JG 19 nr 1 - Reynaertgenootschap

7
uiterst zinvolle reeks zijn eenvoudig maar smaakvol uitgegeven en beperken zich
qua inhoud tot de kern: men krijgt heldere, goed leesbare en betrouwbare vertalingen
in neutraal Nederlands, een beknopte inleiding en, waar nodig, aantekeningen
over detailproblemen.
Dit deel over ‘beestenboeken’, zoals de vertalers het Oudfranse ‘bestiaire’ weergeven,
begint met een korte inleiding. Deze start met een bespreking van de
Physiologus-bestiariumtraditie en vervolgt met de Franse overlevering, die geconcentreerd
is in de twaalfde en dertiende eeuw. Zij begint met drie versteksten, waarvan
we de auteurs nog kennen: Philippe de Thaun, Guillaume le Clerc de
Normandie en Gervaise. Het beestenboek van Pierre de Beauvais is jonger dan
deze versteksten en in proza. Dat is een normale situatie. Veel Latijns materiaal
wordt in eerste instantie in volkstalige verzen vertaald – of beter gezegd: bewerkt –
en pas na geruime tijd ook in volkstalig proza aangeboden. Dat komt omdat de
volkstalige tradities oorspronkelijk oraal zijn en mondeling overgeleverd materiaal
kan makkelijker onthouden worden als het in verzen is. Volkstalige toehoorders zijn
dus aan versteksten gewend en krijgen geschreven (nieuw) materiaal in eerste
instantie het liefst in een bekende vorm aangeboden.
In Frankrijk treedt de omslag van voornamelijk verzen naar voornamelijk proza in
de dertiende eeuw op. Pierres beestenboek is deel van deze ontwikkeling. Het is
een heel interessant beestenboek, want er bestaat een korte en een lange versie
van. Men neemt aan dat beide voor 1218 ontstaan zijn en dat de korte versie de
oudste is, maar zeker is dat laatste allerminst. Van Pierre, de auteur, weten we heel
weinig. Hij was waarschijnlijk geestelijke in Beauvais en heeft behalve dit beestenboek
nog enkele andere teksten geschreven, meestal van theologische of morele
aard.
De korte versie, die in het Nederlands vertaald is, bestaat uit 37 hoofdstukjes,
voorafgegaan door een korte proloog, die als volgt begint:
Hier begint het boek dat men Bestiaire noemt; het heet zo omdat
het spreekt van de aard der beesten, want ieder wezen dat God op
aarde schiep, schiep hij voor de mens, om er een voorbeeld aan te
nemen van geloof en trouw. Pierre heeft er lang aan gewerkt om
dit boek uit het Latijn in het Frans te vertalen en schiep er genoegen
in dit te doen, maar omdat rijm graag gebruik maakt van mooie
woorden die de waarheid geen recht doen, schreef hij dit boek in
proza…
(Szirmai en Lops, p. 19)
De eerste zin drukt het belang van de geestelijke betekenis van alle wezens uit.
Mensen kunnen er geloof in en trouw aan God van leren. De tweede zin maakt duidelijk
waarom Pierre proza gebruikt. Wie in verzen schrijft, doet de waarheid vaak
geweld aan. Hij moet immers rijmen en daardoor soms zijn woordkeuze aanpassen.
Dat levert wel mooie taal op, maar die kan gemakkelijk niet geheel betrouwbaar
meer zijn. Dit is een van de standaardargumenten voor het overgaan op prozateksten
in de volkstaal.
De hoofdstukjes van Pierres tekst zijn niet erg lang. De ‘biologische’ of ‘natuurlijke’
beschrijving van dieren en vogels is vrij kort. Meer aandacht wordt besteed aan
de geestelijke uitleg. Daarbij worden veel vrome vermaningen en bijbelcitaten
gebruikt. Ook dit maakt het belang van de geestelijke betekenis duidelijk. Pierres
Tiecelijn, 19, 2006