JG 19 nr 1 - Reynaertgenootschap

samen voor met ‘wetenschappelijke’ teksten, zoals de Image du monde, of met
andere teksten over dieren zoals fabels. De Franse context van de Bestiaire
d’amour is dus breder.
Meer in het algemeen moet men zeggen dat de invloed van de Bestiaire d’amour
op de Middelnederlandse literatuur niet heel groot is geweest. De Middelnederlandse
vertaling komt uit het oosten en de versbewerking uit het westen van het
Nederlandse taalgebied en beide lijken geen enkele invloed te hebben gehad. Van
beide is maar één handschrift overgeleverd en in andere teksten is geen spoor van
de Bestiaire d’amour of van de twee Middelnederlandse omzettingen aan te treffen.
Het is dus beter niet van een traditie te spreken, maar van twee losse, weinig succesvolle
tekenen van receptie.
Deze uitspraak kan verbreed worden voor de bestiariumtraditie als geheel.
Receptie van traditioneel bestiariummateriaal in geschreven Middelnederlandse
teksten is nauwelijks te vinden. Er zijn 91 handschriften bekend met Latijnse bestiaria
en 35 met Franse, maar er bestaat geen Middelnederlandse vertaling van een
traditioneel bestiarium (meer). Slechts Maerlants Der naturen bloeme geeft een
redelijk deel van de traditionele informatie uit bestiaria en in die tekst is deze verbonden
met andere natuurkundige en biologische kennis. Overigens is dat in
Europees perspectief ook niet uniek. Er zijn ook Latijnse en Franse bestiaria die
voorkomen in handschriften met verder voornamelijk ‘wetenschappelijk’ materiaal.
Gewoner zijn echter verbindingen van bestiaria met theologisch of moreel materiaal
van diverse aard.
Van Der naturen bloeme bestaan nog elf complete handschriften (waarvan zeven
met miniaturen) en fragmenten van 23 andere. Bovendien kennen we vier handschriften
met excerpten uit deze tekst. Maar Maerlant is bij tijden kritisch ten opzichte
van de traditionele kennis uit bestiaria en nadere studie van de excerpten en de
fragmenten van Der naturen bloeme lijkt erop te wijzen dat vooral de boeken over
kruiden en stenen populair waren en dat het Nederlandse publiek minder geïnteresseerd
was in de symbolische of moralistische betekenis van dieren en andere
wezens dan in hun praktische bruikbaarheid. Dat suggereert een zekere eigenheid
van het Nederlandse publiek. Was dat in de middeleeuwen al pragmatischer dan de
andere Europeanen? We moeten heel voorzichtig zijn met dit soort uitspraken. We
hebben hierboven immers gezien dat in de meeste talen van West-Europa het
bestiarium nauwelijks overgeleverd is. Het lijkt er eerder op dat de kennis die in
bestiaria ligt opgeslagen zich voornamelijk via het Frans en het Latijn over Europa
heeft verspreid. In die talen hebben we immers wel veel bestiaria en die twee talen
werden in de middeleeuwen in heel Europa gebruikt. Maar waarom die kennis dan
wel afbeeldingen en toespelingen heeft opgeleverd en geen teksten in de eigen
volkstaal, dat is nog een raadsel. Wetenschappers hebben nog veel te doen.
Noten
16
1. Twee middeleeuwse beestenboeken. Het Beestenboek van Pierre de Beauvais & Het
Beestenboek van de Liefde van Richard de Fournival. Vertaald door Julia C. Szirmai en
Reinier Lops. MemoranduM 5. Hilversum, Verloren, 2005.
2. In de vertaling worden bijbelcitaten wel gemarkeerd door aanhalingstekens, maar er staan
geen verwijzingen bij. Dat is jammer, want het maakt het vergelijken met de bijbel lastiger. Dit
is overigens het enige hulpmiddel dat ik in het boekje mis. Alle andere noodzakelijke informatie
wordt gegeven.
3. Het deel over de Nederlanden van dit artikel is gebaseerd op: P. Wackers, The Middle Dutch
Tiecelijn, 19, 2006