Sociale cohesie in heden en verleden, - Nethur

Sociale cohesie in heden en verleden,
Hiervoor kwam aan de orde dat planners gedachten vormen over de wijze waarop de gebouwde omgeving het
gedrag van de mens kan beïnvloeden. Eén van de elementen die telkens terugkomt in deze programma’s is de
buurt als ‘gemeenschap’[2] of sociaal kader. De buurt wordt vaak gekoppeld aan begrippen als sociale
netwerken of gemeenschappen. Persoonlijke interacties dienen in de eerste plaats in een kleinere omgeving te
kunnen ontstaan, zo luidt de redenering. Het woord gemeenschap roept positieve gevoelens op. Gezelligheid,
veiligheid en sociale contacten worden ermee geassocieerd. In het onderzoek over buurten en burenrelaties
komt dit terug. Een groot deel van de studies richt zich op de positieve aspecten van contacten tussen buren.
Een afname van sociale contacten of sociale cohesie zou duiden op desintegratie, wat negatief beoordeeld
wordt. We zetten een aantal van de benaderingen onder elkaar.
Veel van de eerste studies over buurten en buren zijn geschreven binnen de sociaal-ecologische benadering.
Deze benadering heeft als aanname dat de buurt een zelfstandige, begrensde eenheid is met eigen
karakteristieken, te onderscheiden van de omgeving van de buurt. Dikwijls wordt vooraf een buurt
gedefinieerd, zonder te kijken welk geografisch gebied voor de bewoners van belang is. Deze benadering lijkt
niet meer (indien zij ooit de werkelijkheid benaderde) te voldoen. Diversiteit in met name stedelijke buurten
en gemeenten is aan de orde van de dag. De gedeelde eigenschappen, zoals leeftijdsopbouw en
sociaal-economische opbouw bestaan alleen als geaggregeerde kenmerken en hebben nauwelijks waarde op
het individuele vlak. Bovendien is de afstand als bepalende factor in het ruimtelijk gedrag van mensen
afgenomen, waardoor geografisch afgebakende kaders het ruimtelijk gedrag niet afdoende meer kunnen
verklaren. Deze benadering leidt tot een foutieve voorstelling van de werkelijkheid, zoals een aantal auteurs
betoogd heeft.
Een aantal bezwaren tegen de sociaal-ecologische school wordt naar voren gebracht door Wellman (in
Blokland-Potters, 1998). Ten eerste leidt het benaderen van de buurt als gemeenschap tot het vinden van
gemeenschap. In de tweede plaats sluit deze aanpak bij voorbaat relaties uit die niet in de buurt plaatshebben.
Ten derde is de buurt dikwijls als een eenheid ontworpen. Dit werkt fysisch deterministische verklaringen
voor de sociale woonomgeving in de hand. Ten vierde zijn sociale wetenschappers de buurt als de
belangrijkste factor gaan beschouwen in het organiseren van het sociaal leven. Aan andere factoren, zoals
levensstijl, hebben zij daarbij niet voldoende aandacht geschonken. Ten vijfde is de buurt beschouwd als de
belangrijkste container van normatieve solidariteit. Wanneer deze solidariteit en relaties niet in de buurt
worden gevonden, gaat men er ten onrechte vanuit dat ze niet bestaan (Blokland-Potters, 1998).
Een zeer invloedrijk boek in de bestudering van buurten is ‘The established and the outsiders’ van Elias en
Scotson (1965), vanuit figuratiesociologische hoek. Zij gebruiken ook buurten als kader voor onderzoek.
Echter, daarnaast analyseren ze hoe in twee verschillende buurten een ‘wij – zij tegenstelling’ werd
geconstrueerd, een tegenstelling tussen gevestigden en buitenstaanders. De buurt werd voor de bewoners
belangrijk door de betekenis die eraan werd gegeven en de identiteit die er mee gecreëerd werd.
In de studie van Elias en Scotson blijkt dat de door hen onderzochte arbeidersbuurt (de bestaande) sterk
gekoppeld is aan een identificatie van ‘wij’. Naast uitsluiting vindt er groepsvorming plaats van mensen die
op basis van bepaalde veronderstelde gemeenschappelijke eigenschappen denken bij elkaar te horen. De twee
wijken waarvan Elias en Scotson de relaties beschrijven zijn wat betreft bepaalde ‘objectieve’ kenmerken zeer
vergelijkbaar. De bewoners in beide wijken hebben een vergelijkbare Engelse afkomst, hebben hetzelfde soort
werk, vergelijkbaar opleidingsniveau en inkomen. Toch voelen bewoners van de oudere wijk zich op basis
van hun identificatie met deze wijk ‘beter’ dan de bewoners van de nieuwe wijk.
Gemeenschappen of buurten met veel onderlinge contacten en relaties hebben dus ook negatieve kanten, zo
blijkt in de studie van Elias en Scotson. Dit standaardwerk over twee arbeidersbuurten in Engeland geeft aan
dat van de gemeenschapsbindingen ook sterke uitsluitende effecten uitgaan. Wie zijn wortels niet in de
file:///N|/nethur/pages/research/partnership/DGVH nethur rapport.htm (6 van 153) [30-10-2002 12:56:59]