Sociale cohesie in heden en verleden, - Nethur

Sociale cohesie in heden en verleden,
In uiterlijke verschijningsvorm zijn deze drie stedenbouwkundige concepten echter zeer verschillend. De
eengezinswoningen met eigen tuin van de tuinstad geven een totaal ander aanzicht dan de middelhoogbouw
die ook tijdens de moderne tijd werd ontwikkeld. De galerijflats zijn weer een geheel andere variant van het
moderne bouwen. Desondanks kunnen bepaalde kenmerken worden gevonden die ze alle producten maken
van een bepaalde periode met bijbehorende ideeën. Het zijn niet slechts verschillende vormen van
architectonische bouwkunst, de producten van esthetische preferenties van architecten, maar zij komen voort
uit een bepaald gedachtegoed.
Dit betekent niet dat alle stedenbouwkundige concepten hetzelfde zijn. Het is niet noodzakelijk om alle
kenmerken of elementen van deze denkwijze te bevatten om ze tot het moderne bouwen en plannen te kunnen
rekenen. Het gaat hier eerder om familiekenmerken, waarvan een aantal aanwezig dient te zijn om tot een
bepaalde familie gerekend te worden (zie ook Achterhuis, 1998).
Het begin van de moderne tijd wordt vaak geplaatst aan het einde van de achttiende eeuw. Het lijkt dan ook
logisch om een verhaal over moderne volkshuisvesting ook rond deze tijd te beginnen. Echter, in Nederland
kwam de volkshuisvesting in met name grotere projecten pas begin twintigste eeuw echt op gang. De
invoering van de Woningwet in 1901 kan als startpunt gehanteerd worden. Grote volkshuis-vestingsprojecten
zijn vóór deze tijd in Nederland nauwelijks te vinden, vandaar dat dit verhaal begint in de twintigste eeuw.
Het behoren tot een moderne traditie wordt echter niet zo zeer bepaald door het bouwjaar, maar door de
ideeën die achter de bouwplannen zitten. Rond het begin van de twintigste eeuw waren er reeds vele denkers
die ‘moderne’ plannen maakten. Echter, er was ook nog een groep aanwezig die meer traditionele ideeën had.
Ook ‘traditionele’ en ‘moderne’ bouwtechnieken zijn dikwijls niet los van elkaar te zien. Het is mogelijk dat
zowel moderne als traditionele technieken worden gebruikt. Ook wordt wel een façade van ‘oudheid’
aangebracht op een moderne constructie. Berlage verafschuwde deze combinaties. “Natuurlijke steen, welke
geen natuurlijke steen is; het ijzer voor alle mogelijke constructiedoeleinden gebruikt, om als aanvulling van
andere slechte constructies dienst te doen, dus altijd zoo, dat de plaats waar het is gebruikt niet eens wordt
vermoed; alle mogelijke luxematerialen nagebootst; gewelven, welk eigenlijk geen gewelven zijn; dat zijn
slechts enkele voorbeelden uit vele.” (Berlage, 1905).
Nu, aan het einde van de hoogtijdagen van de moderniteit zijn sommigen al naar een nieuw tijdperk
overgestapt, terwijl anderen nog in de oude discoursen denken (en plannen) en traditionele bouwtechnieken
hanteren. Bovendien zijn er geografische verschillen. Zo beleefde in Nederland, ten tijde van de verklaarde
‘dood’ van de moderne stedenbouw in St. Louis bij het slopen van Pruitt Igoe in 1972, de moderne bouw nog
hoogtijdagen.
Op basis van literatuuronderzoek kwamen we tot de volgende, niet uitputtende, lijst van kenmerken van de
moderne volkshuisvesting: geloof in stuurbaarheid, planbaarheid en maakbaarheid; een reactie op
stedelijkheid, zowel positief als negatief; segregatie of integratie van de plaatsen van wonen, werken, recreatie
en verkeer en benadrukking van de totaliteit of begrensdheid van wijken en buurten. In de volgende
paragrafen zal hun plaats in de ideeëngeschiedenis worden bepaald. Aan de hand van drie stedenbouwkundige
concepten - de tuinstadbeweging, de wijkgedachte en het functionalistische streven - zullen deze verschillende
onderwerpen vervolgens in de specifieke Nederlandse context aan de orde komen. Hierbij zal de aandacht
naast de familiekenmerken gericht zijn op de fysieke verschijningsvormen van de verschillende typen wijken.
2.1.1 Stuurbaarheid, planbaarheid en maakbaarheid
De maakbare samenleving als modern uitgangspunt is reeds in de inleiding aan de orde gekomen. In deze
paragraaf komt aan de orde hoe het maakbaarheidprincipe in de twintigste eeuw doorspeelde in de ruimtelijke
file:///N|/nethur/pages/research/partnership/DGVH nethur rapport.htm (24 van 153) [30-10-2002 12:57:00]