Sociale cohesie in heden en verleden, - Nethur

Sociale cohesie in heden en verleden,
blijk vaak grilliger dan het plan. In Nederland is de Bijlmer het bekendste voorbeeld van een utopisch plan dat
in zijn uitwerking grote sociale problemen in één geografische lokaliteit centreerde. Het verschil tussen de
door planners gevormde omgeving en de door de gebruikers gepercipieerde en geïnterpreteerde omgeving
werken wij in deze studie in navolging van Gans (1968) uit in de vorm van de potentiële en de effectieve
omgeving. De potentiële omgeving representeert de mogelijkheden die betrokken planners zagen in een buurt.
De effectieve omgeving is die woonomgeving die werkelijk ontstaat in de beleving van verschillende
generaties bewoners na de oplevering. De bewoners drukken een stempel op de omgeving en de sociale
woonomgeving. “The effective environment may thus be defined as that version of the potential environment
that is manifestly or latently adopted by users.” (Gans, 1968, p. 6).
1.5 Het woonmilieu en de woonomgeving
Gans gebruikt het woord omgeving of ‘environment’ voor allerlei aspecten van de nabije omgeving van de
woning die via de beleving van bewoners een effectieve betekenis krijgen. Een in de literatuur gangbaarder
begip is het woonmilieu. Het ministerie van VROM gebruikt in de Nota Wonen 2000 het woord woonmilieu
voor een typering van wijken. Hierbij is met name de fysiek-ruimtelijke dimensie van belang. Andere auteurs
gebruiken dikwijls een bredere invulling van het begip. We zullen een aantal hieronder bekijken en
vervolgens tot een eigen benadering komen.
Waar de meeste auteurs het over eens zijn is dat het woonmilieu een vergaarbak van kenmerken is, die
gezamenlijk in een ruimtelijke context van bijvoorbeeld een wijk of een buurt aanwezig zijn. Er wordt een
bepaalde samenhang en interactie verondersteld tussen deze factoren in een ruimtelijke setting.
Grünfeld (1970) onderscheidt het woonmilieu in het sociale woonmilieu en het fysieke woonmilieu. De
woning als eenheid onderscheidt hij apart. De drie genoemde elementen samen vormen de habitat. Een
actieve rol van de gebruikers van de omgeving is niet voldoende vertegenwoordigd in deze indeling.
Bovendien is het onderscheid tussen woning en woonmilieu niet duidelijk. Woningen maken namelijk een
belangrijk deel uit van de fysieke structuur van een woonomgeving. Zij hebben daarmee een belangrijke rol in
de beleving van de woonomgeving.
De Leeuw Hartog (1988) definieert het woonmilieu als “de omgevingsfactoren van een afgebakend ruimtelijk
gebied dat door bewoners regelmatig gebruikt en relevant wordt geacht voor hun activiteiten en
communicaties, en waar zij bovendien een bepaalde eenduidigheid aan toekennen ten gevolge van structurele
kenmerken.” Deze benadering voorziet in een actieve rol van de gebruikers. Toch voldoet deze benadering
niet. Dat komt door de afbakening van een ‘ruimtelijk gebied’. Deze ecologische benadering staat niet open
voor een diffuser patroon van activiteiten en betekenisgeving. Het is zeer goed mogelijk dat het gebied dat de
bewoners gebruiken, waar zij activiteiten ontplooien en dat zij relevant achten, niet rond de woning gesitueerd
is, maar bijvoorbeeld rond de camping (Blokland-Potters, 1998). Bovendien gaat De Leeuw Hartog er van
tevoren vanuit dat mensen aan hun woonomgeving een ‘bepaalde eenduidigheid toekennen vanwege
structurele kenmerken’. Het is heel goed mogelijk dat mensen deze eenduidigheid zien, maar dit is zeker niet
van tevoren vast te stellen.
Dignum, Musterd en Ostendorf (1991) maken een onderscheid tussen de woningvoorraad, het woonmilieu
(dit krijgt een voornamelijk functionele en fysieke invulling) en de bevolking. De bevolking heeft in hun
beschrijving een voornamelijk passieve invloed op het woonmilieu. Een meer actieve rol, in bijvoorbeeld de
file:///N|/nethur/pages/research/partnership/DGVH nethur rapport.htm (10 van 153) [30-10-2002 12:56:59]