Mentaal December 2009

MENTAAL
MAGAZINE VAN GGZ NOORD- EN MIDDEN-LIMBURG
MENTALIG
2010
INSPECTIE VOOR GEZONDHEIDSZORG
POSITIEF OVER SEPAREERBELEID RCG
VENLO EN VENRAY
VRIJWILLIGER BELANGRIJKE SCHAKEL
VERMAATSCHAPPELIJKING CLIËNT
PROMOTIE THOMAS LINKA
JAARGANG 5 NR 6
DECEMBER 2009

VAN DE REDACTIE
Op weg naar huis zie ik een adjudant van de Raad van Elf over straat lopen. Op 11 november, (èlfde van de èlfde)
om precies 11 uur en 11 minuten, is in ons Limburg het carnavalsseizoen begonnen. Carnaval zal de komende tijd
vaker het straatbeeld bepalen in Limburg. Verderop zie ik een verlicht Kerstboompje een poging doen om niet in
het niets te verdwijnen. Naast mij zingen huppelende kinderen, geschminkt als zwarte pieten, sinterklaasliedjes.
December is een maand van vele afwisselingen, sfeer en gezelligheid.
In dit nummer hebben we ook geprobeerd een afwisseling in de artikelen te maken. U leest een in memoriam
van dokter Van trier, zenuwarts, die op 87-jarige leeftijd overleden is. Zijn oud-collega dokter A. Kroft vertelt zijn
herinneringen aan hem. Twee vrijwilligerscoördinatoren nemen het vrijwilligerswerk bij GGZ NML onder de loep.
We blikken terug op de behaalde resultaten van de Multi Systeem Therapie. Haydo Gündoğmuş probeert de lezer
te enthousiasmeren over het onderwerp kwaliteitszorg. Een cliënt laat zien, dat je ondanks een opname binnen
de GGZ, hoge prestaties kunt leveren binnen de sportwereld. Capgeminie Consulting heeft gemeten
hoe de instelling ervoor staat wat betreft kennis en gebruik van sturingsinformatie op het gebied van DBC’s.
Roy Kessels vertelt dat hij de Korsakovkliniek gaat begeleiden bij projecten en een sterkere profilering. En
Dr. Thomas Linka, psychiater, psychotherapeut en programmaleider van de Kliniek Paschalis, heeft op 1 oktober
2009 zijn promotietraject aan de Erasmus Universiteit te Rotterdam met de succesvolle verdediging van zijn
proefschrift afgerond. Hierover in deze Mentaal meer.
Ook ziet u een oproep voor een nieuwe columnist. De redactie weet uit ervaring dat deze rubriek hoog scoort bij
de lezer. We willen deze rubriek dan ook graag continueren.
De redactie van Mentaal wenst u veel leesplezier en een voorspoedig,
inspirerend en vooral gezond 2010.
De redactie
02 MENTAAL
2
3
4
5
6
7
8
10
11
12
13
14
17
18
20
22
24
25
26
28
30
32
JAARGANG 5 NR 6 DECEMBER 2009
INHOUD
Van de redactie
Inhoud
Van de voorzitter
IM: dokter Will van Trier
Voortgang Servaashof
Exposities bij GGZ NML, oproep nieuwe columnist
Marlies Buckx, opvolgster Hans Stevens
Recht van spreken
De ontmoeting Belevingsverhaal Henk Kok
Treasury binnen GGZ NML
OnGegrond
Colofon
Samenwerken en afstemmen bepalen succes
Staflid Kwaliteitszorg: Haydo Gündoģmuş
Als je eenmaal een passie hebt
Alcohol, het brein en cognitie
Beter managen DBC's
Wetenschap
IGG
Sterkere begeleiding en profilering Korsakovklinieken
Promotie Thomas Linka
Inspectie gezondheidszorg positief over separeerbeleid
Sterk in Beeldwerk
03 MENTAAL

VAN
DE VOORZITTER
Als voorzitter van de Raad
van Bestuur buig ik me
graag over mijn vaste
column in Mentaal. Ik
hecht daar waarde aan,
omdat het mij de
gelegenheid biedt om op
mijn eigen manier mijn
visie te geven over wat
er binnen en buiten onze
organisatie gebeurt. Deze
uitgave wil ik graag ingaan
op de discussie die is
ontstaan over de definitie
van ziektebeelden zoals
depressie en waarom
GGZ NML geen enkele
reden heeft om zelf
neerslachtig te worden.
ETIKETTERING ZIEKTEBEELDEN
Wellicht heeft u, net als ik, de uitzending van het programma Zomergasten
gezien, waarin hoogleraar wetenschapsgeschiedenis Trudy Dehue te
gast was. Zij is auteur van onder meer ‘De depressie-epidemie’, waarin
zij analyseert hoe het kan dat juist in rijke en welvarende landen steeds
meer mensen lijden aan depressie. Zij laat zien dat wat in de loop van de
geschiedenis als melancholie, neerslachtigheid of depressie beschreven
is, steeds sterk tijdgebonden is geweest. Ze schetst ook het beeld hoe de
‘depressie-epidemie’ is verbonden met het huidige maatschappelijke ideaal
van het maakbare individu: we zijn zelf verantwoordelijk geworden voor
ons lot: schoonheid en succes zijn een keuze geworden, en het antidepressivum
steeds meer een ‘prestatiepil’.
Wat mij ook is bijgebleven, is dat zij vraagtekens plaatst bij de definitie van
depressie. Het lijkt een containerbegrip te zijn geworden. Haar vraagtekens
staan niet op zichzelf. Ik merk dat er in onze samenleving een discussie
aan het ontstaan is over de etikettering van ziektebeelden. Psychose,
ADHD, depressie, enz. Wat verstaan we er eigenlijk onder? En bestaat schizofrenie?
Of moeten we praten over het disfunctionele perceptie syndroom,
zoals prof. dr. Jim van Os voorstelt?
De discussies over de definities van ziektebeelden en de behandelwijzen
geven aan hoe dynamisch ons werk is. Wat we vandaag bedenken, staat bij
wijze van spreken morgen al ter discussie omdat wij in beweging zijn én
de wereld om ons heen in beweging is. Wij krijgen nieuwe inzichten en de
ziekte zelf
evolueert. Dat maakt het uitdagend om naar de toekomst te kijken.
Terugkijken is minder complex: dat is immers gebeurd. Als ik terugkijk naar
het jaar 2009, dan is er geen enkele reden voor GGZ NML om neerslachtig
te worden. Integendeel. We hebben met z’n allen veel goede zaken gerealiseerd
én we zullen het jaar financieel gezond afsluiten. Dat is een prima
prestatie en een mooie gedachte om het jaar uit te luiden.
Ik wens u en uw dierbaren prettige feestdagen en een goed en gezond
2010. En hoe u ‘goed en gezond’ definieert, bepaalt u helemaal zelf.
IN MEMORIAM; ZENUWARTS
DOKTER WILL VAN TRIER
Op 2 september 2009 overleed dokter Van Trier op 87-jarige leeftijd. Wij vroegen zijn
collega en vroegere geneesheer-directeur dokter Anton Kroft om zijn woorden.
Hij vertelde ons het volgende.
“Dokter Van Trier begon zijn loopbaan in Noord-Limburg in 1954 toen hij als vierde geneesheer voor ruim 1.100 patiënten kwam
werken op St. Servatius in Venray. Hij was al snel een centrale kracht en niet weg te denken in de wat schrale medische bezetting
van het instituut in die dagen. Het was in de tijd dat er nog geen sociaal psychiatrische dienst bestond. Er werd van de artsen, die
verbonden waren aan een inrichting, verwacht dat zij ook buiten het instituut zouden werken in de zogenaamde nazorgdiensten.
Dokter Van Trier heeft hieraan ruimschoots zijn bijdrage geleverd.
Hij was in zijn leven een actieve man en een harde werker. Jarenlang heeft hij zich ingezet voor de patiënten van St. Servatius.
Naast zijn werk als psychiater was hij ook jarenlang als waarnemend medisch directeur een centrale figuur in de organisatie van
het instituut. Zijn werk daar was erg belangrijk en zijn inzet was medebepalend voor wat St. Servatius op het gebied van de
geestelijke gezondheidszorg betekende.
Begin 1960, toen de stafbezetting op St. Servatius wat ruimer was geworden, greep dokter Van Trier de kans om zich alsnog te
specialiseren tot zenuwarts in Nijmegen. Daardoor werd het mogelijk dat hij als psychiater ging werken aan het ziekenhuis in
Boxmeer. We kunnen dus zeggen dat Will een, zoals men dat vroeger noemde, “welbesteed” leven heeft gehad.
Het is niet alleen indrukwekkend wat dokter Van Trier allemaal
gedaan heeft; indruk maakte hij ook als persoon. Hij was een
persoonlijkheid, rustig en evenwichtig, met een bezonken oordeel
over belangrijke zaken in het leven. Hij was betrouwbaar,
je kon op hem bouwen. Als hij iets beloofde, kon je er zeker van
zijn dat het ook gebeurde. Hij was een man die nooit conflicten
veroorzaakte. Integendeel: door zijn inzicht en wijsheid wist hij
conflicten op te lossen. Hij was een sociaal voelende man. Dit
bleek niet alleen uit zijn werk als psychiater. Het uitte zich ook
in de vele sociale contacten die hij had. Hij betekende veel voor
de Adelbertvereniging, was lid van de Rotary club en lid van de
Probusclub. In al deze clubs werd hij gewaardeerd om zijn vriendschap
en zijn waardevolle bijdragen aan de discussies, waarin hij
vaak blijk gaf van een verrassend inzicht in bepaalde problemen.
Hij vertoefde graag op zijn werkkamer tussen zijn boeken.
Hij bleef daarmee op de hoogte van geloof en wetenschap, van
culturele en maatschappelijke problemen. Hij was vader van
een prachtig gezin, hield erg van zijn vrouw en kon met trots
en warmte vertellen over zijn kinderen en kleinkinderen.
Hij genoot van de omgang met zijn vrienden in zijn bridgeclub, zijn wijnclub, want hij hield van een glas goede wijn, of zo
maar van gezellig op bezoek gaan of bezoek ontvangend.
Toen ik enkele dagen voor zijn dood afscheid van hem nam en hem voor de laatste keer de hand drukte, zei hij tegen mij:
”Anton, ik heb een mooi en goed leven gehad.” Ik was ontroerd en blij, omdat hij op het einde van zijn leven dat met volle
overtuiging zeggen kon. Blij ook omdat ik het zo hartgrondig met hem eens kon zijn.
Will heeft ons nu verlaten, maar wij koesteren de herinnering aan hem. De herinnering aan een man wiens leven mooi en
goed was.
Namens de leden van de medische staf geven we blijk van ons medeleven,
Alphons van Nispen tP
Psychiater, voorzitter medische staf
04 MENTAAL 05 MENTAAL

St. Servatiusweg 31 t/m 177 oneven
(73 zorgappartementen)
De verhuizing van de toekomstige bewoners naar de
appartementen heeft inmiddels grotendeels plaatsgevonden.
De verhuizingen zijn door de zorgvuldige
voorbereidingen van alle betrokken voorspoedig
verlopen. De 73 zorgappartementen zijn nu bijna
allemaal bezet. De aanleg van de infrastructuur is in de
afrondende fase. Het gras is ingezaaid, de lantaarnpalen
zijn geplaatst en het laadperron, de hellingbaan en
toegangswegen zijn aangelegd. In het voorjaar zal de
aanplant van het overige groen rondom de
appartementen gaan plaatsvinden.
Wij hopen dat de nieuwe woning een positieve
bijdrage zal gaan leveren in het behandeltraject van
de bewoners.
Binnenhof
Het gras in de binnenhof is ingezaaid waardoor het
parkachtige karakter van Servaashof steeds duidelijker
zichtbaar wordt. In de winterperiode zullen de voorbereidingen
getroffen worden voor de aanplant van
bomen en de realisatie van een deel van het park in
de buitenhof. Deze werkzaamheden willen we in het
voorjaar gaan uitvoeren.
Maaike van Lipzig
SERVAASHOF
VOORTGANG SERVAASHOF
Theo Kellenaers
EXPOSITIES BIJ
GGZ NOORD- EN
MIDDEN-LIMBURG
In het hoofdgebouw van GGZ NML aan de
Stationsweg te Venray zullen de komende
maanden twee exposities plaatsvinden.
De eerste expositie is een hommage aan Theo Kellenaers.
Zijn werken zijn te bezichtigen op de 1ste verdieping van het
hoofdgebouw van 13 november 2009 t/m 1 januari 2010.
Van 12 december 2009 t/m 3 januari 2010 vindt er eveneens
in het hoofdgebouw, maar dan op de benedenverdieping, een
expositie plaats van de fotogroep eXposure-Venray. In deze
expositie toont de fotogroep haar werk van de laatste vijf jaar.
Zij proberen in hun fotografie tot uitdrukking te brengen ‘dat
er iets gebeurt’ of dat het ‘ergens over gaat’.
Exposities
Stationsweg 46 Venray.
Openingstijden maandag t/m vrijdag van 09.00-17.00 uur,
zaterdag en zondag van 13.00 – 17.00 uur. Op 25 december en
1 januari gesloten.
OPROEP VOOR
COLUMNIST
Voor Mentaal zijn wij op zoek naar een nieuwe
columnist die elke twee maanden de column, zoals
voorheen bekend onder de namen ‘Flikje van Drost’
en ‘Kollummerkasie’, wil gaan schrijven tegen een
kleine vergoeding.
Wanneer het schrijven van columns je aanspreekt
en je bent werkzaam binnen de geestelijke gezondheidszorg,
willen we je vragen een korte (proef-)
column te schrijven en op te sturen naar de
redactie van Mentaal, mentaal@ggznml.nl vóór
30 december 2009. Uiteraard onder vermelding
van je naam, emailadres en telefoonnummer.
06 MENTAAL 07 MENTAAL

MARLIES BUCKX OPVOLGSTER VAN VRIJWILLIGERSCOÖRDINATOR HANS STEVENS
‘VRIJWILLIGER BELANGRIJKE SCHAKEL
VERMAATSCHAPPELIJKING CLIËNT’
Marlies Buckx is per 1 oktober de nieuwe vrijwilligerscoördinator van GGZ NML. Zij is de
opvolgster van Hans Stevens, die sinds 1 oktober geniet van zijn vervroegd pensioen. In een
dubbelinterview nemen de gaande man en de komende vrouw het vrijwilligerswerk bij GGZ
NML onder de loep.
Wat zijn tendensen in het vrijwilligerswerk bij
GGZ NML?
Hans Stevens: “Dat er steeds meer vrijwilligers komen van
buiten Venray en dat ook de locaties buiten Venray steeds
vaker om vrijwilligers vragen. Het vrijwilligerswerk was heel
lang vooral in Venray geconcentreerd. Dat is aan het veranderen.
Locaties van GGZ NML in Venlo beginnen steeds
meer te vragen of er vrijwilligers beschikbaar zijn voor
bepaalde taken of activiteiten. En gelukkig melden zich ook
steeds meer vrijwilligers van buiten Venray aan. Dat heb ik
kunnen zien aan de onkostendeclaraties. Die zijn gestegen,
met name door de reiskosten.”
Marlies Buckx: “Er komt ook een nieuwe generatie
vrijwilligers aan. Jongeren die bijvoorbeeld hun stage willen
invullen met vrijwilligerswerk. Of die werkervaring willen
opdoen. Of mensen die tussen twee banen inzitten en
willen overbruggen. Die zien vrijwilligerswerk als een leuk
alternatief. Dat is op zich prima, maar het nadeel is dat ze
vaak vrijwilligers voor korte termijn zijn. Als de stage
is afgelopen of als ze nieuw werk hebben, zijn ze weer
gevlogen. Dat past bij de hedendaagse zapcultuur van met
name jongeren.”
Hans Stevens: “Het is tegenwoordig sexy om vrijwilligerswerk
te doen. Staat goed op het CV. Maar vergeet niet dat
cliënten vaak juist gebaat zijn bij continuïteit. Het is voor ze
van belang dat ze vertrouwde gezichten zien.”
“Het is tegenwoordig sexy om vrijwilligerswerk te doen. Staat goed op het CV.
Maar vergeet niet dat cliënten vaak juist gebaat zijn bij continuïteit.
Het is voor ze van belang dat ze vertrouwde gezichten zien”.
Hoeveel vrijwilligers staan er ingeschreven bij GGZ NML?
Marlies Buckx: “Op dit moment zijn er 235 ingeschreven
vrijwilligers. Ik ben bezig om met name hun wensen en
verwachtingen goed in kaart te brengen. Zij zijn gemotiveerd
en hebben een betrokkenheid bij de cliënten en het
werk van GGZ NML. Dat moeten we koesteren. Ik wil dan
ook niet alleen vrijwilligers werven, maar ook de huidige
vrijwilligers behouden.”
Hans Stevens: “Begeleiding van vrijwilligers is van cruciaal
belang, zeker in het begin. Vrijwilligers moet je begeleiden,
inwerken, coachen en vooral het gevoel geven dat ze
onderdeel van het geheel uitmaken. Een vrijwilliger mag
niet het gevoel hebben dat hij of zij ‘erbij hangt’. Daarom is
het ook belangrijk dat de afdeling, waar de cliënt verblijft
of actief is, die vrijwilliger adequaat betrekt tijdens de
inwerkperiode. Een vrijwilliger moet zich thuis gaan voelen
in een team. Hij of zij moet weten wie het aanspreekpunt
is. En ook zaken als onkosten tijdig betalen, moet goed zijn
geregeld. Daar moet een vrijwilliger niet over hoeven te
gaan zeuren.”
Marlies Buckx: “We willen vrijwilligerswerk organisatiebreed
opzetten binnen alle afdelingen van GGZ NML. Dat
moet wel door leidinggevenden worden ondersteund en
gedragen. Op de werkvloer moet ook het begrip komen dat
vrijwilligers deel uitmaken van het geheel en dat ze een
belangrijke aanvulling zijn op wat wij de cliënt te bieden
hebben. Je kunt ook aan andere werkzaamheden denken
dan alleen het begeleiden van activiteiten of een gezelschap.
Daarnaast is de vrijwilliger een belangrijke schakel
voor de vermaatschappelijking van de cliënt.”
Kunnen vrijwilligers zelf bepalen welke werkzaamheden
ze wel of niet willen doen?
Marlies Buckx: “Ja, de vrijwilliger bepaalt dat zelf. Daarom
is het ook zo belangrijk om te weten wat vrijwilligers
willen, wensen en verwachten. Wij proberen om de juiste
match te maken: waar is een vrijwilliger nodig en welke
vrijwilliger vindt het leuk om dat type werk te doen?”
Hans Stevens: “Het voordeel van GGZ NML is dat de aard
van het vrijwilligerswerk zo divers is. Er zijn heel veel
mogelijkheden om vrijwilligerswerk te doen. Ook de
frequentie kan heel verschillend zijn: van meerdere keren
per week tot een enkele keer per maand.”
Is het moeilijk om voor bepaalde werkzaamheden
vrijwilligers te vinden?
Marlies Buckx: “Voor een verpleegafdeling is het vaak lastig
om vrijwilligers te krijgen. Je moet dan denken aan bijvoor-
beeld gaan wandelen met een cliënt, met hem of haar naar
de kapper gaan, boodschappen doen, enz. Dus heel praktische
werkzaamheden.”
Hans Stevens: “Dat komt mede omdat dergelijke praktische,
alledaagse zaken geen hobby van vrijwilligers zijn. Wat je
ziet is dat mensen vaak ergens een hobby aan hebben, zoals
vissen, computers of fotografie, en die hobby binnen hun
vrijwilligerswerk best willen delen met cliënten. Dat vinden
ze leuk. Maar dat is anders dan een uur met een cliënt in een
rolstoel gaan wandelen. Terwijl ook deze cliënten reikhalzend
naar zo’n uitstapjes uitkijken.”
Vanuit het vrijwilligerswerk klinken steeds vaker geluiden
op dat zij werkzaamheden verrichten die voorheen door
professionals werden uitgevoerd. Herkennen jullie dat?
Hans Stevens: “Die verschuiving is wel aan het plaatsvinden.
Sommige klussen die vroeger door beroepskrachten werden
uitgevoerd, bijvoorbeeld tuinieren of klusjes opknappen in
het kader van activerende therapie, worden steeds vaker
in handen gelegd van vrijwilligers. Omdat er is bezuinigd,
omdat medewerkers geen of te weinig tijd meer hebben voor
bepaalde taken. Vrijwilligers beginnen dat ook te beseffen.
Niet dat ze het werk niet graag doen, maar wel dat ze werk
verrichten dat voorheen door beroepskrachten werd gedaan.”
Marlies Buckx: “Wat daarbij belangrijk is, is dat een vrijwilliger
nooit de verantwoordelijkheid mag dragen. Die ligt bij de
professionals. Dat moet duidelijk en geborgd zijn.”
Hans, doe je vrijwilligerswerk nu je van je vervroegd
pensioen geniet?
“Ik had me écht voorgenomen om géén vrijwilligerswerk te
gaan doen, met name niet in de zorg. Dat heb ik enkele weken
volgehouden. Onlangs heeft een kennis een nieuwe heup
gekregen en ik ben zijn coach geworden. Was ik toch weer
vrijwilligerswerk aan het doen. Dat zit blijkbaar in mijn genen.”
Zou je Marlies nog een advies kunnen meegeven?
“We hebben de overdracht prima geregeld, dus ik heb haar
goed kunnen voorbereiden en inwerken. Wat belangrijk is, en
dat heeft ze ook al aangegeven: begeleid vrijwilligers goed,
maak ze deel van het team waartoe de cliënt behoort en zorg
ervoor dat het vrijwilligerswerk goed wordt verankerd binnen
GGZ NML. Ik heb wel eens het gevoel gehad dat vrijwilligerswerk
niet serieus genoeg werd genomen en onvoldoende was
geïntegreerd in de organisatie. Ik weet dat Marlies daarin
verandering wil brengen. Daarom is zij als vrijwilligerscoördinator
nu onderdeel van P&O. Die verankering is belangrijk.”
Afscheid
Hans Stevens neemt op zondag 13 december in hotel Asteria tijdens de jaarlijkse feestavond voor
de vrijwilligers afscheid.
08 MENTAAL 09 MENTAAL

RECHT
VAN SPREKEN
Juridische kwesties die in de hulpverleningspraktijk
kunnen spelen, stellen we in deze rubriek
aan de orde. Voor vragen en/of opmerkingen kunt
u terecht bij Renée Talma, staflid juridische zaken
van GGZ Noord- en Midden-Limburg.
Mag een begeleider met een prikpen
intraveneus insuline toedienen?
Insuline spuiten is een voorbehouden handeling. De
begeleider mag slechts de insuline injecties toedienen
indien er een opdracht is gegeven door een bevoegd
arts en indien hij voldoende bekwaam is tot het geven
van de injectie. Bekwaamheid tot het geven van een
insuline injectie betekent niet alleen dat degene weet
hoe hij technisch een injectie moet geven maar ook
waarvoor hij deze geeft, wat mogelijke complicaties
zijn, hoe in zo’n geval te handelen en dergelijke.
Verder dient de opdrachtgevende arts zonodig aanwijzingen
te geven, toezicht te houden en moet de
mogelijkheid van tussenkomst zijn verzekerd. Zowel
de opdrachtgevende arts als de uitvoerder dienen
bekwaam te zijn tot het geven van de injectie
Bron:
Vraagbaak Psychiatrie en recht,
GGZ-Nederland, 2007
Toevoeging R. Talma: binnen GGZ NML bestaan
diverse protocollen die zien op de regeling van
voorbehouden- risicovolle en basishandelingen (zie
Handboek Kwaliteit). In deze protocollen is bepaald
dat binnen onze instelling voorbehouden- en risicovolle
handelingen slechts verricht mogen worden
door BIG- geregistreerde verpleegkundigen en geselecteerde
ziekenverzorgenden, die tevens beschikken
over een nominatieve bekwaamheidsverklaring. In het
geval van verpleegkundigen kan dit zonder toezicht
en tussenkomst. Bij ziekenverzorgenden dient de arts
zich ervan te vergewissen of en hoe toezicht en tussenkomst
is geregeld. Uiteraard moet er altijd een
opdracht zijn van een bevoegd en bekwaam arts en
moet de uitvoerder zich voldoende bekwaam achten.
Overigens mogen voorbehouden- en risicovolle
handelingen in noodsituaties door iedereen worden
uitgevoerd.
DE ONTMOETING
In deze rubriek staat het contact centraal
tussen een behandelaar en een cliënt.
Henk van Vorselen is woonbegeleider binnen de
divisie Verslavingszorg.
Bram
Een apart figuur van bijna vijftig jaar met een vochtopname van een
kameel. Ik kom hem regelmatig tegen op adressen waar ik naartoe
gestuurd word voor woonbegeleiding. Op de meeste adressen is er
vroeg of laat overlast die door Bram veroorzaakt wordt. Hij wordt
dan afwisselend door politie of de ambulance afgevoerd. Maar volgens
eigen zeggen heeft dat in ieder geval nooit iets met alcohol
te maken, maar met zijn medicijngebruik. Het is maar hoe je het
noemt.
Het drankprobleem heeft hij alleen als hij niets meer te drinken
heeft. Zijn omgeving is erachter gekomen toen ze hem een keer
nuchter gezien hebben. Op een bepaald moment heb ik zelfs het
‘genoegen’ gehad hem als woonbegeleider bij te mogen staan. In
zoverre je van wonen kunt spreken. Dit komt door het stellen van
prioriteiten. Zijn eerste prioriteit was ‘tanken’ en de laatste prioriteit
je huis op orde houden. Tijdens een huisbezoek was je eerst tien
minuten kwijt een stoel te vinden en deze vervolgens te ontdoen
van restanten shoarma, pizza, borden en bestek. Als ik dan vroeg
hoe die puinzooi kon ontstaan, was het antwoord: “Ik was een
rekening van Essent aan het zoeken en toen kwam er een hele hoop
papier uit de kast”. “Oh, ik wist niet dat ze de rekeningen tegenwoordig
op lege wijnpakken drukken. Nu snap ik het. En dat halve
bord shoarma dat tussen deze ‘facturen’ langzaam op eigen kracht
begint te bewegen, komt zeker van de VGZ?” Wat ik kon doen, was
hem er constant op wijzen dat hij door zijn bakken overlast vroeg of
laat uit zijn flat geknikkerd zou worden. Ik beschreef hem het leven
op straat en het slapen in de nachtopvang. “Daar ga ik niet naar
toe”, sprak hij, “want daar moet je al je bezittingen ‘s nachts vasthouden”.
“Alleen de eerste nacht Bram, want in jouw toestand heb je
de tweede nacht al niets meer”. Zelfs deze schrikbeelden weerhielden
onze grote vriend er niet van regelmatig de sleutel te vergeten
en via steen en ruit toch binnen te komen, tot grote vreugde van
medebewoners en de bouwvereniging. Ook kwamen de meest sinistere
figuren bij hem op bezoek. Of erger nog, bleven er geruime tijd
‘wonen’ met alle gevolgen van dien. Bij Bram was iedereen welkom.
Hij had een groot hart en als de hulpzoekende uiteindelijk vertrok,
zat hij meestal weer een tijd zonder telefoon, geld, medicijn. Maar
nooit zonder zijn rotzooi.
Zo’n beetje alle lichaamsdelen zijn al een keer kapot geweest door
ongelukken, aanrijdingen, in glas vallen. Maar nogmaals: nooit door
alcoholgebruik. Ik noemde het ‘zelfmoord op afbetaling’ toen ik
hem in het ziekenhuis opzocht na weer een ongeval. Ik vroeg hem
waarom hij er niet gelijk een eind aan maakte in plaats van in termijnen.
Zijn antwoord was: “Met mijn geluk kom ik vast en zeker
in een rolstoel terecht als ik hier naar beneden spring”. Ik keek over
de rand en zag geen rolstoel. Dus ik vertelde hem: “Dan moet je wel
heel veel geluk hebben”.
TREASURY GGZ NML
Treasury is het beste te omschrijven als een verzameling van taken die zich
richt op het sturen, beheren en bewaken van financiële posities, financiële
stromen en de aan deze posities en stromen gerelateerde risico’s.
Treasury is binnen de gezondheidszorg veel belangrijker
geworden door de wijzigingen in de bekostigingssystematiek.
In het verleden werden GGZ-instellingen
maandelijks bevoorschot. Met ingang van 1 januari
2008 zijn de DBC’s (Diagnose behandelcombinaties)
ingevoerd. Per 1 januari 2010 worden ook nog eens de
ZZB’s (Zorgzwaartebekostiging) en de DBBC’s (Diagnose
Behandel en Beveiliging Combinatie) ingevoerd waardoor
GGZ NML mogelijk weer een financiering moet regelen.
Uiteindelijk wordt waarschijnlijk per 1 januari 2011 de
integrale bekostiging ingevoerd.
Door deze ontwikkelingen heeft GGZ NML meer aandacht
gekregen voor treasury en heeft dit binnen de instelling
meer gestalte gegeven. Er is al een treasurycomité opgericht
en een treasurystatuut opgesteld. De treasuryfunctie
wordt binnen GGZ NML door Niels Hendrix in nauwe
samenwerking met het hoofd EAD en de concerncontroller
uitgevoerd.
In 2005 is GGZ NML lid geworden van het Waarborgfonds
voor de Zorgsector. Om toegelaten te worden tot het WfZ
moest GGZ NML aan strenge selectiecriteria voldoen. De
belangrijkste reden om lid te worden is het prijsvoordeel op
leningen. Nadat GGZ NML lid was geworden van het WfZ
heeft zij haar leningportefeuille doorgelicht.
Door de grote uitgaven aan nieuwbouw en de gewijzigde
financiering heeft GGZ NML een steeds grotere behoefte
aan liquide middelen gekregen. Om deze reden heeft GGZ
NML in 2008 een rondje gemaakt voor het huisbankierschap
van GGZ NML. Toen GGZ NML het rondje met de
banken bijna afgerond had, kwam daar ook nog eens de
kredietcrisis overheen waardoor eerder uitgebrachte offertes
niet nagekomen konden worden. Hierdoor moest dit
traject weer opnieuw doorlopen worden waardoor GGZ
NML een aantal maanden in 2008 zeer krap in de liquide
middelen zat. Uiteindelijk heeft GGZ NML gekozen om met
het huisbankierschap over te gaan naar de Rabobank.
GGZ NML doorloopt op dit moment een offertetraject om de
bestaande kasgeldleningen om te zetten naar langlopende
financiering waarbij bekeken wordt hoe de renterisico’s
afgedekt kunnen worden.
De komende jaren zorgen de ZZB-financiering en de integrale
bekostiging weer voor extra druk op de liquiditeitspositie.
Net als bij de DBC’s zal GGZ NML ook bij deze nieuwe ontwikkelingen
weer op onbekendheid bij de financiers stuiten
waardoor er flink getrokken moet worden om alle gelden
binnen te krijgen.
De financiering lijkt soms een probleem van EAD, maar niets
is minder waar. Heel veel mensen binnen onze organisatie
kunnen invloed uitoefenen op de liquiditeitspositie van GGZ
NML. Denk hierbij bijvoorbeeld aan de tijdigheid, juistheid
en volledigheid van de registratie van de productie en (zorg)
activiteiten die ervoor zorgen dat er op tijd gefactureerd kan
worden.
Daarnaast is het belangrijk om er bij stil te staan dat contracten
die afgesloten worden ook van invloed zijn op de
liquiditeitspositie en dus ook op de rentekosten van GGZ
NML. Wanneer alles op basis van nacalculatie gefinancierd
wordt moet GGZ NML zelf alles voorfinancieren. In dat geval
is het verstandig om een bevoorschotting af te spreken.
Het kasboekje van GGZ NML is dus een verantwoordelijkheid
voor ons allemaal!
Truus Offermanns
Niels Hendrix
Hilal Uysal - Cosgun
Henk van Vorselen
10 MENTAAL 11 MENTAAL
2005
Toetreding
tot het
WtZ
2006 2007 2008 2009 2010 2011
Treasurystatuut
Doorlichten
bestaande
leningportefeuille
DBCfinanciering
Rondje huisbankierschap
Kredietcrisis
Omzetten
kasgeld naar
langlopende
financiering
ZZBfinanciering
Integrale
bekostiging

ON
GEGROND KLACHT
GGZ Noord- en Midden-
Limburg heeft een
Klachtencommissie voor
Cliënten op grond van de
Wet Klachtrecht Cliënten
Zorgsector (WKCZ) en de
Wet Bijzondere Opnemingen
in Psychiatrische
Ziekenhuizen (BOPZ).
Een cliënt of degenen die
optreedt namens de cliënt
kan een klacht indienen bij
deze commissie als hij of
zij bezwaar heeft tegen
een gedraging van een
medewerker of een
handelwijze van de
instelling jegens de
cliënt of tegen een
beslissing met betrekking
tot de behandeling of
begeleiding die gevolgen
heeft voor de cliënt.
De commissie verklaart
de klacht gegrond of
ongegrond en brengt
haar oordeel ter kennis
van de Raad van Bestuur
die vervolgens maatregelen
kan treffen.
Ad Burgmans verzorgt deze rubriek in opdracht als jurist van ADJUST juridisch advies.
De heer Z. diende een klacht in tegen een terreinverbod
dat hem vanwege ernstige overlast werd
opgelegd voor de duur van drie maanden.
Relevante feiten
Z. is patiënt van GGZ Noord- en Midden-Limburg en woont in een beschermde
woonvorm buiten het terrein van de Servaashof. Zijn vriendin is als patiënt
opgenomen in de kliniek van de Langdurende Zorg Intensief 3. Zij hebben al
twee jaar een relatie. Hij haalt en brengt haar vaak met de auto. In en rondom
de kliniek zou hij regelmatig overlast veroorzaken: dreigende uitlatingen naar
verplegend personeel, het dumpen van afval voor het gebouw, het negeren van
parkeerverboden, rijden onder invloed en het onder druk zetten van andere
patiënten om dingen te doen of spullen binnen te smokkelen voor zijn vriendin.
Op dit gedrag is Z. herhaaldelijk aangesproken door psychiater K, behandelaar
van de vriendin, tevens verweerder in deze zaak. Dat heeft niet tot een verbetering
geleid. Daarom heeft K. een terreinverbod voor Z. aangevraagd. De Raad van
Bestuur heeft een terreinverbod afgekondigd voor drie maanden en van toepassing
verklaard op alle locaties van GGZ NML in Venray en Oostrum. Nadat Z.
hiertegen bij de Klachtencommissie een schorsingsverzoek had ingediend,
heeft de Raad van Bestuur het terreinverbod omgezet in een pandverbod voor
de kliniek Intensief 3 en een straal van 100 meter rondom de kliniek met
handhaving van de periode van drie maanden.
Verweer
Ter zitting verklaarde de verweerder dat hij inhoudelijk behandelverantwoordelijke
is van de vriendin van de klager en niet van de klager. Hij heeft het terreinverbod
aangevraagd ter bescherming van die vriendin, nadat hij eerst gesproken
heeft met de persoonlijke begeleiders van beide patiënten. Dit heeft niet tot een
verbetering geleid. Hij somde nogmaals de overlast op die Z. veroorzaakte. Hij
heeft de behandelaar van de klager van de maatregel op de hoogte gesteld.
Tegenverweer
Z. ontkende de meeste feiten die hem ten laste werden gelegd. Hij had wel eens
woorden met de verpleging, maar hij zou geen afval op straat hebben gedumpt,
zou niet geprobeerd hebben de kliniek binnen te dringen, zou niet op de hoogte
zijn geweest van een parkeerverbod, zou niet onder invloed zijn geweest als hij
zijn vriendin kwam afhalen en zou andere patiënten niet onder druk hebben
gezet. Hij maakte bezwaar tegen een algemeen terreinverbod, omdat hijzelf ook
patiënt is. Hij had het beter gevonden als er een gesprek tussen de behandelaars
had plaatsgevonden en dat daarna met hem gesproken was. Nu is er een terreinverbod
afgekondigd zonder dat zijn behandelaar met hem daarover gesproken
heeft. Bovendien heeft hij nooit een schriftelijke waarschuwing gekregen. Hij
deelde mee dat hij inmiddels met de beveiliging de afspraak heeft dat hij zijn
vriendin aan de zijkant van het hoofdgebouw afhaalt of afzet. Daarom is volgens
hem ook een pandverbod niet langer nodig.
Beoordeling van de Commissie
Het opleggen van een terreinverbod of een pandverbod is een
zeer vergaande maatregel, zeker als het een eigen patiënt betreft,
zo stelde de Commissie. Dat betekent dat er geen andere mogelijkheden
meer moeten zijn om ongewenst gedrag te voorkomen
en er klemmende redenen moeten zijn om deze maatregel toe
te passen. Bovendien moet de maatregel getoetst worden aan
de beginselen van proportionaliteit en subsidiariteit. Tenslotte
dienen bij het opleggen van een terrein of pandverbod de voorgeschreven
formaliteiten in acht te worden genomen en dient de
betrokkene schriftelijk te zijn gewaarschuwd dat zijn activiteiten
kunnen leiden tot het opleggen van een terrein of pandverbod.
De Commissie kwam tot het oordeel dat niet of onvoldoende aan
deze voorwaarden is voldaan. Als de behandelaars met elkaar
overlegd hadden, hadden met klager afspraken gemaakt kunnen
worden en had dit vastgelegd kunnen worden in zijn behandelplan.
Een algemeen terreinverbod is buiten proporties, omdat de
overlast beperkt was tot de directe omgeving van de kliniek. Ook
ontbrak een schriftelijke waarschuwing vooraf.
Uitspraak
De Klachtencommissie verklaarde de Klacht van de heer Z. dat
hem ten onrechte een terrein c.q. pandverbod is opgelegd voor
gegrond.
Commentaar
Het gaat hier niet om een vrijheidsbeperking in het kader van de
BOPZ. Het gaat niet om een gevaar dat opgeheven moet worden,
maar meer om het doen stoppen van overlast. Je zou kunnen
zeggen dat de openbare orde in het geding is. Artikel 138 van
het Wetboek van Strafrecht gaat over het onbevoegd of wederrechtelijk
zich bevinden op bepaalde plaatsen. Een eigenaar van
een pand kan om deze reden zonder meer iemand de toegang tot
het pand ontzeggen. Een terreinverbod voor een privéerf ligt in
dezelfde lijn. De Servaashof is eigenlijk geen privéterrein meer,
omdat het openbaar is gemaakt voor publiek. Alleen al daarom
stuit een terreinverbod dat opgelegd wordt door het bestuur
van de instelling op bezwaren. In de toekomst zal dat meer de
bevoegdheid van de burgemeester zijn. In dit geval gaat het
om een patiënt van de instelling zelf. Dan heb je niet alleen te
maken met het handhaven van de openbare orde, maar ook met
de behandeling van de patiënt. Als een patiënt overlast veroorzaakt,
zal dit opgepakt moeten worden in de behandeling van de
patiënt. Dat is blijkbaar hier te weinig gebeurd.
TELEFOONNUMMERS
Arbodienst Achmea Vitale
0475-399899, Lisette de Bruijn, bedrijfsarts:
lisette.de.bruijn@achmea-arbo.nl, Louis Thissen,
bedrijfsarts: louis.thissen@achmea-arbo.nl
GGZ Noord- en Midden-Limburg algemeen
0478-527527
Personeelsvertrouwenspersoon:
John Blankers, 0475-399899,
john.blankers@achmea-arbo.nl
Klachtencommissie individuele medewerkers
0478-527597, avandenberg@ggznml.nl,
Commissie sociale begeleiding: 0478-527597,
avandenberg@ggznml.nl
Ondernemingsraad
0478-527245
Ziek- en herstelmelding
0478-527161
COLOFON
Redactie mentaal
Eleän Mulder-Verleg, hoofd- en eindredacteur
Sabine Nicolasen, bureau communicatie
Ans Swillens, Informatiecentrum Geestelijke Gezondheid
Karin Geerkens, Paschalis
Truus Offermans/Hilal Uysal-Cosgun, EAD
Kim Waskowskij, specialistische functies
Diana Wong Si Kwie, RCG Venray
Paul de Bijl, divisie PIA
Mentaal is het magazine van GGZ Noord- en
Midden-Limburg voor (oud-)medewerkers, vrijwilligers en
externe relaties en verschijnt zes keer per jaar.
Uitgave
bureau communicatie GGZ Noord- en Midden-Limburg.
Oplage
2.450 exemplaren
Vormgeving
Ohho Venray
Fotografie
Johan Flapper, GGZ Noord- en Midden-Limburg, Hans van
der Beele, Sevenum, bureau communicatie GGZ Noord- en
Midden-Limburg.
Drukkerij
ARS Grafisch Roermond
Redactieadres
GGZ Noord- en Midden-Limburg, bureau communicatie,
t.a.v. E. Mulder-Verleg, postbus 5, 5800 AA Venray,
tel. 0478-527186, mentaal@ggznml.nl
Deadline volgende nummer
15 januari 2010. Foto’s gescheiden van tekst – dus als
apart jpg-bestand – aanleveren. Voor meer informatie
zie www.ggznml.nl of het intranet. Indien u besluit uw
abonnement te beëindigen, kunt u dit kenbaar maken via
mentaal@ggznml.nl of schriftelijk via het redactieadres.
12 MENTAAL 13 MENTAAL

SAMENWERKEN
EN AFSTEMMEN
BEPALEN SUCCES
Anderhalf jaar na de start: een goed moment om terug te blikken op de behaalde
resultaten van de Multi Systeem Therapie (MST) tijdens een werkconferentie.
Er was een goede opkomst van netwerkpartners en verwijzers die MST een warm
hart toedragen. De middag werd druk bezocht door een gemengd gezelschap van
verwijzers/stafleden van Bureau Jeugd Zorg, Raden, Justitie, Veiligheidshuizen en
de ambtenaar leerplichtzaken. Samen zijn verbeterpunten geformuleerd voor
samenwerking in de toekomst.
De werkconferentie die op 1 oktober 2009 plaatsvond,
was bedoeld om informatie te verstrekken over de
werkwijze van MST, terug te blikken op de resultaten van
april 2008 tot en met augustus 2009 en te komen tot
afstemming in de samenwerking met verwijzers en
netwerkpartners.
In april 2008 is GGZ NML in Venray gestart met de Multi
Systeem Therapie (MST). MST is een intensief ambulant
behandelingsprogramma dat ingezet wordt voor jongeren
van 12 tot 18 jaar met ernstig antisociaal en delinquent
gedrag. MST beschouwt niet alleen de jongere als
cliënt maar ook zijn of haar omgeving. Om resultaten
te bereiken vinden de interventies plaats in alle systemen
waar de jongere deel van uitmaakt. Onontbeerlijk
voor het behalen van goede resultaten en verwijzingen
voor MST is intensieve samenwerking en afstemming
met verwijzers (Bureaus jeugdzorg) en netwerkpartners
(Raad voor de Kinderbescherming, Rechters, Officieren
van Justitie, veiligheidshuizen, scholen, gemeenten). Om
MST in de provincie goed in te bedden hebben we deze
werkconferentie voor de samenwerkingspartners voor de
tweede keer georganiseerd. Dit moment hebben we ook
aangegrepen om de uitbreiding van een tweede team in
Zuid-Limburg bekend te maken. De vraag vanuit de zorginstellingen
naar MST is zo groot dat een tweede team
van vier therapeuten en een supervisor in Kerkrade per
september 2009 van start is gegaan.
Het openingswoord werd verricht door dhr. F. van Ool
( directeur Specialistische Functies GGZ NML), waarna Ria
Schroer (supervisor team Noord) inhoudelijk de ontwikkelingen
van MST van het afgelopen jaar heeft verduidelijkt
door het geven van de resultaten met behulp van cijfers.
Klanten MST
De verwijzers, met name de Bureaus Jeugdzorg, zijn de
belangrijkste leveranciers aan MST.
Zij hebben in de periode april 2008 tot en met augustus
2009 in totaal 67 jongeren aangemeld voor MST. BJZ
Venlo staat aan kop met 32%, gevolgd door BJZ Roermond
met 26%, BJZ Kerkrade en Maastricht met 15%, met als
hekkensluiters BJZ Weert met 12% en Venray met 9%.
In de tabel op de pagina hiernaast ziet u enkele algemene
gegevens van de doelgroep gebaseerd op de periode april
2008 tot en met augustus 2009.
Bij alle aanmeldingen, vanuit strafcivielrechtelijke en
vrijwillig kader is sprake van ernstige gedragsproblemen,
een dreigende uithuisplaatsing of behandeling bij terugplaatsing
naar huis.
MST is een intensief ambulant behandelingsprogramma dat ingezet wordt voor
jongeren van 12 tot 18 jaar met ernstig antisociaal en delinquent gedrag.
Kenmerk Aantal / Waarde
Trouw aan MST-behandelingsmodel
Monitoren van de kwaliteit van de MST-behandelingen
staat hoog in het vaandel van MST Nederland en GGZ
NML. Trouw zijn aan het model bepaalt, volgens de
vele onderzoeken die zijn gedaan in Amerika, voor een
belangrijk deel de effectiviteit van de behandeling en dus
het resultaat van MST. Het in Amerika ontwikkelde MSTmonitoringsinstrument
legt behandelresultaten objectief
vast. De gegevens worden zodanig geregistreerd dat deze
over alle 23 locaties die MST uitvoeren met elkaar
vergelijkbaar zijn. Een voor GGZ NML unieke kans de MSTbehandelingen
te bewaken en te verbeteren. De gegevens,
14 MENTAAL 15 MENTAAL
Jongeren
Geslacht
Gemiddelde leeftijd
Civielrechtelijk kader
• dreigende uithuisplaatsing, terugplaatsing naar huis, OTS)
• aanmelding door gezinsvoogd
Strafrechtelijk kader
• in combinatie met Jeugd Reclassering, schorsing voorlopigehechtenis,
proefverlof jeugddetentie, GBM)
• aanmelding door jeugdreclasseringwerker 28 (41%)
Vrijwillig kader
67
70% jongens, 30% meisjes
16,6 jaar
24 (36%)
28 (41%)
15 (23%)

SAMENWERKEN EN AFSTEMMEN BEPALEN SUCCES
gebaseerd op dit monitoring systeem, laten zien dat we
in de periode april 2008 tot en met augustus 2009 met
MST 33 gezinsbehandelingen hebben afgerond. 84%
van deze gezinnen heeft de MST-behandeling in zijn
geheel doorlopen en in 79% van het aantal gezinnen is
de MST-behandeling, met wederzijdse overeenstemming,
beëindigd.
Een prachtig resultaat als we bedenken dat we met
een doelgroep te maken hebben van jongeren met
ernstig antisociaal gedrag en problemen op vele gebieden
(gezin, familie, vrienden, school, werk, individuele
problematiek) en gezinnen die over het algemeen snel
afhaken. De behandelingen zijn ook binnen de gestelde
periode van vijf maanden afgerond en hebben gemiddeld
139 dagen geduurd. In tabel 2 ziet u algemene
resultaten over de behandeling MST uit het Periodiek
Implementatie Rapport MST (over de periode april ‘08
tot en met augustus ’09) op een rijtje:
Aantal afgeronde casussen in deze periode
Gemiddeld aantal dagen behandeling bij afronding
Percentage casussen die behandeling in zijn geheel hebben doorlopen
Percentage casussen beëindigd met wederzijdse overeenstemming
Ouders leren opvoedingsvaardigheden en jongere
gaat weer naar school
Het primaire doel van het behandelprogramma is om
antisociaal gedrag terug te dringen en zo plaatsing in
een justitionele Jeugdinrichting (JJI) of instelling voor
gesloten jeugdzorg (IGJ) te voorkomen. De resultaten
uit het eerder genoemde Periodiek Implementatie
Rapport MST (over de periode april 2008 tot en met
augustus 2009) laat zien wat we tot nu toe met MST
hebben bereikt. We zien dat 90% van de jongeren bij
afronding van de MST-behandeling thuis woont, werkt
(70%) en naar school gaat (70%). Bij 77% van de
jongeren heeft geen arrestatie meer plaatsgevonden.
We hebben dit doel bereikt door o.a. te werken aan
opvoedingsvaardigheden van ouders, het verbeteren
van relaties in het gezin, het verbeteren van ondersteuning
in het netwerk en door het stimuleren van
positieve contacten met vrienden. Deze gegevens
laten een positieve ontwikkeling zien van de uitgevoerde
MST-behandelingen waar we als team trots op
mogen zijn.
Hoe verder met elkaar?
Bovenstaande gegevens bieden voldoende aanknopingspunten
om in samenwerking met verwijzers en netwerkpartners
de MST-behandelingen te verbeteren. Als
uitkomst van een gezamenlijk denkproces kwamen we
uit op de volgende actiepunten:
• Behandeldoelen aanscherpen en eventueel op papier
zetten zodat de start van MST duidelijk is voor alle
partijen;
• Doelen regelmatig met de verwijzer evalueren;
• Met elkaar in gesprek blijven over ieders verantwoordelijkheden
en taken.
Op korte termijn willen we afspraken maken om met
elkaar de samenwerking te optimaliseren.
Als we volgens het MST-behandelmodel de samenwerking
verder vorm geven, is een volgende werkconferentie
in kleinere kring een logische volgende stap.
33
139 dagen
84 %
79 %
33
Streefwaarde:
90 – 150 dagen
Streefwaarde:
85% = streven
Hierin kunnen de doelen worden besproken en
concreet worden uitgewerkt. Vervolgens zal het
resultaat worden geëvalueerd en de gemaakte
afspraken verfijnd. Een sterke betrokkenheid van
alle partijen bij de verdere implementatie is een
voorwaarde voor het slagen ervan!
Ria Schroer
supervisor MST-team Limburg Noord
Contactgegevens
Centrum voor Adolescenten
MST team Venray, Oostsingel 3
5802 AM Venray
Tel. 0478-527060
HAYDO GÜNDOGMUS ˘ ¸
STAFLID KWALITEITSZORG
Sinds 15 juni jl. ben ik als staflid kwaliteitszorg
fulltime in dienst van GGZ Noord- en
Midden-Limburg. In eerste instantie wil
ik graag iets kwijt over mijn voorland. Ik
heb tot 1 oktober 2008 vijf jaar gewerkt
in de functie van staflid voor een faculteit
(gezondheidszorg) in het hoger onderwijs.
Daarna heb ik mijn carrière voortgezet als
interim-manager en heb de stap naar het
bedrijfsleven gemaakt. Na een korte tijd
werkzaam te zijn geweest als interimmanager
kwam de vacature staflid kwaliteitszorg
GGZ NML voorbij en heb ik geen
moment getwijfeld en hierop geschreven.
De gezondheidszorg is en blijft voor mij
fascinerend waardoor ik binnen één jaar
ben weggegaan bij mijn vorige werkgever.
Na een aantal weken de organisatie te verkennen én de
organisatie mij te leren kennen ben ik voortvarend begonnen.
Kwaliteitszorg is niet vreemd voor mij, daar ik in mijn
voorgaande functie portefeuillehouder kwaliteitszorg was.
Gelet op de grootte van de instelling, is kwaliteitszorg
echter in deze context een hele andere tak van sport. De
complexiteit van de instelling aan de ene kant en de vigerende
wet –en regelgeving aan de andere kant maken het
werk als staflid kwaliteitszorg niet bepaald gemakkelijk. Zo
word je heen en weer geslingerd tussen wettelijke regels,
de wensen van het bestuur en de medewerkers op de werkvloer
en dien je uitermate nauwkeurig aan te voelen wat
eenieder wil en hoe je dit zou kunnen bewerkstelligen op
een voor iedereen zo acceptabele en begrijpbare manier.
Dat is een hele uitdaging, die ik graag aan wil gaan en
waar ik al mijn opgedane kennis en ervaring hard bij
nodig zal hebben.
Door mijn voorganger is er reeds veel werk verzet, waar
ik dankbaar voor ben. Dit wil ik dan ook graag voortzetten.
De kwaliteits –en beleidsdocumenten worden op dit
moment in het digitale handboek kwaliteitszorg gezet,
waardoor meer structuur en transparantie gegenereerd
wordt. Daarnaast is het hanteren van een digitaal handboek
minder tijdrovend, bijvoorbeeld voor een interne
danwel externe audit dan een geschreven handboek. In juni
van dit jaar hebben de interne audits plaatsgevonden. Uit
de analyse van deze audit valt op te merken dat kwaliteitszorg
steeds meer begint te leven bij elke afdeling en bij de
individuele medewerker. Ook het cyclisch verbeteren komt
veelvuldig terug. En dat is een goed teken. Deze lijn wens ik
door te trekken.
Kwaliteit is een breed begrip, en dient binnen deze setting
niet als ondergeschoven kindje te worden beschouwd.
Daarbij hoort dat de aandacht immer gericht is op het
primaire proces en op de vraag of we de cliënt middels de
(juiste) behandeling een helpende hand kunnen bieden. Om
de mening van de cliënt inzichtelijk te maken zijn er cliënttevredenheidsonderzoeken
(Cliëntthermometer, CQ Index,
Zorgmonitor, Routine Outcome Monitor, etc.) die binnen
onze instelling worden afgenomen. Het is nog niet geheel
duidelijk hoe binnen GGZ NML de verschillende cliënt
tevredenheidsonderzoeken gepositioneerd zullen worden.
De uitkomsten van een aantal pilots zal naar alle waarschijnlijkheid
in het eerste kwartaal van het volgend jaar
uitsluitsel moeten bieden.
Hiermee ben ik aan het eind gekomen van mijn korte
introductie, en hoop dat ik een aantal van jullie heb kunnen
enthousiasmeren over het onderwerp kwaliteitszorg.
Mochten er medewerkers meer te weten willen komen over
dit onderwerp, of over de werkwijze schroom dan niet en
neem via de mail of persoonlijk contact op met mij.
16 MENTAAL 17 MENTAAL

SPORT EN PSYCHIATRIE
ALS JE EENMAAL
EEN PASSIE HEBT...
Patrick Stijvers en Rudi Verhagen
Regelmatig bewegen helpt de gezondheid en conditie te behouden en te verbeteren.
Met sporten kun je stress verminderen. Je voelt je prettiger. Sport en bewegen is gezond
voor lichaam en geest. Maar het is makkelijker gezegd dan gedaan om je aan te sluiten
bij een sportvereniging. Sport brengt over het algemeen hoge kosten met zich mee en
sociale angst komt om de hoek kijken. Hindernissen die voor velen van ons herkenbaar
en niet makkelijk zijn, zeker als je psychische klachten hebt.
Patrick Steijvers, 29 jaar, is opgenomen op afdeling Intensief 1a binnen GGZ Noord- en
Midden-Limburg, een gesloten setting binnen het psychiatrisch ziekenhuis. Zijn opname
staat hem niet in de weg zijn droom te verwezenlijken. Hij wil in 2011 meedoen aan de
Olympische Spelen in Athene voor mensen met een verstandelijke beperking.
Het maatschappelijke belang, waarvan ook sprake is in het strategische
beleidsplan, speelt een hele grote rol en is heel belangrijk. Integreren in
een nieuw leven, met kleine stapjes, niet in één keer.
Bij het gesprek zijn Rudi Verhagen, trainer van Patric en
eigenaar van Sportinstituut Verhagen, en Jacqueline,
begeleidster Intensief 1a, aangeschoven. Het is wachten
op Patric. Hij is aan het werk bij het arbeidsmatige project
‘Voor wat, hoort wat’. Van de vergoedingen die hij hiervoor
ontvangt, kan hij een beetje de kosten die het beoefenen
van deze sport met zich meebrengen, betalen. Patric beoefent
pas sinds april 2008 de judosport, maar heeft al drie
gouden plakken gewonnen. De laatste gouden medaille
heeft hij binnengehaald in Wales, waar hij zaterdag 31
oktober naartoe is gegaan, samen met Jacqueline en Rudi.
Daar heeft hij meegedaan aan de open Wales kampioenschappen.
Er deden acht landen mee aan dit evenement:
Brazilië, Italië, Hongarije, Duitsland, Engeland, Schotland,
Wales en Nederland.
Patric een natuurtalent? Rudi: “Patric is heel lenig, maar
heeft ook een hele sterke wil. Dat heeft hem gebracht waar
hij nu is. Hij mag heel trots op zichzelf zijn. Het meeste is
van hem zelf gekomen; een stuk karakter. Maar het is wel
de truc om dat kleine beetje wil dat hij heeft naar boven
te halen. Eigenlijk kun je niet spreken van een truc. Het is
waarderen in wat ze kunnen, luisteren naar hun verhaal.
Dan kom je heel ver met goede begeleiding”.
Patric judoot twee keer per week. Eén keer bij sportinstituut
Verhagen, en één keer per week intern, bij een psychomotore
therapeut van GGZ NML, Kees. Voorheen heeft hij tai
boxen en kick boxen beoefend. Patric: “Ik heb de overstap
naar judo gemaakt, omdat deze sport minder gevaarlijk is
dan de vechtsporten die ik eerst gedaan heb. Ik wil vooruit
in de judosport en hier keihard voor werken”. Hierin krijgt
hij ondersteuning van Rudi: “De wil om voor iets te gaan is
heel belangrijk. De begeleiding is dan ook veel intensiever
dan voor iemand die komt sporten voor de gezelligheid. Je
kunt het vergelijken met topsport.”
Rudi: “Sporten is belangrijk voor lichaam en geest. Op een
ontspannen manier grote inspanning leveren. Daardoor ook
je eigen grenzen stellen, zowel lichamelijk als geestelijk.
Voor veel cliënten is contact taboe en schrikt af. Door dit
spelletje kunnen ze veel socialer worden en contacten leggen.
Je bent met elkaar bezig. Je bent verantwoordelijk voor
jezelf en voor je tegenstander. Heel belangrijk, ook voor het
zelfvertrouwen. Jacqueline vult aan: “Maar ook de randvoorwaarden
erom heen zijn heel belangrijk, zoals zelf naar
de trainingen gaan, op tijd op de trainingen komen, zelf aan
dingen denken die voor het judoën moeten gebeuren zoals
inschrijfformulieren voor tournooien op tijd inleveren,
vooruitkijken, plannen enz.”.
Is er verschil in judo geven tussen judoka’s met een beperking
en andere judoka’s? Rudi: “Absoluut. Je moet meer
geduld hebben en de begeleiding is veel intensiever. De
begeleiding op de mat is met twee mensen, normaal sta
ik er alleen.Vaak moet er veel meer herhaald worden. Het
behalen van een band is in stukjes verdeeld. Elke keer kunnen
ze een stuk van de band halen; uiteindelijk wordt het
een hele band. De groep is een stuk kleiner. Ik heb groepen
van vijf judoka’s, met twee man begeleiding. Kijkend naar
Patric zie ik dat hij enorm gegroeid is, zowel qua prestaties
als uiterlijk. Aan dit laatste besteden we als instituut ook
aandacht. Als iemand bijv. te lange nagels heeft, geven we
de boodschap mee dat de volgende keer de nagels geknipt
moeten zijn. We letten erop of de judoka’s dit soort adviezen
ook opvolgen”. Jacqueline vult aan: “Ja, Patric is heel
erg vooruitgegaan. Hij kan nu zelf ook aangeven dat hij
voor de judo wil gaan en andere dingen hiervoor wil laten
vallen en moet inleveren. Heel positief en knap dat hij
hierin ook keuzes kan maken en gemaakt heeft. Patric: “De
afgelopen weken ben ik een andere weg ingeslagen om
mee te kunnen gaan naar Wales. Ik heb me moeten bewijzen
om mee te mogen. Wat het me heeft opgeleverd heb ik
om mijn hals hangen; een medaille. Ik wil zeer zeker doorgaan
met deze nieuwe levenswijze. Jacqueline vervolgt:
“De sociale kant van Patric is ook ontzettend gegroeid. Op
het tournooi bijv. zie je hoe hij met de jongens omgaat en
andere jongens met hem. Hij kent nu ook veel meer
mensen sinds hij buiten de instelling is gaan sporten.”
Stimuleert GGZ NML sportbeoefening door cliënten?
Jacqueline: “Cliënten worden heel erg gestimuleerd om
te sporten, zowel door de bewegingsagoog als door de
behandelaar. Ook op een indirecte manier stimuleert
GGZ NML het sporten; de begeleiding bij het tournooi in
Wales bijv. wordt betaald door GGZ NML. Het maatschappelijke
belang, waarvan ook sprake is in het strategische
beleidsplan, speelt een hele grote rol en is heel belangrijk.
Integreren in een nieuw leven, met kleine stapjes, niet in
één keer”.
Hoe zie jij je toekomst Patric? “In Venray blijven wonen,
blijven trainen, en in 2011 meedoen aan de Olympische
Spelen in Athene voor mensen met een verstandelijke
beperking. Rudi vult aan: “Het is nog de vraag of we daar
naartoe mogen. Dat is even afwachten. Zou geweldig
zijn om dat nog een keer te mogen meemaken.” Patric:
“Mensen moeten meer gaan sporten. Het zou fijn zijn als
meer mensen binnen de instelling bij de PMT gaan judoën.
Dan zou het team groter worden en kan ik Kees hierin
gaan ondersteunen.” Vooruit kijken heet dat!
Eleän Mulder-Verleg
18 MENTAAL 19 MENTAAL

ALCOHOL, HET BREIN
EN COGNITIE
Op 30 oktober jl. werd in Hotel Asteria in Venray ter gelegenheid
van het 20-jarig bestaan van de Korsakov Kliniek een symposium
gehouden met de titel “Alcohol, het brein en cognitie”.
In dit lustrumsymposium stond vooral de vraag centraal hoe door
chronisch alcoholgebruik beschadigingen in het brein kunnen
optreden, tot welke klinische syndromen dit kan leiden en welke
behandel-mogelijkheden er zijn. Hiervoor waren vooraanstaande
sprekers uit binnen- en buitenland uitgenodigd. Het programma richtte
zich voornamelijk op psychiaters, (verslavings)artsen en psychologen.
In dit lustrumsymposium stond vooral de vraag centraal hoe door chronisch
alcoholgebruik beschadigingen in het brein kunnen optreden, tot welke
klinische syndromen dit kan leiden en welke behandelmogelijkheden er zijn.
Na een welkomstwoord door Toine van der Sanden,
voorzitter Raad van Bestuur, gaf dagvoorzitter Prof.
Roy Kessels het woord aan de eerste buitenlandse
spreker Prof. Michael Kopelman van het King’s College
in Londen. Hij sprak over het syndroom van Korsakov
en confabuleren, en complimenteerde en passant de
Korsakov Kliniek met hun prachtige onderkomen.
Heel anders dan de voorzieningen die in Engeland
voor deze patiëntengroep bestaan.
Rosanna Mancinelli, verbonden aan het Inst. Superiore
di Sanità te Rome, hield in ‘Italiaans Engels’ een helder
verhaal over de rol van biomarkers in de preventie en
detectie van alcohol gerelateerd hersenletsel. De laatste
keynote spreker was de aan de Stanford University
in San Francisco verbonden Française Anne Lise Pitel.
Zij presenteerde een overzicht van haar onderzoek naar
de onderschatte geheugenproblematiek bij abstinente
alcoholverslaafden.
Door ziekte van een van de sprekers in het middagprogramma
moest dit enigszins worden aangepast.
Hierdoor kreeg Prof. Marcel Olde Rikkert, UMC St
Radboud te Nijmegen, de gelegenheid plenair zijn
verhaal te doen over de zin en onzin van het begrip
Alcoholdementie.
In twee parallelsessies werd het programma vervolgens
voortgezet. Serge Walvoort, werkzaam binnen de
divisie Verslavingszorg, sprak over persoonlijkheidsdiagnostiek
middels de MMPI-2 bij alcoholverslaafden.
Hierbij wordt onvoldoende rekening gehouden met
diffuse cognitieve stoornissen als gevolg van overmatig
alcoholgebruik en de wijze waarop hiervoor gecorrigeerd
kan worden. Hierna hield Rudolf Ponds van de
Universiteit Maastricht een pleidooi voor een directieve
benadering bij alcoholverslaafden ingegeven door
de beperkingen op het gebied van het executieve functioneren.
Dit gaf Arie Wester, programmaleider van de
Korsakov Kliniek een mooie kapstok om te spreken over
het nieuwe behandelprogramma voor alcoholverslaafden
met cognitieve stoornissen en de ambities die de
Korsakov Kliniek met dit programma heeft.
In de andere parallelsessie hield Dennis Schutter van
het Helmholtz Instituut in Utrecht een fraai betoog
over de grote rol van de kleine hersenen bij
alcoholgerelateerde effecten op cognitie en emotie.
Een mogelijk veelbelovende interventie in het reduceren
van alcoholmisbruik waarbij geprobeerd wordt om
verslavingsgerelateerde verstoringen in impliciete of
impulsieve processen te verhelpen, werd door Katrijn
Houben van de Universiteit Maastricht onder de
aandacht gebracht. Prof. Roy Kessels van de Radboud
Universiteit in Nijmegen en als wetenschappelijk
consulent verbonden aan de Korsakov Kliniek sloot het
programma af met zijn lezing over de ‘foutloos leren’
strategie bij Korsakovpatiënten.
Uit de reacties van de 151 bezoekers mogen we
concluderen dat het een symposium was met een
interessant wetenschappelijk programma.
Voor een impressie van het symposium en de vrij te
downloaden samenvattingen van de lezingen en de
presentaties van de diverse sprekers kan men terecht op
www.ggznml.nl.
20 MENTAAL 21 MENTAAL

QUICKSCAN NAAR KENNIS EN STURINGSINFORMATIE VAN DIAGNOSEBEHANDELINGCOMBINATIE
‘WE GAAN DBC’S
BETER MANAGEN’
Op verzoek van GGZ NML heeft Capgemini Consulting gemeten hoe de instelling ervoor
staat wat betreft kennis en het gebruik van sturingsinformatie op het gebied van DBC’s. De
quickscan heeft geleid tot een rits conclusies en aanbevelingen. Deze zullen door de Raad
van Bestuur en de directeuren worden omgezet in actiepunten. “Het accent komt te liggen
op het leren van de toepasbaarheid van de DBC’s”, geeft Constant Favier, hoofd van het
projectenbureau van GGZ NML, aan. “Veel zaken zijn nu al goed of goed genoeg geregeld.
Maar we beseffen ook dat we ons inzicht in DBC’s en de sturing en beheersing op DBC’s
nog flink kunnen verbeteren.”
Diagnosebehandelingcombinaties (DBC’s) gaan de basis van
de bekostiging van de ziekenhuiszorg en de geneeskundige
geestelijke gezondheidszorg vormen. Na de overgangsjaren
2008 en 2009 zou de DBC met ingang van 1 januari 2010
leidend in de facturering en vergoeding moeten worden.
Minister Klink heeft echter bepaald dat de invoering van
DBC’s in de geestelijke gezondheidszorg wordt uitgesteld.
De wijziging van de bekostigingssystematiek zou grote
consequenties voor GGZ NML hebben gehad, als ze al was
afgerekend op basis van DBC’s. Constant Favier: “In 2008
is onze productie nog afgerekend op basis van de bekende
verrichtingentarieven (NZa-parameter). Als dezelfde productie
zou zijn afgerekend op basis van DBC’s, dan zou
de vergoeding door de zorgverzekeraars 15% (!) lager
zijn geweest. Dat is omgerekend een bedrag van liefst 7.6
miljoen euro. Het is dus zaak dat we het zogeheten DBCgat
zoveel mogelijk gaan dichten. We hebben Capgemini
gevraagd om een quickscan uit te voeren om inzichtelijk
te maken of we voldoende stuurinformatie hebben en of
er voldoende kennis aanwezig is bij directie, managers en
behandelaren om te kunnen sturen op DBC’s.”
Workshops
Aan de hand van workshops heeft Capgemini de quickscan
uitgevoerd. Drie vragen stonden daarbij centraal:
welke informatie wordt nu gebruikt om te sturen, waar
wordt bij de DBC’s op gestuurd en waar zou men op willen
sturen? “Tijdens de workshops zijn ook nog andere onderwerpen
naar voren gekomen”, vult Constant Favier aan.
“Bijvoorbeeld het feit dat er binnen GGZ NML verschillend
wordt omgegaan met het schrijven van activiteiten. Korte
gesprekken met cliënten buiten de normale behandelgesprekken
om worden niet op elke afdeling geregistreerd.
Ook de verstrekking van de informatie is een punt van aan-
Constant Favier
dacht. De beschikbare informatie wordt door betrokkenen
als zeer bruikbaar gezien. Maar die informatie komt vanuit
verschillende afdelingen binnen GGZ NML. Verstrekking
vanuit één centraal punt zou de kracht van de informatie
kunnen versterken.”
Het werken met DBC’s vergt een andere manier van denken en doen voor
de hele organisatie, zowel voor professionals als leidinggevenden.
Sturing
Uit de workshops blijkt dat er veel informatie over DBC’s
aanwezig is en dat deze ook in meer of mindere mate
daadwerkelijk in de praktijk wordt gebruikt. “Maar de
workshops hebben ook duidelijk gemaakt dat er nog veel
verbeterd kan worden in de sturing op DBC’s. Dat zijn we
ons terdege bewust. We zien ook de kansen die inzicht
in DBC’s het zorgproces kan geven. De patiënt moet wel
de zorg blijven krijgen die hij of zij nodig heeft, ongeacht
welke DBC de patiënt uiteindelijk krijgt.”
Zorgprofielen
De opbrengst van de workshops is vertaald in een lijst conclusies.
Een greep uit de bevindingen: er wordt binnen GGZ
NML verschillend omgegaan met de registratie van kortdurende
cliëntcontacten. Een instellingsbrede instructie of
afspraak kan hier duidelijkheid in geven. Er is behoefte aan
overzicht in de fase waarin de behandeling van de patiënt
zich bevindt ten opzichte van het behandelplan. Een ander
punt: Een goede beschrijving van de inhoud van DBC’s ontbreken.
Constant Favier: “Deze profielen zijn wel gewenst
voor het inzicht in het zorgprogramma dat elke cliënt krijgt.
Bovendien kan het zorgprofiel op dit moment niet worden
afgezet tegen de landelijk beschikbare zorgprofielen. Wat
ook meetelt is dat de DBC productmix in combinatie met de
zorgprofielen en de kostprijzen inzicht geven in de winst-
en verliesmakende DBC’s. Dat biedt ons de mogelijkheid om
gerichte keuzes te maken over de inrichting van de zorg en
om prioritering in de aanpak aan te brengen. We hebben
ook behoefte om de kosten van de eigen DBC profielen te
vergelijken met de werkelijke opbrengst.”
GGZ NML heeft al grote en belangrijke stappen in de ontwikkeling van DBC’s gezet.
Een greep uit de successen en kengetallen tot dusver:
Kostprijsberekening
Eén van de aanbevelingen die Capgemini doet, is het
opzetten van een zogeheten dashboard per cliënt. In dat
dashboard wordt de werkelijke behandeling afgezet tegen
het behandelplan. De behandelaren krijgen daarmee een
instrument in handen om de vordering van de behandeling
van de cliënt te monitoren. Een combinatie met de
tijdsgrenzen van de betreffende DBC productgroep geeft de
behandelaar de kans om te sturen op de behandeltijd en de
DBC opbrengsten, zonder dat daarvoor extra inspanningen
moeten worden verricht.
Een andere aanbeveling is het uitvoeren van een kostprijsberekening
voor geheel GGZ NML en voor de afdelingen.
Die berekening is noodzakelijk om in combinatie met
de zorgprofielen de vergelijking tussen de kosten en
opbrengsten per DBC te maken.
GGZ NML krijgt ook het advies om instellingsbrede
afspraken te maken over de registratie van kortdurende
cliëntcontacten. Ook het opzetten van trainingen hoe
behandelaren, teamleiders en divisiedirecteuren de
beschikbare DBC informatie gebruiken, wordt aanbevolen.
Ondernemerschap
Het werken met DBC’s vergt een andere manier van denken
en doen voor de hele organisatie, zowel voor professionals
als leidinggevenden, besluit Constant Favier: “We moeten
DBC’s beter gaan managen. Met het invoeren van DBC’s
wordt meer dan ooit ondernemerschap van ons gevraagd.
Belangrijk is dat we doelmatiger gaan werken, we nog
meer sturen op efficiency en we een sterke marktpositie
behouden.”
• Per 1 november 2009 zijn er al 7016 DBC’s gesloten
• Hiervan is al 98,6 procent op een juiste wijze gevalideerd
• Er zijn 6925 open DBC’s
• Er zijn 300 DBC’s die nog niet gefactureerd kunnen worden, omdat deze nog niet geautoriseerd zijn door de behandelaar
• Er zijn 375 DBC’s die langer open staan dan 365 dagen
• De gemiddelde looptijd van een DBC is 240 dagen
• Het gemiddeld aantal dagen tussen afsluiting en autorisatie betreft 29 dagen
• Er is achttien keer gefactureerd naar de verzekeraar en dit betreft in totaal 6425 DBC’s
• Behandelactiviteiten worden steeds beter geregistreerd en mede daardoor wordt het verschil tussen DBC-opbrengsten
versus NZA-opbrengsten steeds kleiner
22 MENTAAL 23 MENTAAL

Uitgeverij Prometheus, Amsterdam 2007 ; ISBN 978 90 446 11083, 1032 pagina’s
WETENSCHAP
PAUL FRENTROP
"TEGEN HET IDEALISME;
EEN BIOGRAFIE VAN
PIERRE VINKEN"
De Utrechtse psychiatrische kliniek, waar Vinken voor zenuwarts leerde, had veel
psychiatrische en neurologische boeken, en veel historische en algemeen culturele
werken; in die traditie past dit boek. Ken ik door het lezen nu de drijvende kracht achter
al die dikke delen van het ‘Handbook of Clinical Neurology’, die zeker twee meter
boekenplank in onze bibliotheek beslaan, en de uitgever van ‘Exerpta Medica’ van Elsevier,
waarvan de oude gedrukte delen nog in het centrumgebouw van de Noordsingel staan? Ik
denk van niet; wel weet ik antwoord op de vraag " is Pierre eigenlijk ijdel?" (p. 987).
Tijdens zijn opleiding distanciëerde
Vinken zich van de
methoden in "een of ander Pieter
Baan-achtig centrum", beperkte
zich tot neurologie en werd neurochirurg.
Psychiatrie is volgens
hem ‘dat deel van de neurologische
afwijkingen waarvan niets
bekend is, de rest is neurologie’
‘Waar niet voorspeld en niet
getoetst kan worden is geen
wetenschap’; Vinken had weinig
op met het filosofisch idealisme
van Plato.
De ondertitel is: ‘een biografie
van Pierre Vinken’, maar het boek
lijkt meer een autobiografie. Het
staat vol met afrekeningen met
levenden en met doden; een
briefje waarin hij een patiënt
een deel van diens rekening
kwijtscheldt, en verslagen van
intercollegiale ‘overwinningen’,
ontsieren het beeld van een renaissancemens. Het boek
staat vol letterlijk geciteerde lappen tekst; het is daardoor
zo dik, dat ik moest denken aan wat Lady Churchill over
de laatste delen van haar man’s memoires zegt: ‘te veel
integraal opgenomen memoranda en verslagen’. Maar daar
tussen in staan goed geschreven fascinerende teksten (het
lijkt hier en daar op een roddelrubriek).
Op p.379 poneert Vinken, als ‘onze
medische medewerker’, in een zestiger
jaren polemiek in het weekblad
‘Vrij Nederland’: "wij hebben
geen aanwijzingen dat het gebruik
van marihuana een medisch probleem
vormt", met het aplomb van
de belezen vakexpert, die je bijna
laat vergeten dat experts steeds
twijfel inbouwen. Er kunnen zich
nieuwe feiten voordoen; in het blad
L’Encephale van september 2009
(ook in onze bibliotheek) staat
bijvoorbeeld dat het gebruik van
cannabis een zelfstandige factor
kan zijn voor het ontstaan van een
psychotische stoornis.
Vinken vraagt, als lid van het republikeins
genootschap, wie de koningin
wel denkt dat ze is ‘om in de
jaarlijkse kerstboodschap de mensen
te vertellen hoe ze zich moeten
gedragen’; uit het boek kreeg ik
niet de indruk dat hij soortgelijke vragen vaak aan zichzelf
stelt. Maar misschien zou zo’n vraag zijn leven én relaties
wel bedorven hebben "want onzekere mensen kennen geen
loyaliteit"(p.761). Geen boek dat ik helemaal las, maar ik las
er wel veel in. U zult met veel plezier hetzelfde doen.
Abe
24 MENTAAL 25 MENTAAL
IGG
PILOT INFORMATIE VOOR CLIËNTEN
EN HUN NAASTBETROKKENEN
De rapporten ’Van de hoed en de rand’ uit 2006 en
‘Wat vinden naastbetrokkenen’ uit 2007 geven aan dat
cliënten en familieleden tevreden zijn over de bejegening
maar ontevreden over de informatievoorziening
bij GGZ Noord- en Midden-Limburg. Met goedkeuring
van de Raad van Bestuur en directeuren gaat het
Informatiecentrum bij het RCG Venlo starten met de
uitvoering van een pilot cliënteninformatie. In samenwerking
met medewerkers van het RCG zullen we,
naast het vroegtijdig uitreiken van relevant schriftelijk
informatiemateriaal, gaan starten met informatieavonden
voor cliënten en hun naasten. Tijdens deze
avonden zullen zij geïnformeerd worden over de gang
van zaken rondom opname en behandeling, zowel
ambulant als klinisch. Ook schenken we aandacht aan
cliënten- en familieraad, algemene informatie over
ziektebeelden en GGZ Noord- en Midden-Limburg in
algemene zin. In 2010 streven we naar invoering van
deze wijze van informatievoorziening bij de gehele
divisie Kortdurende Zorg.
Wegwijs
Het Informatiecentrum is er voor iedereen die vragen heeft
of informatie wil over geestelijke gezondheid(szorg) in zijn
algemeenheid en de GGZ NML in het bijzonder.
Heeft u een vraag of verzoek, neem gewoon een keer contact
met ons op. Nieuwsgierig geworden? Wandel dan vrijblijvend
bij ons binnen, u bent van harte welkom!
Informatiecentrum Geestelijke Gezondheid
Stationsweg 46, 5803 AC Venray
Centraal telefoonnummer 0478 - 527066
e-mail igg@ggznml.nl
Openingstijden locatie Venray
Maandag t/m vrijdag
9.00 tot 12.00 uur en 13.00 tot 16.00 uur
Bezoekadres Servaashof, Stationsweg 46
Openingstijden locatie Venlo
Maandag, dinsdag, donderdag en vrijdag:
9.00 tot 12.00 uur Woensdag 13.00 tot 16.00 uur
Bezoekadres RCG Venlo, Tegelseweg 210

ROY KESSELS GAAT KORSAKOVKLINIEK BEGELEIDEN BIJ PROJECTEN EN STERKERE PROFILERING
‘WE VERDIENEN VEEL
MEER ERKENNING’
Het zou een leuke quizvraag kunnen zijn voor bijvoorbeeld neuropsychologen: welke
kliniek in Nederland loopt voorop als het gaat om wetenschappelijk onderzoek op het
gebied van Korsakov? De kans dat het juiste antwoord vaak wordt gegeven, acht prof.
dr. Roy Kessels ‘redelijk klein’. Want de Korsakovkliniek van GGZ NML in Venray - het
goede antwoord - profileert zich nog niet sterk. En dat moet veranderen. Roy Kessels is
door de Korsakovkliniek in de arm genomen om een aantal projecten te begeleiden en de
kliniek prominenter te positioneren en profileren. “De Korsakovkliniek in Venray heeft alle
reden om meer zichtbaar te worden. De kliniek loopt op een aantal gebieden voorop in
Nederland. Er gebeurt heel veel, maar veel te weinig mensen weten dat. We verdienen
veel meer erkenning.”
Roy Kessels studeerde psychologie aan de Radboud
Universiteit Nijmegen, waar hij in 1997 afstudeerde. Hij
promoveerde in 2001 aan de Universiteit Utrecht cum
laude op het proefschrift Spatial memory: a cognitiveneuropsychological
perspective. In 2002 werd hij geregistreerd
als gezondheidszorgpsycholoog. Vervolgens was
Roy Kessels verbonden aan het Helmholtz Instituut van
de Universiteit Utrecht en de afdeling neurologie van het
UMC Utrecht, waar hij zich specialiseerde tot klinisch
neuropsycholoog. In 2006 trad hij in dienst van de afdeling
Medische Psychologie van het UMC St Radboud.
Hij doet onder meer onderzoek naar geheugenstoornissen,
veroudering en dementie in samenwerking met
het Alzheimer Centrum Nijmegen en is verbonden aan
de geheugenpoli van de afdeling geriatrie. Roy Kessels
is (mede-)auteur van een honderdtal (inter)nationale
wetenschappelijke artikelen en boekhoofdstukken op het
gebied van de neuropsychologie. In februari dit jaar aanvaardde
hij het ambt van hoogleraar Neuropsychologie
aan de Faculteit der Sociale Wetenschappen van de
Radboud Universiteit Nijmegen.
Promotieonderzoek
Roy Kessels is al tien jaar ook verbonden aan de
Korsakovkliniek in Venray. Hij deed onder meer onder
zoek naar de geheugenfuncties van patiënten die
lijden aan het syndroom van Korsakov. Met ingang
van dit jaar is de samenwerking geformaliseerd in
een dienstverband: Roy Kessels werkt gemiddeld een
halve dag per week voor de kliniek in Venray. Dat
werk bestaat onder meer uit het begeleiden van Arie
Wester, programmaleider/neuropsycholoog van de
Korsakovkliniek, bij diens promotieonderzoek. “Dat
onderzoek zoomt in op de diagnostiek en behandeling
van Korsakovpatiënten. Eén van de onderwerpen
is dat de ontwikkelde behandelprogramma’s worden
geëvalueerd. Ik zal Arie de komende jaren begeleiden
bij het schrijven van wetenschappelijke publicaties en
artikelen hierover.”
Roy Kessels helpt de Korsakovkliniek ook mee met het
aanvragen van subsidies voor nieuw wetenschappelijk
onderzoek. “Daarnaast begeleid ik als supervisor stagiaires
en studenten.”
Geheugentest
Een tweede grote project van Roy Kessels is het opzetten
en evalueren van de behandeling van patiënten
met cognitieve stoornissen die volgens de vigerende
criteria niet lijden aan het syndroom van Korsakov. “Het
gaat om patiënten met alcoholgerelateerde cognitieve
stoornissen. Daar doen we wetenschappelijk onderzoek
naar. We werken bij dit onderzoek samen met andere
afdelingen van GGZ NML, zodat we ook andere patiëntgegevens
als referentie kunnen meenemen.”
Het derde project is om een bestaande geheugentest,
die alleen nog in de Engelse versie beschikbaar is, te
vertalen en te bewerken voor de zorg in Nederland. “Als
ons dat lukt, zijn we de eerste kliniek in Nederland die
met deze geheugentest gaat werken. De bedoeling
is dat de geheugentest zo snel mogelijk in 2010
beschikbaar komt. Daarmee kan de Korsakovkliniek
ook publiciteit genereren.”
Erkenning
Met publiciteit snijdt Roy Kessels een belangrijk punt
aan. De kliniek in Venray loopt, in vergelijking met
andere klinieken, in Nederland voorop als het gaat om
wetenschappelijk onderzoek. “Maar zo weinig mensen
weten dat. Er gebeurt in Venray heel veel, maar we
vertellen het amper rond. Dat willen we veranderen.
Niet door ons op de borst te kloppen, maar wel door
beter zichtbaar te maken waar we mee bezig zijn en
hoe we met wetenschappelijk onderzoek bijdragen aan
de patiëntenzorg. Dat kan bijvoorbeeld aan de hand van
publicaties en artikelen. Daarmee voeden we ook de
positionering van de kliniek en dat kan weer voordeel
opleveren bij het aanvragen van subsidies.”
Dat de Korsakovkliniek erkenning verdient, werd bevestigd
tijdens het bezoek van de vermaarde Britse professor
Michael Kopelman, internationaal specialist op het
gebied van Korsakov. “Hij was op 30 oktober één van
de sprekers tijdens een congres van de Korsakovkliniek
in Venray. Hij bezocht ook de kliniek en was onder
de indruk van de faciliteiten en hoe wij zijn ingericht
om patiënten te behandelen. Voor ons is dat eigenlijk
gewoon, maar we werden wel weer eens bewust van het
feit dat we in Venray écht voorop lopen met onze zorg
voor Korsakovpatiënten.”
De grote uitdaging voor de Korsakovkliniek zal de vertaalslag
van de wetenschap naar de praktijk en van de
praktijk naar de wetenschap worden. “Wetenschap en
praktijk kunnen elkaar versterken. Daarin schuilt ook de
kracht van de samenwerking die de Korsakovkliniek en
ik hebben ingevuld: wetenschappelijk onderzoek en
praktijkresultaten met elkaar verbinden.”
26 MENTAAL 27 MENTAAL

PROMOTIE
THOMAS LINKA
Dr. Thomas Linka, psychiater, psychotherapeut en programmaleider Kliniek Paschalis, divisie
Verslavingszorg, heeft op 1 oktober 2009 zijn promotietraject aan de Erasmus Universiteit te
Rotterdam met de succesvolle verdediging van zijn proefschrift afgerond. Het promotietraject met
de titel “Stimulus Intensiteit afhankelijke ERP Componenten in de Behandeling van Depressieve
Stoornissen” werd gesuperviseerd door promotor Prof. dr. W. M. A. Verhoeven, A-opleider GGZ NML
en bijzonder hoogleraar farmacotherapie van chronische psychiatrische aandoeningen aan de Erasmus
Universiteit, en copromotor dr. J. Tulen, psychophysioloog, Eramus MC. De promotieplechtigheid vond
plaats in de Senaatzaal op complex Woudestein van de Erasmus Universiteit in Rotterdam. Vanuit het
zogenoemde zweetkamertje werd de promovendus met zijn paranimfen naar de zaal begeleid.
Thomas Linka schrijft zijn naam conform een
universitaire traditie aan de muur van het zweetkamertje
Achter de katheder wachtte de promovendus de komst van
de commissie af en werd dan in de gelegenheid gesteld om
in een kwartier uiteen te zetten wat hij heeft onderzocht,
waarom het onderzoek is verricht en welke resultaten
het onderzoek heeft opgeleverd. Het inleidend praatje of
lekenpraatje was met name bedoeld om het aanwezige
publiek, waaronder vele medewerkers van GGZ NML,
duidelijk te maken waarover het proefschrift handelt.
In zijn proefschrift geeft Thomas Linka in het inleidende
hoofdstuk een overzicht over de epidemiologie alsmede
over zowel gangbare als ook nieuwere hypothesen omtrent
de pathogenese en pathofysiology van depressieve stoornissen,
over de methodiek van EEG en ERP en over de theoretische
achtergronden en methodologische aspecten van stimulus
intensiteit afhankelijke ERP componenten (IDAP). In de
volgende hoofdstukken van het proefschrift worden vijf artikelen,
die zijn gepubliceerd in internationale psychiatrische
vaktijdschriften, gepresenteerd. Hierin worden de resultaten
van onderzoek naar de IDAP in relatie tot de effectiviteit
van een behandeling met serotonerge ofwel noradrenerge
antidepressiva beschreven. In het bijzonder heeft Thomas
Linka onderzocht in hoeverre de IDAP als biologische marker
voorspellende waarde heeft voor een van beide specifieke
behandelstrategieën bij mensen met depressieve stoornissen.
Voorts is de IDAP bij medicatievrije depressieve patiënten
en bij psychisch gezonde mensen gemeten. Tenslotte zijn
associaties tussen bepaalde depressieve symptomen en de
IDAP geanalyseerd. In het afrondende hoofdstuk van het
proefschrift worden de onderzoeksresultaten besproken, de
voornaamste conclusies samengevat en enkele hypothesen
voor toekomstig onderzoek geformuleerd.
De onderzoeksresultaten wijzen op een associatie van N1
amplitude intensiteit afhankelijkheid met de respons op een
behandeling met de antidepressiva citalopram of reboxetine:
een hoge IDAP voorspelt betere behandelresultaten met
SSRI's, zoals citalopram, terwijl een lage IDAP geassocieerd is
met een beter resultaat met reboxetine behandeling. Uit de
gegevens bleek geen algemene afwijking van de IDAP
bij patiënten met depressie in vergelijking met gezonde
controlepersonen. Dit resultaat wijst erop dat specifieke
wijzigingen van de IDAP bij een depressie in het algemeen
niet te verwachten zijn, maar dat deze beperkt zijn tot
bepaalde subgroepen van depressieve patiënten. Uit de
gegevens bleek namelijk een positieve correlatie tussen de
intensiteit afhankelijke N1 amplitude stijging met de ernst
van bepaalde somatische symptomen van een depressie.
Aangezien noch antidepressiva, noch een daling van de
totale score op de HDRS (Hamilton Depression Rating Scale)
een significant effect had op de IDAP, concluderd Thomas
dat de IDAP eerder als een trait dan als een state indicator
van serotonerge neurotransmissie in MDD moet worden
beschouwd.
Vervolgens vond gedurende 45 minuten de ondervraging
door de commissie plaats. De volgorde daarbij was: externe
commissieleden, interne commissieleden, promotoren en
copromotoren. Voor Thomas was het een echte uitdaging
vanuit het Nederlands, taal van het inleidend praatje, in het
Engels om te schakelen, om de vragen van de commissie te
beantwoorden en daarbij rekening te houden met de juiste
aanspreektitels. Bij de verdediging van het proefschrift is
het gebruikelijk om bij de beantwoording van de vragen de
volgende aanspreektitels te gebruiken: mijnheer de rector
magnificus" (bij inleiding van lekenpraatje voor voorzitter),
"hooggeachte promotor" (in antwoord op een vraag van de
promotor), "hooggeleerde opponent" (in antwoord op een
vraag door een hoogleraar) en "zeer geleerde opponent" (in
antwoord op een vraag door een doctor, niet zijnde een hoogleraar).
Exact 45 minuten na aanvang van de ondervraging
betrad de pedel de zaal en riep: "Hora Est". Dr. Joke Tulen, die
op die moment aan het woord was, diende dan te stoppen.
De commissie trok zich terug voor het houden van beraad.
Na terugkeer van de commissie in de zaal heropende de
voorzitter de vergadering en gaf de promotor de gelegenheid
de promovendus de bul te overhandigen en een persoonlijk
woord tot hem te richtten, waarna de voorzitter de bijeenkomst
sloot. De commissie verliet als eerste, begeleid door de
pedel, de zaal. Vervolgens werd de promovendus met partner
en paranimfen uit de zaal begeleid naar de receptieruimte. De
promotiecommissie feliciteerde de nieuwe doctor als eerste
en aansluitend de verdere aanwezigen. De plechtigheid werd
door een gezellige receptie afgerond.
DE RAAD VAN BESTUUR
WENST U EEN
VOORSPOEDIG,
GELUKKIG EN
GEZOND 2010
28 MENTAAL 29 MENTAAL

INSPECTIE VOOR DE GEZONDHEIDSZORG POSITIEF OVER
SEPAREERBELEID RCG VENLO EN VENRAY
‘HET DRAAIT BIJNA ALTIJD
OM BEJEGENING’
De Inspectie voor de Gezondheidszorg heeft bij RCG Venlo (gesloten opnameafdeling) en RCG
Venray (gesloten opnameafdeling) onderzocht of de betreffende afdelingen zich voldoende
inspannen om het aantal en de duur van de separaties te verminderen. De bevindingen zijn
positief. De Inspectie is tevreden over de bereikte resultaten en de cultuurverandering
die heeft plaatsgevonden als het gaat om separeren. Een groot compliment voor de inmiddels
afgezwaaide SMAKK deelprojectleiders Miranda Kleeven (RCG Venlo, nu RCG Venray)
en Hans Vandeberg (RCG Venray, nu ambulante dienst) en de teams. De loftuitingen van de
Inspectie geven voldoening, maar nog geen enkele reden om tevreden achterover te leunen.
“Er is nog heel veel te doen op het gebied van separeren.”
“Bejegening.” Hans Vandeberg heeft slechts één woord
nodig om de cultuurverandering op de opnameafdeling van
Venray te duiden. “Bejegening, daar draait het bijna altijd
om. Wij waren gewend om vanuit een beheerscultuur en
een sober regime te werken. Alles was strak verankerd in
huisregels. Een voorbeeld: van kwart voor drie tot drie uur
konden cliënten in het RCG een kop koffie krijgen. Om één
minuut over drie was de koffiekan leeg, want dat stond zo
in de regels. Een ander voorbeeld. Als een cliënt op de opnameafdeling
binnenkwam, gaf je hem of haar nog wel een
hand, maar vervolgens ging je al met de ambulancebroeders
praten of de rit goed was verlopen. We praatten over de
cliënt, in plaats van met hem of haar. Dat is niet gastvrij
en getuigt van weinig respect. Die beheerscultuur had tot
gevolg dat cliënten zich soms niet op hun gemak voelden,
spanningen opbouwden en ‘ontploften’. Met als gevolg dat
wij ze separeerden, want dat schreef de beheerscultuur ook
voor. Met andere woorden: als we het aantal en de duur van
de separaties omlaag wilden krijgen, moesten we ook de
cultuur binnen het RCG veranderen.”
Vraaggericht werken
De medewerkers van de RCG’s in Venlo en Venray hielden
elkaar daarbij een kritische spiegel voor. Miranda Kleeven:
“Wij hebben onszelf de vraag gesteld: hoe zouden we zelf
behandeld willen worden als we zouden worden opgenomen
in een RCG? De antwoorden strookten niet met de manier
waarop we werkten. Dat onderstreepte de noodzaak om
de cultuur te veranderen. En die cultuur heeft inderdaad
heel veel met bejegening te maken. Hoe ga je met cliënten
om? De beheerscultuur is aan het verdwijnen. Kaders en
huisregels zijn er uiteraard nog, die hebben we ook nodig,
maar daarbinnen hebben we veel meer ruimte en vrijheid
gekregen om zoveel mogelijk maatwerk te kunnen leveren.
Vraaggericht werken heet dat. Iedere cliënt heeft eigen wensen
en mogelijkheden. We proberen daar zoveel mogelijk bij
aan te sluiten. En dat werkt. We merkten al vrij snel dat de
sfeer veranderde, er minder escalaties waren en dat wij
minder vaak hoefden over te gaan tot separeren.”
SMAKK project
De cultuurverandering wordt aangejaagd door het SMAKK
project, dat eind 2006 binnen GGZ NML van start is gegaan.
SMAKK staat voor Separatie, Minder, Anders, Korter en
Kundiger. Maar SMAKK is breder dan alleen minder, anders,
korter en kundiger separeren. “Het staat ook voor een andere
manier van benaderen en een andere manier van denken over
het bieden van zorg aan psychiatrische patiënten”, verduidelijkt
SMAKK projectleider Monika Scholten. “De cultuurverandering
die Miranda en Hans schetsen, is daarbij van groot
belang. Maar ook het herkennen en voorkomen van mogelijke
escalaties in een vroegtijdig stadium. Medewerkers van RCG
Venlo en Venray worden getraind in het eerder kunnen herkennen
van escalaties en daar tijdig op in te spelen. Dat kan
in veel gevallen separeren voorkomen. Want separeren is een
machteloos antwoord. Je laat mensen die hulp nodig hebben
en zich in een heel kwetsbare situatie bevinden, in hun eentje
achter. Er zijn ook andere mogelijkheden om daarmee om te
gaan. Separeren is vaak geen oplossing.”
Veiligheid
Toch zal separeren altijd nodig blijven, stelt Miranda Kleeven.
“We moeten niet te ver doorschieten en de indruk wekken dat
we niet meer separeren. Integendeel. Het zal voor sommige
cliënten in sommige situaties nodig blijven. Dat heeft ook
met de veiligheid en het veiligheidsgevoel van medewerkers
en andere cliënten te maken. Ik werk nu bij RCG Venray en
ik heb ervaren dat we hier de laatste maanden meer hebben
gesepareerd dan bij RCG Venlo. Omdat we anders werken?
Nee, de cultuur is exact hetzelfde. Maar we hebben in
Venray toevallig een aantal patiënten in huis die zo’n gedrag
vertonen dat separeren vaak als enige optie overblijft.”
Uitdagingen
De instellingen voor geestelijke gezondheidszorg in Nederland
hebben van de overheid de verplichting opgelegd gekregen
om het aantal separaties met 10% te reduceren. RCG Venlo en
Venray zijn daarin geslaagd, zo concludeert de Inspectie voor
de Gezondheidszorg. De Inspectie stimuleert GGZ NML om
verder te gaan met het uitgestippelde separeerbeleid. Een mooi
compliment, maar geen reden om achterover te leunen vinden
Miranda Kleeven en Hans Vandeberg. “Er zijn nog uitdagingen
genoeg. We moeten nog beter de balans vinden tussen separeren
en veiligheidsgevoel van medewerkers. Ook randvoorwaarden
als voldoende personele bezetting, onderzoek blijven doen,
het verbeteren van de informatiestroom tussen verwijzers en
afdelingen, en het inrichten van gebouwen blijven van cruciaal
belang. Dat enkele cliënten bij RCG Venray nog altijd met z’n
tweeën op één kamer liggen, is heel ongewenst. Doordat we ze
te weinig privacy kunnen bieden, hebben we in Venray regelmatig
te maken met spanningen en escalaties die er niet of
minder vaak zouden zijn als cliënten hun eigen kamer hadden.
Scholing blijft eveneens van essentieel belang. GGZ NML heeft
een uitstekende scholingscultuur en dat moeten we koesteren.
Scholing is van groot belang om escalaties vroegtijdig te kunnen
herkennen. Daarin kunnen we nog veel winst behalen.”
Miranda Kleeven en Hans Vandeberg zijn beide als deelprojectleider
afgezwaaid. Met trots kijken ze terug wat ze met
‘hun’ teams hebben bereikt. “We hebben mogen bijdragen
aan een kwaliteitsverbetering van de zorg die we bieden.”
Passages uit het inspectierapport
Miranda Kleeven en Hans Vandeberg
• Tijdens de inspectie treffen we in Venlo een behandelteam met een grote betrokkenheid bij het thema dwang en drang
• Tijdens de inspectie treffen we in Venray een betrokken en zelfverzekerd team aan als het gaat om het terugdringen van
het aantal separaties
• Uit de inspectie komt de indruk naar voren dat op deze afdeling in vergelijking tot een paar jaar geleden een visie en
cultuurverandering heeft plaatsgevonden
• Bij de inspectie van de dossiers valt in positieve zin op dat het EPD zo is opgebouwd en ingevuld, dat het ondersteunend
werkt voor de verantwoording van de dagelijkse zorg
• De bewustwording met betrekking tot het belang van een prettige ontvangst en correcte bejegening is toegenomen
• Conclusie: de Inspectie is van oordeel dat er op de opnameafdeling volwassenen RCG Venlo en op de opnameafdeling
volwassenen RCG Venray sprake is van geen tot gering risico dat patiënten te snel en/of te lang gesepareerd worden
30 MENTAAL 31 MENTAAL

STERK IN
BEELDWERK