JG 19 nr 1 - Reynaertgenootschap

45
vooral prentenverzamelaars die wel een zekere welstand hadden, maar geen werk
van Rubens of andere meesters konden kopen. Vele van die houtsneden vinden we
nu nog terug in de collecties van belangrijke musea.
De centsprent Geschiedenis van Reinaert den Vos
In het Reynaertonderzoek zijn Quellijn en Jegher bekend als de ontwerper en de
snijder van de bekende serie houtsneden waarin ze de Reynaert in 21 fraaie prenten
opvoeren vanaf de druk van Mesens tot bijna alle latere nasnijdingen uit de
Zuid-Nederlandse traditie. Maar de illustraties bleven niet beperkt tot de vele nasnijdingen
in Antwerpse en Gentse Reynaertvolksboekjes, ze waren eveneens de bron
van de tinnen decoratiepaneeltjes op schitterende Antwerpse laatzeventiendeeeuwse
luxekabinetten voor een welgesteld publiek en van de eenvoudige afdrukken
op volkse centsprenten uit Turnhout in het midden van de negentiende eeuw.
Van de reeds vermelde Reynaertcentsprent uit het fonds van de firma Glenisson
& Van Genechten zijn twee versies bekend: een versie met alleen Nederlandstalige
onderschriften en een tweetalige variant met Nederlandstalige en Franstalige
onderschriften. Op beide bladen staan telkens twintig plaatjes die in de juiste chronologische
volgorde het Reynaertverhaal uitbeelden. We bekijken eerst de versie
met Nederlandstalige onderschriften.
Zoals we al schreven hebben vele achttiende- en negentiende-eeuwse centsprenten
in de meeste gevallen houtsneden uit oudere volksboeken als inspiratiebron. De
houtsnijder van de Geschiedenis van Reinaert den Vos gebruikte als voorbeeld
onmiskenbaar de Reynaertprenten van Quellijn en Jegher. Vermoedelijk had hij niet
de originele eerste prenten als model ter beschikking, maar nasnijdingen in een
later volksboek. Het gaat in elk geval om een volksboekje uit de Antwerpse traditie
omdat de bekende Gentse volksboekjes minder houtsneden hebben. De Meyer
(p. 486) suggereert dat de bron van de plaatjes het volksboek van J. Thys zou zijn,
die dan in spiegelbeeld werden gekopieerd. Dit is niet uit te sluiten, maar ons onderzoek
heeft dit zeker niet bevestigd. J. Thys drukte zijn Reynaertjes tussen 1818 en
1842 (lijst Menke nr. 52 e.v.). De houtsneden zijn volgens Menke (p. 187) van
dezelfde houtsnedenreeks als de uitgaven Wed. H. Verdussen 1713-1717 /
Gimbelet / J.H. Heiliger / Wed. Vinck / Schilders / J. Thys (zie kader). Het zou ons
echter niet verwonderen indien de houtsneden werden gekopieerd naar de houtsneden
die een zekere verwantschap vertonen met de prenten die in de uitgave van
H.J. Herleyn (Menke, ca. 1856) zijn te vinden (Menke benoemt ze als
‘Holzschnittserie 4: stilistich einfacher Nachschnitt mit neuer Bildkomposition’). De
datum van ‘circa 1856’ komt wonderwel overeen met de datering van de centsprenten.
Toch mogen we een rechtstreekse ontlening haast uitsluiten. De details
komen niet overeen. Bovendien is de volgorde van de prenten in Herleyn anders
dan op de centsprenten. De figuren en scènes op de centsprent zijn zo rudimentair
en kwalitatief zo ondermaats gesneden dat het vinden van het exacte bronplaatje
niet evident is. De houtsnijder van de centsprent heeft het zich gemakkelijk gemaakt
en de afbeelding van de originele prenten op zijn houtblok niet in spiegelbeeld nagesneden.
Bovendien heeft hij hier en daar figuren van de volksboekenprenten niet
overgenomen. Haastwerk en bescheiden vakkennis zijn de sleutelwoorden.
Hoe wordt een houtsnede vervaardigd? De houtsnijder tekent een spiegelbeeld van
de ontwerptekening op zijn houtblok en snijdt het overtollige hout dat niet tot de
Tiecelijn, 19, 2006