JG 19 nr 1 - Reynaertgenootschap

artikel
■ Amand Berteloot
18
Twee beresterke helden in gevaar.
Of wat heeft Van den vos Reynaerde met
Ogier van Denemerken te maken?
De Franse Chansons de geste hebben in de Nederlanden en in het bijzonder in het
Vlaamse deel daarvan grote weerklank gevonden. Talrijke werken werden in het
Nederlands vertaald of bewerkt. Maar de overlevering van deze tekstsoort, die in de
literatuurgeschiedenis meestal Karelepiek genoemd wordt, is deplorabel. Afgezien
van de kleine, waarschijnlijk origineel Nederlandstalige roman van Karel ende
Elegast is geen enkel gedicht in zijn volle lengte bewaard gebleven. Steeds moet
men genoegen nemen met min of meer omvangrijke fragmenten van handschriften
en in een enkel geval ook van een druk. Om er een indruk van te krijgen hoe deze
werken er oorspronkelijk hebben uitgezien, moet men de Franse chansons bekijken,
waarop ze gebaseerd zijn. In zeldzame gevallen, bijvoorbeeld bij de Roman
der Lorreinen, bevatten de bewaard gebleven fragmenten toevallig een inhoudstafel
of andere aanwijzingen, zoals resten van blad- of katernennummeringen, die
toelaten om een idee van de oorspronkelijke omvang van de tekst te verkrijgen.
Daar staat men dan niet zelden verbaasd van te kijken. Blijkbaar is er zeer veel van
onze oude Karelepiek verloren gegaan.
Bij drie romans, namelijk de Renout van Montalbaen, de Malagijs en de Ogier van
Denemerken, ziet de situatie er anders uit. Hier hebben we geluk gehad. Weliswaar
is ook in deze gevallen de Nederlandse tekst slechts fragmentair bewaard gebleven,
maar om een of andere, tot nu toe onbekende reden werden deze drie romans
compleet in het Middelhoogduits, preciezer in het zuidelijke Rijnfrankisch vertaald.
Naar alle waarschijnlijkheid gebeurde dit aan het hof van de paltsgraven in
Heidelberg, al bestaat hieromtrent geen absolute zekerheid. De drie genoemde
romans zijn op die manier in hun volle lengte in vier Heidelbergse handschriften
bewaard gebleven, die vandaag de dag voor de neerlandistiek buitengewoon
belangrijke bronnen zijn voor de reconstructie van de grotendeels verloren originelen.
Ze dateren uit de jaren 1470 tot 1480. 1
Met uitzondering van de Renout van Montalbaen kon men deze teksten lange tijd
alleen in de originele manuscripten bestuderen. Reeds in 1885 had de Duitse
geleerde Fridrich Pfaff de Renout uitgegeven, maar op een editie van de Malagijs
en de Ogier van Denemerken moesten we nog tot in het jaar 2000, respectievelijk
tot in 2002 wachten. 2 Nu alle teksten eindelijk ter beschikking staan, kan men zich
een idee vormen van de enorme omvang van deze werken. De Malagijs omvatte
blijkbaar niet minder dan 23.000 verzen en de Ogier was zelfs nog 500 regels langer.
Het literair-historisch onderzoek van deze nieuwe edities is nog maar pas begonnen,
maar het heeft nu al uitgewezen dat de Heidelbergse vertalingen van de
Renout van Montalbaen en de Malagijs in tegenstelling tot de Ogier blijkbaar niet
rechtstreeks op een Nederlandse brontekst berusten. Het ziet ernaar uit dat de
eerstgenoemde werken tevoren al vertaald waren in een Ripuarisch of
Middelfrankisch dialect, dus in de buurt van Keulen of in de Eifel, waarbij de adellij-
Tiecelijn, 19, 2006