Kinderrechten en het protocolakkoord inzake de ... - Link-Brussel vzw

Kinderrechten en het protocolakkoord
inzake de opvang van illegale families
Mei 2011
Het Internationaal Verdrag voor de Rechten van het Kind verankert, institutionaliseert en vertaalt de
mensenrechten naar kinderen toe. Het vult het bestaande mensenrechteninstrumentarium voor
kinderen met bijzondere rechten aan, en het omvat zowel burgerlijke en politieke rechten, als sociale,
economische en culturele rechten. Zonder afbreuk te doen aan de rechten die voor alle kinderen
gelden, voorziet artikel 22 van het IVRK extra bescherming voor minderjarige asielzoekers:
Ӥ1. De Staten die partij zijn, nemen passende maatregelen om te waarborgen dat een
kind dat de vluchtelingenstatus wil verkrijgen of dat in overeenstemming met de
toepasselijke internationale of nationale rechtsregels en procedures als vluchteling
wordt beschouwd, ongeacht of het al dan niet door zijn ouders of door iemand anders
wordt begeleid, passende bescherming en humanitaire bijstand krijgt bij het genot van
de van toepassing zijnde rechten beschreven in dit Verdrag en in andere internationale
akten inzake de rechten van de mens of humanitaire akten waarbij de bedoelde Staten
partij zijn.”
Zowel begeleide als niet-begeleide minderjarige vreemdelingen moeten extra beschermd worden. De
bewoording van artikel 22 wijst uit dat het gaat om kinderen in de asielprocedure. In de rechtspraak
daarentegen, wordt soms gesteld dat mensen zonder wettig verblijf niet onder de toepassing van het
IVRK vallen. Men stelt dat ze niet onder de rechtsmacht van de Belgische staat vallen, omdat ze nu
geen wettig verblijfstatuut hebben. Dit idee is strijdig met het beginsel van de algemene geldigheid van
mensenrechten en met deze rechten zelf 1. Uit de rechtspraak van het Grondwettelijk Hof blijkt dat de
fysieke aanwezigheid op het territorium en niet de illegale status als relevant criterium moet gelden.
Bovendien bewijst het loutere feit dat er regels zijn omtrent uitwijzing en opsluiting dat de staat
rechtsmacht over deze mensen heeft. Het volstaat dat een staat een bepaalde macht kan uitoefenen of
een bepaalde controle over iemand kan uitoefenen.
Aanbevelingen t.a.v. Fedasil en Dienst Vreemdelingenzaken
Artikel 3 van het IVRK hecht veel waarde aan het welzijn van het kind:
Ҥ1. Bij alle maatregelen betreffende kinderen, ongeacht of deze worden genomen door
openbare of particuliere instellingen voor maatschappelijk welzijn of door rechterlijke
instanties, bestuurlijke autoriteiten of wetgevende lichamen, vormen de belangen van
het kind de eerste overweging. 2. De Staten die partij zijn, verbinden zich ertoe het kind
te verzekeren van de bescherming en de zorg die nodig zijn voor zijn of haar welzijn,
1 FOBLETS, M.C. en BOUCKAERT, S., “De positie van de minderjarige vreemdeling in het Belgisch recht: enkele knelpunten” in
VERHELLEN, E. (ed), KInderrechtengiDS, Deel 1-1.11, FOBLETS-BOUCKAERT, 1999, p. 1-72.
Kinderrechten en het protocolakkoord inzake opvang van illegale families
1

ekening houdend met de rechten en plichten van zijn of haar ouders, wettige voogden of
anderen die wettelijk verantwoordelijk voor het kind zijn, en nemen hiertoe alle
passende wettelijke en bestuurlijke maatregelen. 3. De Staten die partij zijn, waarborgen
dat de instellingen, diensten en voorzieningen die verantwoordelijk zijn voor de zorg
voor of de bescherming van kinderen voldoen aan de door de bevoegde autoriteiten
vastgestelde normen, met name ten aanzien van de veiligheid, de gezondheid, het aantal
personeelsleden en hun geschiktheid, alsmede bevoegd toezicht.”
Wat dit betekent, het belang van het kind, dient te worden geëxpliciteerd en in elk individueel geval
worden afgetoetst (dit hoeft met andere woorden niet altijd een terugkeer uit te sluiten).
Veel van deze gezinnen zijn uitgeprocedeerde asielzoekers. Zij moeten dus na het afsluiten van de
procedure eerst het centrum verlaten en dan –een aanvraag indienen bij het OCMW voor materiële
steun – opvang feitelijk. Op die manier loopt het gezin het risico overgeplaatst te worden naar een
ander asielcentrum waar ze weer opnieuw een vertrouwensband moeten opbouwen met de
medewerkers en de kinderen weer naar een nieuwe school moeten gaan.
Het is aan te bevelen om de aanvraag voor materiële steun reeds mogelijk te maken wanneer men het
‘Bevel om het Grondgebied te Verlaten’ ontvangt en ondertussen, in afwachting van de beslissing, de
opvang in het centrum (tijdelijk) wordt voortgezet. Dit om te vermijden dat het gezin dakloos zou
worden in een administratieve tussenfase.
De rol van het kind in het begeleidingstraject
Het belang van het kind dient in elke ‘stap’ van dit traject expliciet gevrijwaard te worden en de stem
van het kind moet gehoord worden. De sociaal assistenten in de opvangcentra moeten geïnformeerd
worden over de kinderrechten en deze implementeren in hun methodiek, als een geïntegreerd en
essentieel onderdeel van de trajectbegeleiding. Een uitgewerkte methodiek moet ervoor zorgen dat
kinderen inspraak krijgen in de trajectbegeleiding en het terugkeerplan (in geval van vrijwillige
terugkeer) dat voor hen opgesteld wordt. Artikel 12 van het IVRK heeft het namelijk over het recht
om zijn mening te uiten in alle aangelegenheden die het kind betreft.
Vrijwillige terugkeer
In het licht van het belang van het kind kan terugkeer van de familie enkel op vrijwillige basis. Volgens
de principes van het Kinderrechtenverdrag kan een vrijwillige terugkeer immers enkel worden
uitgevoerd als de terugkeer in het belang van het kind is. Bovendien stelt artikel 11 van het IVRK:
Ҥ1. De Staten die partij zijn, nemen maatregelen ter bestrijding van de ongeoorloofde
overbrenging van kinderen naar en het niet doen terugkeren van kinderen uit het
buitenland. 2. Hiertoe bevorderen de Staten die partij zijn het sluiten van bilaterale of
multilaterale overeenkomsten of het toetreden tot bestaande overeenkomsten.”
In de werkelijkheid, en zonder het expliciet te vermelden, voegt het protocol een voorwaarde toe aan
de huidige wetgeving voor opvanggerechtigde families. Een trajectplan moet worden opgesteld binnen
de drie maanden, indien niet wordt de familie gesanctioneerd (zie technische fiche).
De voorwaarde van de vrijwillige terugkeer moet losgekoppeld worden van het recht op opvang;
niettemin moet een beter georganiseerd, doordacht, gegarandeerd en met de ouders en kinderen
besproken terugkeerplan mogelijk gemaakt worden (en dit een essentieel onderdeel laten uitmaken
van de trajectbegeleiding) zonder dit als een voorwaarde te stellen. De vrijwillige terugkeer kan
gestimuleerd worden, gepaard gaand met voldoende voorbereiding en ondersteuning en pas na
controle op de levensomstandigheden van de kinderen na terugkeer. Er dient actief informatie
verschaft te worden aan de gezinnen over migratiemogelijkheden naar een ander land. De gedwongen
verwijdering van een kind is volgens ons onacceptabel en kan verregaande gevolgen hebben.
Kinderrechten en het protocolakkoord inzake opvang van illegale families
2

Begeleiding nieuwe EU-burgers (zonder wettig verblijf)
Om de uitstroom van EU-burgers (Roemeense en Bulgaarse families) te kunnen garanderen is een
integrale trajectbegeleiding vereist zoals die ondermeer wordt toegepast bij de inburgering van
nieuwkomers. Het gaat hier dus niet over verblijfsoriëntering. Een samenwerkingsovereenkomst
tussen Fedasil, opleidingscentra voor taal- en beroepsvormingen, arbeidsbemiddelingdiensten,
OCMW´s en eventueel huisvestingsmaatschappijen vormen schakels om een regulier verblijf te
realiseren dat voldoet aan de wettelijke voorwaarden zoals effectieve tewerkstelling (in
knelpuntberoepen). Hierin spelen taal- en beroepsopleidingen een cruciale rol. Een dergelijk traject
zou intensief moeten zijn om tegemoet te komen aan de complexe levenssituatie waarin deze
personen overwegend verblijven. De duur van het traject zal ook veelal minstens een jaar dienen te
bedragen om achterstandssituaties minimaal te kunnen wegwerken. Een dergelijke begeleiding zal
echter wel een duurzaam resultaat kunnen boeken.
Het statuut van de trajectbegeleiders in de opvangcentra is fundamenteel verschillend van de
terugkeercoaches. Deze laatsten ressorteren onder het Ministerie van Binnenlandse Zaken. Beide
statuten en bijbehorende taakomschrijvingen moeten uitgeklaard worden waarbij de absolute
onpartijdigheid van de trajectbegeleider vereist wordt. De deontologie van de sociaal assistenten dient
gevrijwaard te worden. Het samenwerkingsakkoord is daar heel vaag over.
Toegang van politie in de opvangstructuur
Politieoptreden in het centrum is mogelijk indien de familie geen gehoor geeft aan de convocatie van
de Dienst Vreemdelingenzaken. Thans, artikel 16 van het IVRK stelt dat “het recht op bescherming
van de privacy met inbegrip van het verbod van willekeurige en onrechtmatige inmenging in het
privéleven, gezinsleven, woning of correspondentie, noch van enige onrechtmatige aantasting van eer en
goede naam dient gevrijwaard te worden”. Het verschaffen van toegang aan de politie in de
opvangstructuren met het oog op verwijdering is in strijd met bovenstaand recht.
Recht om samen te leven met de ouders
Artikel 9 van het IVRK geeft kinderen het recht om samen te leven met hun ouders. Het
samenwerkingsakkoord garandeert dit niet ten volle. In het geval dat de minderjarige zich zonder zijn
ouders presenteert bij de cel Dispatching van Fedasil, zal deze laatste hem beschouwen als een nietbegeleide
minderjarige vluchteling en heb overbrengen naar een OOC.
Aanbevelingen t.a.v. Dienst Vreemdelingenzaken
Discriminatie op basis van de verblijfstitel
Artikel 2 van het IVRK heeft het over “het recht om beschermd te worden tegen alle vormen van
discriminatie of bestraffing op grond van de status van zijn ouders, wettige voogden of familieleden”. Dit
betekent, zoals eerder geschetst, het verbod op de discriminatie van de kinderen op basis van de
verblijfstitel van hun ouders. Een strikte interpretatie van het akkoord zal leiden tot een bestraffing
van de kinderen, omdat hun ouders hebben geweigerd mee te werken aan deze of gene trajectfase.
Vrijheidsberoving van minderjarige vreemdelingen
Wanneer een staat kinderen van hun vrijheid berooft, dan moet het beantwoorden aan een aantal
voorwaarden wil men de rechten van het kind respecteren. Zo moet die vrijheidsberoving wettelijk- en
niet willekeurig- zijn, moet het uitzonderlijk zijn, zo kort mogelijk duren en door een onafhankelijke
instantie toetsbaar zijn cfr artikel 37 van het IVRK. Minderjarigen mogen onder geen enkel beding in
3
Kinderrechten en het protocolakkoord inzake opvang van illegale families

de uitermate schadelijke toestand van een opsluiting verblijven, enkel en alleen op grond van het feit
dat hun ouders de ‘verkeerde’ beslissing namen. Investeren in de alternatieven is aangewezen.
Omwille van een recent arrest van het Europees Hof van de Rechten van de Mens (EHRM)2 zal dit
bovendien enkel kunnen als de Belgische overheid zijn gesloten centra aanpast aan de aanwezigheid
van kinderen. Het Europees Hof voor de Rechten van de Mens heeft verboden om kinderen op te
sluiten in structuren die gebouwd zijn voor volwassenen. Dit is niet enkel een morele plicht, het gaat
om een fundamentele overtuiging: een kind opsluiten omwille van niet-legaal verblijf van de ouder(s)
is buiten proportie en nefast voor de ontwikkeling van het kind3.
Recht op overleven en ontwikkeling
Artikel 6 van het IVRK spreekt over het recht op overleven en ontwikkeling. Zoals eerder geponeerd
vormt de huidige samenwerkingsakkoord een bedreiging van het opvangrecht door de
voorwaardelijkheid van de vrijwillige terugkeer, waardoor dit recht niet wordt gewaarborgd.
Conclusie
Het samenwerkingsakkoord tussen dienst Vreemdelingenzaken en Fedasil, besloten in september
2010, is een aanfluiting van een aantal kinderrechtenverdragsartikels, waartoe België zich engageerde
in 1990. Het protocolakkoord heeft een aantal kinderrechten compleet links laten liggen en andere
rechten zijn onvoldoende duidelijk gegarandeerd omdat het akkoord té onduidelijk en vaag is.
Het protocolakkoord beoogt hoofdzakelijk de verwijdering van vreemdelingen die illegaal op het
grondgebied verblijven, maar houdt slechts in beperkte mate rekening met het welzijn van betrokken
kinderen. De samenwerkingsovereenkomst voorziet in een begeleidingstraject van de ouders, terwijl
de toekomst van de kinderen bij een terugkeer niet voldoende in beschouwing worden genomen.
Bovendien is het een uitholling van het opvangrecht van illegale families met kinderen, waarvan de
modaliteiten werden verankerd in het KB van 24 juni 2004. Het Arbitragehof heeft de materiële hulp
die wordt aangeboden volgens dit KB ‘onvoorwaardelijk’ verklaard.
Alle jurisprudentie wijst er daarnaast dat een kind in geen enkel geval slachtoffer mag zijn van het
verblijfsstatuut van de ouders.
We vermoeden dan ook dat individuele rechtsprocedures deze instructie strijdig zullen verklaren met
het KB van 2004.
2 Affaire Muskhadzhiyeva et autres (requête n° 41442/07), arrêt Strasbourg 19 janvier 2010
3 Sum Research,“Studie naar alternatieven voor de vasthouding van gezinnen met kinderen in gesloten centra. Deel2: visie en
aanbevelingen”, (februari 2007), p. 19.
Kinderrechten en het protocolakkoord inzake opvang van illegale families
4