JG 19 nr 1 - Reynaertgenootschap

27
bewaarde fragmenten van de Nederlandse tekst stammen zonder uitzondering allemaal
uit de veertiende eeuw. 23 Bovendien noemt Weddige in de inleiding bij zijn editie
overtuigende redenen om niet alleen de overgeleverde fragmenten, maar ook de
Vlaamse brontekst van de Ogier in de veertiende eeuw te dateren. 24 Van den vos
Reynaerde, waarvan men op goede gronden aanneemt dat het in het derde kwart
van de dertiende eeuw ontstaan is, zou bijgevolg noodzakelijkerwijs ouder moeten
zijn dan de Ogier en er is geen enkele reden om aan te nemen dat omgekeerd
Ogier het dierenepos zou parodiëren. Terwijl de geciteerde passage in de Ogier een
voortreffelijk voorbeeld voor de Bruunepisode in Van den vos Reynaerde zou kunnen
leveren, komt het dierenepos als bron voor Ogier nauwelijks in aanmerking. Op
die manier komt het zoeken naar mogelijke intertextuele relaties tussen beide teksten
op een heel ander niveau terecht. Maar om die te onderzoeken is interdisciplinaire
samenwerking een conditio sine qua non. Enkele hypotheses zouden er als
volgt uit kunnen zien:
- In Vlaanderen waren er zo veel contacten met de Franse literatuur, dat het zonder
meer denkbaar is dat Van den vos Reynaerde het niet op de Nederlandse Ogier van
Denemerken-bewerking, maar direct op diens Franse bron, de Ogier le Danois
gemunt heeft, die in zijn bewaard gebleven vorm door Richard Trachsler in het
Lexikon des Mittelalters in de jaren 1200-1220 gedateerd wordt. 25 Met zijn datering
rond het midden van de dertiende eeuw zou Van den vos Reynaerde daar chronologisch
precies bij aansluiten.
- Zoals bekend heeft de branche I van de Roman de Renart de Nederlandse dichter
van Van den vos Reynaerde tot voorbeeld gediend. In de Franse tekst is ook al
een vergelijkbare passage aanwezig, waarin de wezenlijke elementen uit de
beschreven scène voorhanden zijn: de op de gevangen beer aanstormende boeren
zijn met knotsen, een hak, een vlegel, een stekelige stok, een mestvork en zelfs met
een rundshoorn bewapend. 26 Wanneer niet alles op een toeval berust, is het niet
ondenkbaar dat de in de Nederlandse bewerkingen van zowel de Ogier als van Van
den vos Reynaerde voorkomende overeenstemmingen een soort intertextualiteit
van de tweede graad voorstellen, waarbij achteraf relaties gelegd werden tussen
Nederlandse bewerkingen van twee Franse voorbeelden, die misschien van hun
kant reeds aan elkaar gerelateerd waren.
- Of misschien hebben we het helemaal verkeerd en is er van intertextualiteit geen
sprake. Misschien bestond er een soort topos ‘held door een onwaardige tegenstander
belaagd’, dat in verschillende contexten met steeds dezelfde bewoordingen
geactualiseerd kon worden.
De internationaliteit van middeleeuwse teksten en in het bijzonder van de
Middelnederlandse maakt het noodzakelijk om ze niet uitsluitend vanuit de beperkte
optiek van een nationale letterkunde te bekijken. Men mag de Europese dimensie
van de middeleeuwse literaire traditie nooit uit het oog verliezen.
Tiecelijn, 19, 2006