Sociale cohesie in heden en verleden, - Nethur

Sociale cohesie in heden en verleden,
Vreewijk te tekenen op basis van een eerder voorontwerp van Berlage. Uit de naam van deze vereniging blijkt
reeds de betrokkenheid bij de tuinstadbeweging. Vreewijk moest gebouwd worden volgens de idealen van
deze beweging. Granpré Molière kreeg opdracht de idealen ruimtelijk vorm te geven. Het was in deze wijk
dan ook niet de stedenbouwkundige die het voortouw nam in het tot uitdrukking brengen van een
stedenbouwkundig concept (zoals in hogere mate in Ommoord en Zuidwijk het geval was) maar een
vennootschap van burgers. De heer K.P. van der Mandele, oud-lid van de Gezondheidscommissie, nam samen
met andere Rotterdamse notabelen met belangstelling voor de volkshuisvesting het initiatief tot de oprichting
van de NV. De NV werd gefinancierd met behulp van aandelen. Aandeelhouders waren met name
verschillende werkgevers van de linker Maasoever (Valten, 1988).
In een prospectus die de Vennootschap schreef om geld te verzamelen voor haar plan bleek reeds de
idealistische instelling. Met name diende de tuinstad middels de gebouwde omgeving een gezonde
leefomgeving te scheppen. “Het doel van een tuindorp is om, vooral ook aan mindergegoeden, gelegenheid te
geven in de nabijheid van het groote handels- of industriële centrum, waar de dagelijksche arbeid moet
verricht worden, buiten, gezond, gerieflijk, en niet te duur te wonen. In tegenstelling met de stadswoningen
zijn de huizen daarom van één verdieping en voor één gezin bestemd; zij hebben allen een meer of minder
grooten tuin. Zooveel mogelijk worden de woningen uit elkaar gebouwd, terwijl een flinke ruimte voor
wegaanleg en plantsoen wordt gereserveerd, zoodat inderdaad het dorp gezegd kan worden in een tuin te
liggen.” (Prospectus afgedrukt in Valten, 1988, p. 20).
De bouw van Vreewijk moet dan ook vooral worden gezien in het kader van de verre van gezonde
leefomstandigheden in de binnensteden van begin twintigste eeuw.
Waar de vennootschap met name gericht was op het creëren van een landelijke, rustige en gezonde
leefomgeving streefde Granpré Molière er vooral naar stad en platteland met elkaar te verbinden. De tuinstad
zou een stadswijk worden, met een landelijke, rustige uitstraling. Uiteindelijk bestond slechts 20% van het
oppervlak van Vreewijk uit groen. Voor een tuinstad was dit percentage aan de lage kant (Valten, 1988).
Vergeleken met de binnensteden uit die tijd was het een overvloed.
Granpré Molière was zelf zeer ambivalent over tuinsteden die te veel los van de steden waren komen te staan
en nauwelijks een verbinding tussen stad en platteland konden maken. Hij ontkende het tuindorp karakter van
de wijk. Naar zijn mening was het door hem getekende ontwerp geen tuindorp, maar een onderdeel van het
uitbreidingsplan. “De thans gestichte wijk biedt inderdaad de mogelijkheid om zonder geweldpleging zich
harmonisch in het uitbreidingsplan te voegen; een tuindorp zou altijd een vreemd element gebleven zijn.”
(Smits, 1991, p. 129).
Wat dit betreft verschilde Granpré Molière van mening met zijn opdrachtgevers en met de latere bewoners
van de wijk. Waar zij het tuindorpkarakter benadrukten trachtte hij dit te ontkennen. De tuinstad leek hem te
veel op een georganiseerde vlucht uit de werkelijkheid. Dit wilde hij in Vreewijk vermijden. Het door hem
getekende Vreewijk vond hij achteraf nog te sterk een idyllisch karakter hebben (Smits, 1991). Later zou hij
in een jubileumuitgave van Vreewijk (Vreewijk in het Goud) zichzelf verontschuldigen voor zijn
ontwerpfouten die naar zijn idee samenhingen met zijn jeugdige leeftijd toen hij het plan maakte. Ondanks de
ambivalentie die Granpré Molière hield ten opzichte van Vreewijk zijn de contacten tussen hem en de NV
goed gebleven.
Granpré Molière lijkt in eerste instantie geen exponent van de moderne stedenbouw van de twintigste eeuw.
Desalniettemin kan hij onder deze noemer geschaard worden. Weliswaar wijst hij de formalistische,
geometrische en symmetrische stedenbouw af, hij geeft als alternatief niet de chaotische, organisch groeiende
steden, maar kiest uitdrukkelijk voor de rede en rationaliteit (Bosma, 1993). De opbouw van steden en wijken
moest met het verstand worden beredeneerd en gestuurd. Het is echter niet zozeer Granpé Molière die
file:///N|/nethur/pages/research/partnership/DGVH nethur rapport.htm (42 van 153) [30-10-2002 12:57:00]