Sociale cohesie in heden en verleden, - Nethur

Sociale cohesie in heden en verleden,
Wijken worden dikwijls voorgesteld als een eenheid. Zij krijgen een min of meer duidelijke grens. Deze
eenheid gaat in de presentatie verder dan de bestuurlijke structuren die deze wijk omvatten. Met name de
wijken uit de twintigste eeuw zijn ook als zodanig gebouwd en bedoeld. Nederland kent relatief veel
‘geplande wijken’. De woningbouw in de twintigste eeuw in Nederland geschiedde voor een groot gedeelte in
redelijk tot zeer omvangrijke projecten. Hele wijken werden in een korte periode gebouwd. Binnen de wijken
werd dikwijls gestreefd naar een uiterlijke samenhang. Vaak was één architect, of architectengroep
verantwoordelijk voor het hele plan. Soms worden naast wijken ook buurten benadrukt als een eenheid. Zoals
we bijvoorbeeld in Zuidwijk zullen zien (hoofdstuk 4) was de wijk opzettelijk geleed in een aantal buurten.
De buurten werden niet geconstrueerd door de bewoners maar vooraf gedefinieerd door de planners.
Dit heeft voor een groot deel te maken met de bestuurlijke context. In Nederland is de stadsontwikkeling voor
een groot gedeelte van bovenaf gedirigeerd. De stadsuitbreiding werd volledig in plannen vastgelegd. Hele
wijken worden in één plan getekend. Dit wijkt af van het verleden. De vroegere stadsuitbreidingen verliepen
vaak op initiatief van individuele woningzoekenden en huisjesmelkers. De wijken en buurten hadden daardoor
een spontaner verloop en werden niet vooraf bepaald, maar groeiden ‘organisch’.
In de moderne wijkplannen wordt dikwijls de beslotenheid van wijken benadrukt. Iedere wijk wordt een eigen
leven toegedicht, los van haar omgeving. Zo wordt veel aandacht geschonken aan de wijk als betekenisvolle
sociale eenheid. Men gaat er vanuit dat de wijk de plek is waar mensen in de eerste plaats op zoek gaan naar
vrienden en kennissen. Maar ook op andere punten wordt de wijk als eenheid beschouwd. Zo is dit de plek
waar van voorzieningen gebruik gemaakt zou worden en waar men zich mee zou identificeren. Van deze
kenmerken is het sociale aspect overheersend. Andere kenmerken worden dikwijls ten dienste gesteld van een
goede sociale woonomgeving. Niet alleen de wijkgedachte die bekend staat om de benadrukking van de wijk
als eenheid, maar ook andere moderne stedenbouwkundige stromingen hebben deze begrensdheid en nadruk
op eenheid van wijken in hun programma.
De wijk of buurt als relatief besloten eenheid is een imaginair principe. Dit betekent niet dat zij daardoor niet
bestaat. Wanneer op verschillende manieren de eenheid van de wijk wordt benadrukt door een bestuurlijk
centrum, een bibliotheek en andere ‘wijkvoorzieningen’ begint zij te bestaan in de gedachten van mensen.
Een naam is in dit perspectief zeer belangrijk. Op het moment dat een naam wordt gegeven aan een bepaald
gebied, en mensen deze naam ook gebruiken, bestaat het gebied als eenheid, namelijk als dat gebied dat die
naam draagt. Dit betekent echter niet dat de wijken een primordiale eenheid zijn; een eenheid die altijd zo was
of altijd zo had moeten zijn. Andere grenzen zijn altijd mogelijk.[11] Stedenbouwkundigen dragen dikwijls
bij aan de imaginaire eenheid. Door de uiterlijke vormgeving wordt de eenheid van de wijk of de buurt
benadrukt.
Dit beschreef Alexander (1974) in een vergelijking van steden met boomdiagrammen. In de moderne
planning werden steden geleed voorgesteld, als een soort bomen. Verschillende delen van de stad staan met
elkaar in verbinding met een boomdiagram. De stad bestaat uit een aantal wijken. Deze wijken zijn weer
onderverdeeld in een aantal buurten. Zo ontstaat een boom. Het alledaagse leven laat zich echter slecht als een
boomdiagram beschrijven. Allerlei delen van de stad hangen onderling met elkaar samen, terwijl in het
boomdiagram de buurt slechts verbonden is met de wijk waar zij in ligt.
Het voorstellen van de stad als bomen leidt tot een bepaald type plannen, die niet aansluiten bij de
werkelijkheid. Mensen hebben bijvoorbeeld niet al hun naaste vrienden in de kleinste tak van de boom
(bijvoorbeeld de buurt), terwijl de meer oppervlakkige contacten zich in de iets grotere samenstellende tak
bevinden (bijvoorbeeld de wijk). Ook de verzorgingsgebieden van voorzieningen laten zich niet zo
omschrijven. Mensen gaan niet altijd naar de dichtstbijzijnde winkel, maar zullen soms onderweg naar huis
boodschappen doen. Het leven is niet ingedeeld in compartimenten die in een hiërarchische verhouding tot
file:///N|/nethur/pages/research/partnership/DGVH nethur rapport.htm (30 van 153) [30-10-2002 12:57:00]