Sociale cohesie in heden en verleden, - Nethur

Sociale cohesie in heden en verleden,
aanzien van de woonomgeving die planners en ontwerpers hadden en de reële woonomgeving in historisch
perspectief.
Bovendien wordt voornamelijk de Nederlandse context aangehouden. Zoals hierboven duidelijk werd bestaan
er grote verschillen tussen landen. Deze kunnen te maken hebben met een lokale bouwtraditie, maar met name
ook met het politiek, maatschappelijke en sociale kader dat in een land aanwezig is. Het feit dat Nederland
een verzorgingsstaat was in de door ons bestudeerde periode maakt veel uit voor de ambities ten aanzien van
het bouwen. Huisvesting was één van de terreinen waarop herverdeling van middelen plaats vond. Het sociale
woningbeleid past bij deze herverdeling. De sociale woningbouw heeft een groot gedeelte van de
bouwproductie voor zijn rekening genomen. Ook de verwoestingen die na de Tweede Wereldoorlog
overbleven en de gezinsverdunning die de behoefte aan woningen sterk deed stijgen dienen in een nationale
context te worden bekeken. In deze bundel zal teruggekeken worden op de idealen, met name ten aanzien van
de sociale woonomgeving, die ten grondslag lagen aan de volkshuisvesting in de twintigste eeuw. Dit zal
geconfronteerd worden met het gebruik en de interpretaties die gebruikers van de gebouwde omgeving
maken. Nadat ontwerpers hun creatief ei gelegd hebben moeten woningen en stedenbouwkundige ontwerpen
nog lange tijd mee. Aan de hand van drie case studies van in de twintigste eeuw gebouwde buurten in
Rotterdam zal gekeken worden hoe de woonomgeving zich ontwikkelde. Wij willen antwoord geven op de
vraag hoe inrichters, gebruikers en hun gedragingen in onderlinge samenhang de woonomgeving vormen en
hoe zich dit onder invloed van verschillende factoren in de loop der jaren ontwikkelt.
1.2 Utopieën en ruimtelijk determinisme
Stedenbouwkundigen, planologen en architecten hebben in de geschiedenis verschillende visies gehad op het
wonen. Centraal daarbij stond lange tijd een sociale maakbaarheidsgedachte. Deze maakbaarheidsgedachte is
niet uitsluitend eigen aan architecten en stedenbouwers, maar heeft in allerlei velden van de samenleving
gedurende de moderne tijd veel invloed gehad.
Ook in de stedenbouw is dit idee sterk vertegenwoordigd. Het gedrag van de mens zou kunnen worden
beïnvloed door een rationele inrichting van de gebouwde omgeving. Tegen deze vorm van ruimtelijk
determinisme zet met name Gans (1968) zich af. Gans pleitte voor het verschuiven van de aandacht in de
richting van mensen, ten koste van de gebouwde omgeving als instrument om sociaal gedrag te begrijpen.
Veel planners hebben naar zijn mening te weinig aandacht voor de sociale, economische en culturele factoren
die het karakter van een woonomgeving bepalen.
Achterhuis (1998) stelt in zijn studie over utopieën dat utopische ontwerpen vaak zeer veel aandacht schenken
aan de geconstrueerde omgeving. Deze omgeving is zodanig ingericht dat hiervan een positieve werking zal
uitgaan op de mens. Een zelfde verband wordt vaak verondersteld in de werkelijke, dat wil zeggen niet
utopische, gebouwde omgeving. Het is opvallend hoeveel gelijkenissen er zijn tussen de woorden en ideeën
die gebruikt worden in utopische constructies en de woorden en ideeën die gebruikt worden in sommige
stedenbouwkundige plannen. Tot een utopische situatie leiden deze plannen meestal niet. De gedragingen van
de mens blijken niet te vormen en te sturen met een stedenbouwkundige vormgeving.
Een citaat uit de utopie ‘Christianopolis’ van Andreae (1978, geciteerd in Achterhuis, 1998) geeft aan hoe ver
de preoccupatie van utopieën met de gebouwde omgeving kan gaan en hoe sterk het idioom overeenkomt met
stedenbouwkundige plannen: “De gebouwen zijn over twee rijen verdeeld, of, wanneer men de zetel van het
gouvernement en de opslagplaatsen meetelt, over vier. Er is slechts één openbare straat en één marktplaats,
maar deze is dan ook van zeer grote betekenis. Vanaf de binnenste straat, die twintig voet breed is, zijn de
file:///N|/nethur/pages/research/partnership/DGVH nethur rapport.htm (2 van 153) [30-10-2002 12:56:59]