JG 19 nr 1 - Reynaertgenootschap

8
tekst wijkt niet sterk af van wat in de Latijnse bestiaria gebeurt. Een kort citaat kan
dus volstaan om zijn werk te karakteriseren. De wijze waarop de egel voedsel haalt
voor zijn jongen (zie boven) wordt als volgt van een geestelijke duiding voorzien:
Jij, christen van God, hoed je voor de egel, het is de Duivel die vol
stekels zit en vol valstrikken, want de zucht naar en het genot van
wereldse zaken zitten in zijn stekels; pas op dat hij je niet tot prooi
maakt voor de wilde dieren en dat je ziel niet leeg en dor is, zoals
de wijnstok die achterblijft zonder druiven, en dat je straks niet zult
roepen: ‘Ik heb mijn wijngaard slecht bewaakt’.
(Szirmai en Lops, p. 29)
We zien hier dus net als in de Physiologus een ‘theologische’ duiding: de egel is de
duivel. Daar wordt meteen een morele waarschuwing aan gekoppeld. De mens
moet de duivel niet volgen, want dan zal het slecht met hem aflopen. Dat morele
stuk wordt afgesloten door een bijbelcitaat. De uitspraak over het slecht bewaken
van de wijngaard komt uit Hooglied 1, 6 en wordt hier toegepast op het verwaarlozen
van de ziel. 2 Dit type duiding en deze stijl zijn representatief voor Pierres werk.
Pierres beestenboek is het eindpunt van de traditionele Franse bestiaire-traditie.
Richard de Fournival maakt gebruik van deze traditie en hij vertelt over dezelfde
dieren en over dezelfde eigenschappen, maar toch is zijn tekst geheel anders. Hij
gaat niet langer over theologie of over het morele leven, maar over de erotische liefde
tussen man en vrouw.
Van Richard weten we net als van Pierre niet veel. Hij was kanselier van de Notre
Dame van Amiens in 1239 en stierf waarschijnlijk rond 1260. Hij was een geleerd
man. Er zijn enkele werken van hem bewaard en hij is een van de eersten die het
nieuwe aristotelische gedachtegoed, dat in de eerste helft van de dertiende eeuw
de Latijnse wetenschap is gaan beheersen, in het Frans weergeeft. Zijn Bestiaire
d’amour is ontzettend succesvol geweest. Het is in veel handschriften overgeleverd
en heeft heel veel reacties opgeleverd, overigens niet allemaal positief (zie verder).
Richard gebruikt de dierenstof om een traktaat over de liefde te schrijven dat
tevens bedoeld is als een verleiding van zijn geliefde. Hij begint zijn betoog met een
citaat uit de Metaphysica van Aristoteles, dat zegt dat alle mensen van nature naar
kennis verlangen. Kennis wordt in het geheugen opgeslagen en het geheugen kan
langs twee wegen bereikt worden, via het woord en via het beeld. Zijn boek bevat
woorden en beelden (Richard gaat dus uit van een geïllustreerde versie) en via zijn
boek hoopt hij in het geheugen van zijn geliefde te blijven. Zijn boek is in proza,
maar in dit geval niet omdat hij zo beter de waarheid zegt, maar omdat hij niet langer
kan zingen. Hij heeft op deze traditionele manier (namelijk de liefdeslyriek)
geprobeerd haar liefde te winnen, maar dat is mislukt. Daarom doet hij nu een allerlaatste
poging haar liefde te verwerven via deze ongebruikelijke vorm. Dan volgen
besprekingen van allerlei dieren en de duidingen van hun eigenschappen, maar die
duidingen betreffen de gevoelens en gedragingen van mannen en vrouwen.
Richard thematiseert allerlei elementen van het liefdesproces, zoals hoop en wanhoop,
dienst, jaloezie, gevoelens van machteloosheid enzovoort. Soms waarschuwt
hij zijn geliefde voor fout gedrag van mannen, maar vaker smeekt hij haar hem in
liefde te aanvaarden. Een voorbeeld van dat laatste vinden we bij de leeuw.
Leeuwenjongen worden dood geboren.
Tiecelijn, 19, 2006