JG 19 nr 1 - Reynaertgenootschap

Besluit
Vooral de Nederlandstalige centsprent spiegelt het niveau van het beoogde publiek.
Het verhaaltje is eenvoudig en tot de meest essentiële vorm teruggebracht. De illustraties
zijn eerder primitief en artistiek zwak. Niet alle volksprenten zijn letterlijk
centsprenten. Er zijn ook duurdere uitgaven die qua inhoud, maar vooral wat de
illustraties betreft een hoger niveau hebben. Ze zijn artistiek en cultureel belangrijker.
Het artistieke verschil tussen de Quellijnprenten en de nasnijdingen in Verdussen
is te zoeken in het ambachtelijke aspect van een nasnijding. De nasnijder zoekt
minder of misschien helemaal niet naar een uitgesproken artistieke prestatie en wil
vooral gedegen vakwerk brengen. Er is (zeker vandaag de dag) een algemene consensus
dat in alle kunstvormen de bedenker belangrijker is dan de uitvoerder. Zo is
ontwerper Erasmus Quellijn de Jongere belangrijker dan houtsnijder Jan Christoffel
Jegher en de andere nasnijders. Hoewel uit de studie van Paul Wackers blijkt dat
Quellijn voor enkele van zijn prenten niet echt origineel was en deels als bron Jost
Amman (1539-1591) had, is zijn werk meer dan verdienstelijk. (Originaliteit werd in
die tijd trouwens anders beoordeeld dan na de romantiek.) Binnen de
Reynaerticonografie kunnen we echter niet van een absoluut topwerk spreken. De
suite Quellijnprenten moet de duimen leggen voor bijvoorbeeld de prachtige reeks
etsen van Allart van Everdingen (1621-1675) en de reeks staal- en houtgravures
naar ontwerpen van Wilhelm von Kaulbach (1814-1874). Binnen de houtsnedetechniek
zijn de ontwerpen van Quellijn en de sneden van Jegher meesterlijk.
Opnieuw kunnen we constateren dat de Reynaertwerken werden geïllustreerd door
absolute toppers. Erasmus Quellijn, leerling van P.P. Rubens en Antwerps stadsschilder,
was één van hen. Zijn prenten zijn in vele tientallen nasnijdingen blijven
doorleven tot diep in de negentiende en zelfs de twintigste eeuw. De negentiendeeeuwse
centsprenten zijn daar een van de meest sprekende voorbeelden van.
* Met uitdrukkelijke dank aan Rik van Daele voor de waardevolle medewerking en aan Peter
Everaers en Jean-Pierre de Bruyn voor het ter beschikking gestelde materiaal. Voor het onderzoek
werd gebruik gemaakt van de Antwerpse volksboekjes uit de rijke collectie van de
Antwerpse Stadsbibliotheek.
Gebruikte bronnen
54
Anoniem, Verdussen, Reynaert den vos, oft Der Dieren Oordeel, Antwerpen, ca. 1695-1713.
O.W.A. Boonstra, De waardij van eene vroege opleiding, Hilversum, 1985.
Jean-Pierre de Bruyn, Erasmus II Quellinus (1607-1678). De schilderijen met catalogue raissonné,
Freren, 1988.
Horst Klitzing, Reineke Fuchs, Katalog, Düsseldorf, 1989.
Maurits de Meyer, De Volks- en Kinderprent in de Nederlanden van de 15 e tot de 20 e eeuw,
Antwerpen/Amsterdam, 1962.
Hubertus Menke, Bibliotheca Reinardiana. Teil I: Die europäischen Reineke-Fuchs-Drucke bis
zum Jahre 1800, Stuttgart, 1992.
Marita Mathijsen, Het literaire leven in de negentiende eeuw, Culenborg, 1987.
Stijn Streuvels, Herinneringen, Kortrijk, 1954.
Walter Roossens, Studie en tekstuitgave van ‘T Vonnis der dieren, over Reynaert den Vos, oft
Spiegel der Archlisticheyt, Leuven, 1981. (Licentiaatsverhandeling.)
Rik van Daele, Reynaert, een volkse vos?, in: Ethnologia Flandrica, Leuven, 9 (1993), p. 67-104.
Tiecelijn, 19, 2006