JG 19 nr 1 - Reynaertgenootschap

19
ke hoven van Daun-Oberstein of Manderscheid-Blankenheim als bemiddelaars
opgetreden zouden kunnen zijn. Het Heidelbergse afschrift van de Ogier daarentegen,
dat naar een mededeling op het einde van het boek door de schrijver Ludwig
Flùgel op 23 oktober 1479 voltooid werd, bevat een tekst die blijkbaar zonder tussenschakel
direct op een Nederlandstalige bron teruggaat.
Deze drie romans zijn voor de moderne lezer niet makkelijk toegankelijk, maar
ook de middeleeuwse lezers of luisteraars zullen er al heel wat moeite mee gehad
hebben. De Middelhoogduitse vertalingen uit Heidelberg hebben ook de uitgevers
ervan voor grote moeilijkheden geplaatst. Het blijkt namelijk dat de Duitse vertaler
(misschien waren er verscheidene) ófwel niet over voldoende kennis van het
Middelnederlands beschikte om de teksten adequaat te vertalen óf misschien zelfs
niet eens de bedoeling had om een goed verstaanbare Middelhoogduitse tekst te
produceren. De Middelnederlandse verzen en zinnen bleven in zijn vertaling namelijk
op talrijke plaatsen onder de vrij oppervlakkige aanpassing van de woordenschat
aan het Duitse klank- en vormenpatroon bewaard, maar de betekenis van de Duitse
tekst blijft vaak duister. Je ziet de Nederlandse grondtekst bijna in elke zin door de
Duitse heenschemeren, maar dat hoeft nog niet te betekenen dat de vertaler niet
toch af en toe flink in de brontekst heeft ingegrepen. 3 Zekerheid hebben we daaromtrent
vrijwel nooit. Op veel plaatsen zal het Duitstalige publiek in het beste geval
associatief tot een min of meer impressionistisch begrip van de tekst gekomen zijn,
maar het beluisteren van zulke lange teksten moet erg lastig geweest zijn. De vraag
welk doel de vertaler met deze ongewone vertaling voor ogen had, bleef tot nu toe
onbeantwoord. De maagdelijke toestand waarin de Heidelbergse handschriften
vandaag de dag nog steeds verkeren zou er ook op kunnen wijzen, dat ze weinig
gebruikt zijn. Misschien wilde degene die de vertaling liet maken ze alleen in zijn
boekenkast hebben om zijn verzameling te completeren en werden ze nauwelijks of
nooit ten gehore gebracht of gelezen.
Als men een enigszins acceptabel tekstbegrip wil bereiken, dan is men vrijwel
gedwongen om zijn toevlucht te nemen tot een hervertaling van de tekst uit het
Duits naar het Nederlands. Dat is, zoals men uit ervaring met andere teksten zoals
bijvoorbeeld die van Heinric van Veldeke weet, geen sinecure. De uitgevers van de
Malagijs, een team bestaande uit twee germanisten en twee neerlandici, hebben
zich wat dit betreft grote moeite getroost en goed werk verricht. Bij de uitgave van
de Ogier, die in deze bijdrage in het middelpunt staat, moeten veel dingen nog
gedaan worden. De uitgever Hilkert Weddige heeft zich grotendeels op het standpunt
van het middeleeuwse Duitse publiek geplaatst en geprobeerd de tekst op een
vrij impressionistische manier te verklaren. Daardoor is de tekst op talrijke plaatsen
duister gebleven en in het bijzonder voor neerlandici nog nauwelijks toegankelijk
gemaakt. Hier moet nog veel werk verricht worden en er valt dus waarschijnlijk ook
nog veel te ontdekken. Van zo’n ontdekking willen we hier verslag doen.
We nemen het tekstfragment, waar Weddige het nummer 113 aan heeft gegeven.
Inhoudelijk gaat het om het volgende: de Deense edelman Ogier, een man van
reusachtige gestalte en lichaamskracht, voelt zich door Karel de Grote schandelijk
bedrogen omdat diens zoon Charloet Ogiers zoon Boudewijn, die als gijzelaar aan
het hof van Karel vastgehouden werd, gedood heeft. Ogier heeft wraak gezworen
en probeert Karel overal te treffen waar hij kan. Op een dag dringt hij Parijs binnen,
waar hij Karel te midden van zijn aanhangers ter verantwoording roept.
Ondertussen laten de verraders Guwels 4 , Berengier en Hardreyt de stadspoorten
Tiecelijn, 19, 2006