Jong zijn in Rotterdam: de identitijd van je leven - Vakmanstad

Jong zijn in Rotterdam: de identitijd van je leven
Henk Oosterling
“Als ik uitga ben ik mezelf. Ik ben altijd mezelf. Ook als ik acteer”(Davine Rudge)
Puntiger kan het niet gezegd worden: identiteit is een performance. Je laat zien wie je bent
door met anderen jezelf uit te spelen. Vandaar dat podia en cultuur zo belangrijk zijn voor
jongeren. Stagen en performen geeft hen de ruimte om zichzelf samen met en ten overstaan
van anderen te ontdekken. Of beter: uit te vinden. Want identiteit is niet iets dat diep in
mensen of in een cultuur verborgen ligt. Identiteit is het draagvlak van een cultuur. Identiteit
garandeert samenhang tussen mensen. Identiteit wordt in de loop van de tijd letterlijk
publiekelijk ‘samen’gesteld.
“Ik wil wel beter worden in graffiti. Ik heb een eigen tag. Die zet ik hier en daar wel
eens neer. Maar heel bescheiden en gewoon met een stift. Als ik later op mezelf ben,
wil ik aan de rand van de stad wonen en ik wil dan steeds grotere tags en tekeningen
gaan maken. Niet meer zo bescheiden”(Floor Merk)
Je hebt niet een identiteit, een identiteit deel je al doende met anderen. Door je tag word je
met anderen verbonden. Je deelt identiteit mee. En als dat delen ophoudt, raak je gefrustreerd
en gefixeerd en wordt identiteit plotseling een issue. Dan wijst identiteit alleen nog naar een
verloren verleden.
Rotterdam: immigratiestad bij uitstek
“Tot voor kort dacht ik dat de rest van Nederland net zo was als Rotterdam. Als ik
ergens in het buitenland was, zei ik nooit ‘Ik kom uit Nederland’, maar wel ‘Ik kom uit
Rotterdam’.Ik omschrijf dat Rotterdam-gevoel als Ieder gaat voor zichzelf, maar dan
samen. Zoiets. Ik bedoel, je kunt hier jezelf zijn, maar als er iets ergs gebeurt, staat
iedereen wel voor je klaar”(Tamara Lodder)
De Rotterdamse jongerencultuur ligt ingebed in veel culturen die ergens anders vandaan
komen. Rotterdam is in de loop van haar geschiedenis continu gemixt en geremixt. Dat is niet
iets van de laatste veertig jaar. Door de instroom van nieuwkomers is de Rotterdamse
bevolking in anderhalve eeuw vele malen van samenstelling veranderd. Haast even snel en
ingrijpend als de fysieke stad. Vanaf het midden van de 19 e eeuw wordt Rotterdam
opgebouwd, gebombardeerd, afgebroken, gerenoveerd en herbouwd en uitgebouwd.
“Als mensen over Rotterdam praten, hebben ze het vaak over de skyline en over
Rotterdam als havenstad. Nou, ik heb niks met die skyline en met die haven. Ik heb er
meer mee dat hier heel veel culturen bij elkaar wonen en dat mensen meestal respect
voor elkaar hebben”(Merve Akyol)
Na 1872 stromen uit andere Nederlandse provincies arbeiders, werklieden en zakenlieden toe
om in de havens te werken. De meesten kiezen voor deze immigratie om de toekomst van hun
kinderen veilig te stellen. Na Brabanders en Zeeuwen komen Friezen en Groningers.
Wereldoorlogen en revoluties laten de doorvoerhaven Rotterdam niet onberoerd. Na de Eerste
Wereldoorlog blijven Chinezen en Russen hangen. Als na de Tweede Wereldoorlog
Nederlands Indië zich in 1949 onafhankelijk verklaart, zoeken KNIL militairen uit Ambon en

de Molukken met hun gezinnen ook hun toevlucht in Rotterdam. In jaren vijftig strijken na
Italianen, Spanjaarden en Grieken zeevarende Kaapverdianen neer.
“Het leeft. En iedereen leeft door elkaar heen. Ik was pas in Utrecht. Daar leven
Surinamers, Turken en Marokkanen allemaal in aparte groepen. Bij ons niet
dus”(Redouan Zoufri)
Vanaf de jaren zestig is het verhaal min of meer bekend: na Turken en Marokkanen komen in
1975 de eerste groepen Surinamers aan met in hun kielzog Antilliaanse en Arubaanse
rijksgenoten. Als in 1979 de Iraanse Revolutie uitbreekt, de globalisering in de jaren tachtig
doorzet, in 1989 de Berlijnse Muur valt en in het voormalige Oostblok etnische conflicten
uitbreken, stromen uit alle werelddelen politieke vluchtelingen toe. Door de toetreding van
Midden- en Oost-Europese landen tot de Europese Unie na 2000 zoeken meer recent Polen,
Bulgaren en Roemenen hier een betere toekomst.
Terreuraanslagen in en na 2001 zetten het debat over de multiculturele samenleving op
scherp. De vraag naar wie ‘wij’ eigenlijk nog zijn klinkt steeds angstiger en bozer op. Wat
ooit gastarbeiders of buitenlandse werknemers heette, wordt nu plotseling als allochtoon
weggezet: zij die van andere (Grieks: allos) grond (Grieks: chtonos) komen. En plotseling zijn
er ook ‘oorspronkelijke’ bewoners die van dezelfde (Grieks: autos) grond komen: de
autochtonen.
“Het is een stad van iedereen. Maar soms hebben mensen daar toch vreemde
gedachten bij. Dan hoor je ineens weer praten over allochtonen en autochtonen. Alsof
we niet allemaal Rotterdammers zijn….. Het gaat erom in welke groep je je prettig
voelt en dat kan heel goed door elkaar heen lopen”(Farouk Terzi)
Jong zijn in Rotterdam: identiteit als experiment
“Ik woon in een studio aan het Vasteland. Goede sfeer. Leuvehaven, musea en
creatieve mensen: allemaal onder handbereik. Ik denk dat ik hier nooit meer weg ga.
Mijn vader is een Italiaan, mijn moeder is van Nederlands/Griekse afkomst”(Brenda
Stoter Boscolo)
Rotterdammers komen, als je maar ver genoeg in de tijd teruggaat, uit alle delen van de
wereld. Er zijn nu 174 nationaliteiten. Ondanks alle verschillen hebben al deze instromers
echter één ding gemeen: ze blijven en krijgen allemaal kinderen. Hebben de ouders en
grootouders van deze Rotterdamse jongeren het gevoel dat ze ‘iets’ kwijtraken, de jongeren
zelf zijn druk bezig nog ‘iets’ uit te vinden: hun Rotterdamse identiteit.
“Ik ben geboren en opgegroeid in Hordijkerveld. Ik vind het fijn in Rotterdam, maar ik
ben wel voor Ajax.”(Hillery Oehlers)
Al we het over jongeren hebben, gaat het niet langer over kinderen, evenmin over
volwassenen. Het gaat om die leeftijdsgroep waarvoor de vanzelfsprekendheid van de
kinderjaren niet meer opgaat, maar de noodzaak om voor een vast leven te kiezen zich nog
niet heeft aangediend. De teenagers of (pre) adolescenten van voorheen zijn nu jongeren: de
groep van 13- tot 28-jarigen.
Opgroeien is meer dan je leren gedragen. Het is een moeizame zoektocht naar een identiteit.
“Ik wilde overal bij horen. Ik lachte wel, maar dat was een masker. Ik was gewoon

mezelf niet. Ik werd depressief en at bijna niet meer”(Massah Rustom).
In de zone tussen baby en baan, tussen afhankelijkheid van ouders en een zelfstandig
arbeidzame (gezins)leven willen jongeren zich niet alleen van hun ouders maar ook van elkaar
onderscheiden. Dat is een paradoxaal proces: je probeert jezelf te zijn door je met anderen te
identificeren. Je identiteit ontdekken betekent ook leren omgaan met uitsluiting: iedere groep
bakent evenals zijn territorium zijn identiteit af door grenzen te stellen. Sommigen worden
toegelaten, anderen wordt de toegang geweigerd.
“Je misdragen is niet iets dat exclusief bij een huidskleur of een geloof hoort, maar
heeft vooral met groepsgevoel te maken. Als je je sterk voelt in een groep, is dàt je
norm”(Guiseppe Matace)
De zoektocht van jongeren naar hun Rotterdamse identiteit valt niet samen met de politieke
vraag naar de Nederlandse identiteit. Identiteit is voor jongeren geen politiek vraagstuk.
Politieke identiteit gaat over een geschiedeniscanon, over hoe je je in de openbare ruimte
gedraagt, welke taal je spreekt en aan welke wet je gehoorzaamt. De politiek kijkt vanuit de
toekomst terug naar het verleden en vraagt zich af wat ‘onze’ identiteit’ is. Jongeren zijn hier
(nog) niet mee bezig. Het identiteitsvraagstuk is voor hen een levensexperiment: uitproberen,
kijken wat je kunt, erbij horen en erkend worden.
“Daar zat ik tussen mijn nog niet uitgepakte dozen. Wat miste ik Rotterdam de eerste
tijd. Zelfs Albert Heijn miste ik. Toen merkte ik hoe Rotterdam bij wijze van spreken
in je systeem zit. Ik heb dat altijd gehad: als ik ergens was, wilde ik meteen terug nar
Rotterdam”(Ainysha Landlust)
Jongeren zijn op weg naar hun toekomst, maar leven vooral in het heden. Ze staan middenin
hun tijd. In het experimenteren met identiteiten hebben ze de tijd van hun leven.
Identiteit: een grote spraakverwarring
“Van de zomer ga ik weer op vakantie naar de Antillen. De dagen voor de reis kan ik
haast niet slapen van opwinding. Maar aan het eind van de vakantie vind ik het wel
genoeg en zeg ik ‘Ik ga weer naar huis’. Dat huis is dan Rotterdam-Zuid.”(Naomi
Gromotica)
Rotterdam is een multiculturele stad. Maar al meer dan een decennium verkeert de
multiculturele samenleving in een diepe crisis. Wat misschien ooit, afgeschermd achter
grensovergangen, gevoed door nationale tradities, doorging voor Nederlandse cultuur, is door
de snelheid van de globalisering uit elkaar gevallen. Voor veel ouderen is dit een
beangstigend verschijnsel. Er verschijnen steeds meer nieuwe gezichten op straat. Inschatten
hoe een ander reageert als je wat tegen hem of haar zegt, wordt moeilijk. Angst duwt interesse
naar de zijlijn. Om alles toch werkbaar te houden wordt er op stereotypen teruggevallen.
“Prinses Maxima zei laatst: de Nederlandse identiteit bestaat niet. Ben ik met haar
eens. De Rotterdamse identiteit bestaat volgens mij ook niet echt. Een ding weet ik
zeker, we praten allemaal in clichés als we het over elkaar hebben”(Duygu Yildirim)
Media zoomen graag in op probleemjongeren. Populistische politici maken gretig gebruik van
deze negatieve aandacht om het politieke probleem van de identiteit aan te kaarten. Wat

etekent ‘wij’ nog in een tijd waarin woorden en waarden niet meer vanzelfsprekend zijn? Zo
enten ze moedwillig hun politieke agenda op een pedagogisch project dat van alle tijden is:
opgroeiende jeugd. Dit leidt tot een enorme spraakverwarring in het integratiedebat.
Plotseling heeft het moeizaam opgroeien van jongeren alles te maken met de identiteit van
Nederland.
Als de onveiligheid op straat ook nog eens geassocieerd wordt met misplaatst gedrag van
jongeren gaat het identiteitsvraagstuk samenvallen met overlast gevende jongeren en
voortijdige schoolverlaters.
“Ik ga wel naar Rotterdam naar school, maar van Rotterdam als stad weet ik verder
niet zoveel. … Het is wel agressief in Rotterdam. Vechten en schieten en zo. Niet dat
ik dat zelf al heb meegemaakt, maar dat lees je en hoor je van anderen om je
heen”(Wessel Koevoets)
Er wordt vaak vergeten dat deze groepen slechts een fractie vormen van alle Rotterdamse
jongeren. Want ondanks verontrustende percentages afvallers, raddraaiers en meelopers gaan
er ook heel veel jongeren gewoon naar school om zich op den duur soepel in het sociaal
verkeer in te voegen.
“Toen besefte ik dat ze me in deze stad niet zien als een Palestijnse maar als een mens.
Ik dacht ook: ‘Shit, Massah je hebt jaren op school lopen verkloten. Terwijl het heel
bijzonder is dat je hier echt alle kansen krijgt om er wat van te maken’. Achteraf is het
goed gekomen met me. Ik ben onder de mensen”(Massah Rustom)
Multiculturaliteit: remix van identiteiten
Het politieke identiteitsvraagstuk gaat eigenlijk ook niet over het verdwijnen van identiteit. Er
is juist sprake van een explosieve groei. Dat drukt multi uit: veel, multiculturaliteit. De
multiculturele samenleving lijkt een recent verschijnsel, maar is in feite zo oud als de weg
naar Kralingen. Door de hele geschiedenis heen hebben groepen mensen en culturen gereisd
en gemend. Deze ‘creolisering’ heeft alles met handel te maken. Zo kwam de oer-Hollandse
aardappel ooit met ontdekkingsreizigers terug uit Zuid-Amerika. De koffieboon, het symbool
van Nederlandse gezelligheid, groeide oorspronkelijk in Ethiopië. Hij vond zijn weg naar de
koffiehuizen van de islamitische culturen voordat Hollanders de boon in de 17 e eeuw met de
VOC vanuit Java massaal naar het vaderland verscheepten. Wat we zonder nadenken ‘eigen’
en ‘van ons’ noemen, blijkt altijd wel ergens anders vandaan te zijn gekomen. Via voedsel,
drank, muziek en kleding verloopt deze crossculturele kruisbestuiving meestal soepel.
Rotterdam profileert zich jaarlijks uitbundig met festivals zoals Dunya en het Zomercarnaval.
“Rotterdam als stad zegt me niet zoveel. … Niet echt gezellig, eerder grijs en grauw.
Maar ja de festivals zijn weer wel geweldig”(Anouk de Bruijn)
Wat zulke festivals zo interessant maakt zijn echter niet de afzonderlijke culturen, maar alles
wat er zich tussen al die culturen afspeelt. Het ‘tussen’ is belangrijker dan het ‘vele’.
“Ik vind dat je in Rotterdam meer jezelf kunt zijn. Het is niet één cultuur of zo. Alles
is gemixt. Dat merken we ook aan de muziek. Ik houd van R&B, hiphop en slow jams.
Maar Brendaly vindt House Bubbling en BeatClub weer leuker. Lekker mixen, dat is
het beste”(Brendaly en Marloe Da Silva)

Ook woorden, wijsheden en waarden migreren over de wereld. Onze ‘eigen’ ideeën, taal en
normen zijn ook resultaten van crossculturele kruisbestuivingen. Voor zo’n remix
samenleving zijn prachtige beeldspraken verzonnen.. Zij wordt vaak met een smeltkroes
vergeleken. Puristen vinden dat deze eruit moet zien als een tomatensoep waarin alles er
hetzelfde uitziet. Fijnproevers houden meer van een gemengde salade waarin de afzonderlijke
smaken nog te onderscheiden zijn. Je kunt de samenleving ook als een weefsel zien, als een
lappendeken of een groot tapijt: aan de bovenkant zie je een mooi egaal overzichtelijk patroon
– onze gezamenlijke identiteit - maar als je het tapijt omdraait en aan de onderkant bekijkt zie
je hoe ingenieus en moeizaam soms de eindjes aan elkaar zijn geknoopt.
“Nou ik kan je vertellen dat de echte Rotterdammer niet meer bestaat. Dat kun je
jammer vinden. Maar je kunt ook meestromen met al die culturen die je nu in de stad
tegenkomt. Rotterdam vernieuwt zich. Maar daar moet je wel oog voor hebben
natuurlijk”(Patricia Schoonewil)
Jongeren in Rotterdam zijn voor alles Rotterdammers. Ook al maakt de culturele achtergrond
van hun ouders nog een belangrijk deel van hun leefwereld uit en vallen veel jongeren op hun
familie terug, ze zijn niet meer simpelweg in te delen als Nederlands, Marokkaans,
Kaapverdiaans, Turks, Somalisch, Ghanees, Chinees.
“Als ik op de saz speel voel ik me meer Turk. Dat is iets van mezelf. Goed gevoel.
Maar tegelijkertijd ben ik een Rotterdamse jongen die al z’n leven lang in Oud-
IJsselmonde woont”(Bora Kurt)
Geloven tussen afkomst en toekomst
Na twee of zelfs drie generaties loopt ondertussen alles door elkaar. Cultureel levert dat
tweeslachtige of hybride leefstijlen op. Dat maakt de samenleving nog complexer. Ook de
geloofsbeleving moet hieraan geloven.
“Geloven is echt iets van ons gezin. Mijn twee broers zijn remonstrants, mijn moeder
is gereformeerd en mijn vader is katholiek. Ik zit nu op catechisatie. Binnen een jaar
wil ik belijdenis doen in de Arminiuskerk in het Museumpark, tegenover Boijmans
van Beuningen. Dat is de meest tolerante kerk van Nederland. Ik voel me thuis in die
sfeer.”(Maurits Helmich)
In een hybride leefstijl gaan achter gedragingen meer dan één motief schuil. Waarom gaat een
jonge moslima plotseling een hoofddoek dragen? Is het uit religieuze overtuiging? Wil ze een
politiek statement maken? Of is haar hoofddoek een lifestyle gadget waarmee ze zich binnen
haar vriendenkring kan onderscheiden?
“Ik draag als Marokkaanse een hoofddoek. Daarmee kan ik anderen laten zien dat ik
moslima ben. Het is een manier van onderscheiden”(Mariam Amzaid)
Veel identiteiten levert een smaakvol en heel verteerbaar geheel op waarin niet meer voor het
een of het ander gekozen hoeft te worden. Wat eerst op gespannen voet met elkaar lijkt te
staan, levert bij latere generaties een ontspannen samenhang op.
“Ik ben een praktiserende Moslim die zich prima thuis voelt in Rotterdam. Dat is geen
spanningsveld. Integendeel. Ik voel me door de banden met Turkije en met Nederland

een compleet mens…. Het meest compleet voel ik me in Rotterdam-West”(Mustafa
Emili)
Jongeren staan niet alleen midden in hun tijd, ze staan ook midden in de wereld. Ze beginnen
niet met vragen te stellen naar hun afkomst. Als ze dat al doen dan gebeurt dat uit kinderlijke
nieuwsgierigheid, uit interesse. Evenmin maken ze zich de zorgen van beleidsmakers eigen.
Ze delen niet de verontrusting van hun ouders en grootouders. Ze werpen nog geen angstige
blik in een strak uitgestippelde toekomst. Die ligt grotendeels open en krijgt slechts de eerste
vage contouren door hun schoolkeuze. Eigenlijk speelt het leven van jongeren zich in een
grote tussenzone af: tussen afkomst en toekomst. Daar hebben ze de identitijd van hun leven.
Globalisering en beeldcultuur: van teenager naar screenager
Rotterdamse jongeren staan in vele werelden. Maar die hangen niet van los zand aan elkaar.
Wat ze bijeenhoudt vormt tevens de kern van de jongerencultuur: de hedendaagse
beeldcultuur met al zijn interactieve mogelijkheden. De huidige generatie jongeren is begin
jaren negentig geboren. Zij zien het levenslicht dat uit een computerscherm oplicht. Via deze
schermen worden zij ingelijfd in vele culturen. Onuitputtelijke mogelijkheden om met elkaar
te communiceren en in gezamenlijke activiteiten te participeren danken zij aan hun digitale
gadgets. In die zin voldoen ze aan twee criteria van het cultureel burgerschap: ze
communiceren en participeren maximaal. Ze zijn technologisch bijdehand. Ingevoegd op de
information highway zijn ze 21 e -eeuws streetwise.
“Ik vind de tijd waarin we leven een mooie tijd voor jongeren. Alle opties onder
handbereik. Met high-tech zoals iPod kun je overal informatie vandaan halen”(Duncan
Vogel)
In de jaren zeventig was het televisiescherm al niet meer uit de huiskamer weg te denken.
Midden jaren tachtig komt daar het computerscherm bij. En na 2000 verschijnen er talloze
beeldschermen op handpalmformaat in de openbare ruimte. Bescherming krijgt in het leven
van deze jongeren een geheel nieuwe betekenis. Het zijn geen teenagers meer, maar
screenagers die wereld wijd met elkaar verbonden zijn.
“Gamen is lauw. ‘Call of Duty’ is op dit moment mijn favoriet. Ik game gemiddeld
twee uur per dag. … Als ik niet aan het gamen ben, speel ik buiten”(Sean Vogel)
De digitale beeldcultuur is een satéprikker. Deze prikt dwars door de verschillende schalen
heen waarop jongeren zich dagelijks bewegen: in huis, op straat, op school, op sportvelden en
in buurthuizen. Aan dezelfde prikker worden de hoge en lage cultuur geregen. Tussen het
spelen in het Rotterdams Symfonie Jeugd Orkest en een brassband, tussen balletles en
streetdance ligt allang geen wereld van verschil meer. Al die jongeren kijken naar MTV en
YouTube. Ze houden van dezelfde merkkleding. In de beeldcultuur worden ze entertained met
infotainment dat als edutainment bijdraagt aan de zoektocht naar wat ze zijn.
Dat betekent echter niet dat ze louter onkritische consumenten zijn.
“Je ziet ook weinig mensen met een handicap op straat. En als je ze al buiten ziet,
merk je dat nogal wat mensen – ook jongeren – zo iemand eigenlijk maar eng vinden.
Dat heeft ook te maken met het feit dat je in de reclame en op de tv alleen maar
perfecte mensen ziet. Als je niet perfect bent, ben je raar”(Claudia Michelle van
Rossen)

Internet biedt jongeren een globaal podium om overal en over alles hun zegje te doen. Ze zijn
interactief op de geïntegreerde interface van hun iPhone waar alle culturen over elkaar heen
flitsen. Jongeren zijn connected: chattend of sms’end weven ze op Hyves en YouTube –
musicerende jongeren op MySpace en voor de internationale contacten Facebook - als
vakkundige kleermakers en creatieve mode ontwerpers hun sociale netwerken bij en in elkaar.
Gebruikte hun grootouders de telefoon alleen om aan te kondigen dat ze eraan kwamen en
was de telefoon voor hun ouders een sociaal medium om thuis vrije tijd iets minder eenzaam
door te brengen, met de iPhone nemen jongeren vanaf iedere plek en op ieder moment deel
aan een wereldcultuur. Deelnemen betekent mededelen en samen delen.
Identitijd op het knooppunt van vijf leefwerelden
Dit hectisch leven tussen local en global, tussen straat en school, tussen wijk en wereld
betekent niet dat de fysieke wereld helemaal oplost. Integendeel. Jongeren zijn fysiek juist een
van de meest beweeglijke groepen. Ze gaan meestal in een andere wijk naar school en
verlaten hun eigen straat om de stad te verkennen.
“Ik heb een abonnement. Soms stap ik met vrienden op de tram of de bus en rijden dan
mee tot de eindhalte. Vaak hebben we geen idee waar we uitkomen. Dan lopen we
daar een beetje rond. Daarna rijden we weer terug”(Ibrahim Murat)
Urenlang rondhangen hoort daar ook bij, ook al is dat door een gebrek aan alternatieven voor
sommigen het tijdverdrijf bij uitstek geworden. Voor het overgrote deel van de jongeren is dat
slechts één vorm van samen de tijd doorbrengen.
“Maar als ik geen huiswerk maak en als ik geen karateles heb, dan ben ik samen met
vrienden toch wel vooral op ons buurtpleintje in Ommoord te vinden. Dat is niet altijd
makkelijk. De politie stuurt ons er vaak weg”(Jean-Paul van Brentelen)
Om erachter te komen wat je kunt en wilt, moet je wel alles uitproberen. Juist in het
uitproberen van fysieke grenzen wordt, net als bij graffiti, naar een publieke exposure gezocht
waarin je je als individu van anderen kunt onderscheiden. Je lichaam wordt een als het ware
beschreven met de tekens waardoor je je met gelijkgestemden kunt identificeren.
“Ik ben gek op tattoo’s. Beter gezegd ik ben gek op body modification. Het is een
cultuur waar ik me goed bij voel. Als ik iemand op straat tegenkom met veel tattoo’s
of piercings, dan voel je dat je elkaar begrijpt. Ik zie het als een soort
zelfcreatie”(Valerie van der Meulen)
Zo vormt zich een keten van de intimiteit van het gezin tot de openbaarheid van de straat, van
de vrije tijdsbesteding tot aan de vele baantjes die ze erop na houden, die jongeren met elkaar
verbindt.
Thuis
Ook al zetten jongeren na het verlaten van de basisschool de eerste stappen op weg naar en
zelfstandig bestaan, de thuissituatie blijft voor de meesten van hen de veilige uitvalsbasis van
waaruit allerlei experimenten kunnen worden ondernomen.
“Familie is een ander woord voor gezelligheid”(Vincent Heesen)

“Familie vind ik ook belangrijk. Misschien is dat ook wel cliché. Ik blijf daarom
vanwege mijn familie denk ik altijd wel in de regio wonen”(Jesse Bolsius)
“Allemaal redenen om in Rotterdam te blijven: m’n man woont hier, net als bijna m’n
hele familie. Ik vind het ook een heerlijke stad om uit te gaan. Bijna perfect”(Mitchel
van Dijk)
Niet voor iedereen pakt de jeugd echter onverdeeld gunstig uit. De opgelopen trauma’s
kunnen op latere leeftijd tot hoogst onaangename situaties leiden. Gebrek aan daadwerkelijke
ondersteuning van ouders en de daarop volgende groepsdruk vormen vaak onoverkomelijke
obstakels voor een evenwichtige ontwikkeling. Met als gevolg dat sommige jongeren in een
haast onontwarbare knoop verstrikt raken.
“Ik was 25 jaar en ging met een koffer met 5 kilo drugs de grens over van Kenia naar
Mauritius. Ik werd gepakt en kreeg de doodstraf. Nog diezelfde maand werd daar de
doodstraf afgeschaft en kreeg ik 45 jaar gevangenisstraf… Mijn ouders gingen uit
elkaar toen ik vier was. Mijn moeder was verslaafd aan drank en zware shag. … Ik
woonde een tijdje in een tent in de achtertuin van ons huis in Hellevoetsluis”(Jamal
Huf)
De allergrootste identiteitsknoop ontstaat bij tienermoeders. Het aftasten van wat hun fysieke
grenzen zijn is helemaal vastgelopen. Plotseling wordt voor deze meiden alles op scherp
gezet. Aan de zoektocht naar identiteit komt een abrupt eind. De jonge moeders raken bekneld
tussen twee posities, waarbij ze door de buitenwereld bovendien als mislukt worden
weggezet.
“Ik heb wel altijd het gevoel gehad dat ik mezelf moest bewijzen omdat mensen altijd
een vooroordeel hebben. Naast het feit dat ik moeder was, was ik ook wel een lastige
puber die iets te eigenwijs en rebels was”(Amber Geukes)
Er zijn er echter altijd weer die de draad weer oppakken als er zich op het juiste moment hulp
aanbiedt. Een nieuw traject oppakken binnen de verantwoordelijkheden waar je op dat
moment voor staat, opent voor hen alsnog de weg naar een nieuw leven.
“Wat je om je heen meemaakt, vormt je. Door de zorg voor mijn moeder en door mijn
kind ben ik volwassener dan andere 19-jarigen. Ik besloot naar het Tienermoederhuis
in Rotterdam te gaan”(Kelly de Neef)
Schoolcultuur: diploma stapelen en vakmanschap
“Overdag ga ik naar het Albeda College. Daar volg ik de opleiding ‘helpende welzijn’.
Over een half jaar ben ik klaar en ga ik de SPW–opleiding doen. Ik wil met kinderen
gaan werken”(Kelly de Neef)
Zo’n inhaalslag is een doorstart. Doorstarten is in Rotterdam een reguliere praktijk die onder
andere te maken heeft met de specifieke opleidingsgraad van de gemiddelde Rotterdammer.
Diploma stapelen was voor de Rotterdamse jeugd de mogelijkheid om hogerop te komen.
Maar waar de meeste nieuwkomers voor kwamen was werk. Rotterdam is van oudsher een
arbeidersstad. Het is een werkstad die zich in een kleine 40 jaar ontpopt heeft tot een
cultuurstad, waar de architectuur, de festivals en grote internationale manifestaties zoals het

Filmfestival garant voor staan. In die enorme sprong is echter uit het oog verloren waar
Rotterdam altijd goed in was: vakmanschap. De schoolsoorten waren daar op afgestemd,
maar door onderwijshervormingen en de schaalvergroting, is dit emancipatieproject enigszins
uit beeld verdwenen.
Voor jongeren is voortgezet onderwijs of een beroepsopleiding de eerste sprong naar een
nieuwe levensfase waarin zich andere identificaties aandienen. De school is de plek waar zij
de meeste tijd van hun leven doorbrengen. Het is de plek waar de zoektocht naar identiteit zijn
eerste serieuze vormen aanneemt. Want door de grootschaligheid van ROC’s en
scholengemeenschappen, de ‘plattere’ verhoudingen in de klas en het toenemende
zelfstandige werken - competentiegerichte leren en het studiehuis - identificeren jongeren zich
nog steeds met hun docenten.
“Mijn held is mijn leraar wiskunde. Bij hem is het altijd stil in de klas. Wij zijn bang
voor hem. Maar hij maakt ook grapjes”(Ibrahim Murat)
Biedt het voortgezet onderwijs nog ruimte om de keuze voor een beroepsmatige toekomst wat
uit te stellen, eenmaal ingevoegd in een beroepsopleiding ligt deze min of meer vast. Toch zie
je regelmatig hoe door de opgedane contacten, ervaringen en inzichten de keuzes gaan
schuiven.
“Ik zit nu in het derde jaar van het Grafisch Lyceum. Later wil ik advocaat worden.
Als advocaat kun je mensen beschermen en je kunt aan zelfverdediging doen”(Damia
Gonul)
Het stereotype beeld van het Rotterdamse onderwijs wordt overwegend bepaald door de
middelbare beroepsopleidingen. De ondergrens wordt gevormd door de VMBO problemen.
Maar dat is slechts een kant van de medaille. Vergeten wordt vaak dat Rotterdam ook een
universiteitsstad is. Op het HBO en de Erasmus Universiteit lopen bij elkaar een kleine
80.000 jongeren rond. Dat is 1/7 van de Rotterdamse bevolking.
“Ik ga nu in Leiden naar school, maar ik vind het een enorm saaie stad. …Rotterdam is
veel vrolijker. Mensen groeten terug als je ze gedag zegt. In andere steden kijken ze je
alleen maar raar aan als je ‘hallo’ zegt”(Dilara Evsen)
De jaarlijks toenemende percentages studenten met een allochtone achtergrond is een
onmiskenbare graadmeter voor integratie en emancipatie van nieuwkomers. Goedbedoelde
geuzennamen zoals ‘het zwartste gymnasium’ en ‘de zwartste universiteit’ doen afbreuk aan
deze duurzame ontwikkeling. Deze toenemende intellectuele en sociale mobiliteit vertaalt
zich nog niet terug naar de stad. Veel afgestudeerde jongeren verlaten Rotterdam omdat de
kansen die er liggen niet worden gezien of niet transparant worden aangeboden door
bedrijven. De inzet op jonge creatieve ondernemers werkt niet altijd handig uit.
“Of ik in Rotterdam blijf wonen? Als m’n bedrijf goed gaat lopen, kan het ook in Het
Gooi zijn. Maar Hillegersberg is ook prima hoor”(Luciano Winter)
De identificatie van deze hoogopgeleide jongeren met Rotterdam zou beduidend groter zijn
als zij zich na hun studie in de stad zouden kunnen vestigen. Wooncarrières waarin starters
kunnen doorgroeien en hun kinderen in de wijken naar school kunnen gaan, zijn daarvoor
onmisbaar.

Straatcultuur: meer dan chillen
Maar al die Rotterdamse jongeren vinden naast de school elkaar toch ook steeds weer op
straat, ook al zal bij hoger opgeleide jongeren deze cultuur zich sneller naar de information
highway van het internet verleggen. Identiteit blijft in de digitale en de fysieke straatcultuur
een kwestie van gezamenlijk rondstruinen.
“In Rotterdam kom ik verder alleen als ik op school ben. Dan lopen we wat over de
Lijnbaan en Blaak. Ik heb het wel naar m’n zin zo. Ik ben gewoon mezelf”(Lindsay
Noorderwerf)
De veelgehoorde klacht dat “de straat de school in is gekomen” en dat dat tot een verloedering
heeft geleid is een eenzijdig beeld. Dat streetwise ook andere incullingen kent, wordt duidelijk
zodra scholieren zich maatschappelijk gaan manifesteren. De problemen met hangjongeren en
de toenemende spanningen tussen jongeren en buurtbewoners zet sommigen van hen aan om
daadwerkelijk iets aan deze situatie te veranderen. JOngeren Lossen het Op (JOLO) is zo’n
organisatie.
“Ik heb me opgegeven als JOLO-bemiddelaar. Eerst kreeg ik een intake-gesprek en
daarna drie keer een dag met trainingen. Ook een rollenspel hoorde er bij. Dan werd
gespeeld dat mensen ruzie hadden en dan moest jij bepalen hoe je daar op in kon
spelen”(Sharita Mankoe)
Voor sommigen is dit zelfs een eerste stap op het pad naar een toekomstige carrière als
maatschappelijk werker. Hoewel politiek bewustzijn en de straatcultuur op het eerste gezicht
ver uit elkaar lijken te liggen, begint voor deze jongeren de identificatie met de samenleving
als geheel bij dit soort initiatieven. Anderen besluiten zitting te nemen in een
medezeggenschapsraad op school of in de Jongerenraad in de deelgemeente. Het zijn de
eerste, schuchtere pogingen van Rotterdamse jongeren om zich politiek te identificeren. Ook
al is de betrokkenheid bij de huidige generatie jongeren pragmatisch – what’s in it for me? –
het idealisme en de inzet is er niet minder om.
“Vaak ben ik voor waar vele anderen tegen zijn, dit komt doordat ik geen conformist
ben. Dat is misschien niet altijd even makkelijk, maar daardoor leer je wel heel goed
na te denken over wat er om je heen gebeurt”(Christopher Pruysen)
Vrije tijd: thrills, skills en de wil te worden wie je bent
“Als ik in de stad een biertje ga drinken, is het aan de Oude Haven. Daar komen veel
jongeren en heb je ook wat te kiezen, omdat er verschillende goede café’s bij elkaar
zitten”(Jonathan Smit)
Vrije tijdsbesteding biedt jongeren ruimte om tot zichzelf te komen. Maar dat reikt verder dan
het befaamde stappen. Ze bewegen ook op sportclubs, zijn maatschappelijk actief, doen
cultureel werk en raken politiek betrokken. Sommigen zien hun verloren kansen in en keren
via buurtwerk terug naar een schoolcarrière. Buurthuizen zijn altijd al belangrijk geweest voor
jongeren om zicht te krijgen op wat ze kunnen en willen. Sinds de vermarkting van het
maatschappelijk en cultureel werk blijkt het openhouden van buurthuizen voor juist deze
groepen een groot probleem.

“Het enige dat ik deed was met vriendinnen een beetje rondjes lopen in de buurt. Er
was echt helemaal niets te doen. Twee jaar geleden werd het allemaal anders. Toen
ging hier in Lombardijen het buurthuis open. ‘Talenthouse’ noemen ze het hier en dat
is precies de goede naam. Dat buurthuis opende de wereld voor mij”(Heba Rustom)
Op deze beschutte plekken kunnen jongeren een doorstart kunnen maken wanneer hun
zoektocht naar identiteit letterlijk vastgelopen is op pleintjes. Ze vormen een springplank naar
de samenleving en bieden jongeren mogelijkheden om onvermoede kwaliteiten te ontplooien.
“De begeleiders hier in het buurthuis zijn een voorbeeld voor me. Als het bijvoorbeeld
moeilijk gaat op school, kan ik altijd bij ze terecht. Ik doe hier nu vrijwilligerswerk,
geef gymlessen aan kinderen en ben zaalvoetbalcoach op een basisschool”(Redouan
Zoufri)
Naast hun school en de straat is en gerichte vrijetijdsbesteding cruciaal voor jongeren. Ze zijn
nog steeds lid van sportclubs en van scouting. Ze volgen cursussen en bezoeken buurthuizen.
De rolmodellen, zo broodnodig voor de zoektocht naar hun identiteit, vinden ze eerst thuis,
vooral op straat, geleidelijk aan op school, maar zeker ook in buurthuizen en culturele clubs.
“Anouchka Bozo is mijn held. Zij is mijn danslerares èn ze is mijn vriendin. Zij
begrijpt mij. Met haar kan ik altijd alles bespreken”(Larissa Bakker)
Buurtwerkers, dansleraressen en sportleraren voorzien nog steeds in de primaire behoefte van
jongeren om zich via hun skills met hen te identificeren. Het opent zelf de blik op een
mogelijke toekomst.
“Als ik word gescout – je weet maar nooit – dan ga ik door met voetballen. Dirk Kuyt
is op voetbalgebied mijn voorbeeld. Hij gaat achter de bal aan, geeft niet op en heeft
spelinzicht”(Duncan Vogel)
In sport, dans of welke culturele activiteit dan ook, gaat entertainment via edutainment over in
saamhorigheid. Via thrills die skills worden krijgen jongeren op den duur zicht op wat ze echt
willen.
“Ik wil deejay worden. Nog niet eens vanwege de muziek, maar vooral vanwege de
kick dat je publiek reageert op de muziek die jij draait”(Kevin Beckers)
In deze buitenschoolse activiteiten tekenen zich de contouren af van een breed georiënteerde
talentontwikkeling van jongeren. Daarin verdiept een stadscultuur zich naar de basis en
ontplooit zij zich in de meest brede zin van het woord. Daarom heeft een stad als Rotterdam
een transparante culturele infrastructuur nodig: onderop en jong beginnen om steeds verder
opschalend en verbredend je op grootstedelijke niveau te presenteren om zo aan de kwaliteit
van de stad een bijdrage te leveren. Zo profiteert de stad van haar talenten en de talenten van
hun stad.
“Ik zie het in de Creative Factory en op andere plekken: jongeren drukken steeds
duidelijker een stempel op de stad. Ook bij Your World en MyIdentity zie je dat
jongeren kansen pakken”(Koert Vis)
Een veelvoorkomende klacht bij jongeren is het gebrek aan oefenruimten.

“Maar om op de stad Rotterdam door te gaan, één ding zou er nog wel moeten
verbeteren aan Rotterdam. Ik vind dat er meer oefenruimtes voor bandjes moeten
komen”(Sebastien Hoek)
“We hebben hier sinds kort een jongerencentrum. Bivri-09 heet dat. Bivri is straattaal
voor Beverwaard. In het centrum kunnen we gamen en chillen. Er is ook een
muziekstudio met perfecte opname-apparatuur. En Bivri-09 heeft een eigen Hyvespagina”(Justin
Mudde)
Werk: via stages en bijbanen de toekomst in
“Ik werk zaterdags op de markt op Blaak bij een groente- en fruitkraam. Is wel
grappig. Ik ben Turk, maar vaak spreken mensen mij op de markt als Marokkaan aan.
Doordeweeks zit ik op het City College aan de Beukelsdijk. Ik ga binnenkort naar 5
VWO”(Ferit Akkoc)
“Ik was bij Ernst & Young, omdat ik bedrijfseconomie studeer aan de HES
(Hogeschool voor Economische Studies). Dat combineer met lesgeven aan een vmboschool”(Halime
Kus)
Ook al ligt hun arbeidzame toekomst nog grotendeels open, jongeren klussen er op los. Ze
hebben allerlei bijbaantjes om wat geld bij te verdienen. Deze geleidelijke introductie op de
arbeidsmarkt wordt binnen scholen al heel vroeg opgepakt in allerlei soorten stages: van
snuffel- tot vakstages. Maar veel jongeren kiezen er voor hun horizon in hun eigen tijd te
verbreden.
“Je moet wat doen met je leven. De laatste maanden doe ik huishoudelijk werk in de
thuiszorg hier in Rotterdam. Daar ontmoet je mensen die dus nooit wat hebben gedaan
en nu naar buiten zitten te staren. Of je komt bij iemand die al dertig jaar
nieuwjaarskaarten borduurt”(Tamara Lodder)
“Daarna wil ik iets gaan doen in de promotie of de marketing. Dat ligt me wel. Ik wil
gewoon anderen vertellen over wat ik goed vind en waarin ik geloof. En dan het liefst
in Rotterdam, want ‘t is wel mijn stad. Ik weet niet, kan het niet zo goed uitleggen. Ik
ben hier gewoon graag. Ik woon nu in Noord, maar in Feijenoord ligt mijn
hart”(Tycho Bear)
Via het Jongerenloket belanden jongeren bij Pension Maaszicht die ze verder op weg helpt
met werkprojecten bij het Art Hotel en restaurant Millers. Vaak stromen ze uit deze projecten
door naar nieuwe banen.
“Hier werk in nu sinds juli. Ik heb veel baantjes gehad. … Maar dit bij Millers is de
eerste baan die ik zonder tegenzin doe”(Ricky Stuifzand)
Intercultureel Rotterdam: grootstedelijke interesse
Wat is de identiteit van Rotterdamse jongeren? Welke identitijd heeft Rotterdam jongeren te
bieden? Het mag duidelijk zijn dat het niet om een eenduidige identiteit gaat. Het zijn er vele
maar die staan niet langer los naast elkaar. Als er al iets doorklinkt in de interviews, dan is het

wel de waardering voor het hybride en de creatieve openheid die hierin ligt opgesloten. De
term ‘multicultureel’ dekt niet langer de lading. Hybride leefstijlen leven niet van het ‘vele’,
maar van wat er zich tussen al die voormalige identiteiten afspeelt. Dit ‘inter’ waarmee
jongeren vertrouwd zijn door hun interfaces, dit ‘inter’ heeft een nieuw verhaal nodig.
“We zien niet meer dat de werkelijkheid om ons heen heel veel meer te bieden heeft.
De werkelijkheid is anders en veel gevarieerder. Mensen zouden opnieuw moeten
leren kijken”(Mohamed Ahmed)
Zoals het medium van screenagers de interface is, zo is het Rotterdamse speelveld van deze
jongeren niet meer multicutureel, maar intercultureel. Het cultiveren van het verhaal voor
deze tussenvormen is een uitdaging.
“Rotterdam zie ik nu als een stad van gefragmenteerde gebieden. Van mooi tot
zielloos. Als ik nu een lelijke plek zie, zie ik het verhaal er achter. Lelijk en mooi bij
elkaar past bij de kracht van een groot geheel. Inspirerend. Ik ben nu zelfs trots op de
stad”(Elfie Tromp)
Dat maakt de zoektocht van Rotterdamse jongeren naar ‘hun’ identiteit des te intrigerend,
omdat de stad zich op een snijpunt bevindt van een multiculturele naar een interculturele stad.