Masterproef Rechtvaardigheid en gelijkheid - Student Positive Awards

Handelswetenschappen en Bestuurskunde
Masterproef
Rechtvaardigheid en gelijkheid: de impact van
externe omstandigheden op de individuele
gezondheidstoestand
Promotor: Bart Defloor
Academiejaar 2011-12
Lore Cauwels
Master in de Handelswetenschappen
Afstudeerrichting Marketing Management

“Equality may perhaps be a right, but no power on
earth can ever turn it into a fact”
Honoré de Balzac (Franse schrijver 19 e eeuw)

Handelswetenschappen en Bestuurskunde
Masterproef
Rechtvaardigheid en gelijkheid: de impact van
externe omstandigheden op de individuele
gezondheidstoestand
Promotor:Bart Defloor
Academiejaar 2011-12
Lore Cauwels
Master in de Handelswetenschappen
Afstudeerrichting Marketing Management

Inhoudsopgave
Lijst met figuren ............................................................................................................... 3
Lijst met tabellen ............................................................................................................. 3
Lijst met vergelijkingen .................................................................................................... 3
Voorwoord ....................................................................................................................... 5
Abstract ........................................................................................................................... 7
1 Inleiding ................................................................................................................... 9
2 Literatuuroverzicht .................................................................................................. 11
2.1 Rechtvaardigheid ............................................................................................ 11
2.2 Theorieën van rechtvaardigheid ...................................................................... 12
2.2.1 Social Contract Theory ............................................................................. 12
2.2.2 A theory of justice..................................................................................... 14
2.2.3 Distributive justice .................................................................................... 18
2.3 Gelijkheid ........................................................................................................ 21
2.3.1 Equality of Outcome ................................................................................. 22
2.3.2 Equality of Opportunity ............................................................................. 23
3 Onderzoek in gelijkheid en ongelijkheid in gezondheid........................................... 27
3.1 Definitie ........................................................................................................... 27
3.2 Empirisch onderzoek ....................................................................................... 28
3.2.1 Inleiding onderzoek .................................................................................. 28
3.2.2 Gebruikte methode................................................................................... 28
3.3 Analyse ........................................................................................................... 34
3.3.1 Inleidende resultaten ................................................................................ 34
3.3.2 Mogelijke scheeftrekkingen in de resultaten ............................................. 39
3.3.3 Resultaten regressieanalyses .................................................................. 41
3.3.4 Meten van ongelijkheid ............................................................................ 43
3.4 Conclusies uit de analyse ................................................................................ 48
4 Besluit .................................................................................................................... 51
5 Bibliografie ............................................................................................................. 53
6 Bijlagen .................................................................................................................. 57
Bijlage 1: Enquête...................................................................................................... 57
Bijlage 2: Tabel Bevolking per leeftijd ........................................................................ 66
Bijlage 3: Bevolking per geslacht België .................................................................... 67
Bijlage 4: Tabel correlaties omstandigheden ouders .................................................. 68
Bijlage 5: Correlatietabel Q39 .................................................................................... 69
1

2
Bijlage 6: Alcoholgebruik Vlaams Gewest .................................................................. 71
Bijlage 7: Regressie enkel circumstances .................................................................. 72
Bijlage 8: Regressie circumstances + efforts ............................................................. 74
Bijlage 9: Tabel significante variabelen maximum en minimum waarden ................... 76

Lijst met figuren
Figuur 1: De paretogrens (Rawls, 1971) ........................................................................ 17
Figuur 2: Grafiek leeftijden respondenten ...................................................................... 35
Figuur 3: Compilatievraag Q39 ...................................................................................... 40
Figuur 4: Piekdrinken Belgische bevolking .................................................................... 41
Lijst met tabellen
Tabel 1: Bevraagde omstandigheden en eigen inspanningen ....................................... 36
Tabel 2: Verdeling opleidingsniveau vader .................................................................... 38
Tabel 3: Verdeling rookgedrag moeder ......................................................................... 38
Tabel 4: Verdeling gezondheidstoestand moeder .......................................................... 39
Tabel 5: Toegepaste berekening H^1 ............................................................................ 45
Tabel 6: Toegepaste berekening Theilindex voor H en H^1.......................................... 46
Tabel 7: Berekening H^2 ............................................................................................... 47
Tabel 8: Berekening Theilindex voor H en H^2 .............................................................. 48
Lijst met vergelijkingen
Vergelijking 1: De gezondheidsfunctie ........................................................................... 25
Vergelijking 2: Roemers formulering 'function of equalizing opportunities' ..................... 25
Vergelijking 3: Theilindex in functie van inkomen y ........................................................ 33
Vergelijking 4: Theilindex in functie van gezondheid H .................................................. 33
Vergelijking 5: De gezondheidsvergelijking ................................................................... 35
Vergelijking 6: De gezondheidsvergelijking inclusief demografische variabelen ............ 36
Vergelijking 7: Totale gezondheidsfunctie ..................................................................... 42
Vergelijking 8: Gezondheidsfunctie significante omstandigheden .................................. 43
Vergelijking 9: Berekening H^1 ...................................................................................... 45
Vergelijking 10: Theilindex in functie van gezondheid .................................................... 46
Vergelijking 11: Berekening EOP – relatief verschil in ongelijkheid ................................ 46
Vergelijking 12: Toegepaste berekening EOP ............................................................... 47
Vergelijking 13: Berekening H^2 .................................................................................... 47
Vergelijking 14: Toegepaste berekening EOP ............................................................... 48
3

Voorwoord
Dit werk is ontstaan binnen het kader van de studie Handelswetenschappen en meer
specifiek binnen de vakgroep algemene economie. Het onderwerp is een eigen gekozen
thema vanuit de interesse in de publieke economie. Het centrale begrip in dit werk is
‘rechtvaardigheid’. Het is intrigerend hoe eeuwenoude theorieën nog steeds toepasbaar
zijn op de huidige maatschappij en hoe de eigentijdse maatschappij nog steeds op zoek
is naar die ene goede theorie voor het opbouwen van rechtvaardigheid.
Een eenduidig antwoord geven omtrent deze kwestie is absoluut niet eenvoudig. Met dit
werk proberen we een beeld te geven van hoe de situatie er nu uitziet binnen ons
systeem omtrent rechtvaardigheid, gelijkheid en gezondheid. Het doel is om te kunnen
aanduiden welke invloed externe omstandigheden hebben op de individuele objectieve
gezondheidstoestand.
Hierbij wens ik graag mijn promotor Bart Defloor te bedanken voor zijn steun en
begeleiding bij het tot stand komen van dit werk. Ook bedank ik graag alle 418
respondenten die de tijd namen om mijn enquête volledig in te vullen, mijn ouders en
mijn vriend die mij ook alle steun verleenden die ik nodig had.
Het resultaat van het onderzoek vindt u hieronder. Ik hoop oprecht dat het een
constructieve bijdrage mag zijn binnen het debat omtrent rechtvaardigheid en gelijkheid
binnen de gezondheid.
5

Abstract
In dit werk bespreken we de gelijkheid en ongelijkheid in de gezondheid. De
gezondheidstatus van een individu staat, volgens Roemer, in functie van twee
variabelen: omstandigheden en eigen inspanningen. Demografische variabelen worden
in dit werk gezien als een onderdeel van de omstandigheden. Omstandigheden liggen
buiten de individuele controle waardoor het aanvaardbaar is om te stellen dat individuen
niet verantwoordelijk kunnen worden gesteld voor de gevolgen die voortkomen uit deze
omstandigheden. Ongelijkheden die ontstaan door deze omstandigheden zijn dan
onrechtvaardig. De ongelijkheden voorvloeiend uit eigen keuzes kunnen wel erkend
worden als rechtvaardige ongelijkheden. Het is rechtvaardig om individuen voor de
gevolgen voortvloeiend uit hun eigen keuzes verantwoordelijk te stellen.
Ons onderzoek is gebaseerd op een gezondheidsstudie van 418 respondenten. De
resultaten van deze studie tonen aan dat de volgende omstandigheden een significante
impact hebben op de individuele gezondheidstoestand: het rookgedrag van de moeder,
de financiële situatie op 12-jarige leeftijd, de leeftijd en het geslacht. De significante
eigen inspanningen gesteld door het individu zijn dan: het opleidingsniveau, de Body
Mass Index, het al dan niet werken en het aanpassen van de eigen levensstijl aan die
van vrienden. Aan de hand van de Theilindex vonden we dat de ongelijkheid in
gezondheid met 5,15% daalt wanneer de omstandigheden gelijkgemaakt worden voor
de verschillende individuen en dit bij de analyse waar enkel omstandigheden in rekening
gebracht worden. Het aandeel van de omstandigheden in de ongelijkheid is dan 53%. Bij
de analyse waar zowel omstandigheden als eigen inspanningen worden onderzocht,
daalt de ongelijkheid met slechts 1,64% wanneer we werken met gelijke
omstandigheden. Het aandeel van de omstandigheden in de ongelijkheid is hier dan
17%.
In this work we discuss the equality and inequality in health. The health status of an
individual is, according to Roemer, a function of two variables: circumstances and efforts.
Demographics are in this work seen as a part of the circumstances. Circumstances are
beyond individual control and in that manner it is acceptable to say that it is inequitable
to hold someone responsible for the consequences that come with those circumstances.
Inequality that follows from circumstances is in that order unfair. On the contrary, we can
hold people responsible for their own choices. Then it is just to say that inequality that
stems from efforts is equitable.
Our research is based on a health study with 418 respondents. The results of this study
state that the following are the circumstances that have a significant impact on the
individual health status: the smoking behaviour of the mother, the financial situation
when the respondent was 12 years old, age and sex. The significant efforts set by the
individual are: education level, Body Mass Index, having a job or not and adapting the
own lifestyle to the lifestyle of friends. We found, with the assistance of the Theilindex,
that inequality drops with 5,15% when the significant circumstances are made equal for
all individuals, considering just the significant circumstances. Circumstances have a
share of 53% in inequality in this situation. Moreover, the inequality in health drops with
1,64% when considering efforts as well as circumstances, with equal circumstances for
all individuals. The share of circumstances in equality is here just 17%.
7

1 Inleiding
In deze masterproef staat één woord centraal: rechtvaardigheid. Niet alleen
rechtvaardigheid an sich, maar ook de specifieke toepassing van deze rechtvaardigheid
binnen een de gezondheid.
Een gezondheidszorgsysteem is zonder twijfel onmisbaar in een samenleving, maar is
deze wel rechtvaardig genoeg? Een gezondheidstoestand van een persoon valt uiteen in
omstandigheden en eigen inspanningen. Dit wil zeggen dat een individu voor een deel
van zijn gezondheidstoestand niet verantwoordelijk is. Welke ongelijkheden in de
gezondheidstoestand zijn rechtvaardig en welke niet? Welk deel van de ongelijkheid in
de gezondheid wordt veroorzaakt door externe omstandigheden die buiten de macht van
het individu liggen en welk deel wordt vormgegeven door het individu zelf? Deze vragen
worden in dit werk gesteld en het doel is hier een antwoord op te formuleren. Dit door het
analyseren van al eerder bestaande theorieën omtrent rechtvaardigheid en door het
uitvoeren van een eigen empirisch onderzoek. De allesomvattende onderzoeksvraag
waar dit werk op gebouwd is, luidt:
“Welke factoren, waarvoor men al dan niet verantwoordelijk is, hebben een significante
invloed op de gezondheidssituatie van een individu en hoe kunnen de bevindingen
hierover een relevante input zijn in de discussie omtrent de berekening van ongelijkheid
binnen de gezondheid?”
Eerst en vooral moet het begrip ‘rechtvaardigheid’ precies omschreven worden om zo
duidelijk te maken welke inhoud aan het begrip gegeven wordt binnen de context van dit
werk. Het is van belang hier een algemene opvatting over te formuleren. Indien dit niet
gebeurt, bestaat het gevaar dat lezers van deze masterproef elk een eigen invulling
geven aan het begrip ‘rechtvaardigheid’ en daardoor geen samenhang zien doorheen
het geheel. In het eerste deel van het literatuuronderzoek worden de termen
rechtvaardigheid en gelijkheid gedefinieerd en wordt er een duidelijk overzicht gegeven
van de verschillende rechtvaardigheidstheorieën.
In het tweede deel van het werk komt het empirisch gedeelte aan bod. Hier volgen de
definities van omstandigheden en eigen inspanningen zoals in dit werk begrepen:
Omstandigheden: Met deze term wordt de exogene toestand van een individu
aangegeven die een invloed uitoefent op het individu, maar waar het individu zelf
geen invloed op kan uitoefenen. Hij/zij kan met andere woorden dan ook niet
verantwoordelijk geacht worden voor gevolgen die voortkomen uit deze
omstandigheden. In dit werk wordt er gekozen om de demografische variabelen,
bijvoorbeeld geslacht en leeftijd, eveneens te klasseren onder omstandigheden.
Eigen inspanningen: Deze term verwijst naar de toestand van een individu die
gecreëerd wordt door het maken van eigen keuzes door een individu en de
gevolgen die daaruit voortvloeien. Het individu kiest met andere woorden zelf
voor een bepaalde toestand en daaruit voortvloeiend kan het individu
verantwoordelijk gesteld worden voor deze toestand.
Uiteindelijk worden de resultaten van het empirisch onderzoek uiteengezet over het ‘hoe’
en het ‘waarom’, waarna hieruit deductief bijpassende conclusies worden getrokken.
9

2 Literatuuroverzicht
Rechtvaardigheid is een gekend begrip, maar ook een begrip waar vaak een
verschillende betekenis aan wordt gegeven. Om duidelijkheid te scheppen, maken we
hier een algemene definitie van rechtvaardigheid door verschillende eerder gevormde
definities te combineren en gezondheidszorggerichte invalshoeken te integreren.
Onder rechtvaardigheid verstaat het woordenboek Van Dale: “handelen in
overeenstemming met bepaalde ethische beginselen”. Wanneer specifiek gesproken
wordt over sociale rechtvaardigheid, krijgen we deze definitie te lezen: “ieder lid van de
maatschappij krijgt wat hem toekomt” (Van Dale, 2006). Dit is redelijk abstract en
algemeen geformuleerd.
Het ethische aspect van rechtvaardigheid dat in bovenstaande definities naar voor
geschoven wordt, verklaart waarom het begrip ‘rechtvaardigheid’ geen eenduidige
definitie genereert. Ethiek is de praktische wijsbegeerte die handelt over wat goed en
kwaad is (Van Dale, 2006). Er bestaat zodoende wel een definitie van ‘ethiek’, maar een
duidelijke afbakening van ‘goed’ en ‘kwaad’ is – tot op heden – nog niet uiteengezet.
Zoals Thomas Hobbes het verwoordt:
“The terms ‘good’ and ‘bad’ have no meaning other than to describe our appetites and
aversions. Moral terms do not, therefore, describe some objective state of affairs, but are
rather reflections of individual tastes and preferences” (Friend, 2004, p. 1).
Wanneer we nadenken over goed en kwaad, moeten we ons afvragen of het goede van
de handeling in de uitvoering van de handeling zit of in de gevolgen ervan. Vaak wordt er
bijkomend rekening gehouden met de omstandigheden waarin de handeling zich
voorgedaan heeft. Hierdoor kan eenzelfde handeling op het ene moment beschouwd
worden als een goede handeling terwijl het op een ander moment aangezien kan worden
als een negatieve handeling (Remans, 2005). Met deze vaststelling moet rekening
gehouden worden wanneer we over de gezondheidszorg praten. Handelingen en zaken
die zich voordoen in het gezondheidszorgsysteem kunnen niet altijd ogenblikkelijk als
goed of slecht bestempeld worden. Niet alles is zomaar te plaatsen in regels en
beginselen. Er kunnen zich ook ‘hard cases’ voordoen, wanneer we in termen van
Ronald Dworkin spreken, casussen waar de rechtsorde geen (duidelijk) antwoord op
biedt en waarvoor men zich moet richten tot ethische principes (Wintgens, 1990).
Eén van deze principes opgesteld door Bentham in 1789 is het ‘utiliteitsprincipe’ . Dit
principe buigt zich ook over het vraagstuk omtrent het karakteriseren van goede en
kwade handelingen. Met dit beginsel wordt bedoeld: het af- en goedkeuren van
willekeurige handelingen naargelang ze ertoe neigen het geluk van de belanghebbende
partij te vermeerderen of te verminderen. Met ‘elke willekeurige handeling’ worden niet
enkel handelingen bedoeld die gesteld worden door individuen, maar hieronder verstaat
men eveneens overheidsmaatregelen en dergelijke (Ten Have, Ter Meule, & Van
Leeuwen, 2006).
11

Het ‘utiliteitsprincipe’ gaat als volgt:
“It is the greatest happiness of the greatest number that is the measure of right and
wrong” (Bentham, 1891, p. 93).
Bentham kan gezien worden als de vader van het utilitarisme. Het utilitarisme is een
ethische stroming die een handeling ziet als ethisch juist wanneer de handeling zorgt
voor “het grootste geluk bij het grootste aantal”. Het utilitarisme, ook wel gekend als de
‘gevolgenethiek’, is de ethische stroming die zich richt op de gevolgen van een
handeling. Op die manier bepaalt het utilitarisme wat de ethische waarde van de
gestelde handeling is. Benthams zogenaamde utiliteitsprincipe bepaalt dat een
handeling beter is dan een andere, wanneer redelijkerwijze verwacht kan worden dat de
eerste handeling een grotere som van geluk kan realiseren dan de laatste. Wat men nu
juist verstaat onder een ‘goede handeling’ wordt bepaald door ‘datgene dat nuttige
gevolgen met zich meebrengt’. De invulling van ‘nuttig’ is dan: het nastreven van geluk
door een individu of tenminste het trachten pijn of lijden te vermijden (Robert & Roland,
1992).
De link tussen rechtvaardigheid en het utilitarisme is niet eenduidig. Sommigen beweren
dat deze twee begrippen onverenigbaar zijn. John Stuart Mill gaat de confrontatie aan en
probeert deze twee definities te verenigen, maar zijn argument is zo complex dat we nog
steeds niet over een eenduidig antwoord beschikken. Later werd uit zijn analyse
besloten dat de theorie van utilitarisme geen inhoudelijk rechtvaardigheidsbegrip kan
opmaken. Dit doordat het utilitarisme gericht is op de grootste som van geluk en hierbij
kan niet op voorhand een rechtvaardige verdeling van sociale goederen bepaald worden
(Becker, Van Tongeren, & Wils, 2007):
“Een morele beoordeling van bepaalde verdelingsstructuren kan slechts plaatsvinden in
het licht van de te verwachten uitwerkingen op het geluk in de samenleving” (Becker,
Van Tongeren, & Wils, 2007, p. 336)
Bentham en Mill integreren ook het begrip ‘onpartijdigheid’ in hun theorie.
Onpartijdigheid staat in voor de gelijkwaardigheid tussen mensen en dit is in wezen
belangrijk voor het algemeen welzijn. De auteurs stellen dat gelijkwaardigheid van
individuen een beginsel van rechtvaardigheid is. Discriminatie en privileges kunnen
absoluut niet gerechtvaardigd worden binnen het algemeen welzijn. Het algemeen
welzijn bepaalt dat het welzijn van alle individuen evenwaardig gewaardeerd moet
worden. Bentham ziet rechtvaardigheid als: “everybody to count for one, nobody for
more than one” (Becker, Van Tongeren, & Wils, 2007, p. 254).
Rond het concept ‘rechtvaardigheid’ zijn er doorheen de tijd heel wat theorieën ontstaan.
Hieronder worden de belangrijkste theorieën uiteengezet die noodzakelijk zijn om het
concept ‘rechtvaardigheid’ correct te begrijpen en te gebruiken.
2.2.1 Social Contract Theory
Wanneer we rechtvaardigheid goed wensen te begrijpen, is het belangrijk een introductie
te geven in de ‘sociale contract theorie’. Deze 17de-eeuwse theorie werd voor het eerst
beschreven door Thomas Hobbes in zijn werk ‘Leviathan’ (Hobbes, 1651).
12

2.2.1.1 Theorie van Thomas Hobbes
Hobbes begint deze theorie met het schetsen van een hypothetische situatie die de
naam ‘State Of Nature’ of ‘natuurtoestand’ (of status hominum naturalis) krijgt. Deze
natuurtoestand is de hypothetische situatie waarin er geen overheid bestaat en waar
iedere individu instaat voor zichzelf. Het individu handelt volledig en exclusief uit
eigenbelang en is volledig rationeel ingesteld (Friend, 2004).
Doordat iedereen in deze begintoestand zijn eigen rechten uitoefent om het eigen
bestaan zo optimaal mogelijk in te vullen, is de natuurlijke toestand volgens Hobbes
gelijk aan een constante staat van oorlog. Doordat ieder individu gelijk is, moet men, in
deze oorlog van allen tegen allen (of een bellum omnium in omnes), constant vrezen
voor het eigen leven. Hobbes stelt dat, aangezien individuen rationeel zijn, men zal
beseffen dat de natuurtoestand niet de meest ideale situatie is om in te vertoeven.
Daarom concludeert Hobbes dat individuen uit de samenleving er zelf voor zullen kiezen
om een deel van hun eigen rechten en vrijheden op te geven, ten voordele van de
gemeenschap. Op deze manier gaan individuen een sociaal contract aan met elkaar om
de algemene toestand van de samenleving te verbeteren en te optimaliseren. Zo creëert
men de mogelijkheid om in een geciviliseerde maatschappij samen te leven (Friend,
2004).
Hieruit kan besloten worden dat individuen uit eigenbelang ervoor zullen kiezen om
eigen vrijheden op te geven en om een mechanisme te creëren waardoor rechten
afgedwongen kunnen worden. Mensen gaan dus een sociaal contract aan omdat enkel
op deze manier een gemeenschap kan ontstaan waarin vertrouwen bestaat (Friend,
2004).
2.2.1.2 Theorie van John Locke
De Engelse filosoof John Locke bouwt voort op deze theorie, al ziet hij de
natuurtoestand in een compleet ander licht. Om zijn idee duidelijk weer te geven, volgt
hier de definitie in de woorden van John Locke zelf:
“The state of nature is a state of perfect freedom to order [the people] their actions and
dispose of their possessions, and persons, as they think fit, within the bounds of the law
of nature, without asking leave or depending upon the will of any other man. A state also
of equality, wherein all the power and jurisdiction is reciprocal, no one having more than
another ” (Locke, 1821, p. 189).
De natuurtoestand van Locke is niet meteen een staat van oorlog, maar eerder een staat
van perfecte en complete vrijheid waarin een individu zijn leven kan uitbouwen op de
manier die hem het meeste schikt en dit zonder de inmenging van anderen. Ook hier is
er geen orgaan opgericht dat de macht bezit om rechten af te dwingen. Al stelt Locke
wel, en dit in tegenstelling tot Hobbes, dat de individuen onderworpen zijn aan een door
God ontworpen ‘Law of Nature’ of ‘de natuurwet’:
“Although everyone is equal and independent, no one ought to harm another in his life,
health, liberty and possession and may not take away, or impair the life, or what tends to
the preservation of the life, the liberty, health, limb, or goods of another unless it be to
do justice on an offender” (Locke, 1821, p. 191).
13

Individuen worden verondersteld gelijk te zijn in de natuurtoestand, wat dan ook wel
‘toestand van gelijkheid’ genoemd kan worden, waarbij ze allen in gelijke mate gebonden
zijn aan de natuurwet. Niemand heeft meer dan iemand anders en iedereen kan in
dezelfde mate genieten van de voordelen die de natuur voorziet (Locke, 1821). Door de
natuurwet is het een vredevolle situatie. Toch ontbreekt het de situatie aan een autoriteit
en daardoor bestaat de kans dat, eens er oorlog uitbreekt deze niet meer gestopt zal
worden. Dit aangezien een individu zichzelf mag beschermen en de natuurwet mag
toepassen wanneer hem kwaad wordt aangedaan. Een logische beslissing is dan weer
om een sociaal contract aan te gaan zodat een beperkte groep het recht krijgt
beslissingen te nemen in naam van de meerderheid. In de theorie van Locke nemen ook
bezittingen een centrale plaats in. Bezittingen en het beschermen ervan zijn een
belangrijke topic die Locke integreert in zijn theorie. Bezittingen bepalen namelijk de
keuze voor een geciviliseerde samenleving. Door het instellen van een geciviliseerde
samenleving kunnen bezittingen beschermd worden. Maar niet enkel bezittingen moeten
door dit contract gewaarborgd worden, ook het algemene welzijn van de bevolking moet
op die manier gegarandeerd worden (Friend, 2004).
2.2.1.3 Onderscheid tussen beide theorieën
Het verschil tussen de twee theorieën omtrent de sociale contract-theorie zit in de
manier waarop de twee auteurs kijken naar de natuurtoestand, de hypothetische
beginsituatie. Doordat Locke deze minder wreed ziet dan Hobbes, kan Locke zich
situaties voorstellen waarin men een civiele regering verwerpt wanneer deze zich opstelt
als een tiran. Zo keert men dan terug naar de natuurtoestand en probeert men opnieuw
een autoriteit te vormen wanneer de staat van oorlog zich opnieuw voordoet. Voor
Hobbes is de natuurtoestand gelijk aan een oorlogstoestand, terwijl dit niet zo is voor
Locke. Locke stelt dat er een oorlogstoestand kan ontstaan uit de natuurtoestand
wanneer één persoon de oorlog verklaart aan iemand anders door bijvoorbeeld van hem
te stelen (Friend, 2004).
In Hobbes’ theorie heeft een individu meer natuurlijke vrijheid dan in de theorie van
Locke, daar het individu niet gebonden is aan de natuurwet. Men heeft de vrijheid om
alles te doen wat men wil, inclusief de vrijheid om iemand anders zijn toestand te
schaden. Hier kan men dus de vraag stellen of de gegeven natuurlijke vrijheid van Locke
een imperfectie bevat en deze van Hobbes de ultieme vrijheid beschrijft. Locke verzet
zich tegen deze uitspraak door aan te geven dat je eigen vrijheid pas imperfect is
wanneer gelijk wie deze zomaar kan en mag schaden waaruit hij besluit dat perfecte
vrijheid gepaard moet gaan met een wet (Mack, 2009).
2.2.2 A theory of justice
John Rawls publiceerde in 1972 zijn ‘Theory of Justice’. Een moderne versie van de
zojuist vermelde sociale contract-theorie. Rawls wenst deze theorie te veralgemenen en
op een hoger abstractieniveau te brengen. Het sociale contract ziet Rawls als een
rechtvaardigheidsbeginsel voor de basisstructuur van een samenleving. Dit in
tegenstelling tot zijn voorgangers die het sociale contract zagen als een contract om een
specifieke samenleving te vormen (Rawls, 1971).
De rechtvaardigheidsbeginselen zijn volgens Rawls ‘rechtvaardigheid als billijkheid’.
Hiermee bedoelt hij dat de rechtvaardigheidsbeginselen overeengekomen worden in een
aanvangssituatie die billijk is. Hij ziet deze aanvangssituatie als een status-quo. In deze
14

hypothetische situatie hebben individuen een gelijke vrijheid, zijn ze rationeel ingesteld –
“door rationele reflectie beslissen ze waar het goede voor hen in bestaat” – maar ze
hechten geen waarde aan elkaars belangen (Rawls, 1971).
Rawls stelt dat degene die betrokken zijn in de sociale samenwerking, samen vooraf
moeten vastleggen wat de basis van de samenleving zal zijn – de zogenaamde rechten
en plichten –en dit gebaseerd op het rationeel nastreven van hun eigen, individuele
doelen. Met andere woorden: ze moeten beslissen wat als rechtvaardig en wat als
onrechtvaardig zal beschouwd zal worden (Rawls, 1971).
“The choice which rational men would make in this hypothetical situation of equal liberty,
assuming for the present that this choice problem has a solution, determines the
principles of justice” (Rawls, 1971, p. 11).
Rawls schetst een abstractere natuurtoestand die hij de ‘original positioning’ noemt,
hierna wordt de benaming ‘oorspronkelijke positie’ gebruikt. Anders uitgedrukt: de
oorspronkelijke positie wordt aangezien als een status-quo en daardoor kunnen de
overeenkomsten, die daarbinnen gesloten worden, aangezien worden als billijk. De
originele positie wordt getypeerd door de ‘veil of ignorance’ of de sluier van
onwetendheid. Daarmee wordt bedoeld dat de rechtvaardigheidsbeginselen opgemaakt
worden onder de omstandigheden waar niemand zijn plaats in de samenleving, noch zijn
maatschappelijke of sociale status kent (Rawls, 1971). Wel kennen individuen hun
voorkeuren (Roemer, 2005).
Het feit dat niemand volledig op de hoogte is van de huidige situatie en dat iedereen zich
achter de sluier van onwetendheid bevindt, is net datgene wat Rawls onder
‘onpartijdigheid’ verstaat. Onpartijdigheid is de positie waar men zich achter de ‘sluier
van onwetendheid’ bevindt in de ‘oorspronkelijke positie’ en waar men de
rechtvaardigheidsbeginselen opstelt. Door de onwetendheid rond de eigen toestand en
de sociale omstandigheden wordt de belangeloosheid bevestigd en kunnen onpartijdig
de rechtvaardigheidsbeginselen vanuit deze situatie opgesteld worden (Becker, Van
Tongeren, & Wils, 2007). De sluier van onwetendheid moet voorkomen dat individuen
bevoordeeld of benadeeld worden. Rawls stelt dat we vanuit deze positie de herkomst
van rechtvaardigheid kunnen achterhalen en wat er vereist wordt van ons als individu en
van de sociale instituties om collectief te kunnen samenleven (Friend, 2004).
Rawls definieert twee beginselen van rechtvaardigheid die, volgens hem,
overeengekomen zouden worden wanneer men zich in de originele aanvangspositie
bevindt (Rawls, 1971). Deze twee principes leggen de toewijzing van burgerlijke
vrijheden en sociale en economische goederen vast (Friend, 2004). De door Rawls
opgestelde beginselen luiden als volgt:
1) “Elke persoon dient een gelijk recht te hebben op het meest uitgebreide stelsel
van gelijke fundamentele vrijheden, dat verenigbaar is met een vergelijkbaar
stelsel van vrijheden voor anderen.
2) Sociale en economische ongelijkheden dienen zo te worden geordend dat ze
zowel (a) redelijkerwijs in ieders voordeel mogen worden geacht en (b)
verbonden zijn met posities en ambten die voor iedereen toegankelijk zijn”
(Bestebreurtje, 2006)
15

Deze beginselen zijn van toepassing op de basisstructuur van de samenleving. Het zijn
net deze beginselen die rechten en plichten toekennen en voor een verdeling zorgen van
de sociale en economische goederen. Het eerste beginsel, ook wel gekend als het
gelijkheidsbeginsel, slaat op alle mogelijke vrijheden die voor iedereen gelijk moeten zijn.
In het gelijkheidsbeginsel worden verschillen in de verdeling van sociale en economische
goederen toegelaten op voorwaarde dat het in het voordeel is van de minstbedeelden
(Van Dijk, 2009).
Het tweede beginsel handelt over de verdeling van inkomen en vermogen. Deze
verdeling moet niet gelijk zijn maar wel ‘in ieders voordeel’, zoals vermeld in (a). In (b)
wordt gesproken over het ontstaan van organisaties die een bepaald gezag toegewezen
zullen krijgen en verantwoordelijkheden zullen dragen. Deze posities van gezag en
verantwoordelijkheid moeten voor iedereen toegankelijk zijn, ook wel gekend als: “the
principle of fair equality of opportunity” (Rawls, 1971).
De twee beginselen hebben bewust een bepaalde volgorde gekregen volgens de
prioriteitsregels die opgesteld zijn door Rawls:“Priority of liberty and priority of justice
over efficiency and welfare” (Rawls, 1971). Hieruit volgt dat Rawls een eerlijke verdeling
belangrijker vindt dan efficiëntie en maximalisering van de welvaart. Belangrijk om weten
is dat Rawls de belangen van de groep die er het minst goed aan toe is boven deze van
de volledige samenleving plaatst (Van Dijk, 2009).
Rawls hanteert een heel algemene verwoording van rechtvaardigheid:
“Alle sociale waarden – vrijheid en kansen, inkomen en vermogen, en de sociale
basissen van zelfrespect – dienen gelijk te worden verdeeld, tenzij een ongelijke
verdeling van één van deze goederen, of van alle, in ieders voordeel is” (Bestebreurtje,
2006). Uit deze definitie haalt Rawls een – eerder vage – interpretatie van
onrechtvaardigheid: “Het voorkomen van ongelijkheden die niet iedereen ten goede
komen” (Rawls, 1971).
Het eerste wat een samenleving dus verondersteld wordt te doen, is het verdelen van
goederen zodat elk individu een evenwaardig leven kan leiden. Door Rawls worden deze
goederen aangezien als ‘sociale primaire goederen’, goederen die geacht worden door
de mens verkozen te worden als basis voor een goed leven. Voorbeelden van sociale
primaire goederen zijn: rechten, vrijheden, kansen, inkomen en vermogen. Daarnaast
heb je ook nog andere sociale goederen zoals: gezondheid, vitaliteit, intelligentie
enzovoort (Rawls, 1971).
Om een mogelijke verdelingspolitiek van deze goederen uiteen te zetten, gebruiken we
het efficiëntiebeginsel van Pareto. Dit beginsel omschrijft de optimale verdeling van
goederen opdat de samenleving zich in een optimaal punt zou bevinden. Een optimale
situatie is waar niemand nog zijn eigen toestand zou kunnen optimaliseren zonder de
toestand van een ander negatief te beïnvloeden. Een situatie is dus Pareto-efficiënt
wanneer ieder individu zich in een door hem of haar gewaardeerde optimale situatie
bevindt en waar niemand de eigen welvaart zou kunnen verbeteren zonder de welvaart
van een ander te schaden (Berlage & Decoster, 2005).
Op de figuur hieronder is bijvoorbeeld punt F een niet-optimaal punt. De twee assen
tonen het welvaartsniveau aan van individu X₁ en X₂. Door een Pareto-verbetering, dit is
16

een verandering in de markt waarbij minstens één individu welvaart wint terwijl geen
enkele individu aan welvaart verliest (Stiglitz, 1986), kan F naar boven, opzij of schuin
opzij verschuiven richting de efficiëntiegrens. Punt D dat op de Pareto-grens ligt, is een
Pareto-evenwicht (Berlage & Decoster, 2005).
Figuur 1: De paretogrens (Rawls, 1971)
Elk punt dat zich op de Paretogrens bevindt, is een Pareto-efficiënt punt. Wanneer een
samenleving zich in dergelijk punt bevindt, wil dit zeggen dat er een Pareto-efficiënte
verdeling is van de goederen onder alle individuen van die samenleving. Een
tekortkoming van dit efficiëntiebeginsel is dat het niet aangeeft welke verdeling nu de
meest efficiënte is. Om deze beslissing te kunnen maken, hebben we een
rechtvaardigheidsbeginsel nodig. Zoals uit het vorige deel al bleek, oppert Rawls dat een
eerlijke verdeling belangrijker is dan maximale welvaart. Zo pleit Rawls voor een
herverdeling van de goederen door het integreren van het principe ‘compenserende
ongelijkheden’ (Verhofstadt, 2006). Met het benadrukken van dit principe, gaat Rawls in
tegen het utilitarisme. Het principe ‘compenserende ongelijkheden’ handelt over
tweezijdige compensatie. De ongelijkheden in de samenleving (bijvoorbeeld in welzijn of
inkomen) kunnen gerechtvaardigd worden wanneer ze een wezenlijke bijdrage leveren
aan een welvaartsverbetering van de minstbedeelden. Dit principe zorgt ervoor dat er
een harmonie van belangen bestaat. Stel dat er een inkomensverschil is: aan de ene
kant wordt de persoon die meer verdient gecompenseerd voor zijn extra inspanningen
en offers die hij maakt om meer te verdienen. Aan de andere kant worden de
minstbedeelden gecompenseerd doordat zij ook profiteren van het inkomensverschil
(Tinnevelt & Verschraegen, 2002).
Wanneer we punt D bekijken, zien we dat dit punt superieur is aan alle punten in het vak
links van dit punt. Toch kan hieruit niet afgeleid worden welk punt nu de beste situatie
voorstelt: C of D. Belangrijk om weten is dat een efficiënt punt niet meteen een
rechtvaardige verdeling garandeert. Daarom kan het zijn dat volgens de
rechtvaardigheidsbeginselen een punt verkozen wordt dat niet op de efficiëntiegrens ligt
maar eronder, zoals punt F. Zo kunnen we het Paretobeginsel toepassen wanneer we
het hebben over de verdeling van rechten en plichten. Wanneer men de basisstructuur
van de samenleving wenst te wijzigen, kan dit enkel wanneer er overgeschakeld kan
worden naar een efficiëntere situatie. Een ordening van rechten en plichten is dan alleen
efficiënt indien het in die situatie onmogelijk is om de regels te wijzigen en het stelsel van
rechten en plichten te herdefiniëren, zodat de verwachtingen van een willekeurig individu
17

kunnen verbeteren en dit zonder dat de verwachtingen van een ander individu worden
geschaad. Bij het wijzigen van het stelsel van rechten en plichten moeten de beginselen
van gelijke vrijheid en toegankelijke posities steeds gewaarborgd worden. Wat wel
veranderd kan worden, is de verdeling van inkomen en vermogen (Rawls, 1971).
In de basisstructuur streven we naar gelijkheid tussen de verschillende individuen
alhoewel er ook initiële ongelijkheden gerechtvaardigd kunnen worden. Dit volgens het
verschilbeginsel en enkel wanneer het verschil in verwachting in het voordeel is van het
individu dat slechter af is (Friend, 2004).
De theorie van Rawls is de meest abstracte sociaal contract-theorie. Hij stelt dat mensen
niet zomaar een contract aangaan, maar als rationeel persoon, rekening houdend met
de sluier van onwetendheid, ook zullen accepteren dat men beperkt is in het eigen doen
en laten en dit door het binnenbrengen van rechtvaardigheid. Zo ontstaat de
mogelijkheid om te leven in een geciviliseerde maatschappij (Friend, 2004).
De geschetste theorie van Rawls is een ‘realistisch utopie’. Het is niet meteen een
theorie die op de werkelijkheid kan worden toegepast, maar wel één die aantoont dat
een gemeenschap van rechtvaardige samenlevingen mogelijk is (Tinnevelt &
Verschraegen, 2002).
2.2.3 Distributive justice
Ronald Dworkin is een filosoof, gespecialiseerd in rechts- en politieke filosofie, die
voortbouwt op het verschilprincipe (“Difference Principle”) van Rawls omtrent de
distributie van rechtvaardigheid. Rawls vindt een ongelijkheid in de samenleving
gerechtvaardigd wanneer deze in het voordeel is van de minstbedeelden. Het
verschilprincipe staat een allocatie toe van goederen die niet in overeenstemming is met
complete gelijkheid en dit zolang de minstbedeelden in die situatie er beter uitkomen dan
onder strikte gelijkheid (Rawls, 1971). Dworkin vult deze theorie aan met de stelling dat,
wanneer de verdeling van goederen gebeurd is, deze toch niet rechtvaardig is wanneer
één individu een ander individu benijdt om zijn bezittingen. Dworkin zijn theorie werd
betiteld als “Distributive Justice”, in het Nederlands vertaald als ‘verdelende
rechtvaardigheid’. Deze verdelende rechtvaardigheid handelt over het verdelen van
goederen in een maatschappij op een sociaal juiste manier (Petrovic, 2012).
Wanneer we willen spreken over een rechtvaardige gezondheidszorg, zijn er volgens
Dworkin twee belangrijke vragen die beantwoord dienen te worden:
18
1) Hoeveel geld zijn we maatschappelijk bereid te besteden aan gezondheidszorg
op voorwaarde dat niemand uit de boot valt?
2) Waaraan moeten we het gezondheidszorgbudget besteden? Op welke manier
verdelen we dit over preventie, ‘cure’ en ‘care’ (Denier, 2006)?
De eerste vraag over het bestedingsbudget van de gezondheidszorg gaat gepaard met
de notie van de opportuniteitskost. Geld dat niet besteed wordt aan de medische
wetenschap kan uitgegeven worden aan andere voorzieningen die vaak ook een invloed
hebben op de gezondheidstoestand van een individu zoals onderwijs, tewerkstelling en
nog veel meer. Er moet dus een afweging gemaakt worden van welk geld waar besteed
zal worden en hoeveel. Het uiteindelijke doel is om het perfecte evenwicht te vinden
tussen deze verschillende beleidsdomeinen en zo ook een optimaal welvaartsniveau te

ereiken. De tweede vraag richt zich dan naar het publieke budget. De medische wereld
kan tegenwoordig veel meer dan de maatschappij kan betalen. Ook hier moet dus een
evenwicht gevonden worden in de wijze van het besteden van het
gezondheidszorgbudget. Welke medische mogelijkheden zijn zo belangrijk dat ze tot het
publieke bestedingsbudget moeten behoren (Denier, 2006)?
Vroeger werd het ethische ideaal van afzondering toegepast om te beslissen hoeveel
geld er aan de gezondheidszorg besteed moest worden. Gezondheid was het hoogste
goed waar al het mogelijke geld aan uitgegeven moest worden en dit tot men op een
punt kwam waar er geen extra winst meer kon gemaakt worden op vlak van gezondheid
en levensverwachting. Het moge duidelijk zijn dat dit principe heel erg verouderd is.
Mocht een samenleving dit principe toepassen, zou al het mogelijke geld naar de
gezondheidszorg gaan en zoals eerder vermeld, kan de medische wetenschap
tegenwoordig veel meer dan wat de publieke portemonnee kan betalen (Denier, 2006).
De belangrijkste conclusie die uit het ideaal van afzondering gehaald wordt, is dat de
gezondheidszorg niet mag worden bepaald door het betaalvermogen van een individu.
Het staat dus vast dat dit geen gepast criterium is, maar welk criterium zou dan wel
gehanteerd moeten worden? Het criterium van medische behoefte is ook een optie,
maar, wanneer dit criterium effectief gebruikt wordt, moet geweten zijn welke (medische)
behoeften de belangrijkste zijn en welke lager gewaardeerd worden. Met andere
woorden, moet men zich afvragen welke soorten van gezondheidszorg het hoogst
gewaardeerd worden door de verschillende individuen van de samenleving. Dit is de
centrale vraag waar Dworkin een antwoord op probeert te formuleren. Hij gebruikt niet
het ideaal van afzondering maar wel het principe van de integratie van de
gezondheidszorg in competitie met andere belangrijke goederen (Denier, 2006). De
centrale gedachte van zijn werk is:
“We should aim to make collective, social decisions about the quantity and distribution of
health care so as to match, as closely as possible, the decisions that people in the
community would make for themselves, one by one, in the appropriate circumstances, if
they were looking from youth down the course of their lives and trying to decide what
risks were worth running in return for not running other kinds of risks” (Dworkin, 2000).
Dworkins idee start met het opstellen van een gedachte-experiment waarbij een veiling
opgezet wordt waar iedereen met eenzelfde bedrag moet bieden op de eindige
goederen die de maatschappij bezit. Het individu moet zelf bepalen aan welke goederen
hij de meeste waarde hecht om zijn budget aan te besteden. Een goed dat door velen
gewaardeerd wordt, zal dus een hogere prijs eisen en omgekeerd. Voor een
hooggewaardeerd goed moet men dus bereid zijn ook een hogere prijs te geven. Zo
wordt elke beslissing afgewogen en individueel bekeken. Dworkin noemt dit de ‘envytest’
1 . Aan deze test wordt de voorwaarde gesteld dat individuen geen te grote
verschillen mogen tonen op gebied van bekwaamheid en talenten (Petrovic, 2012).
Aangezien dit niet te garanderen valt, wordt aan de theorie een extra element
toegevoegd, namelijk ‘de verzekering’. De verzekering is een vereist instrument om
tegen te gaan dat sommigen eronder zouden lijden dat ze bepaalde talenten missen.
1 Envy betekent in het Nederlands afgunst/benijden
19

Dworkin veronderstelt dat niemand op de hoogte is van het al dan niet bezitten van een
mogelijke handicap of een bepaald talent – zie de ‘sluier van onwetendheid’ van Rawls –
en iedereen heeft een even groot risico op het al dan niet hebben van een ziekte of
handicap. In deze sfeer van onwetendheid is het logisch te stellen dat men zich
verzekert tegen deze risico’s. Hieruit volgt dat men een deel van zijn of haar budget zal
besteden aan zelfgekozen verzekeringen en niet aan de veiling. Het bedrag dat aan de
verzekering betaald wordt, komt terecht in een fonds dat aangewend zal worden voor
diegenen die uiteindelijk een handicap of een ziekte blijken te hebben. Hiermee wil
Dworkin de impact minimaliseren van zaken waarover een individu zelf niet kan
beslissen (Petrovic, 2012). Uit deze oefening wenst Dworkin te weten te komen voor
welke vormen van gezondheidszorg een individu zich zou verzekeren en voor welke niet
(Denier, 2006).
Dworkin stelt dat het onverantwoordelijk is om compleet geen verzekering aan te gaan,
maar tegelijkertijd is het onverstandig om al je geld te besteden aan het indekken van
risico’s. Deze laatste beslissing is niet ideaal aangezien je dan geen budget meer over
hebt voor andere belangrijke voorzieningen, bijvoorbeeld huisvesting, die ook een
invloed hebben op je gezondheidstoestand. Om een maatstaf te hebben over hoe
rechtvaardig een gezondheidssysteem is, kijkt Dworkin naar het aantal mensen die zich
voor een bepaald risico indekken. Wanneer bijvoorbeeld 70% van de mensen zich voor
risico A verzekeren, is het systeem 70% rechtvaardig. Het lijkt dus rechtvaardig wanneer
het gezondheidssysteem collectief oplegt om een verzekering aan te gaan voor risico A.
Aangezien 30% individueel besliste zich hiervoor niet te verzekeren, is dit een maatstaf
voor de onrechtvaardigheid in het systeem. Omgekeerd zou het systeem onrechtvaardig
zijn wanneer maar 30% van de individuen beslist zich in te dekken voor risico B en
wanneer men collectief verplicht zou worden om zich in te dekken voor risico B. Hier
verkiest de meerderheid om zich niet te verzekeren tegen risico B wat het systeem
overwegend onrechtvaardig zou maken (Denier, 2006).
Eén van Dworkins specifieke aanbevelingen omtrent de gezondheidszorg is dat er
betere beslissingen moeten worden genomen binnen de gezondheidszorg. Beslissingen
omtrent het maken van gezondheidskosten worden namelijk genomen door het individu
zelf, maar deze kosten worden betaald door een andere partij, de
verzekeringsmaatschappij. Hierdoor is er zo goed als geen incentive om de kosten te
drukken. Dit resulteert in een samenlevingsvorm waar het systeem beslissingen maakt
voor de individuen in plaats van de individuen voor zichzelf. Vaak zijn dit dan ook nog
keuzes die het individu niet voor zichzelf zou maken. In de Verenigde Staten
bijvoorbeeld worden er heel wat kosten gemaakt voor ‘end-of-life-care’, ook wanneer de
persoon in kwestie er uiteindelijk niet veel meer aan heeft. Dit blijkt een scheeftrekking te
zijn die ontstaat doordat het systeem beslissingen maakt voor het individu in plaats van
het individu voor zichzelf (Clackson, 2007). Het is aannemelijker te stellen dat individuen
zich zouden wensen te verzekeren voor risico’s die voorkomen in de levensfase waar
men nog uitzicht heeft op een lang en gezond leven, de fase voordat men in een situatie
terechtkomt van achteruitgang van de levenskwaliteit (Denier, 2006).
Een ander pijnpunt dat Dworkin aanhaalt, is dat niet iedereen in staat is om goede
verzekeringsbeslissingen te nemen doordat de welvaart niet gelijk verdeeld is.
Sommigen kunnen het zich gewoon niet permitteren en daarboven beschikt niemand
over perfecte informatie omtrent gezondheidsrisico’s en er is geen perfecte informatie
20

eschikbaar over alle mogelijke risico’s. Dit alles weerhoudt een individu om verstandige
verzekeringsbeslissingen te maken. Dworkin stelt dat het gezondheidssysteem de
individuele keuzes zou moeten weerspiegelen, wat nu niet het geval is. Zijn model stelt
op hoe een juiste allocatie van gezondheidszorguitgaven er ideaal zou moeten uitzien.
Dit doet hij door het vrijemarktprincipe te betrekken in zijn analyse en een hypothetische
markt op te starten. Door het vrijemarktprincipe toe te laten, is het mogelijk om
persoonlijke voorkeuren te laten meespelen (Clackson, 2007). In een vrije markt wordt
het allocatieprobleem opgelost door het prijs- en marktmechanisme. De gevraagde
hoeveelheid hangt dan af van de prijs. Naarmate de prijs afneemt, stijgt de vraag naar
dat goed en omgekeerd (Berlage & Decoster, 2005). Dit mechanisme zou binnen de
gezondheidzorg een verzekeringsmarkt tot stand laten komen waar de individuele
beslissingen van individuen naar voor komen. Op die manier wordt duidelijk welke
gezondheidszorg het meest geapprecieerd wordt en welke minder.
Idealiter zou men verzekeringsbeslissingen moeten kunnen nemen onder optimale
omstandigheden. Om dit te bekomen schetst Dworkin een hypothetische markt. De
storende factoren, die in de weg staan voor individuen om verstandige beslissingen te
nemen, worden gecorrigeerd. Iedereen start met een gelijkwaardig budget en iedereen
beschikt over alle nodige informatie omtrent gezondheidsrisico’s en medische
mogelijkheden. Het doel is om mensen te laten beslissen welke gezondheidszorg ze
voor zichzelf, onder ideale omstandigheden, het hoogst en laagst waarderen en hoeveel
ze bereid zijn voor elke soort zorg te betalen (Dworkin, 2000). Zijn veronderstelling is:
“A just distribution is one that well-informed people create for themselves by individual
choices, provided that the economic system and the distribution of wealth in the
community in which these choices are made is just” (Dworkin, 2000).
Uit de analyse van Dworkin komen enkele belangrijke zaken naar voor. De twee
prangende vragen waar er een antwoord op dient te komen, staan in zijn werk centraal.
Er moet duidelijk meer aandacht besteed worden aan de keuzes die individuen zouden
maken wanneer ze deze keuzes louter baseren op hun eigenbelang. Dit zou de markt
efficiënter moeten maken.
De Engelse term ‘equality’ staat voor ‘gelijkheid’. In deze context behelst gelijkheid het
streven naar sociale en economische gelijkheid onder de vele verschillende individuen
van een maatschappij. Economische gelijkheid staat voor het gelijkwaardig verdelen van
een bepaald sociaal goed zoals bijvoorbeeld inkomen, welvaart, kansen, opleiding en
gezondheidszorg (Demarco, 1996).
Door onnoembaar veel verschillende factoren verschillen individuen van elkaar en
hebben ze een verschillende levensloop. Ze bezitten verschillende talenten en krijgen
doorheen hun hele leven verschillende kansen en mogelijkheden aangeboden. Dit alles
zorgt ervoor dat iedereen een andere eindtoestand bereikt met een welbepaalde
welvaart. Dit brengt een mate van ongelijkheid met zich mee aangezien de ene persoon
in staat is om een betere welvaart te bereiken dan iemand anders door een samenloop
van omstandigheden en eigen inspanningen. Belangrijk is hier dan om ‘ongelijkheid’
eenduidig te definiëren. Ongelijkheid wordt gedefinieerd als volgt:
21

“Inequality is the quality of being unequal or uneven: as
22
a) lack of evenness
b) social disparity
c) disparity of distribution or opportunity
d) the condition of being variable: changeableness” (Merriam-Webster, 2012).
In de context van dit werk spreken we over ‘economische ongelijkheid’. De meest
toepasselijke definitie van deze ongelijkheid is terug te vinden in “c) disparity of
distribution or opportunity”. Het is eenvoudig om een ongelijke situatie te onderscheiden
van een perfect gelijke situatie, maar wanneer twee verschillende ongelijke verdelingen
aangeboden worden, beide met een bepaalde sociale beloning, is het niet eenduidig te
bepalen welke situatie meer ongelijkheid draagt dan een andere. Om deze moeilijkheid
op te lossen, werden er economische formules ontworpen zoals de Gini-coëfficiënt en de
standaardafwijking. Via deze weg kunnen verschillende verdelingen gerangschikt
worden in de mate dat de verschillende verdelingen ongelijkheid bezitten. Wat het
systeem nu ongelijk maakt, is dat persoonlijke kenmerken arbitrair worden ‘verdeeld’. Zo
krijgt één individu meer mogelijkheden dan een ander doordat die ene persoon wel
beschikt over een bepaald talent en de andere persoon niet. Dat brengt onrechtvaardige
ongelijkheid met zich mee. Een persoon kan men niet verantwoordelijk stellen voor het al
dan niet bezitten van een bepaald kenmerk (Allison, 1978).
Voor we verder ingaan op deze economische formules, bekijken we ‘gelijkheid’ in twee
verschillende dimensies. Twee concepten worden in dit werk aangehaald: ‘Equality of
Outcome’ en ‘Equality of Opportunity’. Beide termen dekken een verschillende lading,
maar handelen telkens over het gelijkmaken van de welvaart van individuen. In de
paragrafen die volgen, worden deze concepten uitgelegd en met elkaar in verband
gebracht.
2.3.1 Equality of Outcome
‘Equality of Outcome’, hierna aangeduid met de term ‘EOM’, is een politiek concept dat
gelijkheid definieert in termen van eindresultaten:
“Equalising where people end up rather than where or how they begin” (Philips, 2004, p.
1).
Deze theorie kreeg al heel wat tegenstand. De geciteerde definitie doet eerst en vooral
de vraag rijzen: wat trachten we gelijk te maken? Slaat dit op inkomen, geluk of
welvaart? Meer nog, wanneer één van deze drie topics gelijk zou worden gemaakt,
bestaat het gevaar dat een ander item van deze drie tegelijkertijd ongelijk zou worden
gemaakt. Hierdoor raakt de onrechtvaardigheid in het systeem niet opgelost (Philips,
2004).
Wanneer men – geldelijke – middelen egaliseert, wordt er achterwege gelaten dat ieder
individu andere voorkeuren en een verschillende smaak bezit. Dientengevolge bestaat
de kans dat er een overschot zal zijn aan middelen die ondergewaardeerd worden en
een tekort aan middelen die juist heel erg gewaardeerd worden. Indien er gekozen zou
worden om het welzijn te egaliseren onder de individuen, bestaat het gevaar dat de
maatschappij meer geeft aan diegenen die aanhoudend ontevreden zijn dan aan
diegenen die gauw tevreden zijn. Definiëren van gelijkheid in termen van een gelijk

inkomen zou dan de meest verdedigbare optie zijn, maar ook deze optie is niet optimaal
(Philips, 2004).
Vervolgens wordt er bij EOM geen rekening gehouden met de eigen
verantwoordelijkheid van een persoon en de eigen keuzes die gemaakt worden wat toch
een grote tekortkoming is. Mensen moeten (op zijn minst toch deels) verantwoordelijk
gehouden worden voor de gevolgen van hun keuzes en dat wordt binnen deze theorie
achterwege gelaten. “This being so, it cannot be appropriate to regard any inequality of
outcome as evidence of social injustice” (Philips, 2004, p. 2).
EOM slaagt er dus niet in om een individu verantwoordelijk te houden voor ondoordachte
handelingen die de waarde van de eindtoestand van het individu zouden kunnen
reduceren of voor verstandige handelingen die de waarde van de eindtoestand zouden
kunnen opwaarderen boven het niveau van derden (Roemer, 2005). Het nastreven van
gelijkheid in resultaten wordt in de literatuur gezien als een politiek van afgunst, een
aanval op diegenen wiens ambities of prestaties hoger zijn dan de ‘normale norm’. Zoals
filosofieprofessor Jan Narveson uit Canada het verwoordde in zijn werk ‘Egalitarianism:
Partial, Counterproductive, and Baseless’:
“Egalitarianism forces persons who exceed the average, in the respect deemed by the
theorist to be relevant, to surrender, insofar as possible, the amount by which they
exceed that average to persons below it” (Nerveson, 1997).
Doordat de theorie van ‘Equality of Outcome’ geen ideale uitkomst aanbiedt, ontstond er
een nieuw concept dat men de naam ‘Equality of Opportunity’ gaf. Dit laatste concept
incorporeert de onrechtvaardige ongelijkheden die voortspruiten uit onvoorziene
omstandigheden die buiten de macht van het individu liggen en de rechtvaardige
ongelijkheden die voortkomen uit het maken van individuele beslissingen en het stellen
van eigen inspanningen (Philips, 2004).
2.3.2 Equality of Opportunity
Equality of Opportunity, hierna vermeld als EOP, is een concept waarbinnen elk individu
voorzien wordt van hetzelfde potentieel om eenzelfde resultaat, of anders verwoord
eenzelfde eindsituatie, te kunnen bekomen. EOP heeft dus als doel om gelijkheid te
verkrijgen in de mogelijkheden die een individu krijgt om een bepaalde eindsituatie te
kunnen bereiken. Deze theorie verschilt van EOM aangezien deze laatste theorie voor
een gelijke eindtoestand voor elk individu pleit, terwijl bij EOP iedereen gelijke
mogelijkheden krijgt om deze eindtoestand te behalen. Door eigen keuzes en
beslissingen kan het echter zijn dat individuen terechtkomen in een andere eindtoestand.
Om dit duidelijk te maken, geven we een concreet voorbeeld. De EOP-theorie geeft aan
dat iedereen evenveel kans moet hebben op bijvoorbeeld een bepaalde job. Om dit te
kunnen bereiken, moeten de verschillende individuen dan dezelfde talenten en
kwalificaties bezitten (Frederickson, 2010). In om het even welke maatschappij kunnen
niet alle talenten zomaar worden ontwikkeld. Daarom formuleerde John Scharr in 1967
zijn vorm van ‘Equality of Opportunity’ als volgt:
“Every society, has a set of values, and these are arranged in a more or less tidy
hierarchy. The equality of opportunity formula must be revised to read: equality of
23

opportunity for all to develop those talents which are highly valued by given people at a
given time.” (Frederickson, 2010, p. 57)
De originele insteek voor EOP kwam van de eerder vermelde filosoof Dworkin. Hij stelde
zichzelf, in één van zijn essays daterend uit 1981, de vraag: “If one is egalitarian, then
what is it one should seek to equalize, welfare or resources?” (Roemer, 2005, p. 1).
Dworkin maakt een onderscheid tussen welvaart en middelen. Hij stelt dat het egaliseren
van welvaart een ongunstig idee is. Wat volgens Dworkin wel de juiste keuze is, is het
egaliseren van middelen. Het nadeel aan Dworkin zijn analyse is dan dat zijn idee van
‘middelen’ niet genoeg is afgebakend en een te ruime interpretatie laat. Onder ‘middelen’
categoriseerde hij zowel overdraagbare goederen, welvaart als interne talenten
(Roemer, 2005).
De belangrijkste bijdrage van Dworkin aan de verschillende theorieën van
rechtvaardigheid is dat hij het concept ‘verantwoordelijkheid’ binnenbracht bij het
egalitarisme. Individuen worden in de theorie van Dworkin verantwoordelijk gesteld voor
hun eigen voorkeuren. Tijdens de ‘veiling’ kennen individuen namelijk hun eigen
voorkeuren en die kunnen ze gebruiken bij het maken van beslissingen voor het al dan
niet aangaan van bepaalde verzekeringen. Men wordt niet verantwoordelijk geacht voor
het al dan niet bezitten van bepaalde middelen, het bezitten van interne talenten en voor
de familieachtergrond (Roemer, 2005).
In het jaar 1989 werd deze theorie bekritiseerd door G.A. Cohen en Richard Arneson. Zij
oordeelden dat de scheiding tussen voorkeuren en middelen zoals Dworkin deze
voorstelde niet de juiste keuze is om karakteristieken te scheiden. Ze stelden zich de
vraag of het wel eerlijk is om een individu verantwoordelijk te stellen voor zijn
voorkeuren. Wanneer deze voorkeuren voortvloeien uit de opvoeding, mag het individu
dan wel verantwoordelijk geacht worden voor deze voorkeuren (Roemer, 2005)?
Als opvolger van Ronald Dworkin voor het uiteenzetten van de EOP-theorie kwam John
Roemer op het toneel. John Roemer is een Amerikaanse politicoloog en socioloog, die
het bekende werk ‘Equality of Opportunity’ schreef. Centraal in zijn werk staat ‘de
gelijkheid van kansen’. Hij stelt dat iedereen gelijke kansen verdient en dat het al dan
niet krijgen van deze kansen niet mag afhangen van arbitraire omstandigheden. Mensen
verschillen nu eenmaal in genetische en culturele eigenschappen en dat ligt buiten hun
eigen wil. In tegenstelling tot EOM dat enkel het eindresultaat in acht neemt, stelt EOP
dat men op gelijke hoogte moet starten in een gelijke toestand en met evenveel kansen
waardoor iedereen evenveel kans krijgt om dezelfde eindsituatie te behalen (Roemer,
1998).
Roemers mechanisme voor een EOP-beleid is opgebouwd in de context waar individuen
verdeeld worden in ‘types’. Deze types zijn groeperingen van individuen die dezelfde
omstandigheden delen en die een bepaald niveau van welvaart genieten in functie van
de hoeveelheid gedane eigen inspanningen en het aantal geconsumeerde sociaal
voorziene goederen (Moreno-Ternero, 2004). Zo komen we uiteindelijk bij Roemers
theorie omtrent ‘Equality of Opportunity’. Hij formuleert het ‘Equality of Opportunitybeleid’
of ook wel het ‘gelijkekansenbeleid’ als volgt:
24

“An equal-opportunity policy is an intervention that makes it the case that all those who
expend the same degree of effort end up with the same outcome, regardless of their
circumstances” (Roemer, 2005, p. 3).
Toegepast op de gezondheid krijgen we deze definitie van Roemer:
“Equality of opportunity in health attains when average health outcomes are identical
across types at fixed levels of effort. This means that, on average, all those who adopt
identical lifestyles should be entitled to experience a similar health status, irrespective of
their circumstances. Such a situation corresponds to a full nullification of the effect of
circumstances, keeping untouched the differences in outcome that are caused solely by
effort” (Rosa Dias, 2009)
Zijn indeling bestaat uit twee groepen: ‘efforts’ en ‘circumstances’. ‘Efforts’ zijn de eigen
inspanningen – en dus de eigen keuzes – die een individu uitvoert om zijn eigen
toestand te verbeteren of te verslechteren. De inspanningen worden uitgevoerd door het
nemen van eigen keuzes waardoor het acceptabel is om een individu verantwoordelijk te
stellen voor de gevolgen die voortvloeien uit deze beslissingen. ‘Circumstances’ zijn de
omstandigheden die de omgeving van een persoon vormen en die een invloed
uitoefenen op het welzijn van elk individu. Voor deze omstandigheden kan een individu
niet verantwoordelijk geacht worden of dat zou onrechtvaardig zijn. Bij dit onderscheid is
er, in vergelijking met het onderscheid van Dworkin, een duidelijkere grens tussen zaken
waarvoor men iemand op een rechtvaardige manier verantwoordelijk kan achten en
waarvoor niet (Roemer, 2005). Het uiteindelijke resultaat waar men geïnteresseerd in is,
is de gezondheidstoestand van een individu tijdens de volwassen leeftijd. De
gezondheidsfunctie wordt dan als volgt gedefinieerd (Rosa Dias, 2009):
Vergelijking 1: De gezondheidsfunctie
H(C,E(C))
Een opmerkelijke uitdrukking die Roemer gebruikt in zijn onderbouwing is “levels playing
the field”, hierna aangeduid met de afkorting LPF. LPF is het concept dat stelt dat EOP
het centrale element is van het concept ‘verdelende rechtvaardigheid’ of “distributive
justice”. 2 Het principe van LPF geeft aan dat rechtvaardigheid nood heeft aan “levelling
the playing field” – het speelveld van rechtvaardigheid – zodat aan iedereen gelijke
opportuniteiten kan worden verleend op een zodanige wijze waarbij eigen keuzes en de
gevolgen van deze keuzes nieuwe uitkomsten zullen voorschrijven (Arneson, 2002). In
die zin dat individuen gecompenseerd worden voor een ‘tekort in omstandigheden’ zodat
enkel eigen inspanningen een invloed hebben op het bereiken van een bepaalde
uitkomst. Roemer vat dit alles samen in de volgende functie (Roemer, 2005, p. 4):
u(α,x;β)
Vergelijking 2: Roemers formulering 'function of equalizing opportunities'
In de formule geeft α het niveau van eigen inspanningen aan, x de gehanteerde politiek
en β de vector van de omstandigheden. Bijvoorbeeld: u is de capaciteit van het individu
om een bepaald loon te verdienen, waar α dan staat voor het aantal jaren opleiding en
waarbij β staat voor de familieachtergrond, de talenten die het individu bezit enzovoort.
2 Zie 4.2.3 Distributive Justice
25

De groep van individuen die eenzelfde β hebben, worden door Roemer gezien als een
‘type’. Mensen worden zodoende niet verantwoordelijk gesteld voor het type waar ze
zich in bevinden (Roemer, 2005).
Uit Roemers analyse valt te besluiten dat niet alle ongelijkheden in de maatschappij
onaanvaardbaar zijn. We kunnen stellen dat ongelijkheden die voortvloeien uit een
verschil in omstandigheden onrechtvaardig zijn. De omstandigheden van een individu
zijn een vast gegeven en kunnen niet gekozen worden door het individu. Dit staat in
contrast met de verschillen die ontstaan door de inspanningen van één bepaald individu.
Deze ongelijkheden zijn acceptabel aangezien het ene individu extra inspanningen heeft
geleverd voor het bekomen van een betere situatie. De eigen toestand kan namelijk
beïnvloed worden door de eigen inspanningen en wanneer iemand een tekort ervaart
door het niet stellen van een inspanning is dit gerechtvaardigd. Zo bekomen we een
systeem waarbij een inspanning beloond en een omstandigheid gecompenseerd wordt
(Jusot, Tubeuf, & Trannoy, 2010).
Het analyseren van gelijkheid van kansen wordt bemoeilijkt door het feit dat
inspanningen en omstandigheden niet onafhankelijk van elkaar zijn. Een gemaakte
keuze van een individu kan geleid worden door de genoten opvoeding wat een
omstandigheid is. Mogen we in deze situatie dan de gemaakte keuze kwalificeren als
een omstandigheid omdat het niet 100% een ‘eigen keuze’ is? Een andere moeilijkheid
is de onmogelijkheid van het compenseren van eenzelfde omstandigheid doorheen alle
generaties. Er zijn twee mogelijke zienswijzen. Wanneer gekeken wordt vanuit het
standpunt van de jongere generatie wordt de volledige achtergrond van deze generatie
gezien als omstandigheden, inclusief de inspanningen van de ouders. Hiervoor moet de
jongere generatie dus gecompenseerd worden wanneer er uit deze omstandigheid
nadelen voortvloeien. Andersom, wanneer er voorkeur gegeven wordt aan de vorige,
oudere generatie, dan moet die net beloond worden voor hun inspanningen ongeacht
het effect dat de inspanningen hebben op de jongere generatie. Wat het juiste standpunt
nu is, wordt niet eenduidig weergegeven in de literatuur (Jusot, Tubeuf, & Trannoy,
2010).
Verschillende auteurs geven aan gelijkheid een andere invulling. In dit werk wordt er
verkozen om het idee van Roemer te volgen. Hij ziet de ‘vector van omstandigheden’ als
een samenstelling van alle variabelen die deel uitmaken van het verleden van een
individu en de inspanningen van de jongere generatie mogen niet aangetast worden
door deze omstandigheden (Jusot, Tubeuf, & Trannoy, 2010).
26

3 Onderzoek in gelijkheid en ongelijkheid in
gezondheid
Wanneer we vervolgens rechtvaardigheid bekijken in het licht van de gezondheidszorg,
moeten alle vorige theorieën hierbij betrokken worden. Er werden al enkele definities
gegeven omtrent specifieke onderdelen van de gezondheidzorg in verband met
rechtvaardigheid.
Volgende definitie werd gegeven door Decoster en Schokkaert met betrekking tot de
doelstellingen van de sociale zekerheid: “De sociale zekerheid is een aangewezen
instrument om armoede en ongelijkheden uit de samenleving te verwijderen” (Decoster
& Schokkaert, 1993). Bij deze definitie wordt het solidariteits- en
rechtvaardigheidsaspect duidelijk beklemtoond om ongelijkheden weg te werken uit een
maatschappij. Yvonne Denier (2006), wetenschappelijk medewerker bij het Centrum
voor Biomedische Ethiek en Recht, geeft ons ook een eigen definitie van een
rechtvaardige gezondheidszorg: “Een rechtvaardige gezondheidszorg biedt toegang op
basis van medische behoefte en niet op basis van betaalvermogen” (Denier, 2006). Het
moge duidelijk zijn dat deze definities veel specifieker zijn dan de eerder vermelde
definities omtrent rechtvaardigheid.
Uit het vorige deel omtrent ‘Equality of Outcome’ en ‘Equality of Opportunity’ valt te
besluiten dat de EOP-theorie beter te verdedigen valt binnen een
gezondheidszorgcontext dan EOM. Niet alle ongelijkheden binnen de maatschappij zijn
onrechtvaardig en moeten gecompenseerd worden, enkel die waar een individu geen
verantwoordelijkheid voor heeft. Het zijn die ongelijkheden die voortkomen uit het
ervaren van en opgroeien in verschillende omstandigheden. Dit concept is dan ook een
must in een algemene definitie omtrent ‘Equality of Opportunity in health’.
Met deze definities in het achterhoofd wordt hier een algemene definitie opgesteld over
rechtvaardigheid, toegepast op de gezondheid:
“Een rechtvaardige maatschappij is een maatschappij waar een rechtvaardige distributie
bestaat van omstandigheden onder de verschillende individuen waardoor de
gezondheidstoestand van een individu gevormd wordt door de eigen inspanningen en,
dit op een gelijke manier voor elk individu, door omstandigheden. Met andere woorden
een rechtvaardig gezondheidszorgsysteem is een systeem waar een inspanning beloond
wordt en een omstandigheid gecompenseerd”.
Voor de volledigheid wordt hier de definitie gegeven van solidariteit, dit opdat het verschil
met rechtvaardigheid duidelijk zou zijn: ‘solidariteit is het bewustzijn van samenhorigheid
en bereidheid om de consequenties ervan te dragen’ (Van Dale, 2006). Solidariteit is het
centrale begrip waar het huidige Belgische gezondheidszorgsysteem op steunt. Die
solidariteit wordt bereikt door de herverdeling van geldelijke middelen. Jonge, gezonde
en werkende mensen worden verplicht tot solidariteit met oude, zieke, werkloze en
zorgafhankelijke mensen. Niemand mag worden uitgesloten op basis van leeftijd,
gezondheidstoestand of betaalvermogen (Peeters, Coussée, & Van Holsbeke, 2009).
Dat begrip is iets minder belangrijk binnen dit werk.
27

3.2.1 Inleiding onderzoek
Het doel van dit onderzoek is nagaan welk deel van de ongelijkheid in een
gezondheidstoestand gecreëerd wordt door omstandigheden, die zaken waar het
individu geen verantwoordelijkheid voor draagt. Wanneer we deze resultaten hebben,
zijn we in staat om weer te geven in welke mate de huidige gezondheid ongelijk is.
Ongelijkheid komt op verschillende niveaus terug en is een vorm van onrechtvaardigheid
in een maatschappij.
Deze economische ongelijkheid meet de ongelijkheid die zich voordoet bij de distributie
van een bepaald percentage ‘goederen’ – bijvoorbeeld inkomen – dat verdeeld wordt
over een bepaald percentage van de populatie, ondervonden door die populatie
(University-Texas, 2012). De verdeelde ‘goederen’ zijn in dit onderzoek de
‘omstandigheden’. We kunnen stellen dat onder andere de ‘distributie’ van
omstandigheden uiteindelijk de ongelijkheid vorm geeft die terug te vinden is tussen de
verschillende gezondheidstoestanden van verschillende individuen in de maatschappij.
Wanneer men een ‘Equal-opportunity beleid’ wenst in te voeren, is het een vereiste te
weten wat de precieze bijdrage is van ‘omstandigheden’ en ‘inspanningen’ in de
geobserveerde ongelijkheid binnen de gezondheid. Het doel van dit onderzoek is dan
om ongelijkheden in ‘kansen’ te kwantificeren en de bijdrage van omstandigheden en
inspanningen op de gezondheidsstatus te analyseren. Het zijn ‘ongelijkheden in
resultaten’ die eerder uitgelegd worden in termen van ‘omstandigheden’ en niet in
termen van ‘inspanningen’ (Jusot, Tubeuf, & Trannoy, 2010).
In de paper ‘Effort or Circumstances: Which one matters in health inequality?’ van de
auteurs Florence Jusot, Sandy Tubeuf & Alain Trannoy (2010) wordt een gelijkaardig
onderzoek uitgevoerd zoals in dit werk. De auteurs wensen de bijdrage van ‘inequalities
of opportunities’ in ongelijkheid in gezondheidstoestanden ten gevolge van verschillen in
gedane inspanningen te kwantificeren ten opzichte van de volledige
gezondheidsongelijkheid in Frankrijk. Zij baseerden zich op een representatieve Franse
gezondheidsenquête van 2006. In hun onderzoek hanteren ze drie verschillende
theorieën, namelijk die van Barry, Roemer en Swift (Jusot, Tubeuf, & Trannoy, 2010). In
dit werk wordt er verkozen om te bouwen op de theorie van Roemer. 3
3.2.2 Gebruikte methode
3.2.2.1 Enquête
De in de vorige paragraaf vermelde enquête (‘Effort or Circumstances: Which one
matters in health inequality?’) diende als leidraad voor het opstellen van de enquête die
gebruikt werd in dit onderzoek. Hieruit leerden we dat het bevragen van omstandigheden
efficiënt kan gebeuren door te peilen naar de omstandigheden waarin de respondent
zich bevond toen hij 12 jaar oud was.
De gezondheidstoestand van een persoon valt te verdelen in drie verschillende
variabelen: (1) demografische aspecten, (2) omstandigheden en (3) de eigen
inspanningen. Onder demografische variabelen verstaan we onder andere geslacht en
3 zoals uiteengezet in paragraaf ‘4.3.2 Equality Of Opportunity’.
28

leeftijd. De demografische variabelen kunnen ook worden gezien als ‘omstandigheden’,
maar voor de duidelijkheid wordt er hier even een extra onderscheid gemaakt. Andere
omstandigheden, buiten demografische variabelen, zijn bijvoorbeeld het rookgedrag en
het opleidingsniveau van de ouders. Er wordt een onderscheid gemaakt omdat deze
laatste omstandigheden door andere individuen worden vormgegeven en dit buiten de
macht van het individu zelf. Demografische variabelen zijn vaststaande feiten die door
niets of niemand kunnen worden beïnvloed. De ‘andere’ omstandigheden zijn zaken die
ook buiten de macht liggen van het individu, maar deze omstandigheden kunnen wel
beïnvloed worden door anderen.
Zoals eerder vermeld, stelt men een individu verantwoordelijk voor de eigen
inspanningen, en het al dan niet uitvoeren ervan, omdat deze inspanningen voortvloeien
uit een eigen gemaakte keuze. Omstandigheden zijn dan net die zaken waarvoor men
iemand niet verantwoordelijk kan stellen. Deze vaststellingen kunnen dienen als
alternatieve definities voor rechtvaardigheid en onrechtvaardigheid. Iemand
verantwoordelijk stellen voor iets waar hij/zij geen invloed op kan uitoefenen is een vorm
van onrechtvaardigheid. Het verantwoordelijk stellen van iemand voor de gevolgen van
eigen keuzes is dan een vorm van rechtvaardigheid.
Om te onderzoeken in welke mate omstandigheden een invloed heeft op de
gezondheidstoestand van een persoon, werd gebruik gemaakt van een online-enquête. 4
Deze enquête peilde naar (1) demografische aspecten, (2) de omstandigheden of
‘circumstances’ van de respondent, (3) de eigen inspanningen of ‘efforts’ en (4) de
objectieve en subjectieve gezondheidstoestand van de respondent.
De bevraagde omstandigheden, met de mogelijke antwoorden, kunnen opgedeeld
worden in volgende twee groepen en vormen samen de ‘vector van omstandigheden’:
Socio-economische kenmerken van de ouders:
Het opleidingsniveau van de ouders: lager onderwijs, lager secundair
onderwijs, hoger secundair onderwijs, bachelor, master
Het beroep van de ouders: arbeider, bediende, ambtenaar, zelfstandige,
werkloos, werkonbekwaam, huisvrouw/man, andere
Omgevingskenmerken tijdens de opvoeding aan 12-jarige leeftijd van de
respondent:
Het rookgedrag van de ouders: nee, sporadisch, af en toe, regelmatig,
dagelijks
De alcoholconsumptie van de ouders per week wanneer respondent 12
jaar oud is: geen, 1-5, 6-10, 11-15, 16-20, 21-25, meer dan 25
Self Assessed Health-status van de ouders volgens de respondent
wanneer respondent 12 jaar oud is: heel slecht, slecht, gemiddeld, goed,
heel goed, weet ik niet
Financiële situatie wanneer respondent 12 jaar oud is: heel moeilijk,
moeilijk, gemiddeld, welgesteld, heel welgesteld, weet ik niet
Geboorteplaats van de respondent
Het nog in leven zijn van de ouders
Indien niet: leeftijd overlijden
4 Zie bijlage 1: Enquête
29

30
Indien niet: als de doodsoorzaak een ziekte was
De bevraagde eigen inspanningen kunnen in volgende indeling verdeeld worden en zij
vormen dan samen de ‘vector van eigen inspanningen’:
Eigen levensstijl van de respondent:
Het alcoholverbruik per week: geen, 1-5, 6-10, 11-15, 16-20, 21-25, meer
dan 25
Het rookgedrag: nee, sporadisch, af en toe, regelmatig, dagelijks
Indien de respondent aangeeft niet te roken: een langere periode
gerookt vroeger
Over welke tijdspanne rookt de respondent al: minder dan 1 jaar, 1-5 jaar,
5,5-10 jaar, 10,5-15 jaar, 15,5-20 jaar, meer dan 20 jaar
Het aantal uren kijken van televisie en films per week: geen, minder dan 1
uur, 1-5u., 5,5-10u., 10,5-15u., 15,5-20u., 20,5-25u., 25,5-30u., meer dan
30u
Het aantal uren sporten per week: geen, minder dan een uur, 1-1,5u., 2-
2,5u., 3-3,5u., 4-4,5u., 5-5,5u., meer dan 5,5u.
Persoonlijke inschatting van de eigen Body Mass Index: onder de 18,5,
18,5-20, 20,5-22, 22,5-24, 24,5-26, 26,5-28, 28,5-30, 30,5-32, 32,5- 34,
34,5-36, 36,5-38, 38,5-40, meer dan 40
De woonsituatie: nog thuis, alleen zonder kinderen, alleen met kinderen,
samen met partner zonder kinderen, samen met partner met kinderen, in
groepsverband, in home/verzorgingstehuis
Indien respondent aangeeft te wonen zonder kinderen: het hebben
van kinderen die reeds het huis uit zijn
Indien respondent aangeeft met kinderen te wonen of kinderen te
hebben die uit het huis zijn: leeftijden van de kinderen
Het opleidingsniveau: lager onderwijs, lager secundair onderwijs, hoger
secundair onderwijs, bachelor, master
De huidige situatie: student, deeltijds werkend of zelfstandig, voltijds
werken of zelfstandig, werkloos, huisvrouw/man, gepensioneerd,
werkonbekwaam, andere
Indien de respondent aangeeft te werken: het aantal uren werken
per week: minder dan 20u., 21-25u., 26-30u., 31-35u., 36-40u.,
meer dan 40u.
Indien de respondent aangeeft te werken: Netto gezinsinkomen
per maand: €0 - €499, €500 - €999, €1.000 - € 1.499, €1.500 -
€1.999, €2.000 - €2.499, €2.500 - €2.999, €3.000 - €3.499, €3.500
- €3.999, €4.000 - € 4.499, €4.500 - €4.999, €5.000 - €5.499,
€5.500 - €5.999, meer dan €6.000
De huidige woonplaats
Self Assessed Lifestyle:
In welke mate de respondent gezonde voeding eet
Het hebben een stresserende job/studie
In welke mate de eigen levensstijl lijkt op die van de ouders
In welke mate de respondent een gezonde levensstijl belangrijk vindt
De mate van gelukkig zijn op dat moment

In welke mate de levensstijl van de respondent lijkt op die van zijn of haar
vrienden
Het dagelijks eten van groenten
Objectieve gezondheidstoestand
Het aantal doktersbezoeken de afgelopen 6 maanden (exclusief
algemene consultaties, bijvoorbeeld zoals bij zwangerschap)
Het kampen met gezondheidsproblemen het afgelopen jaar: 1 helemaal
niet – 7 in grote mate
Subjectieve gezondheidstoestand
Inschatting van de eigen gezondheidstoestand van het afgelopen jaar
Aangeven in welke mate men een goede gezondheid meent te bezitten
Demografische kenmerken van de respondent:
Geslacht
Leeftijd
Nationaliteit van de grootmoeder aan moederszijde
De gezondheidstoestand van het individu werd enerzijds objectief bevraagd door te
peilen naar het aantal doktersbezoeken dat de respondent de afgelopen 6 maanden
gehad had en in welke mate de respondent gezondheidsproblemen heeft ondervonden
gedurende het afgelopen jaar. Anderzijds werd de gezondheidstoestand van het individu
op een subjectieve manier bevraagd door te bevragen of de respondent zelf vindt over
een goede gezondheid te beschikken of niet. De ‘objectieve gezondheidsvragen’ kunnen
we objectief noemen aangezien we peilen naar feiten. Uiteraard worden de vragen nog
steeds ingevuld door de respondent zelf waardoor dit een persoonlijke inschatting is en
blijft. Daarom moet ook met enige voorzichtigheid omgegaan worden met de term
‘objectief’. Deze sluimerende subjectiviteit is erg moeilijk op te sporen en te verwijderen.
Belangrijk is dat we beseffen dat dit enige scheeftrekking met zich kan meebrengen in
de resultaten.
Het uitgangspunt van dit onderzoek is dat systematische verschillen in gezondheid, met
aan de basis verschillen in omstandigheden, beschouwd zullen worden als
onrechtvaardige ongelijkheden in oppurtuniteiten met betrekking tot de
gezondheidstoestand, in het Engels ook wel gekend als ‘inequalities of opportunities in
health’. Hiertegenover staan de ongelijkheden in een gezondheidstoestand die
veroorzaakt worden door eigen inspanningen. Deze laatste ongelijkheden worden
beschouwd als rechtvaardig. Verschillen die veroorzaakt worden door biologische
factoren zijn onvermijdelijk en deze te kwalificeren als al dan niet rechtvaardig, is een
normatieve kwestie waar geen eenduidig antwoord op gegeven wordt in de literatuur
(Jusot, Tubeuf, & Trannoy, 2010). In dit werk beschouwen we demografische variabelen
als omstandigheden. Hierdoor zijn de ongelijkheden ontstaan door demografische
variabelen onrechtvaardig.
Het is van belang om te begrijpen dat omstandigheden en eigen inspanningen niet
onafhankelijk zijn van elkaar. Dit bemoeilijkt natuurlijk het onderzoek. Beide variabelen
zijn geen afzonderlijk en alleenstaand gegeven, want beide variabelen worden door
elkaar op de één of andere manier beïnvloed. Hier kunnen we aanduiden dat de
levenswijze van ouders een belangrijke invloed kan hebben op de kinderen en hun
gezondheidstoestand. Als voorbeeld gebruiken we een wetenschappelijk onderzoek
omtrent het alcoholgebruik van de ouders en de invloed ervan op de kinderen. Hieruit
31

leek dat individuen, opgevoed in een omgeving met alcoholverslaafde ouders, sneller
de neiging hadden tekenen van alcoholisme te vertonen (Anda, et al., 2002). Uit een
ander onderzoek blijkt dat ouders die een slechte gezondheid vertonen in het algemeen
ook kinderen hebben met een slechtere gezondheid en dit wanneer het gezinsinkomen,
de opleiding van de ouders en familiesamenstelling voor elke respondent worden
gelijkgesteld. Ze tonen bijvoorbeeld aan dat het BMI van de vader een voorspeller is van
het BMI van het kind en moeders die hun gezondheid als ‘goed’ inschatten, hebben ook
kinderen die eerder aangeven over een goede gezondheid te beschikken (Coneus &
Spiess, 2008).
Als laatste vermelden we het onderzoek waarin nagegaan werd wat het effect van de
sociaaleconomische status is op de gezondheid van een individu. Deze
sociaaleconomische status van een individu wordt deels vastgelegd in het begin van het
leven van een individu. Dat door een samenloop van verschillende omstandigheden. De
sociaaleconomische status van een individu is dus een omstandigheid die een duidelijke
invloed heeft op de gezondheidssituatie. Het onderzoek toont aan dat er een ‘reverse
causuality’ is: de ‘vroegere’ sociaaleconomische status van een individu heeft een
invloed op de huidige gezondheidssituatie en omgekeerd hebben ‘vroegere’
gezondheidsproblemen een invloed op de huidige sociaaleconomische status (Cavaco,
Etienne, & Ali, 2008).
3.2.2.2 Methodes voor het meten van ongelijkheid
Fleurbay en Schokkaert geven in hun werk van 2007 twee mogelijke manieren aan om
onrechtvaardige ongelijkheden te meten (Fleurbaey & Schokkaert, 2007). De eerste
methode is: “Inequality direct unfairness”. Deze benadering meet de ongelijkheid in
gezondheidstoestanden door alle gerechtvaardigde ongelijkheden die tot stand komen
door eigen inspanningen en demografische variabelen te verwijderen en zo enkel de
invloed te berekenen van ongerechtvaardigde ongelijkheden op de
gezondheidstoestand, die tot stand komen door omstandigheden. Met andere woorden,
er wordt gemeten hoeveel van de ongelijkheid in de gezondheidstoestand verklaard kan
worden door omstandigheden (Jusot, Tubeuf, & Trannoy, 2010).
Een tweede methode is de “fairness gap”. Deze benadering meet het verschil tussen de
totale ongelijkheid in gezondheid en de ongelijkheid in gezondheid die overblijft wanneer
de ongerechtvaardigde ongelijkheden verwijderd worden (bij de vorige methode waren
dit de ‘gerechtvaardigde gelijkheden’ die verwijderd werden). Met onrechtvaardige
ongelijkheden wordt het aandeel bedoeld in de ongelijkheid dat ontstaat door eigen
inspanningen (Jusot, Tubeuf, & Trannoy, 2010).
In dat onderzoek kiezen we om te werken met de “Inequality direct unfairness” –
methode. Hierbij wordt alle significante omstandigheden een constante waarde gegeven
voor alle respondenten en wordt zo het aandeel van deze omstandigheden berekend in
de ongelijkheid. In de volgende paragraaf zetten we uiteen hoe we deze ongelijkheid
zullen berekenen.
3.2.2.3 De Theilindex
Doorheen de tijd werden er heel wat formules opgesteld door economen die een
voorspellende kracht hebben in het berekenen van ongelijkheid. Metingen van
ongelijkheid worden in stijgende mate gebruikt om naties, steden en sociale klassen te
32

vergelijken. Gekende formules voor het berekenen van ongelijkheid zoals de Ginicoëfficiënt
en de Theilindex, worden onder andere frequent aangewend voor het
berekenen van inkomensongelijkheid (Allison, 1978). In dat onderzoek wordt er ook
ongelijkheid gemeten, maar dan op het gebied van gezondheid. Voor ons onderzoek
werd er gekozen om te werken met de Theilindex. Volgende formule geeft de Theilindex
weer:
1
Vergelijking 3: Theilindex in functie van inkomen y
Deze formule werkt met het inkomen y. Wanneer we deze omvormen naar gezondheid
H krijgen we volgende formule:
Vergelijking 4: Theilindex in functie van gezondheid H
T
n
p
p
*
*
ln
p1 n
y y
Waarbij H staat voor de gezondheid in het algemeen, n voor het aantal individuen in de
populatie, voor de gezondheidstoestand van individu i en voor de gemiddelde
gezondheid van de onderzochte populatie. De voorstelling van de ongelijkheidmeting,
namelijk de Theilindex, gaf de literatuur een manier om na te denken over ongelijkheid
en voorzag economen een introductie om ongelijkheid te analyseren (Cowell, 2006).
De Theilindex is een maatstaf die unieke karakteristieken bezit die ideaal zijn voor het
meten van ongelijkheid. De unieke karakteristieken, onder andere het kunnen vergelijken
van verschillende groepen binnen een populatie, zorgen ervoor dat deze index een
krachtig instrument is om data te analyseren en het geeft onderzoekers bovendien de
mogelijkheid om patronen van ongelijkheid te vormen. Henri Theil formuleerde de
Theilindex als volgt (Conceição & Ferreira, 2000):
“The Theil index can be interpreted as the expected information content of the indirect
message which transforms the population shares as prior probabilities into the income
shares as posterior probabilities” (Conceição & Ferreira, 2000, p. 2).
y
Een maatstaf, zoals bijvoorbeeld de Theilindex, die economische ongelijkheid meet,
bekomt idealiter een getal dat de verspreiding aangeeft van een bepaald goed
(bijvoorbeeld inkomen) onder de verschillende individuen van de populatie. Dergelijke
maatstaf is dan een indicatie van het niveau van ongelijkheid in de onderzochte
populatie (Conceição & Ferreira, 2000).
Wij wensen de ongelijkheid in gezondheid weer te geven via deze Theilindex. Er is een
ongelijke ‘distributie’ van gezondheid en deze ongelijke distributie wordt gevoed door
eigen beslissingen en door omstandigheden. We gebruiken de Theilindex om te kunnen
analyseren welk deel van deze ongelijkheid nu toe te schrijven valt aan een individu,
welk deel van de ongelijkheid dus omschreven kan worden als rechtvaardig, en welk
deel niet.
y
33

3.2.2.4 Selectiebias
Vooraleer de resultaten uiteengezet worden, dient een belangrijk punt aangehaald te
worden omtrent het onderzoek en de gevonden resultaten. Het selecteren van
respondenten is niet gebeurd zonder selectiebias, waarmee bedoeld wordt dat er enige
vertekening kan zijn binnen de resultaten door het selectieproces van de respondenten.
Een selectiebias is een systematische fout ten opzichte van de overeenkomstige
populatiewaarden als gevolg van de selectie bij de steekproeftrekking (Wijnne, 2012).
Zoals eerder vermeld, wordt er gewerkt met een online verspreide enquête. De
steekproef was iedereen met een minimumleeftijd van 17 jaar. Zowel ouderen als
jongeren en mannen als vrouwen werden ondervraagd. Studenten werden vooral bereikt
via het sociale medium Facebook en volwassenen werden bereikt via het versturen van
een e-mailbericht inclusief de link naar de enquête.
Mensen die de link doorsturen, selecteren zelf al – en dit onbewust – naar wie ze het
zullen doorsturen. Hierdoor gebeurt er al een eerste selectie van respondenten die de
resultaten kan vertekenen. Door deze instrumenten te gebruiken, moet er rekening
gehouden worden met het feit dat de enquête merendeels ingevuld is door respondenten
uit eenzelfde sociaal milieu. Hierdoor kan een vertekend beeld gevormd worden omtrent
opleidingsniveau, rook- en alcoholgedrag en de omgang met de eigen gezondheid bij het
trekken van conclusies uit de resultaten. Vrienden en familie hebben namelijk vaak een
gelijklopende levensstijl, opleidingsgraad en sociale klasse. Een sociale klasse is een
homogene groep in een maatschappij met onder andere gelijklopende interesses,
houdingen en levensstijl (Christiaen, 1996). Dat moet in het achterhoofd gehouden
worden bij het analyseren van de resultaten en bij het trekken van conclusies. Het is
acceptabel te stellen dat de lagere sociale groepen minder vertegenwoordigd zijn in de
resultaten van het onderzoek.
Door deze selectiebias bestaat het gevaar dat de onderzochte steekproef niet
representatief is voor de gehele Belgische bevolking. Dit wordt in de volgende paragraaf
verder onderzocht.
3.3.1 Inleidende resultaten
3.3.1.1 Representativiteit
Voor dit onderzoek werd, zoals eerder aangehaald, gebruik gemaakt van een onlineenquête.
5 De enquête werd 467 keer gestart en 418 keer volledig afgewerkt. Dit geeft
een invulgraad van 90%. De onderverdeling in geslacht is 254 vrouwen (61%) en 164
mannen (39%). 72% van de respondenten gaven aan een woonplaats te hebben in
West-Vlaanderen. Voor het analyseren werd het statistische programma SPSS gebruikt.
Om na te gaan of de resultaten representatief zijn voor de gehele Belgische bevolking,
werd de ‘chi square’-test toegepast. Hieruit blijkt dat de steekproef uit het gevoerde
onderzoek niet representatief is voor de gehele Belgische populatie op basis van leeftijd.
In ons onderzoek bedraagt de verdeling 96,6% voor individuen tussen de 18 en 64 jaar
en 3,4% voor individuen boven de 65 jaar (χ²= 78,641; Asymp. Sig.= 0,001). Dit valt te
5 Zie bijlage 1: Enquête
34

verklaren doordat de verdeling binnen de West-Vlaamse populatie bestaat uit 78% van
de bevolking die een leeftijd heeft tussen de 18 en 64 jaar en 22% die een leeftijd heeft
boven de 65 jaar (Belgium Federal Government, 2009). De leeftijdsgroep 0 tot 16 jaar
wordt buiten beschouwing gelaten omdat deze niet opgenomen is in de steekproef.
Op basis van geslacht is er een significant verschil tussen de onderzoeksdoelgroep en
de Belgische populatie (χ²= 12,867; Asymp. Sig.= 0,001). Dit komt doordat er, volgens
de verdeling in België, te veel vrouwen de enquête ingevuld hebben om ook effectief
representatief te zijn op basis van geslacht (Belgium Federal Government, 2009). 6
De leeftijden van de respondenten variëren tussen de 17 en 87 jaar. 50% van de
respondenten heeft een leeftijd gelijk aan of onder de 37 jaar, waarbij 34,5% een leeftijd
heeft van 24 jaar of jonger. De gemiddelde leeftijd is 37,71 jaar, wat afgerond kan
worden naar 38 jaar. In de grafiek hieronder worden de unieke leeftijden uiteengezet op
de horizontale as. Op de verticale as wordt aangetoond hoeveel keer deze leeftijd
voorkwam bij de respondenten. Er is een duidelijke piek te zien tussen de leeftijden 19
en 26 jaar.
42
39
36
33
30
27
24
21
18
15
12
9
6
3
0
17 19 21 23 25 27 29 31 33 35 37 39 41 43 45 47 49 51 53 55 57 59 61 63 65 67 69 71 74 87
Figuur 2: Grafiek leeftijden respondenten
3.3.1.2 De gezondheidsvergelijking
Om het verband tussen de gezondheidssituatie van een persoon en de invloed van
eigen inspanningen en van omstandigheden op deze situatie duidelijk aan te tonen, kan
volgende formule opgesteld worden:
Vergelijking 5: De gezondheidsvergelijking
Leeftijden
Waarbij staat voor de gezondheidstoestand van individu i. staat voor de
omstandigheden en voor de eigen inspanningen. ε is de storingsterm. De storingsterm
bevat elementen zoals bijvoorbeeld puur geluk en andere willekeurige variabelen die een
6 In volgende paragraaf wordt verder uitleg gegeven over dit resultaat.
35

invloed kunnen hebben op de gezondheidstoestand. Deze formule kan een schatting
maken van een verwachte gezondheidstoestand voor een bepaald individu. Zowel de
omstandigheden waarin een individu zich bevindt als de eigen inspanningen die het
individu stelt, hebben een directe of indirecte invloed op de gezondheidstoestand. Eerder
werd al vermeld dat men iemand kan verantwoordelijk stellen voor de eigen gemaakte
keuzes omtrent de eigen inspanningen. De ongelijkheden die hieruit voortkomen zijn
gerechtvaardigd.
Hiertegenover staan de ongelijkheden die voortvloeien uit omstandigheden waar een
individu geen invloed op kan hebben. Deze ongelijkheden zijn een aanduiding van de
aanwezige onrechtvaardigheid. De doelstelling van dit onderzoek is om te weten te
komen hoeveel procent van de ongelijkheid in de gezondheidstoestand van een persoon
vertegenwoordigd wordt door omstandigheden. Eerder werd vermeld dat er een
onderscheid gemaakt kan worden tussen demografische variabelen en omstandigheden.
De formule ziet er dan uit als volgt wanneer we dit onderscheid opnemen:
Vergelijking 6: De gezondheidsvergelijking inclusief demografische variabelen
Waarbij de demografische variabelen vastlegt binnen de formule. In dit werk wordt er
verkozen om de demografische variabelen onder dezelfde noemer te brengen als de
andere omstandigheden en dus vergelijking 5 te gebruiken die hierboven werd gegeven.
Om een duidelijk beeld te geven welke omstandigheden en eigen inspanning in dit
onderzoek gebruikt worden, geven we hieronder een tabel weer van alle variabelen die
bevraagd werden in de enquête:
Tabel 1: Bevraagde omstandigheden en eigen inspanningen
36
Eigen inspanningen Omstandigheden
1. Het alcoholverbruik
2. Het rookgedrag
3. Hoe lang de respondent rookt
4. Het kijken van televisie in aantal
uur
5. Het onderhouden van de eigen
gezondheid (bijvoorbeeld:
regelmatig tandartsbezoek,
inentingen…)
6. Het BMI
7. De eetgewoontes
8. De levensstijl
9. Het aantal uren sporten
10. Het al dan niet verder studeren
na secundair onderwijs
11. Het al dan niet werken
12. Het al dan niet voltijds werken
13. Het gezinsinkomen
14. Het al dan niet hebben van
kinderen
1. Het opleidingsniveau vader &
moeder
2. Het beroep vader & moeder
3. Het rookgedrag vader &
moeder
4. Het alcoholverbruik vader &
moeder
5. De gezondheidstoestand
vader & moeder
6. De financiële situatie aan 12
jaar
7. De nationaliteit
8. De leeftijd
9. Het geslacht
Deze eigen inspanningen en omstandigheden worden in verband gebracht met de
objectieve gezondheid van een individu. Eerder werd uiteengezet hoe de objectieve en

subjectieve gezondheid van de respondenten ondervraagd werden. Er wordt gekozen
om te werken met de objectieve gezondheidstoestand in plaats van met de subjectieve
gezondheidstoestand omdat deze een beter en correcter beeld geeft. Een persoon kan
het gevoel hebben gezond te zijn, terwijl dit in cijfers een heel ander beeld geeft.
Om de objectieve gezondheid te kunnen gebruiken in berekeningen dienen de twee
variabelen samengenomen te worden en omgevormd te worden tot één variabele.
Vooraleer we de twee variabelen – aantal doktersbezoeken en de mate van
gezondheidsproblemen – kunnen samennemen, moet de ‘Reliability Analyse’ toegepast
worden. Verschillende variabelen mogen samengevoegd worden tot één variabele
wanneer de Cronbach’s α een minimumwaarde heeft van 0,6. De twee variabelen geven
hier een Cronbach’s α van 0,666. Het is dus toegelaten om deze variabelen te
combineren tot één variabele, namelijk de ‘objectieve gezondheid’.
Om een duidelijk beeld te verkrijgen van de omstandigheden van een respondent – die
een invloed hebben op de respondent zonder dat deze er zelf voor kan kiezen om ze te
ondergaan of niet – werd de respondent gevraagd terug te keren in de tijd en de
gestelde vragen omtrent de levensstijl van de ouders te beantwoorden toegepast op de
tijdsperiode toen de respondent zelf 12 jaar was. Op deze leeftijd is alles wat de ouders
doen een ‘omstandigheid’. De keuzes van ouders liggen buiten de verantwoordelijkheid
van de respondent. Het is wetenschappelijk bewezen dat de levensstijl van ouders een
duidelijke invloed heeft op het latere gedrag van het kind. Uit eerder onderzoek weten
we onder andere dat een persoon die opgegroeid is in een gezin met financiële
moeilijkheden eerder een overdaad aan alcohol zal nuttigen in zijn latere leven dan
individuen die in een welgesteld gezin grootgebracht werden (Jusot, Tubeuf, & Trannoy,
2010).
In deze analyse zal telkens wanneer er eenzelfde variabele hoog correleert tussen vader
en moeder gekozen worden om maar één gegeven antwoord te gebruiken tijdens de
analyse, ofwel dat van de vader of dat van de moeder. Uit de correlatietabel omtrent
omstandigheden, specifiek met betrekking tot het gedrag van beide ouders, correleren
volgende variabelen sterk: 7
Correlatie tussen het opleidingsniveau van de vader en de moeder: r=0,577** 8
Correlatie tussen rookgedrag vader en moeder: r=0,189**
Correlatie tussen alcoholgebruik vader en moeder: r=0,366**
Correlatie tussen gezondheidstoestand vader en moeder: r=0,205**
We moeten met enige voorzichtigheid werken bij het ‘alcoholgebruik’. De uitzonderingen
op de regel, diegenen die wel een overdadig alcoholgebruik noteren, moeten ook in
rekening gebracht worden en deze zouden verloren kunnen gaan wanneer telkens maar
één antwoord gekozen wordt uit de antwoorden van de vader en de moeder. Hier mogen
we dus niet zomaar één van de twee antwoorden kiezen, maar moeten we beide
weldegelijk gebruiken tijdens de analyse.
7 Bijlage 4: Tabel correlaties omstandigheden ouders
8 ** significant bij een betrouwbaarheidsinterval van 99%
37

Voor de andere drie correlaties wordt er arbitrair gekozen om te werken met het
opleidingsniveau van de vader, het rookgedrag van de moeder en de
gezondheidstoestand van de moeder.
Tabel 2: Verdeling opleidingsniveau vader
Opleidingsniveau Procent
Lager onderwijs 15,1%
Lager secundair onderwijs 20,3%
Hoger secundair onderwijs 28,2%
Bachelor 20,1%
Master 14,8%
Value missing 1,4%
Totaal 100%
64,6% van de vaders hebben een lager onderwijs diploma, lager secundair onderwijs of
een hoger secundair onderwijs. Minder dan de helft (35,4%) heeft een diploma hoger
dan het secundair onderwijs. Dit is een heel ander resultaat dan wanneer er gevraagd
werd naar het opleidingsniveau van de respondenten zelf. Daar gaf 47,8% – bijna de
helft – aan een bachelordiploma te bezitten en 24,4% een masterdiploma. Dit laatste
cijfer is 10% meer dan het resultaat van de opleiding van de vader.
Tabel 3: Verdeling rookgedrag moeder
Rookfrequentie Procent
Nee 84,7%
Sporadisch 3,6%
Af en toe 1,2%
Regelmatig 1,7%
Dagelijks 8,6%
Value missings 0,2%
Totaal 100%
Hier is overduidelijk dat de meerderheid (84,7%) van de moeders van de ondervaagde
respondenten niet rookten toen de respondent 12 jaar oud was. Dit resultaat komt
redelijkerwijs overeen met de antwoorden die de respondenten gaven op de vraag of
zijzelf roken. 85,5% gaf aan helemaal niet te roken. 5,7% van de respondenten gaven
aan dagelijks te roken. 70,6% van de respondenten die aangaven niet te roken
beantwoorden de vraag of ze vroeger wel een langere periode gerookt hadden negatief.
4,8% van de rokende respondenten roken al meer dan 20 jaar. Hetzelfde percentage
(4,8%) gaf aan al 1 à 5 jaar te roken. Het rookgedrag van de respondent correleert niet
met het rookgedrag van de vader of moeder.
De uiteenzetting van het rookgedrag van de vader volgt enigszins een andere verdeling.
55,5% van de respondenten gaf aan dat hun vader nooit rookte toen de respondent 12
jaar was. Maar 28,5% gaf aan dat de vader dagelijks rookte. Dit is duidelijk een groter
getal dan het resultaat van de moeder. Daar gaf maar 8,6% aan een moeder te hebben
die dagelijks rookte.
38

Tabel 4: Verdeling gezondheidstoestand moeder
Gezondheidstoestand wanneer resp. 12 jaar Procent
Heel slecht 0,7%
Slecht 1,4%
Gemiddeld 8,1%
Goed 30,6%
Heel goed 58,6%
Value missings 0,5%
Totaal 100%
Uit de resultaten van de gezondheidstoestand van de moeder valt te besluiten dat de
meerderheid van de moeders over een heel goede gezondheid beschikte toen de
respondent 12 jaar was. 58,6% gaf namelijk aan dat zij over een heel goede gezondheid
beschikte. Dit resultaat komt goed overeen met de antwoorden die gegeven werden voor
de vader en zijn gezondheidstoestand. Voor 61,5% werd aangegeven dat de vader over
een heel goede gezondheid beschikte toen de respondent 12 jaar was. Van de
respondenten zelf gaf 86% aan weinig gezondheidsproblemen te ervaren. Slechts 1,7%
gaf aan in grote mate te beschikken over gezondheidsproblemen. Er is geen correlatie
tussen de gezondheidstoestand van de respondent met die van de vader noch met die
van de moeder.
Van de vrouwen duidde 28,7% aan meer dan twee doktersbezoeken gehad te hebben
de afgelopen 6 maanden. Bij de mannen is slechts dit 22,6%. 9,5% van de mannen
gaven aan hoger dan het gemiddelde tot in grote mate te kampen met
gezondheidsproblemen. Van de vrouwen is dit slechts 3,6%. De objectieve gezondheid
van vrouwen ligt enigszins hoger dan die van de mannen. De gemiddelde objectieve
gezondheid van vrouwen tussen de minimumwaarde 1 en de maximumwaarde 7 is gelijk
aan 2,33. Bij de mannen is dit 1,94. Dit wil zeggen dat de mannen in dit onderzoek een
betere gezondheidstoestand rapporteren dan de vrouwen aangezien een waarde dichter
bij 1 aanduidt dat men met weinig of geen gezondheidsproblemen kampt en één tot
geen doktersbezoeken gehad heeft in de afgelopen 6 maanden. Vrouwen tonen in dit
onderzoek lichtelijk een gezondere levensstijl te hebben dan de mannen.
Het gemiddelde voor de vrouwen in de Self Assessed Lifestyle – samengesteld door de
vragen ‘Ik let erop dat ik gezond eet’, ‘Ik heb gezonde levensstijl’, ‘Ik vind gezonde
levensstijl belangrijk’ en ‘Ik eet dagelijks groenten’ met een Cronbach’s α van 0,779 – is
namelijk 5,74 en voor de mannen is dit 5,00.
79% van de respondenten gaf aan over het algemeen een goede gezondheid te
bezitten. Met andere woorden gaven zij een 5, 6 of 7 op 7 als antwoord op de vraag: “ik
vind dat ik over het algemeen een goede gezondheid bezit” met antwoordmogelijkheden
van 1 (helemaal oneens) tot 7 (helemaal eens). 89% van de respondenten gaf aan 0 tot
4 doktersbezoeken gehad te hebben in de voorbije 6 maand, zonder algemene
consultaties meegerekend zoals bijvoorbeeld bij zwangerschap.
3.3.2 Mogelijke scheeftrekkingen in de resultaten
De resultaten die verkregen zijn door de enquête kunnen enkele schreeftrekkingen
bezitten door de selectiebias die eerder aangehaald werd, maar ook door het visuele
design van de enquête zelf. Er dient aangehaald te worden dat de antwoorden op de
vragen die op eenzelfde pagina getoond worden hoogstwaarschijnlijk meer consistentie
39

vertonen dan wanneer de verschillende vragen op aparte pagina’s getoond zouden
worden (Lietz, 2010). Dit is belangrijk wanneer we de antwoorden op volgende vraag
Q39 wensen te analyseren.
Figuur 3: Compilatievraag Q39
Hier worden verschillende zaken die met elkaar te maken hebben bevraagd op één
pagina. Mensen hebben de neiging eerder gelijkvormig te antwoorden dan de werkelijke
waarheid. Hiermee bedoelen we dat de neiging er is om hetzelfde antwoord in dezelfde
rij te geven waar het eerste antwoord gegeven is. Dat deze zaken correleren kan hiervan
een oorzaak zijn. 9 Bijvoorbeeld gezond eten correleert met het hebben van stress
(r=0,120*), met het hebben van een gezonde levensstijl (r= 0,473**), met het belangrijk
vinden van een gezonde levensstijl (r=0,440**), met gelukkig zijn (r= 0,107*), met het
gezond geweest zijn het afgelopen jaar (r= 0,167**), met het in het algemeen bezitten
van een goede gezondheid (r= 0,236**) en met het eten van groenten (r= 0,395**).
Bij enquêtes waar gepeild wordt naar persoonlijke informatie, waaronder
gezondheidsenquêtes, bestaat het gevaar dat respondenten ‘sociaal wenselijke’
antwoorden geven. Wanneer een sociaal wenselijk antwoord gegeven wordt, wil dat
zeggen dat de respondent niet naar waarheid antwoordt, maar op een manier die
volgens hem of haar van de maatschappij verwacht wordt. Het individu neemt een
standpunt in dat anders is dan het eigen standpunt omdat hij/zij vreest uit te boot te
vallen wanneer ze hun eigen standpunt zouden rapporteren. Dit zoals bijvoorbeeld bij de
vragen omtrent roken, drinken en sporten. Het gevolg hiervan is, vooral in medische
studies, dat gezonde levensstijlen overmatig gerapporteerd worden terwijl ongezonde
levensstijlen ondermatig gerapporteerd worden (Lietz, 2010).
De enquête die gebruikt werd in dit onderzoek bezit enkele persoonlijke vragen waar
mensen niet altijd een even eerlijk antwoord op – durven – formuleren. Doordat de
maatschappij ‘oplegt’ wat de juiste keuzes zijn, gaat men de neiging hebben een sociaal
9 Zie bijlage 5: correlatietabel Q39
40

wenselijk antwoord te geven om geen slecht figuur te slaan. Bij dit onderzoek moet een
nuance gemaakt worden in de gegeven antwoorden op de vraag: “Hoeveel glazen
alcohol consumeert u gemiddeld per week?”. De antwoordmogelijkheden variëren
tussen de 0 en ‘meer dan 25’. Wanneer we het gemiddelde nemen van de gegeven
antwoorden krijgen we een gemiddelde van 4,86 glazen per week. Uit de
gezondheidsenquête van 2008 werd de conclusie getrokken dat de Belg gemiddeld 11
glazen alcohol consumeert per week. Dit is bijna het dubbele. Eerder werd vermeld dat
het overgrote deel van de respondenten een leeftijd heeft onder de 24 jaar, waarvoor
een gemiddelde van 4,86 glazen per week dan weinig lijkt. Uit eerder onderzoek in 2008
bleek namelijk dat 20,5% van de 16- tot 24-jarigen in West-Vlaanderen zich minstens
een keer per week overgeeft aan piekdrinken, wat wil zeggen dat er meer dan 6 glazen
per gelegenheid gedronken worden. Wanneer we kijken naar de resultaten voor de 16jarigen
tot 55-plussers kijken, lezen we in dit onderzoek van 2008 dat 40,6% aangeeft
meer dan 6 glazen per gelegenheid te drinken (Gisele, 2008). 10
In ons onderzoek geeft enkel 17,2% aan 6 tot 10 glazen per week te drinken. Hieruit
besluiten we dus dat dit resultaat een kans heeft op scheeftrekking door sociaal
wenselijke antwoorden.
Figuur 4: Piekdrinken Belgische bevolking 2008
3.3.3 Resultaten regressieanalyses
Wanneer we trachten te kwantificeren welke variabelen nu een significante invloed
hebben op de gezondheidstoestand van een individu kozen wij om multiple
regressieanalyses uit te voeren. Er werden twee soorten regressies uitgevoerd.
Enerzijds regressies die de gecombineerde invloed van eigen inspanningen en
10 Zie bijlage 6: Alcoholgebruik Vlaams-Gewest
41

omstandigheden op de gezondheidstoestand meten en anderzijds regressies die enkel
de invloed meten van de onderzochte omstandigheden.
Bij de gecombineerde regressies werd telkens de invloed berekend van vijf
omstandigheden en vijf eigen inspanningen op de objectieve gezondheidstoestand van
de respondenten. De objectieve gezondheidstoestand wordt gevormd door het aantal
doktersbezoeken dat de respondent de afgelopen 6 maanden heeft gehad en de mate
waarin de persoon in het afgelopen jaar gezondheidsproblemen ondervonden heeft.
Eerder werd aangetoond dat deze twee vragen hetzelfde meten. We mogen er dus
vanuit gaan dat deze samengenomen mogen worden in één nieuwe variabele
‘objectieve gezondheidstoestand’. Deze regressies werden uitgevoerd om te weten te
komen welke variabelen nu een significante invloed hebben op de objectieve
gezondheidstoestand.
Uit de regressieanalyses waar inspanningen en omstandigheden gecombineerd worden,
kwamen volgende variabelen naar voor die een significante invloed hebben op de
objectieve individuele gezondheidstoestand van een individu. 11 Belangrijk om aan te
duiden is dat in dit onderzoek alles onder 0,1 aangeduid wordt als significant. Als
significante omstandigheden vinden we dat het rookgedrag van de moeder (sig.=0,082),
de financiële situatie tijdens de opvoeding (sig.=0,001), de leeftijd van de respondent
(sig.=0,058) en het geslacht van de respondent (sig.=0,001) een significante invloed
hebben op de gezondheidstoestand van een persoon. De significante eigen
inspanningen zijn de gevolgde opleiding van de respondent (sig.=0,009), het al dan niet
werken van de respondent (sig.=0,008), het aantal uren dat er per week gewerkt wordt
(sig.=0,019), de Body Mass Index van de respondent (sig.=0,021) en de levensstijl van
de vrienden (sig.=0,021). De constante term geeft ook aan significant te zijn (sig.=0,007)
en bedraagt dan 1,105. Omdat de constante term significant is, moet deze opgenomen
worden in de berekening van H.
Met de variabele ‘levensstijl vrienden’ bedoelen we dat de respondent al dan niet
aangeeft dat zijn of haar levensstijl lijkt op die van zijn vrienden. We zien dat in dit werk
als een eigen inspanning omdat individuen de eigen keuze krijgen om hun levensstijl al
dan niet aan te passen aan die van hun vrienden. Dat in vergelijking met de levensstijl
van de ouders. Dat zou geclassificeerd worden onder omstandigheden.
Hier staat H dan in functie van de omstandigheden en de eigen inspanningen:
H=f(rookgedrag moeder,financiële situatie, leeftijd respondent, geslacht respondent,
opleiding respondent, aantal uren werken respondent, BMI respondent, al dan niet
werken respondent, levensstijl vrienden). Wanneer we dat dan in de eerder gegeven
formule plaatsen, verkrijgen we het volgende:
H= constante term + βC₁ rookgedrag moeder + βC₂ financiële situatie tijdens opvoeding
+ βC₃ leeftijd + βC₄ geslacht + βE₁ opleiding respondent + βE₂ aantal uren werken + βE₃
BMI + βE₄ werken + βE₅ levensstijl vrienden + ε
Vergelijking 7: Totale gezondheidsfunctie
H staat voor de gezondheid van het individu. De formule geeft aan dat de
gezondheidstoestand van een persoon afhangt van vier verschillende soorten
11 Zie bijlage 8: Regressie circumstances + efforts
42

omstandigheden, waar een respondent niet verantwoordelijk voor is, en van vijf
verschillende eigen inspanningen. Verwonderlijk is dat het alcoholgebruik en het
rookgedrag van de respondent zelf in dit onderzoek geen significante invloed hebben op
de gezondheidtoestand van een individu. Deze significante variabelen en hun gevonden
beta’s uit de regressie, de constante waarde en de residuals – de residuals zitten dan
vervat in de storingsterm ε – worden gebruikt in de berekening van de geschatte
gezondheidstoestand . Deze berekening wordt in de volgende paragraaf uiteengezet
bij het berekenen van de ongelijkheid.
Wanneer de regressie uitgevoerd wordt inclusief de variabele ‘het aantal uren dat de
respondent werkt per week’ worden slechts 227 geobserveerde waarden in rekening
genomen. Dit komt doordat heel wat respondenten nog student zijn. Omdat 277
observaties niet zoveel is – aangezien er 418 respondenten de enquête volledig ingevuld
hebben – wordt de variabele ‘aantal uren werken’ uit de regressie verwijderd. Op die
manier bekomen we een regressie die gebaseerd is op 354 waarnemingen.
Daarnaast werd een regressie uitgevoerd waar enkel omstandigheden in betrokken
werden. 12 Deze regressie is belangrijk omdat de gevonden beta’s, constante term en
residuals van deze regressie gebruikt zullen worden in de berekening van de geschatte
gezondheidstoestand . Dat wordt verder uiteengezet in de volgende paragraaf. De
regressie geeft een significante Anova (sig.=0,001) waardoor aangetoond wordt dat de
uitgevoerde regressie zinvol is.
Bij deze regressie constateren we dat het rookgedrag van de moeder (sig.=0,088), de
leeftijd van de respondent (sig.=0,001), het geslacht van de respondent (sig.=0,001) en
de financiële situatie tijdens de opvoeding (sig.=0,058) significante waarden aangeven.
Ook de constante term blijkt significant te zijn (sig.=0,001) waardoor deze zeker ook in
de berekening opgenomen dient te worden. De constante term is hier 1,892. Er worden
366 observaties gebruikt bij het berekenen van deze regressieanalyse. De gevonden
omstandigheden blijken dezelfde omstandigheden te zijn als bij de regressies waar
telkens vijf omstandigheden en vijf inspanningen werden opgenomen. Hier staat de
gezondheid H dan enkel in functie van de omstandigheden: H=f(rookgedrag moeder,
financiële situatie, leeftijd respondent, geslacht respondent):
H= constante term + βC₁ rookgedrag moeder + βC₂ financiële situatie tijdens opvoeding
+ βC₃ leeftijd + βC₄ geslacht + ε
Vergelijking 8: Gezondheidsfunctie significante omstandigheden
Nu de variabelen gevonden zijn die een significante invloed hebben op de
gezondheidstoestand van een individu kunnen deze gebruikt worden om de geschatte
gezondheidstoestanden en te berekenen. In deze gezondheidstoestanden kan
dan de ongelijkheid berekend worden via de Theilcoëfficiënt. Dat wordt volledig
toegelicht in de volgende paragraaf omtrent het meten van ongelijkheid.
3.3.4 Meten van ongelijkheid
Voor het meten van de gezondheidsongelijkheid wordt er gebruik gemaakt van de
hiervoor vermelde Theilindex. In dat onderzoek worden er drie verschillende
12 Zie bijlage 7: Regressie enkel cirucmstances
43

Theilcoëfficiënten berekend. Eerst en vooral onderzoeken we de ongelijkheid in
gezondheid H. H is de gerapporteerde gezondheidtoestand van de 418 verschillende
respondenten die de enquête invulden. staat dan voor de Theilindex berekend in H.
Vervolgens zal de ongelijkheid berekend worden in waar enkel rekening gehouden
wordt met de omstandigheden die een significante invloed uitoefenen op de
gezondheidstoestand van de individuen. Bij het berekenen van worden de
gerapporteerde omstandigheden voor de 418 respondenten gelijkgesteld en krijgen we
. Uiteindelijk wordt een derde Theilcoëfficiënt berekend voor . wordt berekend
door de significante omstandigheden en de significante eigen inspanningen in rekening
te brengen. Ook hier worden alle omstandigheden voor iedereen gelijkgesteld. Gelijke
omstandigheden worden aangeduid met . De berekeningen en zijn telkens
schattingen. Op die manier wensen we te weten te komen wat de precieze invloed is van
omstandigheden op de ongelijkheid in de gezondheid.
3.3.4.1 Analyse directe en indirecte effecten van omstandigheden
Een gezondheidstoestand van een individu wordt gevormd door omstandigheden en
eigen inspanningen. Door de vele mogelijke combinaties van omstandigheden en eigen
inspanningen verkrijgen we ook telkens verschillende gezondheidstoestanden van
individuen. Sommigen hebben een betere gezondheidstoestand dan anderen en hieruit
volgt dat ze minder zorgkosten moeten maken. De totstandkoming van deze betere
gezondheidstoestand ligt niet alleen in de handen van het individu zelf. Een deel van
deze gezondheidtoestand krijgt vorm door omstandigheden, zaken waar een individu net
niet voor verantwoordelijk is en waarvoor de maatschappij hem zou moeten
compenseren. Hier is het de bedoeling na te gaan welk deel van de ongelijkheid in
gezondheidstoestand nu gedragen wordt door omstandigheden.
Om de ongelijkheid te berekenen binnen de gezondheid wordt er eerst berekend,
waar enkel rekening gehouden wordt met de significante omstandigheden. Door enkel
rekening te houden met de omstandigheden en de eigen inspanningen hierbij even
buiten beschouwing te laten, krijgen we een gezamenlijk beeld van zowel de directe als
de indirecte effecten van omstandigheden op de gezondheidstoestand. Met directe
effecten bedoelen we het effect dat de omstandigheden C direct hebben op de
gezondheid H. Indirecte effecten ontstaan doordat de omstandigheden C ook een
bepaalde invloed uitoefenen op eigen inspanningen E en die inspanningen E hebben
dan uiteindelijk ook een effect op de gezondheid H. Schematisch uitgedrukt wordt dit:
Direct effect van omstandigheden: C → H
Indirect effect van omstandigheden: C → E → H
De gebruikte omstandigheden in de formule van zijn deze die bij de
regressieanalyses binnen dit onderzoek aantoonden een significante invloed te hebben
op de gezondheidstoestand van een individu. De eigen inspanningen worden hier buiten
beschouwing gelaten. Die zitten vervolgens vervat in de storingsterm ε. Ook de gebruikte
residuals verkregen uit de regressieanalyse zijn een onderdeel van de storingsterm ε. De
formule voor het berekenen van ziet er als volgt uit:
44

= constante term + (βC₁ x rookgedrag moeder) + (βC₂ x financiële situatie tijdens
opvoeding) + (βC₃ x leeftijd respondent) + (βC₄ x geslacht respondent) + ε
Vergelijking 9: Berekening H^1
De beta’s (β) en de constante term die in deze formule gebruikt worden, werden gehaald
uit de uitgevoerde regressieanalyse op enkel omstandigheden. Dit werd uiteengezet in
de vorige paragraaf. 13 In deze formule worden alle gerapporteerde omstandigheden
gelijkgesteld voor elk individu. Op die manier wordt er geënsceneerd dat elk individu te
maken heeft met dezelfde omstandigheden, waardoor de ongelijkheid die voortvloeit uit
verschillen in omstandigheden uit de formule geweerd wordt.
De specifieke berekening van wordt hieronder weergegeven voor de eerste vijf
respondenten:
Tabel 5: Toegepaste berekening H^1
Resp
. Constan
te term
βC1
Rookged
rag
moeder
βC2
Circumstances
Fin.
Sit.
βC3 Lftd. βC4 Gesl.
Residuals
1 1,892 0,268 0 0,382 0 0,015 37,7 0,439 1 1,05804 3,95 3
2 1,892 0,268 0 0,382 0 0,015 37,7 0,439 1 2,90 3
3 1,892 0,268 0 0,382 0 0,015 37,7 0,439 1 -0,16738 2,73 2
4 1,892 0,268 0 0,382 0 0,015 37,7 0,439 1 0,81671 3,71 3
5 1,892 0,268 0 0,382 0 0,015 37,7 0,439 1 1,24243 4,14 3
Om dan te kunnen berekenen werd deze bewerking uitgevoerd: 1,892 + (0,268*0) +
(0,382*0) + (0,015*37,7) + (0,439*1) + 1,05804 = 3,95. H geeft de gerapporteerde
objectieve gezondheidtoestand weer van de respondenten.
Om de omstandigheden gelijk te maken voor elk individu moet er beslist worden welke
omstandigheid gekozen zal worden om dan elk individu deze omstandigheid te geven.
Om te kiezen welke omstandigheid elk individu zal gegeven worden, werd er gekeken
naar de meest voorkomende antwoorden. Volgende keuzes werden dan gemaakt.
Voor de ‘omstandigheid’ leeftijd werd er gekozen om elk individu de gemiddelde leeftijd
te geven. De gemiddelde leeftijd van de steekproef is 37,7 jaar. Afgerond is dit 38 jaar.
Voor het geslacht werd er gekeken naar het meest voorkomende antwoord. 61% van de
respondenten gaven aan het vrouwelijke geslacht te hebben. Elk individu wordt dan in
de berekening van gezien als een vrouw. Vervolgens hebben we het rookgedrag van
de moeder dat een significante omstandigheid is. 85% van de respondenten gaven aan
dat hun moeder niet rookte toen de respondent 12 jaar was. Hieruit volgt dat voor elk
individu aangegeven wordt een moeder te hebben dat niet rookte toen de respondent 12
jaar was. Voor de financiële situatie toen de respondent 12 jaar was, gaf 90% aan een
gemiddelde tot een heel welgestelde situatie te ervaren. Elk individu kreeg dus in de
berekening een financiële situatie van gemiddeld tot heel welgesteld. Met al deze
variabelen kunnen we voor elk individu de geschatte gezondheidstoestand berekenen
13 Zie bijlage 7: Regressie enkel circumstances
45
H

zoals gedaan wordt in de tabel hierboven. H staat voor de gerapporteerde objectieve
gezondheid door de respondenten zelf.
Om dan de ongelijkheid te berekenen in H en wordt de Theilindex toegepast. Hierna
wordt de formule voor het berekenen van de Theilindex nog even herhaald:
Vergelijking 10: Theilindex in functie van gezondheid
De uitgevoerde berekening ziet er als volgt uit voor de eerste vijf respondenten:
Tabel 6: Toegepaste berekening Theilindex voor H en
Re
sp.
46
Hi 1/n
Hi/ge
m H
ln(Hi/g
em H)
Theilindex
H
H^1 1/n
H^1/ge
m H^1
ln(H^1/ge
m H^1)
Theilindex
H^1
1 3 0,00239 1,25 0,22 0,000654 3,95 0,00239 1,37 0,31 0,001017
2 3 0,00239 1,25 0,22 0,000654 2,90 0,00239 1,00 0,00 0,000000
3 2 0,00239 0,83 -0,19 -0,000370 2,73 0,00239 0,94 -0,06 -0,000134
4 3 0,00239 1,25 0,22 0,000654 3,71 0,00239 1,28 0,25 0,000762
5 3 0,00239 1,25 0,22 0,000654 4,14 0,00239 1,43 0,36 0,001220
De tabel van werd berekend in de vorige tabel. Die werd dan gewoon overgenomen
in deze tabel om de ongelijkheid te kunnen berekenen binnen H en . Om de
Theilindex in te krijgen, werd dan deze berekening uitgevoerd: 0,00239 * 1,37 * 0,31
=0,001017. Om dan de totale ongelijkheid te verkrijgen in H en maken we de som van
alle H’s en ’s van alle 418 respondenten.
Als resultaat kregen we uit de berekening dat =0,097834, afgerond wordt dat
=0,10. staat voor de Theilindex in de gezondheid H. Met de Theilindex wordt
de ongelijkheid berekend in gezondheid. De ongelijkheid berekend in H is gelijk aan de
ongelijkheid waar de omstandigheden voor elk individu anders zijn, toegepast op de
resultaten die verkregen zijn via de enquête. Het resultaat voor =0,046312 of
afgerond =0,05. Hieruit kunnen we concluderen dat de ongelijkheid in de
gerapporteerde gezondheidstoestanden van de respondenten uit de steekproef gelijk is
aan 0,097834; afgerond wordt dit 0,10. De ongelijkheid in de geschatte
gezondheidstoestand, enkel gebaseerd op omstandigheden en met gelijk gestelde
omstandigheden, is gelijk aan 0,05. Dit wil zeggen dat de ongelijkheid met de helft daalt
wanneer de omstandigheden voor elk individu gelijk zouden zijn. Om specifiek te
berekenen welk percentage dit is, wordt volgende formule toegepast:
Vergelijking 11: Berekening EOP – relatief verschil in ongelijkheid

Hier wordt dit dan:
Vergelijking 12: Toegepaste berekening EOP
= 53%
Dat resultaat geeft aan dat de ongelijkheid met 53% daalt wanneer de omstandigheden
voor elk individu gelijk zouden zijn. Dat resultaat is het relatieve en niet het absolute
verschil. Dit is een frappant resultaat aangezien het aangeeft dat meer dan de helft van
de ongelijkheid in de gezondheidstoestand van een individu afhangt van zaken waarover
men zelf de controle niet heeft. De verschillen in omstandigheden hebben een positief
verband met de onrechtvaardigheid. Dit wil zeggen wanneer de verschillen in
omstandigheden stijgen, zal de onrechtvaardigheid ook toenemen.
3.3.4.2 Analyse enkel directe effecten van omstandigheden
Voor de volgende berekening wordt er zowel met de omstandigheden als met de eigen
inspanningen rekening gehouden. Ze worden beide in de formule geïntegreerd om de
geschatte gezondheidstoestand te berekenen. De formule ziet er dan uit als volgt:
= constante term + (βC₁ rookgedrag moeder) + (βC₂ financiële situatie tijdens
opvoeding) + (βC₃ leeftijd) + (βC₄ geslacht) + (βE₁ opleiding respondent) + (βE₂ BMI) +
(βE₃ werken) + (βE₄ levensstijl vrienden) + ε
Vergelijking 13: Berekening H^2
De uitgevoerde berekening gaat als volgt:
Tabel 7: Berekening H^2
Resp. Constante
term
Rookgedrag
moeder
Circumstances
Financiële
situatie
βC1
βC2
βC3 leeftijd βC4 geslacht
1 1,105 0,263 0 0,31 0 0,009 37,7 0,473 1
2 1,105 0,263 0 0,31 0 0,009 37,7 0,473 1
3 1,105 0,263 0 0,31 0 0,009 37,7 0,473 1
4 1,105 0,263 0 0,31 0 0,009 37,7 0,473 1
5 1,105 0,263 0
Efforts
0,31 0 0,009 37,7 0,473 1
Opleiding
resp.
LS
vrienden
Residuals H^2 H
βE1
βE2 BMI βE3 werken βE4
-0,132 0 0,036 23,3 -0,336 0 -0,264 0 0,40135 3,16 3
-0,132 1 0,036 21,3 -0,336 0 -0,264 0 2,55 3
-0,132 1 0,036 19,3 -0,336 0 -0,264 0 -0,80474 1,67 2
-0,132 1 0,036 21,3 -0,336 0 -0,264 0 0,57614 3,13 3
-0,132 1 0,036 23,3 -0,336 0 -0,264 1 1,26114 3,62 3
Om de geschatte gezondheidstoestand voor elk individu te berekenen, werd
volgende bewerking uitgevoerd: 1,105 + (0,263*0) + (0,31*0) + (0,009*37,7) + (0,473*1)
+ (-0,132*0) + (0,036*23,3) + (-0,336*0) + (-0,264*0) + 0,40135=3,16. In de storingterm ε
47

zitten de residuals vervat die berekend worden bij de uitgevoerde regressie waarin zowel
omstandigheden als eigen inspanningen opgenomen werden. Om dan te weten wat de
ongelijkheid precies in is, wordt opnieuw de Theilindex bovengehaald.
Tabel 8: Berekening Theilindex voor H en H^2
Resp. H 1/n Hi/gem
H
48
ln(Hi/gem
H)
Theilindex
H
H^2 1/n H^2i/gem
H^
ln(H^2i/gem
H^2)
Theilindex
H^2
1 3 0,002392 1,25 0,22 0,000654 3,16 0,002392 1,40 0,33 0,001117
2 3 0,002392 1,25 0,22 0,000654 2,55 0,002392 1,13 0,12 0,000328
3 2 0,002392 0,83 -0,19 -0,000370 1,67 0,002392 0,74 -0,30 -0,000532
4 3 0,002392 1,25 0,22 0,000654 3,13 0,002392 1,38 0,32 0,001076
5 3 0,002392 1,25 0,22 0,000654 3,62 0,002392 1,60 0,47 0,001807
Hier wordt opnieuw de berekening getoond van de ongelijkheid in H en van In deze
tabel wordt voor elk individu de ongelijkheid berekend. Om dan de totale ongelijkheid te
bekomen worden al deze individuele Theilindexen opgeteld. We bekomen dan dat
=0,081404, afgerond wordt dit dan =0,08. Dat wil dus zeggen dat de
ongelijkheid in 0,08 bedraagt. Hier krijgen we een lager resultaat dan de ongelijkheid
in H waarbij =0,10. We kunnen dus stellen dat, wanneer de omstandigheden
gelijkgesteld worden voor elk individu in de steekproef, de ongelijkheid daalt.
Opnieuw krijgen we de kans om het aandeel van de omstandigheden in de ongelijkheid
te berekenen volgens volgende formule:
Vergelijking 14: Toegepaste berekening EOP
= 17%
Wanneer de eigen inspanningen bij de berekening betrokken worden, krijgen we het
gegeven dat de omstandigheden maar instaan voor 17% van de ongelijkheid. Dit meet
enkel het directe effect van omstandigheden op de gezondheidstoestand. Het resultaat
van 17% is heel wat lager dan het eerder bekomen resultaat van 53%. Dit toont aan dat
wanneer men rekening houdt met de eigen inspanningen, het aandeel van de
omstandigheden in de ongelijkheid met 36% daalt. Dit valt te verklaren doordat in de
vorige berekening van zowel de directe als de indirecte effecten van de
omstandigheden in overweging genomen worden.
In feite berekenen we hiermee de ‘Inequality of Opportunity’, de ongelijkheid in kansen.
De EOP-theorie zegt dat iedereen die dezelfde inspanningen levert, moet kunnen
uitkomen op eenzelfde resultaat ongeacht de omstandigheden. Er zou een gelijkheid
moeten zijn aan mogelijkheden en kansen. Maar mogelijkheden en kansen worden nu
eenmaal beperkt door externe omstandigheden.
We hebben in deze analyse twee belangrijke functies berekend, namelijk en . is
een schatting van de gezondheid waarbij enkel significante omstandigheden worden
beschouwd en binnen de hypothetische situatie waar de gemeten verschillende
omstandigheden voor alle individuen gelijkgemaakt zijn. Alle individuen bouwen hun

leven dan op onder dezelfde omstandigheden. Bij worden zowel de directe als de
indirecte effecten van omstandigheden in rekening gebracht. De directe effecten zijn dan
de rechtstreekse effecten van omstandigheden op de gezondheid. De indirecte effecten
zijn onrechtstreekse effecten van omstandigheden met inspanningen als tussenschakel.
Eigen inspanningen worden onvermijdbaar beïnvloed door omstandigheden en deze
inspanningen hebben ook een invloed op de gezondheidstoestand. Doordat er een
tussenschakel zit, worden deze gevolgen indirecte effecten genoemd van
omstandigheden op de gezondheidstoestand.
is de functie die een gezondheidstoestand van een individu kan berekenen in de
hierboven beschreven situatie. Zo bekomen we een geschatte gezondheidstoestand
voor elk individu. Deze geschatte gezondheidstoestand verschilt met de effectief
gerapporteerde gezondheidstoestand H van elke respondent. Dat deze van elkaar
verschillen is logisch aangezien de resultaten van gemanipuleerd worden door de
verschillende significante omstandigheden voor elk individu gelijk te maken. In beide
gezondheidtoestanden en H werd vervolgens de ongelijkheid berekend met behulp
van de Theilindex.
De Theilindex berekend in H geeft aan dat de ongelijkheid binnen H gelijk is aan 0,10.
De ongelijkheid binnen is de helft lager, namelijk 0,05. Dat deze ongelijkheid met de
helft daalt, valt toe te schrijven aan het feit dat de verschillende omstandigheden
gelijkgemaakt werden. Met behulp van vergelijking 12 kwamen we tot het resultaat dat
de ongelijkheid met 53% daalt wanneer de gemeten omstandigheden in dit onderzoek
voor elk individu dezelfde zijn. Dit toont aan dat 53% van de ongelijkheid binnen de
gezondheid ontstaat door omstandigheden, feiten waar individuen niet verantwoordelijk
voor zijn. Dat procent kan dan gezien worden als het aandeel van onrechtvaardige
ongelijkheid binnen de gezondheid.
Wat we hieruit kunnen besluiten is dat wanneer er geen eigen inspanningen in het spel
zouden zijn, enkel omstandigheden, individuen voor 53% van de ongelijkheid binnen de
gezondheid gecompenseerd zouden moeten worden. Dit doordat we moeten streven
naar een rechtvaardig systeem waar een inspanning beloond dient te worden en waar
een omstandigheid gecompenseerd dient te worden. Dit laatste is van belang omdat
omstandigheden nooit volledig verwijderd kunnen worden. Er kan geprobeerd worden
om omstandigheden gelijk te maken, maar de demografische variabelen bijvoorbeeld
zijn vaste gegevens die nooit of te nimmer beïnvloed kunnen worden. Wanneer iemand
in deze situatie 100% verantwoordelijk gesteld zou worden voor zijn
gezondheidstoestand, zou dit een systeem zijn met 53% onrechtvaardigheid. Indien de
omstandigheden voor elk individu dezelfde zouden zijn, zou dit zeggen dat er 53% meer
gelijkheid zou zijn binnen de gezondheid.
Wanneer we dan bekijken, zien we dat deze berekening een lagere daling met zich
meebrengt in ongelijkheid en dit wanneer de omstandigheden gelijk zouden worden
gemaakt. De lagere daling is een gevolg van een hogere ongelijkheid in dan in .
is dan ook de functie waar zowel rekening gehouden wordt met de omstandigheden als
met de eigen inspanningen. De ongelijkheid in is 0,08 in plaats van 0,05 in . Dit
geeft aan dat het aandeel van de omstandigheden in de ongelijkheid gelijk is aan 17%.
49

De ongelijkheid daalt dus met 36% 14 minder wanneer de eigen inspanningen ook
betrokken worden in de berekening voor de geschatte gezondheidstoestand. Dit is een
belangrijke bevinding aangezien ongelijkheid die ontstaat door eigen inspanningen
rechtvaardige ongelijkheden zijn. Die moeten dus niet gecompenseerd worden door de
maatschappij. Eigen inspanningen kunnen dus niet genegeerd worden, want ze hebben
een grote impact op de gezondheidstoestand van een persoon. Bij het berekenen van
worden enkel de directe effecten van omstandigheden opgenomen. Dit doordat de
effecten van de eigen inspanningen op zich ook worden opgenomen in de
regressieanalyse. De indirecte effecten van omstandigheden via de eigen inspanningen
worden dan opgenomen in de regressie.
Het is een aanvaardbare stelling dat eigen inspanningen de geschatte
gezondheidstoestand meer ongelijk maken aangezien iedereen zijn eigen inspanningen
zelf en individueel kan coördineren. Tijdens de berekening worden de eigen
inspanningen ook niet gelijkgemaakt voor iedereen. De eigen inspanningen bezitten dus
nog grote verschillen onder de verschillende individuen. De bevinding dat eigen
inspanningen een belangrijke impact hebben op de individuele gezondheidstoestand is
een eerste bouwsteen in het rechtvaardiger maken van de gezondheid. Eigen
inspanningen kunnen namelijk beïnvloed worden door omstaanders. Aangezien eigen
inspanningen geleid worden door omstandigheden, bijvoorbeeld de opvoeding, is het
belangrijk om een gezonde levensstijl mee te geven vanuit de opvoeding. Zo neemt de
nieuwe generatie ook deze gezonde levensstijl over waardoor deze eigen inspanning
geleid wordt door een omstandigheid en een effect zal hebben op de individuele
gezondheidstoestand.
Een oplossing zou dus kunnen zijn om de ‘oudere’ generatie met preventie- en
voorlichtingcampagnes te leren hoe gezond te leven. Die nemen dit dan over in hun
opvoeding waardoor dit doorgegeven wordt aan de ‘jongere’ generatie. Het gezonder
leven van de jongere generatie zorgt er dan voor dat dit een eigen keuze is. Dit maakt
het systeem rechtvaardiger aangezien ongelijkheid die ontstaat door eigen inspanningen
rechtvaardige ongelijkheid is.
Al moet dit genuanceerd worden aangezien men door het invoeren van dergelijke
maatregelen de gezondheidstoestand van heel wat mensen zou verbeteren, maar ook
dat zal voor de maatschappij extra kosten met zich meebrengen. Mensen leven langer,
zullen meer zorg nodig hebben wanneer ze op een leeftijd gekomen zijn waar ze niet
meer voor zichzelf kunnen zorgen. Er moet duidelijk een afweging gemaakt worden wat
de grootste kost en wat de grootste winst met zich meebrengt.
14 53%-17%=36%
50

4 Besluit
In het begin van dit werk spraken we over rechtvaardigheid en gelijkheid. Twee termen
die over dezelfde topic spreken, maar telkens een andere lading hebben. Er werden
theorieën uiteengezet die jaren geleden opgesteld waren, maar die nog steeds
toepasbaar zijn op de huidige maatschappij. Die is tegenwoordig heel wat ingewikkelder
dan die van vroeger, maar de verschillende principes komen nog steeds aan bod. De
gestelde onderzoeksvraag waar we een antwoorden op wensten te formuleren ging als
volgt:
“Welke factoren, waarvoor men al dan niet verantwoordelijk is, hebben een significante
invloed op de gezondheidssituatie van een individu en hoe kunnen de bevindingen
hierover een relevante input zijn in de discussie omtrent de berekening van ongelijkheid
binnen de gezondheid?”
Door het uitvoeren van een onderzoek aan de hand van een online-enquête met 418
respondenten kwamen via verschillende regressieanalyses volgende factoren naar voor
die een significante invloed hebben op de objectieve gezondheidstoestand van een
individu: het rookgedrag van de moeder en de financiële situatie toen de respondent een
leeftijd had van 12 jaar. Dit zijn de omstandigheden waar anderen een invloed op
kunnen uitoefenen, maar niet het individu zelf. Daarom zijn dit omstandigheden
waarvoor men niet verantwoordelijk gesteld wordt. Dan hebben we ook nog de
significante demografische variabelen. In dit werk werden deze variabelen ook gezien
als omstandigheden. De demografische variabelen die een significante invloed
uitoefenen op de individuele gezondheid zijn leeftijd en geslacht. De nuance tussen
deze twee verschillende groepen omstandigheden is dat demografische variabelen door
niets of niemand beïnvloed kunnen worden. Ongelijkheid die uit omstandigheden vloeit,
wordt gezien als onrechtvaardige ongelijkheid.
Uit het onderzoek kwamen ook vier eigen inspanningen naar voor die een significante
invloed blijken te hebben op de individuele objectieve gezondheidstoestand van de
respondenten. De significante inspanningen zijn: het opleidingsniveau van de
respondent, het BMI, de werksituatie (het al dan niet werken) en de levensstijl van de
vrienden.
Aan de hand van deze significante variabelen werden drie verschillende Theilindexen
berekend, namelijk in H, en .H staat voor de gerapporteerde gezondheidstoestand
gegeven door de respondenten zelf, voor de geschatte gezondheidstoestand
wanneer omstandigheden in rekening gebracht worden met gelijkgestelde
omstandigheden voor alle individuen en voor de geschatte gezondheidstoestand
waar zowel inspanningen als omstandigheden bij worden betrokken en dit met
gelijkgestelde omstandigheden. De Theilindexen gaven de ongelijkheid weer in die drie
verschillende gezondheidstoestanden.
De ongelijkheid is het grootst in H zelf, namelijk =0,10. Dit is een logisch gevolg
doordat in H geen enkele omstandigheid gelijkgesteld wordt. Iedere respondent heeft
een eigen samenstelling van omstandigheden die een invloed uitoefenen op de
objectieve gezondheidstoestand. De laagste ongelijkheid bevindt zich in . Deze is
gelijk aan 0,05. Dit valt te verklaren doordat er enkel omstandigheden in opgenomen
51

worden en deze worden voor elk individu gelijkgesteld. Alle individuen hebben dus in
deze berekening dezelfde omstandigheden die een invloed uitoefenen op hun
gezondheidssituatie. Ertussen vinden we de ongelijkheid in . Deze bedraagt 0,08. We
krijgen een hoger resultaat dan in doordat ook de eigen inspanningen in rekening
gebracht worden. Deze worden niet voor de individuen gelijkgesteld.
Uiteindelijk vonden we dat de ongelijkheid in gezondheid daalt met 53% wanneer de
omstandigheden voor elk individu gelijkgemaakt worden. Het aandeel van de
omstandigheden daalt dus met 53% wanneer er gelijke omstandigheden zijn en dit in de
berekening waar enkel omstandigheden in rekening gebracht worden. Het aandeel van
de omstandigheden in de ongelijkheid daalt met 17% wanneer zowel omstandigheden
als eigen inspanningen in de berekening zitten.
We kunnen dus besluiten dat omstandigheden een overduidelijke invloed hebben op de
objectieve gezondheidstoestand van een persoon. De ongelijkheid in de gezondheid zou
verminderd kunnen worden wanneer ieder individu geconfronteerd wordt met gelijke
omstandigheden. Dit is heel moeilijk te bereiken aangezien sommige omstandigheden
onmogelijk te verwijderen zijn. Hiermee bedoelen we dan vooral de demografische
variabelen die vaste gegevens zijn voor de mensheid.
Daaropvolgend kan ook het besluit getrokken worden dat eigen inspanningen de
objectieve gezondheidstoestand ook niet onberoerd laten. De ongelijkheid daalt met
36% minder wanneer eigen inspanningen erbij betrokken worden. Eigen inspanningen
zijn gemakkelijker te beïnvloeden dan omstandigheden. Hier kan dus wel op
voortgebouwd worden wanneer we een systeem willen dat meer rechtvaardigheid
draagt. In dit werk werd vermeld dat omstandigheden een indirecte invloed uitoefenen op
de gezondheidssituatie met behulp van de tussenschakel eigen inspanningen.
Omstandigheden zoals opvoeding en voorlichtingscampagnes naar ouders toe zouden
er dus voor kunnen zorgen dat de verschillende individuen uit eenzelfde maatschappij
een meer gelijke toestand verkrijgen met minder verschillen en ongelijkheid.
Om een rechtvaardig systeem te verkrijgen, moet volgend mechanisme
geïmplementeerd worden: een omstandigheid moet gecompenseerd worden en een
inspanning moet beloond worden. Om dit te kunnen bereiken moet duidelijk aangegeven
worden welke variabelen gezien worden als een omstandigheid en welke als eigen
inspanningen. Doordat deze begrippen niet onafhankelijk van elkaar zijn, is dit geen
eenvoudige opdracht. Vervolgens dient duidelijk onderzocht te worden welke
gezondheidszorg het hoogst gewaardeerd worden door de verschillende individuen in de
maatschappij. Dit moet naar voor komen door het uiten van de eigen mening.
Als algemeen besluit kunnen we uit dit werk halen dat de ongelijkheid in de gezondheid
effectief verlaagd zou kunnen worden. Dit door te erkennen dat omstandigheden, waar
iemand niet verantwoordelijk voor is, een belangrijke invloed hebben op de
gezondheidstoestand. Dat empirisch bewijs is dan misschien een stap dichter naar een
rechtvaardiger systeem met gelijkheid voor elk individu.
52

5 Bibliografie
Allison, P. D. (1978). Measures of inequality. New York: American Sociological Review.
Anda, R. F., Whitfield, C. L., Felitti, V. J., Chapman, D., Edwards, V. J., Dube, S. R., et
al. (2002). Adverse Childhood Experiences,and Later Risk of Depression.
PSYCHIATRIC SERVICES.
Arneson, R. (2002). Equality of Opportunity. Opgeroepen op mei 18, 2012, van Plato
Stanford: http://plato.stanford.edu/entries/equal-opportunity/
Becker, M. V., Van Tongeren, P., & Wils, J.-P. (2007). Lexicon van de ethiek. Assen:
Koninklijke Van Gorcum BV.
Belgium Federal Governement. (2010). Structuur van de bevolking volgens leeftijd en
geslacht: België. Opgeroepen op februari 20, 2012, van Statistics Belgium:
http://statbel.fgov.be/nl/statistieken/cijfers/bevolking/structuur/leeftijdgeslacht/belgie/
Belgium Federal Government. (2009). Structuur van de bevolking volgens leeftijd en
geslacht: België. Opgeroepen op februari 20, 2012, van Statistics Belgium:
http://statbel.fgov.be/nl/statistieken/cijfers/bevolking/structuur/leeftijdgeslacht/belgie/
Bentham, J. (1891). A fragment on government. Oxford: Clarendon Press.
Berlage, L., & Decoster, A. (2005). Inleiding tot de economie. Leuven: Universitaire Pers
Leuven.
Bestebreurtje, F. (2006). Een theorie van rechtvaardigheid (vertaling van Rawls: 'a
theory of justice'). Rotterdam: Jansensbinders.
Calcoen, P. (2012). Private Expenditure on health in Belgium. Itinera Institute Analysis.
Cavaco, S., Etienne, J.-M., & Ali, S. (2008). Identifying causal paths between health and
socio-economic status: Evidence from European older workforce surveys. Paris:
Department of economics.
Christiaen, H. (1996). Bedrijfsbeleid en recht 2. Oostmalle: De Sikkel.
Clackson, S. (2007). Ronald Dworkin's "Prudent Insurance" ideal for healthcare:
Idealisatoins of circumstances, prudence & self-interest. Cambridge: Springer Science +
Business Media.
Conceição, P., & Ferreira, P. (2000). The Young Person’s Guide to the Theil Index:
Suggesting Intuitive Interpretations and Exploring Analytical Applications. Texas: UTIP
Working Paper.
Coneus, K., & Spiess, K. (2008). The Intergenerational Transmission of Health in Early
Childhood. Berlin : SOEPpapers.
Cowell, F. A. (2006). Theil, inequality indices and decomposition. Rein.
Decoster, A., & Schokkaert, E. (1993). Federalisering van de sociale zekerheid: cijfers
en waarden. De gids op maatschappelijk gebied , 747-759.
53

Demarco, J. P. (1996). Moral Theory. Michigan: Jones and Bartlett.
Denier, Y. (2006, maart). Ons hoogste goed? Filosofische reflecties over schaarste,
eindigheid en de normatieve waarde van gezondheid. Opgeroepen op april 08, 2012,
van De geneesheer-specialist. Orgaan van het Verbond der Belgische
Beroepsvereniging van Geneesheren Specialisten: http://www.vbsgbs.org/dgs/gs2006/gs0602/gs0602-01.asp
Dujardin, A. (2012, april 19). Belg betaalt een vijfde van zorgkosten uit eigen zak. Metro ,
p. 35.
Dworkin, R. (2000). Sovereign Virtue. United States Of America: Harvard University
Press.
Fleurbaey, M., & Schokkaert, E. (2007). Unfair inequalities in health and health care.
Paris - Leuven.
Frederickson, H. G. (2010). Social Equity and Public Administration: Origins,
Developments, and Applications. New York: M.E. Sharpe, Inc. .
Friend, C. (2004, oktober 15). Social Contract Theory. Opgeroepen op april 09, 2012,
van IEP: http://www.iep.utm.edu/soc-cont/#SH2a
Gisele, L. (2008). Het gebruik van alcohol. België: Gezondheidsenquête België.
Hobbes, T. (1651). Leviathan. Engeland.
Itinera Instituut. (2012, april 18). Open de zwarte doos van de private uitgaven in de
Belgische gezondheidszorg! Opgeroepen op april 20, 2012, van Itinera Instituut:
http://www.itinerainstitute.org/nl/
Jusot, F., Tubeuf, S., & Trannoy, A. (2010). Effort or Circumstances: Which one matters
in health inequality? Paris: Université Paris.
Kooreman, P. (2011, december 23). Zorgkosten hoeven geen probleem te zijn.
Opgeroepen op 04 06, 2012, van ED.nl: http://www.ed.nl/mening/10130127/Zorgkostenhoeven-geen-probleem-te-zijn.ece
Krols, N. (2012, november). Dr. Yvo Nuyens over sociale ongelijkheid: gezondheidszorg
moeilijkst bereikbaar voor kwetsbaarste Vlamingen. Opgeroepen op april 21, 2012, van
Weliswaar.be: welzijns en gezondheidsmagazine voor Vlaanderen:
http://www.weliswaar.be/nieuws/p/detail/dr-yvo-nuyens-over-sociale-ongelijkheidgezondheidszorg-moeilijkst-bereikbaar-voor-kwetsbaarste-vlamingen
Lietz, P. (2010). Research Into Questionnaire Design: A summary of the literature.
Australia: The Market Research Society.
Locke, J. (1821). Two treatises of government. London.
Mack, E. (2009). Major conservative and libertarian thinkers. London: The Tower
Building.
54

Merriam-Webster. (2012). Inequality - Defenition. Opgeroepen op mei 16, 2012, van
Merriam-Webster Dictionary: http://www.merriam-webster.com/dictionary/inequality
Moreno-Ternero, J. (2004). On Roemer's Equality Of Opportunity. New Haven: Yale
University.
Nerveson, J. (1997). Egalitarianism: Partial, Counterproductive, and Baseless. Oxford:
Blackwells.
Nu.nl. (2005, november 27). Britse artsen mogen rokers en drinkers weigeren.
Opgeroepen op april 06, 2012, van Nu.nl/wetenschap:
http://www.nu.nl/wetenschap/633100/britse-artsen-mogen-rokers-en-drinkersweigeren.html
Peeters, M., Coussée, F., & Van Holsbeke, J. (2009). Zorg te koop? Standpunten van
Zorgnet Vlaanderen. Brussel.
Petrovic, N. (2012). Distributive Justice - Ronald Dworkin. Opgeroepen op April 18,
2012, van Distributive Justice: http://www.distributive-justice.com/theory/dworkin-en.htm
Philips, A. (2004). Defending Equality Of Outcome. London: LSE: Research Online.
Rawls, J. (1971). A theory of justice. Oxford: Harvard University Press.
Remans, J. (2005). De boom van goed en kwaad: over bio-ethiek, biotechniek,
biopolitiek. Leuven: Acco.
Robert, V. D., & Roland, V. R. (1992). Historisch overzicht van de wijsbegeerte en de
ethiek: 19e en 20ste eeuw. Garant.
Roemer, J. (1998). Equality Of Opportunity. United States Of America: Library of
congress cataloging-in-publication data.
Roemer, J. (2005). For the New Palgrave Dictionary: Equality Of Opportunity. Palgrave
Macmillan.
Rosa Dias, P. (2009). Inequality in opportunity in health: evidence from a UK cohort
study. Wiley InterScience.
Stiglitz, J. E. (1986). Economics of the public sector. New York: W.W. Norton.
Tegenbos, G. (2012, januari 31). Overheid moet durven in te grijpen. De Standaard , pp.
6-7.
Ten Have, H., Ter Meule, R., & Van Leeuwen, E. (2006). Medische Ethiek. Houten: Bohn
Stafleu Van Loghum.
Tinnevelt, R., & Verschraegen, G. (2002). Rawls: een inleiding in zijn werk. Kapellen:
Pelckmans.
University-Texas. (2012, mei 16). Measuring Inequality. Texas.
55

Van Dale. (2006). Van Dale Hedendaags Nederlands. Utrecht/Antwerpen: Van Dale
Lexicografie bv.
Van Dijk, T. (2009, mei 26). John Rawls - Filosofiedispuut. Opgeroepen op april 15,
2012, van Filosofiedispuut: http://phi.vgst.nl/artikelen/?artikel=Rawls
Vandeurzen, J. (2011). Mededeling van de Vlaamse regering: stand van zaken
uitvoering Vlaamse gezondheidsdoelstellingen. Vlaamse Overheid.
Vanroelen, C., Smeets, T., & Louckx, F. (2004). Nieuwe kwetsbare groepen in de
Belgische gezondheidszorg. Gent: Academia Press.
Verhofstadt, D. (2006, mei 6). Rawls: kopstukken filosofie. Opgeroepen op april 17,
2012, van Liberales: http://www.liberales.be/boeken/lehning
Wijnne, H. (2012). Kennisbasis statistiek. Opgeroepen op mei 24, 2012, van
Wynneconsult: http://www.wynneconsult.com/root/HomePageKB012.htm#S
Wintgens, L. (1990). De rechtsfilosofie van Ronald Dworkin: Een kritische synthese.
Rechtskundig weekblad , 897-905.
56

6 Bijlagen
57

Totale residerende bevolking op 1 januari, per jaar (1990-2008), per leeftijdsgroep en -klasse en per geslacht, Vlaams Gewest (Belgium
Federal Government, 2009):
TOTAAL
66
1990 1991 1992 1993 2006 2007 2008
Alle leeftijds-
groepen 5.739.736 5.767.856 5.794.857 5.824.628 6.078.600 6.117.440 6.161.600
0 - 4 330.237 336.676 342.214 347.329 312.800 319.246 325.972
5 - 9 349.092 342.816 337.836 335.461 327.923 325.444 322.626
10 - 14 350.572 356.574 360.739 361.174 354.044 349.117 345.065
15 - 19 383.467 368.801 357.908 352.664 354.132 360.564 366.566
20 - 24 434.990 426.139 418.185 410.029 361.485 358.716 357.942
25 - 29 474.148 475.061 470.829 463.987 375.424 382.534 386.421
30 - 34 456.191 461.727 467.908 472.983 388.462 380.393 378.301
35 - 39 417.191 426.159 435.360 443.081 445.109 439.136 434.253
40 - 44 398.586 405.660 404.388 408.581 487.676 485.714 480.782
45 - 49 324.710 335.551 360.780 379.211 464.014 471.326 477.736
50 - 54 342.021 336.786 325.364 318.089 418.954 428.560 436.777
55 - 59 347.137 342.204 337.163 333.910 390.562 389.589 393.821
60 - 64 315.147 320.181 325.658 331.618 313.769 337.794 355.144
65 - 69 286.597 289.053 290.971 292.363 301.964 291.961 285.695
70 - 74 162.910 176.309 195.683 218.258 284.142 281.509 280.632
75 - 79 176.983 173.029 163.708 149.277 231.872 238.323 244.929
80 - 84 115.459 117.622 119.132 121.948 163.968 167.003 170.154
85 - 89 54.857 57.078 59.119 61.456 65.575 75.099 85.170
90 - 94 16.432 17.252 18.497 19.531 29.497 27.974 25.625
95 en meer 3.009 3.178 3.415 3.678 7.228 7.438 7.989
0 - 17 Niet beschikb. Niet beschikb. Niet beschikb. Niet beschikb. 1.209.615 1.213.269 1.216.791
18 - 64 Niet beschikb. Niet beschikb. Niet beschikb. Niet beschikb. 3.784.739 3.814.864 3.844.615
65 en meer 816.247 833.521 850.525 866.511 1.084.246 1.089.307 1.100.194

(Belgium Federal Governement, 2010)
67

68
Correlaties
Opleidingsniveau
moeder
Opleidings-
niveau
vader
Beroep
moeder
Beroep
vader
Rook-
gedrag
moeder
Rook-
gedrag
vader
Alcohol-
verbruik
moeder
Alcohol-
verbruik
vader
Gezondheids-
toestand
moeder
Gezondh
eids-
toestand
vader
Opleidingsniveau
moeder 1 0,577** 0,417** 0,016 -0,049 -0,254** 0,013 0,210** 0,031 -0,039
Opleidingsniveau
vader 1 0,248** 0,059 -0,086 -0,165** -0,008 0,166** 0,063 -0,042
Beroep moeder
Beroep vader
1 -0,058 -0,035 -0,190** 0,048 0,145** -0,044 -0,031
1 -0,051 -0,034 -0,220** -0,084 0,019 -0,237**
Rookgedrag
moeder
1 0,189** 0,158** 0,227** -0,017 -0,063
Rookgedrag
vader
1 0,261** 0,021 -0,033 0,001
Alcoholverbruik
moeder
1 0,366** 0,001 0,131**
Alcoholverbruik
vader
Gezondheids-
1 0,042 -0,034
toestand moeder 1 0,205**
Gezondheidstoestand
vader 1
* significant bij een betrouwbaarheidsinterval van 95%
** significant bij een betrouwbaarheidsinterval van 99%

Dum_G
ez_eten
Dum_S
tress
Dum_G
ez_LS
Dum_L
S_Oud
ers
Dum_L
S_bel
Dum_G
eluk
Dum_Ge
z_eten
Dum_Str
ess
Dum_Gez_
LS
Dum_LS_O
uders
Dum_LS_
bel Dum_Geluk
Dum_Gznd
_afgj
Dum_Alg
_Gznd Dum_LS_Vr Dum_Groent
1 ,120 * ,473 ** ,083 ,440 ** ,107 * ,167 ** ,236 ** ,016 ,395 **
,017 ,000 ,091 ,000 ,029 ,001 ,000 ,743 ,000
417 396 415 416 417 414 417 417 415 417
,120 * 1 ,043 ,101 * ,101 * -,014 ,123 * ,020 -,025 ,061
,017 ,397 ,044 ,043 ,782 ,014 ,698 ,627 ,228
396 397 394 397 397 394 397 397 395 397
,473 ** ,043 1 ,206 ** ,341 ** ,115 * ,260 ** ,325 ** ,065 ,216 **
,000 ,397 ,000 ,000 ,020 ,000 ,000 ,184 ,000
415 394 415 414 415 413 415 415 414 415
,083 ,101 * ,206 ** 1 ,082 ,148 ** ,086 ,096 * ,116 * ,051
,091 ,044 ,000 ,096 ,003 ,080 ,050 ,018 ,299
416 397 414 417 417 414 417 417 415 417
,440 ** ,101 * ,341 ** ,082 1 ,109 * ,076 ,196 ** ,102 * ,192 **
,000 ,043 ,000 ,096 ,027 ,121 ,000 ,038 ,000
417 397 415 417 418 415 418 418 416 418
,107 * -,014 ,115 * ,148 ** ,109 * 1 ,212 ** ,218 ** ,187 ** ,142 **
,029 ,782 ,020 ,003 ,027 ,000 ,000 ,000 ,004
414 394 413 414 415 415 415 415 414 415
Dum_G ,167 ** ,123 * ,260 ** ,086 ,076 ,212 ** 1 ,594 ** ,125 * ,138 **
69

znd_afg
j
Dum_Al
g_Gznd
Dum_L
S_Vr
Dum_G
roent
70
,001 ,014 ,000 ,080 ,121 ,000 ,000 ,011 ,005
417 397 415 417 418 415 418 418 416 418
,236 ** ,020 ,325 ** ,096 * ,196 ** ,218 ** ,594 ** 1 ,133 ** ,178 **
,000 ,698 ,000 ,050 ,000 ,000 ,000 ,007 ,000
417 397 415 417 418 415 418 418 416 418
,016 -,025 ,065 ,116 * ,102 * ,187 ** ,125 * ,133 ** 1 ,099 *
,743 ,627 ,184 ,018 ,038 ,000 ,011 ,007 ,044
415 395 414 415 416 414 416 416 416 416
,395 ** ,061 ,216 ** ,051 ,192 ** ,142 ** ,138 ** ,178 ** ,099 * 1
,000 ,228 ,000 ,299 ,000 ,004 ,005 ,000 ,044
417 397 415 417 418 415 418 418 416 418

Percentage van de bevolking (van 16 jaar en ouder) dat zich minstens een
keer per week overgeeft aan piekdrinken (6+ glazen/gelegenheid)
Ruwe percentages
2008
Mannen Vrouwen 16-24 25-54 55+ Totaal
Vlaams Gewest 14,4 3,9 15,3 8,8 7 9
Antwerpen 16,7 3,2 25,4 8,8 5,5 9,8
Vlaams-Brabant 11,7 4,6 6 9,5 6 7,9
West-Vlaanderen 18,7 4,6 20,5 9,8 10,3 11,4
Oost-Vlaanderen 13,9 4,7 7,9 10 8,5 9,2
Limburg 7,5 2,2 7,2 5 3,7 4,8
71

Model
72
Unstandardized Coefficients
Coefficients a
Standardized
Coefficients
Collinearity Statistics
B Std. Error Beta t Sig. Tolerance VIF
1 (Constant) 1,892 ,580 3,264 ,001
Dummy_Opl_V ,200 ,125 ,090 1,604 ,110 ,804 1,244
Dum_Rok_M ,268 ,157 ,091 1,710 ,088 ,894 1,119
Dum_Nat_GM -,031 ,372 -,004 -,083 ,934 ,966 1,035
Dum_Ber_M ,029 ,134 ,013 ,214 ,831 ,679 1,474
Dum_Ber_V -,652 ,406 -,084 -1,604 ,110 ,921 1,085
Omvorming_Alc_M -,005 ,010 -,028 -,490 ,625 ,767 1,303
Omvorming_Alc_V ,000 ,017 -,003 -,057 ,954 ,767 1,304
Dum_Gzdh_M1 -,474 ,394 -,061 -1,203 ,230 ,981 1,020
Wat is uw leeftijd? ,015 ,004 ,214 3,354 ,001 ,624 1,604
Dum3_Fin_Sit ,382 ,201 ,105 1,900 ,058 ,838 1,193
Dum_Geslacht ,439 ,114 ,200 3,859 ,000 ,946 1,058
a. Dependent Variable: Obj_Gznd

Model R R Square
Model Summary b
Adjusted R
Square
Std. Error of the
Estimate
1 ,315 a ,099 ,071 1,022
a. Predictors: (Constant), Dum_Geslacht, Dum_Rok_M,
Dum_Nat_GM, Dum_Gzdh_M1, Wat is uw leeftijd?, Dum_Ber_V,
Dum3_Fin_Sit, Omvorming_Alc_V, Dummy_Opl_V,
Omvorming_Alc_M, Dum_Ber_M
b. Dependent Variable: Obj_Gznd
ANOVA b
Model Sum of Squares df Mean Square F Sig.
1 Regression 40,655 11 3,696 3,541 ,000 a
Residual 369,512 354 1,044
Total 410,167 365
a. Predictors: (Constant), Dum_Geslacht, Dum_Rok_M, Dum_Nat_GM, Dum_Gzdh_M1, Wat is
uw leeftijd?, Dum_Ber_V, Dum3_Fin_Sit, Omvorming_Alc_V, Dummy_Opl_V,
Omvorming_Alc_M, Dum_Ber_M
. Dependent Variable: Obj_Gznd
Descriptive Statistics
Mean Std. Deviation N
Obj_Gznd 2,18 1,060 366
Dummy_Opl_V ,35 ,478 366
Dum_Rok_M ,15 ,360 366
Dum_Nat_GM ,98 366
Dum_Ber_M ,63 ,483 366
Dum_Ber_V ,98 ,137 366
Omvorming_Alc_M 5,42 6,178 366
Omvorming_Alc_V 2,49 3,579 366
Dum_Gzdh_M1 ,02 ,137 366
Wat is uw leeftijd? 36,94 15,115 366
Dum3_Fin_Sit ,0929 ,29068 366
Dum_Geslacht ,6311 ,48315 366
73

Model
74
Unstandardized Coefficients
Coefficients a
Standardized
Coefficients
Collinearity Statistics
B Std. Error Beta t Sig. Tolerance VIF
1 (Constant) 1,105 ,408 2,710 ,007
Dum_Rok_M ,263 ,151 ,091 1,745 ,082 ,941 1,063
Wat is uw leeftijd? ,009 ,005 ,121 1,902 ,058 ,633 1,579
Dum3_Fin_Sit ,310 ,200 ,082 1,550 ,122 ,920 1,087
Dum_Geslacht ,473 ,115 ,216 4,117 ,000 ,933 1,071
Dum_Stress ,014 ,112 ,006 ,121 ,904 ,945 1,058
Dum_LS_Vr -,264 ,114 -,120 -2,315 ,021 ,965 1,036
Dum_Woonsit1 ,054 ,136 ,025 ,395 ,693 ,646 1,549
Dum_Opldn2 -,132 ,131 -,053 -1,007 ,315 ,923 1,083
Dum_Hsit1 -,363 ,136 -,165 -2,663 ,008 ,666 1,501
Omvorming_BMI ,036 ,015 ,128 2,312 ,021 ,844 1,184
a. Dependent Variable: Obj_Gznd

Model R R Square
Model Summary b
Adjusted R
Square
Std. Error of the
Estimate
1 ,343 a ,118 ,092 1,005
a. Predictors: (Constant), Omvorming_BMI, Dum_Stress,
Dum3_Fin_Sit, Dum_LS_Vr, Dum_Woonsit1, Dum_Rok_M,
Dum_Geslacht, Dum_Opldn2, Dum_Hsit1, Wat is uw leeftijd?
b. Dependent Variable: Obj_Gznd
ANOVA b
Model Sum of Squares df Mean Square F Sig.
1 Regression 46,250 10 4,625 4,581 ,000 a
Residual 346,299 343 1,010
Total 392,549 353
a. Predictors: (Constant), Omvorming_BMI, Dum_Stress, Dum3_Fin_Sit, Dum_LS_Vr,
Dum_Woonsit1, Dum_Rok_M, Dum_Geslacht, Dum_Opldn2, Dum_Hsit1, Wat is uw leeftijd?
b. Dependent Variable: Obj_Gznd
Descriptive Statistics
Mean Std. Deviation N
Obj_Gznd 2,16 1,055 354
Dum_Rok_M ,16 ,365 354
Wat is uw leeftijd? 35,85 13,961 354
Dum3_Fin_Sit ,0847 ,27890 354
Dum_Geslacht ,6356 ,48194 354
Dum_Stress ,59 ,493 354
Dum_LS_Vr ,65 ,477 354
Dum_Woonsit1 ,40 ,491 354
Dum_Opldn2 ,76 ,426 354
Dum_Hsit1 ,64 ,481 354
Omvorming_BMI 23,2090 3,76262 354
75

Maximum Minimum Gemiddelde
C Rookgedrag moeder 0 1 0,15
C Financiële situatie tijdens opvoeding 0 1 0,0887
C Leeftijd respondent 17 87 37,71
C Geslacht respondent 0 1 0,6077
E Opleiding respondent 0 11 8,52
E Al dan niet werken respondent 0 1 0,62
E BMI respondent 17,75 42 23,2635
E Levensstijl vrienden 0 8 0,66
76