JG 19 nr 1 - Reynaertgenootschap

Zu e
der zijt und stat, das weiß man wol,
Sunder húlff von ieman al.
So großen mortt wúrckte der Denoys,
Datter af manig Fransoys
Verfu e
rt wart und flohe selb acht.
Ook hier behoeft onze poging tot reconstructie op een aantal plaatsen wat uitleg.
- ‘Vervaert’ in regel 6115 betekent ‘bang’. De interpretatie ‘abgedrängt’ (weggedrongen),
die Weddige voorstelt, 6 slaat op het Middelhoogduitse werkwoord ‘vervüeren’,
dat volgens het woordenboek van Lexer de betekenissen ‘vollführen, ausführen,
wegführen, entführen, auseinander führen’ heeft. 7 Het Middelnederlandse pendant
zou dan ‘vervoeren’ moeten zijn met de betekenissen ‘transporteren, verderven,
vernietigen’. 8 Maar geen van deze betekenissen past in deze context. Het Duitse
woord ‘verfuert’ berust hier vermoedelijk op de Nederlandse vorm ‘ververt’, een
variant van ‘vervaert’. Weddiges glossarium achteraan in het boek laat zien dat de
Duitse vertaler dit in de ridderepiek niet zelden gebruikte woord op veel verschillende
manieren heeft omgezet. 9 De interpretatie dat de Fransen vreselijk bang
beginnen te worden voor de berserkerwoede van de Deen, past perfect, terwijl een
interpretatie ‘weggedrongen’ vanuit het Middelnederlands niet plausibel is.
- Wat gecompliceerder is de uitdrukking ‘self achte’ in dezelfde regel. De interpretatie
‘nach hinten’ (naar achteren), die de uitgever van de Ogier verkiest, 10 is het
gevolg van het feit dat hij het woord ‘achte’ als Middelhoogduitse omzetting van
Middelnederlands ‘achter’ interpreteert. Daar valt heel wat tegen in te brengen. Het
glossarium achteraan in het boek levert geen enkele aanwijzing voor het optreden
van het woord ‘achte’ in de betekenis van ‘achter(aan)’. In plaats daarvan blijkt de
vertaler steeds ‘affter’ 11 te gebruiken. Omdat het woord in het Nederlands op
‘macht(e)’ moet rijmen, kan het ook geen ‘r’ op het einde gehad hebben en is een
afleiding van de betekenis uit het woord ‘achter’ van tevoren uitgesloten. Logischer
zou zijn ‘self achte’ als een verbinding van ‘self’ met het telwoord ‘acht’ te interpreteren,
waar men zonder problemen de betekenis ‘met zijn achten, acht personen
tegelijk’ mee kan verbinden. Hoewel men in het kader van de middeleeuwse getallensymboliek
op deze plaats eerder het getal ‘zeven’ dan ‘acht’ zou verwachten,
mag men misschien wel veronderstellen dat de dichter daarmee wilde aanduiden
dat Ogiers tegenstanders in grote groepen, dus massaal op de vlucht sloegen.
De vertaling zou dus kunnen luiden:
21
Ter tijt ende ter stede, dat weet men wel,
Sonder helpe van iemen el.
So grote mort wercte die Danoys,
Datter of menich Fransoys
Vervaert wart ende vloe self achte.
En Ogier, die ook niet stil zat, ging zo geweldig tegen de schare
van de Fransen te keer, dat men ‘s anderendaags menig lijk op een
baar daar vandaan droeg, want men weet dat Ogier op dat ogenblik
en op die plaats vijfhonderd man versloeg, zonder de hulp van
iemand anders. Zo’n geweldige slachtpartij richtte de Deen aan dat
heel wat Fransen bang werden en in scharen op de vlucht sloegen.
Tiecelijn, 19, 2006