JG 19 nr 1 - Reynaertgenootschap

5
bonden. De egel bijvoorbeeld krijgt in de meeste Latijnse bestiaria geen moralisatie,
terwijl het ontbreken van een moralisatie in een hoofdstukje van de Physiologus
ondenkbaar is. De band tussen ‘biologische’ informatie en geestelijke betekenis is
dus wat zwakker geworden. (Men moet echter wel bedenken dat gebruikers de ontbrekende
geestelijke betekenis zelf wel konden aanvullen als ze daar behoefte aan
hadden. Dat dit ook echt gebeurde, blijkt bijvoorbeeld uit het feit dat in het Franse
bestiarium van Pierre de Beauvais de egel wel geestelijk geïnterpreteerd wordt, zie
beneden.) Bovendien verschuift de aard van de betekenis. Zoals hierboven al is
aangegeven handelt de Physiologus vooral over God en de duivel en over hemel
en hel. Dat vinden we in de bestiaria terug. Zo worden in sommige bestiaria de sirenen
niet alleen geduid als dubbelhartige mensen (zoals in de Physiologus, zie
boven), maar ook als de duivel die mensen doodt door ze te verlokken met aardse
weelde, zoals de sirenen de zeelieden lokken met hun gezang. Daarnaast echter
komt in bestiaria geregeld de interpretatie voor dat de sirenen staan voor hoeren die
mannen tot armoede brengen en soms zelfs tot de dood (en die in elk geval een
gevaar zijn voor hun zielenheil). Deze interpretatie van sirenen leidt ertoe dat ze
vaak afgebeeld worden met een kam en een spiegel in hun handen: deze combinatie
werd algemeen geassocieerd met wellust. Ook dragen ze vaak luxueuze en
modieuze kleding en ‘accessoires’, al worden ze nog veel vaker naakt afgebeeld.
Dit is een morele betekenis die bovendien betrokken is op een vrij specifieke maatschappelijke
misstand. Morele duidingen domineren in veel bestiaria boven religieuze,
en het soort concretiseringen dat hier voor de relatie sirenen-hoeren beschreven
is, komt geregeld voor. Op betekenisniveau zijn bestiaria dus meer met de aardse
werkelijkheid bezig dan de Physiologus.
Intermezzo: twee schitterende bestiariumsites
De bestiariumtraditie bestaat voor een groot deel uit Latijnse handschriften, maar er
zijn ook volkstalige versies overgeleverd. Voor ik het daarover ga hebben, wil ik
twee Engelstalige websites bespreken, een die de traditie als geheel ontsluit en een
die een compleet Latijns bestiarium ontsluit. De eerste is http://bestiary.ca/, een site
die wordt onderhouden door de Canadees David Badke. De bedoeling van de site
is zo veel mogelijk informatie over bestiaria elektronisch te ontsluiten. De hoofdonderdelen
zijn telkens een reeks pagina’s over:
- het ontstaan van het bestiarium, de bronnen ervan, de doorwerking
en de belangrijke auteurs (dit deel van de site kan het best
benaderd worden via de ‘introduction’ of de ‘encyclopedia’);
- dieren die in bestiaria voorkomen (via de pagina ‘beasts’);
- handschriften met bestiaria (via ‘manuscripts’).
De site wil informatie ontsluiten voor wetenschappers. Niet alles is dus voor doorsnee-geïnteresseerden
even interessant. Met name de technische informatie over
handschriften zal door weinig leken boeiend worden gevonden. Maar de site bevat
heel veel afbeeldingen. Wie een dier aanklikt, kan vervolgens kiezen voor de ‘gallery’
en krijgt zo een reeks afbeeldingen van het betreffende dier. Ook van een paar
handschriften zijn (soms veel) afbeeldingen beschikbaar (eveneens via ‘gallery’).
Dit beeldmateriaal is fascinerend. Wie redelijk Engels leest kan zich bovendien via
Tiecelijn, 19, 2006