
peer review is ook een verhoging van het kwaliteitsniveau bekomen.
De data worden geregistreerd in Heracles, de centrale Vlaamse databank. Het feit dat alle gegevens van het volledige
Vlaamse bevolkingsonderzoek verzameld worden in één databank, is niet alleen een breuk met het verleden waar
elk CBO zijn eigen verschillend databestand had, maar is ook een katalysator om uniform te werken en gezamenlijk
verbeteringen te ontwikkelen.
Vier van de vijf CBO voeren rechtstreeks in in Heracles, één CBO maakt gebruik van een SOAP om de gegevens in
Heracles in te brengen.
Heracles wordt gebruikt in verschillende fasen: van het selecteren van de doelgroep tot het evalueren van het
bevolkingsonderzoek:
• een personenbestand van de doelgroep wordt bijgehouden en regelmatig aangevuld
• uitwisseling van dossiers tussen de CBO zodat bij verhuis of deelname buiten het eigen Logo
geen gegevens verloren gaan
• opmaken van een uitnodigingsbestand, rekening houdende met de datum van vorige deelname
• registratie van de vrouwen die buiten de doelgroep vallen omdat ze niet wensen deel te nemen of
omdat ze melden dat er minder dan 10 jaar geleden borstkanker bij hen werd vastgesteld
• registratie van de lezingen met invoercontrole op fouten en volledigheid
• automatisch vergelijken van de twee lezingen en eventueel beslissing tot een derde lezing
• registratie van een derde lezing
• versturen van de resultaatsbrieven naar de vrouw en de artsen zowel via de post als elektronisch via Medibridge
• versturen van brieven naar de artsen om verdere informatie op te vragen na een positieve screening en dit volgens
een individueel aangepaste timing
• registeren van deze follow-up gegevens
• basis van foutlijsten maken om verkeerde of onvolledige registratie recht te zetten
• rapportering opmaken:
- van elke vrouw ter evaluatie van het bevolkingsonderzoek
- van elke ME (en eventueel 1e lezer) voor kwaliteitsbewaking
- van elke tweede lezing voor facturatie en voor kwaliteitsbewaking
- per arts voor feedback
• is basis van het jaarverslag
• ondersteuning van de verdere digitalisering van het lezingproces:
- opmaak van werklijsten
- controle aanwezigheid digitale foto na invoer van de eerste lezing

- oproepen van desbetreffende digitale mammografie op het leesstation
- rechtstreekse invoer door de tweede lezer met toegang tot de gegevens van vorige jaren
- registeren en koppelen van de fysisch -technische controlegegevens met de kwaliteitsbeoordeling
door de tweede lezer (actief in 2009)
39
Bij de opbouw is zeer veel aandacht besteed aan zowel een vlotte toegankelijkheid als respect voor de
veiligheid door uitgebreide afscherming van de omgeving en de bescherming van de privacy door middel van certificaten
en beheer van erg gedetailleerde toegangsrechten.
De resultaten van het bevolkingsonderzoek en rapportage over de tussentijdse indicatoren worden jaarlijks gepubliceerd
in het jaarrapport.
Referentie: Bevolkingsonderzoek naar Borstkanker in Vlaanderen - Jaarverslag 2009 - E. Van Limbergen , P. Beyltens
,G. Vande Putte , M.E. Coelst , P. Martens , M. Goossens ,M. van der Burg , E. Kellen , V. Verschuere , M. Devriendt , S.
Vandervorst , L. Bleyen , G. Van Hal

19. Beschrijf de nog te realiseren randvoorwaarden om het bevol
-kingsonderzoek kwaliteitsvol te kunnen organiseren, waaron-
der de wettelijke en ethische vereisten, en geef aan hoe en vol
gens welke planning of fasering ze zullen worden ingevuld.
Verduidelijk op welke manier u rekening houdt met de wet op de privacy, de toestemming door ethische
comités, de ontwikkeling van informatiemateriaal en registratiesystemen enzovoort.
Aanpassing nomenclatuur verschil tussen screenings - en diagnostische mammografie wordt sterk aanbevolen aan de
verschillende Gemeenschappen en de Federale Overheid.
Sensibilisatie van de beroepsgroepen zorgverstrekkers (huisartsen/gynaecologen) wordt sterk aanbevolen aan de
Vlaamse Gemeenschap.
Kwaliteitsverbeterende procedures om de delay time tussen nemen screeningsmammografie en ontvangen resultaat
te reduceren
Instellen procedure om kwaliteit Mammografische Eenheden te bewaken
Analyse van het profiel van non - participanten en bestuderen van eventuele strategieën om moeilijk bereikbare
(lage SES, allochtonen) vrouwen te bereiken. Het Intermutualtische Agentschap, in samenwerking met de Stichting
tegen Kanker, legt momenteel de laatste hand aan een geografische analyse van non-participanten.
Referentie: Verslag nr. 7 van het Intermutualistisch Agentschap
40

Bijlagen
Laat naar je borsten kijken...

Bijkomend onderzoek
Zoals blijkt uit de cijferrapportage op de gezondheidsconferentie toont 95 % van de mammografieën, in het kader van
het Vlaams bevolkingsonderzoek naar borstkanker, geen enkel letsel dat bijkomend onderzoek vergt. Voor 5% van de
vrouwen wordt bijkomend onderzoek gevraagd. Op 1000 gescreende vrouwen is dus bij 50 vrouwen bijkomend onderzoek
nodig en bij 5 van die vrouwen wordt uiteindelijk borstkanker vastgesteld.
In het protocol van het onderzoek, dat door het Regionaal Screeningscentrum verstuurd wordt naar de arts, wordt vermeld
welke vervolgonderzoeken noodzakelijk geacht worden om een opgemerkt letsel verder te evalueren. Het is de verwijzende
arts (1ste spoor) of de arts die door de vrouw werd aangeduid (2de spoor) die dit resultaat ontvangt en in overleg
met de radioloog het verder nazicht organiseert.
De vrouw krijgt schriftelijk bericht over het resultaat van het onderzoek. In geval er bijkomend onderzoek nodig is,
wordt zij uitgenodigd om contact te nemen met haar arts. Dit veroorzaakt altijd een zekere ongerustheid bij de vrouw en
een goede opvang van deze angstgevoelens is dan ook primordiaal. De boodschap dat in de overgrote meerderheid van
de gevallen de gevonden letsels uiteindelijk een goedaardig karakter hebben, kan hierbij een steun zijn voor de vrouw.
De Vlaamse Werkgroep Borstkankeropsporing heeft in opdracht van de Vlaamse Overheid aanbevelingen opgesteld
betreffende “de diagnostische oppuntstelling van bij screening gedetecteerde letsels”. Voor deze aanbevelingen werd uitgegaan
van de bestaande Europese richtlijnen van Eusoma, de "European Society of Mastology". Deze werden aangepast
aan de specifieke Vlaamse en/of Belgische situatie.
De aanbevelingen hebben betrekking op de te volgen procedure wanneer borstletsels vastgesteld worden tijdens de
screening. Zij zijn bedoeld voor alle artsen die betrokken zijn in het screeningsprogramma.
Het doel is dat alle vrouwen die een diagnostisch onderzoek moeten ondergaan voor een bij screening ontdekt letsel,
verzekerd worden van kwalitatief hoogstaande procedures in een kwaliteitsvolle infrastructuur, waar men beschikt over
de vereiste apparatuur en expertise, en die toch toegankelijk blijft voor elke vrouw. Ook het kostenplaatje speelt hierbij
een rol.
Dit diagnostisch borstonderzoek omvat DRIE mogelijke chronologische stappen. In de aanbeveling spreekt men dan ook
over de TRIPEL-diagnostiek.
Stap 1 Het klinisch onderzoek
Dit bestaat uit een doorgedreven inspectie en palpatie van de beide borsten en de drainerende klierstreken.
Stap 2 Diagnostische beeldvorming
De eerder uitgevoerde screeningsmammografie, die bestaat uit een craniocaudale en een medialateraal oblique opname van
elke borst, wordt dan aangevuld door bijkomende vergrotende of gerichte opnamen. Indien nodig worden deze opnamen
verder aangevuld met een echografie van de borsten. Het is de bedoeling dat deze echo ook onderworpen wordt aan
kwaliteitsbevorderende normen. Een bijkomende MR van de borsten vervolmaakt het radiologische luik van de
TRIPEL-diagnostiek.
Stap 3 Cytologisch en histopathologisch onderzoek
De laatste stap is het cytologisch onderzoek na punctie, of het histopathologisch onderzoek na biopsie. In de aanbeveling
wordt voor beide technieken duidelijk gesteld hoe deze moeten gebeuren en aan welke kwaliteitscriteria zij moeten
voldoen om tot een kwaliteitsvolle diagnose te komen.
Een duidelijke richtlijn in verband met de organisatie van dit diagnostische traject, stelt dat de afspraken voor de verschillende
procedures van diagnostische oppuntstelling moeten gebeuren binnen de TIEN dagen na de aanvraag.
Het multidisciplinair team moet binnen de TIEN werkdagen tot een diagnose komen.
De Vlaamse Werkgroep Borstkankeropsporing heeft deze aanbevelingen opgesteld met als enig doel borstletsels, die in
het kader van het kwaliteitsvolle borstkankerscreeningsprogramma worden ontdekt, verder op punt te stellen door middel
van een even kwaliteitsvolle diagnostische procedure die zich baseert op de reeds aanvaarde Europese richtlijnen.
De belangrijke taak om het resultaat van het nazicht aan de vrouw mee te delen kan echter onmogelijk in een richtlijn
gegoten worden. De behandelende arts heeft daar een voorname rol te vervullen om ook de nodige psychosociale opvang
van de vrouw op zich te nemen.
Het Regionaal Screeningscentrum zal na enkele maanden de arts bevragen naar de uitgevoerde opvolgingsonderzoeken
en hun resultaat. Het meedelen van de resultaten aan het RSC is van groot belang om het Vlaams bevolkingsonderzoek
te kunnen evalueren naar zijn effectiviteit en specificiteit. Enkel zo kan het screeningsprogramma waar nodig bijgestuurd
worden om uit te groeien tot het instrument dat bijdraagt tot de verwezenlijking van de nieuwe Vlaamse gezondheidsdoelstelling.
42

na screening
De aanbevelingen reiken 2 flow-diagrammen aan met de te volgen diagnostische procedure naargelang men vertrekt van een palpabel
(flow-diagram A) of een niet-palpabel (flow-diagram B) borstletsel.
Screening
Besluit: BIRADS 3-5
BIRADS 1-2
Volgende screening
na aanbevolen interval
Flowdiagram: verder onderzoek van een palpabel letsel gevonden bij screening
Normale opvolging
benigne afwijking
Klinische evaluatie
+ registratie
Legende :
ADH : atypische ductale hyperplasie HT : hormoontherapie
ALH : atypische lobulaire hyperplasie LCIS : lobulair carcinoma in situ
BE : brede excisie ME : mastectomie
CNB : core needle biopsie MR: magnetische resonantie
CT : chemotherapie OE : okselevidement
DCIS : ductaal carcinoma in situ RS : radial scar
FNAC : fijne naald aspiratie cytologie RT : radiotherapie
HK : heelkunde SN : sentinel node procedure
Screening
Besluit: BIRADS 3-5
BIRADS 1-2
Volgende screening
na aanbevolen interval
Beeldvorming
- Diagnostische
mammografie:
strikte profiel,
vergrotingsopname,
uitgedraaide opname
- Echografie
- Eventueel MR
mammografie
Multidisciplinaire bespreking
- Excisie met vriescoupe
indien weefselonderzoek
niet conclusief zo > 1 cm
- Resectie met definitief APO
- Zo < 1 cm
- Zo verdenking op
phyllodestumor,
Papillaire of intracystische
letsels,
ADH/DCIS,
ALH/LCIS, RS
Weefselonderzoek
- Cysten: FNA punctie
zo hinder of atypisch echobeeld
- Intracystische vegetaties :
vacuumbiopsie of
diagnostische excisiebiopsie
- Vast weefsel:
CNB (en/of FNAC)
Liefst onder echogeleide
en gedocumenteerd
Indien weefselonderzoek positief:
therapeutische ingreep zonder
vriescoupe
- HK: BE+OE of SN
ME+OE of SN
- RT
- CT-HT
Flowdiagram: verder onderzoek van een niet palpabel letsel gevonden bij screening
Normaal Benigne Verdacht Maligne
Klinische evaluatie
+ registratie
-
-
-
Beeldvorming
Aanvullende diagnostische
mammografie:
strikte profiel, vergrotingsopname,
uitgedraaide
opname
Echografie
Eventueel MR
mammografie
Weefselonderzoek
- Cysten: FNA punctie zo hinder
of atypisch echobeeld
- Intracystische vegetaties:
vacuumbiopsie of
diagnostische excisiebiopsie
- Vast weefsel:
- CNB (en/of FNAC) liefst
onder echogeleide en
gedocumenteerd
- Onder stereotaxie als letsel
onder echo niet zichtbaar of
echografisch niet bereikbaar
- Vacuumbiopsie bij microcalcificaties
of architecturale distorsie
Multidisciplinaire bespreking
Na preoperatieve lokalisatie
- Excisie met vriescoupe
indien weefselonderzoek
niet conclusief zo > 1 cm
- Resectie met definitief APO
- Zo < 1 cm
- Zo verdenking op phyllodestumor,
Papillaire of
intracystische letsels,
ADH/DCIS, ALH/LCIS, RS
Normaal Benigne Verdacht Maligne
Normale opvolging
benigne afwijking
Indien weefselonderzoek positief
- Na preoperatieve lokalisatie
therapeutische ingreep
zonder vriescoupe
- HK: BE+OE of SN
ME+OE of SN
- RT
- CT-HT
43

Belangrijk voor vrouwen
van 50 tot en met 69 jaar
Laat een
screeningsmammografie
nemen
➜ Ben je tussen 50 en 69?
Laat elke twee jaar
een screenings mammografie nemen.
Sommige veranderingen aan je borsten zie je niet of voel je niet.
Een speciaal toestel kan dat wel.
Een screeningsmammografie helpt borstkanker vroeg te ontdekken
bij vrouwen die nog geen klachten hebben.
Dit onderzoek is gratis als je lid bent van een ziekenfonds.
‘Wij laten elke
twee jaar een
screeningsmammografie
nemen’
Vlaams Bevolkingsonderzoek
naar borstkanker
Gezond zijn
is belangrijk voor iedereen.
Ook voor jou!
Draag zorg voor jezelf
en geniet van het leven.
Maak tijd voor jezelf
en let op je gezondheid.
Ken je lichaam.
Geef aandacht aan je borsten.
Weet hoe je borsten er uit zien.
Weet hoe ze aanvoelen.
Merk je een verandering, aarzel niet.
Bespreek dit met je arts.
Vanaf 50 jaar kan je een gratis foto laten nemen
van je borsten.
Deze screeningsmammografie is de beste manier om
borstkanker op te sporen.
Aandacht voor je borsten
hoort bij de verzorging van je lichaam.
Het kan je leven redden.
➜ Wat is een
mammografie?
Een mammografie is
een röntgenfoto
van de borsten.
Op die foto’s kan de
radioloog afwijkingen
zien in de borst.
44

Hoe kan je
een screeningsmammografie
laten nemen?
1
of
2
Vraag een voorschrift aan je arts.
Maak daarna een afspraak met een radioloog
die meedoet met het bevolkingsonderzoek.
Je arts kan je hierbij helpen.
Gebruik de uitnodiging van het Centrum voor
Borstkankeropsporing.
Vanaf 50 jaar ontvang je om de twee jaar een
uitnodiging met een afspraak via de post.
Wat neem je
mee naar het
onderzoek?
SIS-kaart en twee klevertjes van het ziekenfonds.
De brief van je arts of je uitnodiging.
Bij de
radioloog
✚
Geld is niet nodig.
Het ziekenfonds betaalt de radioloog.
Je moet zelf niets betalen.
➜ Je meldt je aan bij de receptie. Je geeft het
voorschrift of brief, SIS-kaart en klevertjes af.
Men vraagt welke arts het resultaat moet krijgen.
Je wordt gevraagd een formulier te ondertekenen
en je krijgt de nodige uitleg.
➜ Dit kan op twee manieren
1 ➜ op voorschrift
➜
2 ➜ op uitnodiging
➜
Welke kleren
draag je voor
het onderzoek?
Hoe wordt een
screeningsmammografie
genomen?
Je hoeft je niet helemaal uit te
kleden.
Draag dus best een rok of een
broek.
Draag geen juwelen.
Bij de radioloog
Gebruik geen deodorant.
Doe ook geen zalf of talkpoeder
op je borst of onder je armen.
➜ De borst wordt tussen twee platen
samengedrukt. Dat is nodig om kleine afwijkingen te
zien. Van elke borst worden twee foto’s genomen.
Voor de meeste vrouwen is dit onderzoek onaangenaam.
Ben je bang voor het onderzoek? Of doet het pijn?
Zeg het aan de radioloog of de verpleegkundige.
45

Wat gebeurt
er met jouw
screeningsmammografie?
vandaag 3 weken later
➜ De radioloog bekijkt jouw foto’s en maakt een verslag.
Dit wordt samen met de foto’s naar het Centrum voor Borstkankeropsporing gestuurd.
Hoe krijg je het
resultaat van het
onderzoek?
➜ Jouw arts krijgt een brief.
➜ Jij krijgt een brief.
➜
➜ In het Centrum voor
Borstkankeropsporing bekijkt een
tweede radioloog jouw foto’s. Indien het
besluit niet overeenkomt met het besluit
van de eerste radioloog, worden jouw
foto’s nog door een derde radioloog
bekeken. De beoordeling door meerdere
radiologen biedt meer garantie voor een
juist resultaat.
Wat daarna?
➜ 95 van de 100 vrouwen
krijgen een brief dat de
mammografie in orde is. Zij
laten na twee jaar opnieuw een
screeningsmammografie nemen.
➜ Laat elke
!
twee jaar een
screeningsmammografie
nemen
Heb je nog vragen?
Ga naar je arts! Je arts kan je helpen.
De folder is een uitgave van de Ondersteuningscel Logo’s in samenwerking met de Vlaamse
werkgroep borstkankeropsporing, het Oost-Vlaamse Diversiteitscentrum en het Provinciaal
Integratiecentrum Limburg, met financiële steun van de Vlaamse Overheid.
Jaar van uitgifte 2008
Grafisch ontwerp: Cayman
Foto: Lieve Blancquaert, Marc Demoor, Sébastien Bate en affiche
van de Vlaamse Liga tegen Kanker
V.U.: Peter Van Hoeymissen, Ondersteuningscel LOGO’s vzw,
Ravensteingalerij 4 bus 5, 1000 Brussel.
➜
➜ Bij 5 vrouwen op 100 is er
iets ongewoons te zien op de
mammografie. De arts stelt dan
verder onderzoek voor. Dit wil nog
niet zeggen dat zij kanker hebben.
Wat doe je tussen twee
screeningsmammografieën?
Blijf aandacht hebben voor je borsten.
Het kan voorkomen dat een bestaande afwijking
niet wordt gevonden.
Tussen twee screeningsmammografieën kan
zich borstkanker ontwikkelen.
Ken je borsten. Bekijk en betast ze regelmatig.
Zo merk je of er iets verandert.
➜ Het resultaat van het
onderzoek wordt verstuurd.
46

7 Is het resultaat betrouwbaar?
De mammografie gebeurt volgens strenge normen
en met de beste apparatuur, bediend door ervaren
personen, in een door de Vlaamse overheid erkende
dienst voor mammografie.
De radioloog beoordeelt de foto’s. In het centrum
voor borstkankeropsporing bekijkt een tweede
radioloog de foto’s. Wanneer hun beoordeling
verschilt, dan wordt de mening van een derde
radioloog gevraagd. Deze werkwijze verkleint het
risico op een foutief resultaat.
Toch komt het voor dat een afwijking niet wordt
gevonden. Het is aangeraden om tussen twee
screeningsmammografieën zelf aandacht aan uw
borsten te besteden. Indien u een verandering ziet
of voelt (bijvoorbeeld een knobbeltje, een kuiltje
in de borst, intrekking van de tepel, huiduitslag
rond de tepel, een ontsteking of vochtverlies),
contacteer dan uw arts.
8 Is dit een eenmalig onderzoek?
Neen, het is belangrijk dat alle vrouwen van 50
tot en met 69 jaar dit onderzoek elke twee jaar
herhalen.
9 Is het niet beter om tegelijkertijd
ook een echografie te laten
nemen?
De kans is klein dat op een echografie afwijkingen
gevonden worden, die niet zichtbaar zijn op
een screeningsmammografie. De echografie is
een vervolgonderzoek wanneer op de screeningsmammografie
een afwijking gezien wordt die op
borstkanker zou kunnen wijzen. Echografie is als
screeningsonderzoek in de leeftijdsgroep van 50
tot en met 69 jaar veel minder geschikt dan de
mammografie. Een belangrijke reden hiervoor is
dat met een echografie meer afwijkingen kunnen
vastgesteld worden, die achteraf goedaardig blijken
1 Waarom is het zo belangrijk dat
borstkanker vroeg opgespoord
wordt?
Borstkanker is de meest voorkomende kanker bij
vrouwen in Vlaanderen. De oorzaken ervan zijn nog
onbekend.
Als borstkanker in een vroeg stadium ontdekt wordt,
is er meestal een minder ingrijpende operatie en
behandeling nodig.
Wetenschappelijk onderzoek heeft aangetoond
dat een bevolkingsonderzoek met een screeningsmammografie
toelaat om borstkanker in een vroeg
stadium op te sporen. Door deel te nemen aan het
bevolkingsonderzoek kan borstkanker gevonden
worden lang voor u het kan voelen.
2 Voor wie is het bevolkingsonderzoek
bedoeld?
Voor vrouwen van 50 tot en met 69 jaar: vanaf het
jaar waarin zij 50 worden tot en met het jaar waarin
zij 69 worden.
Het bevolkingsonderzoek richt zich tot vrouwen
zonder klachten. Deelnemen is dus niet aangewezen
voor:
• vrouwen die in behandeling zijn voor borstkanker;
dat geldt tot 10 jaar na de diagnose,
• vrouwen met klachten die kunnen wijzen op
borstklieraandoeningen,
• vrouwen die door erfelijke factoren een verhoogd
risico op borstkanker hebben.
Deze vrouwen dienen opgevolgd te worden door
hun arts.
Het onderzoek is niet verplicht, maar wordt wel
sterk aanbevolen.
te zijn. Dit zou te veel vrouwen onnodig ongerust
maken.
Geen enkel wetenschappelijk onderzoek heeft
aangetoond dat systematisch een screeningsmammografie
met een echografie beter is dan enkel een
mammografie. Daarom is besloten in het bevolkingsonderzoek
tezelfdertijd geen echografie te nemen.
10 Is de straling bij de mammografie
nadelig voor mijn gezondheid?
Binnen het Vlaamse bevolkingsonderzoek zijn er
organisaties die de stralingsdosis nauwlettend in de
gaten houden. De stralingsdosis van de toestellen
die worden gebruikt bij het bevolkingsonderzoek is
zeer laag. Bij vrouwen van 50 tot en met 69 is het
risico zeer klein dat een borstkanker ontstaat door de
blootstelling aan de straling.
Het voordeel van screening is veel groter dan het
nadeel!
11 Wat moet ik doen als ik ongerust
ben of klachten heb?
Voelt u zich ongerust of hebt u klachten? Wacht dan
niet tot de dag van het onderzoek maar neem voordien
contact op met uw huisarts of gynaecoloog. Die
zal u verder helpen en raad geven over wat u het best
kunt doen.
Voor meer informatie kan u terecht:
• bij uw huisarts of gynaecoloog
• bij het centrum voor borstkankeropsporing, via
het gratis 0800-nummer vermeld op de uitnodigingsbrief.
• op de website van de Vlaamse Gemeenschap:
www.borstkankeropsporing.be
(stempel huisarts/gynaecoloog)
3 Is het onderzoek gratis?
Dit onderzoek is gratis voor wie aangesloten is bij
een Belgisch ziekenfonds.
Als u niet aangesloten bent kan u ook deelnemen aan
het bevolkingsonderzoek maar dan zal u hiervoor
zelf moeten betalen. U kunt deze kosten achteraf
indienen bij de instelling waar u verzekerd bent.
4 Hoe neem ik deel?
U kunt deelnemen met een voorschrift van uw arts of
met een uitnodigingsbrief. In het eerste geval maakt
u zelf een afspraak in een mammografische eenheid
(dit is een erkende dienst voor mammografie). In
het tweede geval vermeldt de uitnodigingsbrief een
afspraakdatum en -plaats.
U meldt zich aan in de mammografische eenheid
met het voorschrift of met de uitnodigingsbrief, met
uw SIS-kaart en kleefbriefjes van het ziekenfonds.
Breng uw eventuele vroegere mammografieën mee.
In de mammografische eenheid geeft u de naam
op van de arts die u zal opvolgen en naar wie het
resultaat van het onderzoek moet gestuurd worden.
Ook wordt uw toestemming gevraagd om de
gegevens van eventuele vervolgonderzoeken op te
vragen, te registreren en te verwerken.
Dan wordt de mammografie genomen. Een radioloog
of een gespecialiseerd medewerker legt uw
borst op een steunplaat en drukt deze aan. Dit aandrukken
kan onaangenaam zijn, maar het is nodig
om scherpe foto’s te kunnen maken. U wacht nog
even tot duidelijk is dat de opnamen technisch in
orde zijn en dan is het onderzoek voorbij.
Verantwoordelijke uitgever: Chris Vander Auwera, Vlaams Agentschap Zorg en Gezondheid, Koning Albert II-laan 35, bus 33, 1030 Brussel - september 2008
© VLK 2007
Naar je borsten
laten kijken?
Zeker weten!
Vrouwen
van 50 tot en met 69
kunnen deelnemen aan het
Vlaamse bevolkingsonderzoek
naar borstkanker
Meer informatie binnenin
VLAAMS
BEVOLKINGSONDERZOEK
NAAR BORSTKANKER
5 Waarom moet ik schriftelijk
toestemming geven om mijn
persoonlijke gegevens te laten
gebruiken?
47
Uw gegevens worden gebruikt om de kwaliteit van
het bevolkingsonderzoek goed te kunnen opvolgen
en voor wetenschappelijk onderzoek.
Hiervoor worden resultaten van eventuele vervolgonderzoeken
opgevraagd bij uw behandelende
arts en het kankerregister.
Het opvragen van deze bijkomende gegevens bij
uw arts kan u weigeren.
Dit heeft geen invloed op de kwaliteit van de zorgen
die u krijgt.
De verzameling en verwerking van al deze
gegevens gebeurt onder toezicht van een arts
en valt onder het medisch beroepsgeheim. Ook
de regels van de wet op de bescherming van de
persoonlijke levenssfeer worden nageleefd.
6 Ken ik onmiddellijk het resultaat?
Neen, de radioloog bij wie de foto’s genomen
zijn beoordeelt ze als eerste. Nadien gaan de
foto’s naar een centrum voor borstkankeropsporing.
Daar beoordeelt een tweede en eventueel derde
radioloog uw foto’s. Deze werkwijze geeft meer
zekerheid. Dit maakt dat het ongeveer 3 weken
kan duren vooraleer u en uw arts bericht krijgen
over het resultaat van het onderzoek.
Bij 95 vrouwen op de 100 is het onderzoeksresultaat
normaal.
Bij een afwijkend screeningsresultaat betekent
dit nog niet dat het om kanker gaat. Bijkomend
onderzoek wijst in 9 op de 10 gevallen uit dat er
enkel sprake is van een goedaardige afwijking.